Pryszczyrnicowate
Ilustracja
Bijlia tubwelliae
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

goździkopodobne

Rząd

goździkowce

Rodzina

pryszczyrnicowate

Nazwa systematyczna
Aizoaceae F. Rudolphi
Syst. Orb. Veg.: 53. 1830
Fenestraria rhopalophylla
Frithia pulchra
Lapidaria sp.
Oophytum nanum
Titanopsis calcarea
Trichodiadema densum

Pryszczyrnicowate, przypołudnikowate[3] (Aizoaceae F. Rudolphi) – rodzina roślin okrytonasiennych należąca do rzędu goździkowców. Obejmuje ok. 124 rodzajów z około 1180 do 1900 gatunkami. Występują one na wszystkich kontynentach w strefie tropikalnej i subtropikalnej, ale największe zróżnicowanie osiągają w południowej Afryce i Australii[2][4]. Rośliny te rosną w miejscach suchych i silnie nasłonecznionych[4], często zasolonych – na pustyniach i wybrzeżach morskich[3]. Zwykle są to rośliny zielne, pokładające się, o liściach naprzeciwległych i mięsistych, magazynujących wodę[2]. Wiele gatunków uprawianych jest jako rośliny ozdobne[3], przypołudnik kryształkowy[4] i tetragonia czterorożna spożywane są jako warzywa liściowe[5].

Morfologia

Pokrój
Przeważnie sukulenty liściowe. Głównie rośliny zielne (jednoroczne i byliny), rzadko krzewy[4].
Liście
Naprzeciwległe[2], mięsiste, służące do magazynowania wody. Dla ograniczenia strat wody z powodu transpiracji okryte są grubą skórką lub gęstymi włoskami. U niektórych rodzajów liście są zredukowane, czasem do jednej pary. Formy o silnie zgrubiałych i tępo zakończonych liściach określane bywają „żyjącymi kamieniami”, bowiem do kamieni są podobne. Podobieństwo jest największe w przypadku roślin o liściach maczugowatych, których tylko niewielka, szczytowa część wystaje nad poziom gruntu i jest ona spłaszczona. W tej części wykształca się tzw. okno – pod skórką nie ma tkanki asymilacyjnej (ta układa się wzdłuż ścianek bocznych słupowatego liścia) lecz przepuszczająca do wnętrza liścia tkanka magazynująca wodę[4].
Kwiaty
Zebrane w wieloramienne lub dwuramienne wierzchotki lub pojedyncze. Zwykle obupłciowe, promieniste i efektowne – duże i barwne[4]. Okwiat zróżnicowany na kielich i koronę. Kielich składa się z 5 działek, zwykle zielonych, mięsistych i zrośniętych[3]. Koronę tworzą liczne, wąskie i lśniące płatki[4]. Pręciki w różnej liczbie, u form starszych w 1 lub 2 okółkach i odpowiednio w liczbie 4–5 lub 8–10[4]. U większości gatunków pręciki są liczne, w kilku okółkach i czasem zebrane w wiązki[4]. Zalążnia jest pojedyncza, górna lub dolna (wówczas kwiaty z hypancjum[2]), tworzona w różnych rodzajach przez różną liczbę owocolistków[3].
Owoce
Zwykle suche, drewniejące, podzielone na dwie lub więcej komór[4] torebki, rzadziej jagody[3]. Owoce suche często z listewkami pęczniejącymi pod wpływem wilgoci (→ higrochazja), dzięki czemu nasiona uwalniane są w krótkotrwałych, sprzyjających okresach[4].

Systematyka

Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)

Rodzina siostrzana dla grupy rodzin szkarłatkowatych, nocnicowatych, Petiveriaceae i Sarcobataceae. Wraz z szeregiem innych rodzin tworzy klad określany mianem rzędu goździkowców w obrębie dwuliściennych właściwych[2]:

caryophylloids

Rhabdodendraceae

Simmondsiaceae – simondsjowate


Asteropeiaceae

Physenaceae

Macarthuriaceae

Microteaceae


Caryophyllaceae – goździkowate

Achatocarpaceae

Amaranthaceae – szarłatowate

Stegnospermataceae

Limeaceae – libawowate


Lophiocarpaceae

Kewaceae

Barbeuiaceae

Gisekiaceae

Aizoaceae – pryszczyrnicowate


Phytolaccaceae – szkarłatkowate

Sarcobataceae

Nyctaginaceae – nocnicowate

Petiveriaceae

Molluginaceae – ugłastowate

Montiaceae – zdrojkowate


Halophytaceae

Basellaceae – wyćwiklinkowate

Didiereaceae

Talinaceae – porwinkowate

Anacampserotaceae

Portulacaceae – portulakowate

Cactaceae – kaktusowate

















Podział rodziny

W obrębie rodziny wyróżnia się ok. 124 rodzaje grupowane w pięciu podrodzinach[2][6]:

pryszczyrnicowate

Sesuvioideae

Aizooideae

Acrosanthoideae

Mesembryanthemoideae

Ruschioideae






podrodzina Sesuvioideae Lindley[7]

podrodzina Aizooideae Arnott[8]

podrodzina Acrosanthoideae Klak[8]

podrodzina Mesembryanthemoideae Ihlenfeldt, Schwantes & Straka

podrodzina Ruschioideae Schwantes[6]

  • Acrodon N.E.Br.
  • Aloinopsis Schwantes
  • Amphibolia L.Bolus ex Herre
  • Antegibbaeum Schwantes ex C.Weber
  • Antimima N.E.Br.
  • Apatesia N.E.Br.
  • Argyroderma N.E.Br.
  • Astridia Dinter
  • Bergeranthus Schwantes – bergerantus[9]
  • Braunsia Schwantes
  • Brianhuntleya Chess., S.A.Hammer & I.Oliv.
  • Calamophyllum Schwantes
  • Carpanthea N.E.Br. – karpantea
  • Carpobrotus N.E.Br. – karpobrot[9]
  • × Carruanthophyllum G.D.Rowley
  • Carruanthus (Schwantes) Schwantes
  • Cephalophyllum (Haw.) N.E.Br. – głowkolist[9]
  • Cerochlamys N.E.Br.
  • Chasmatophyllum (Schwantes) Dinter & Schwante – szczelinowiec[9]
  • Cheiridopsis N.E.Br. – cheiridopsis[9]
  • Circandra N.E.Br.
  • Cleretum N.E.Br. – dorotka
  • Conicosia N.E.Br.
  • Conophytum N.E.Br. – konofit
  • Cylindrophyllum Schwantes
  • Deilanthe N.E.Br.
  • Delosperma N.E.Br. – delosperma
  • Dicrocaulon N.E.Br.
  • Didymaotus N.E.Br.
  • Dinteranthus Schwantes
  • Diplosoma Schwantes
  • Disphyma N.E.Br.
  • Dracophilus (Schwantes) Dinter & Schwante
  • Drosanthemopsis Rauschert
  • Drosanthemum Schwantes
  • Eberlanzia Schwantes
  • Ebracteola Dinter & Schwantes
  • Enarganthe N.E.Br.
  • Erepsia N.E.Br. – erepsja[9]
  • Esterhuysenia L.Bolus
  • Faucaria Schwantes – faukaria[9]
  • Fenestraria N.E.Br. – okienkowiec[9]
  • Frithia N.E.Br.
  • Gibbaeum Haw. ex N.E.Br. – garbatka[9]
  • Glottiphyllum Haw. – językowiec[9]
  • Hallianthus H.E.K.Hartmann
  • Hammeria Burgoyne
  • Hartmanthus S.A.Hammer
  • Hereroa (Schwantes) Dinter & Schwante – hereroa[9]
  • Hymenogyne Haw.
  • Jacobsenia L.Bolus & Schwantes
  • Jensenobotrya A.G.J.Herre
  • Jordaaniella H.E.K.Hartmann
  • Juttadinteria Schwantes
  • Khadia N.E.Br.
  • Lampranthus N.E.Br.
  • Lapidaria Dinter & Schwantes – lapidaria
  • Leipoldtia L.Bolus
  • Lemonanthemum Klak
  • Lithops N.E.Br. – litops, kamyk
  • Machairophyllum Schwantes
  • Malephora N.E.Br.
  • Malotigena Niederle
  • Marlothistella Schwantes
  • Mestoklema N.E.Br. ex Glen
  • Meyerophytum Schwantes
  • Mitrophyllum Schwantes
  • Monilaria Schwantes
  • Mossia N.E.Br.
  • Muiria N.E.Br.
  • Namaquanthus L.Bolus
  • Namibia (Schwantes) Dinter & Schwante
  • Nananthus N.E.Br.
  • Nelia Schwantes
  • Neohenricia L.Bolus
  • Octopoma N.E.Br.
  • Oophytum N.E.Br.
  • Orthopterum L.Bolus
  • Oscularia Schwantes
  • Ottosonderia L.Bolus
  • Peersia L.Bolus
  • Phiambolia Klak
  • Pleiospilos N.E.Br. – plejospilos[9]
  • Prepodesma N.E.Br.
  • Psammophora Dinter & Schwantes
  • Rabiea N.E.Br. – rabiea[9]
  • Rhinephyllum N.E.Br.
  • Rhombophyllum (Schwantes) Schwantes – rombowiec[9]
  • Roosia van Jaarsv.
  • Ruschia Schwantes – ruschia[9]
  • Ruschianthus L.Bolus
  • Ruschiella Klak
  • Saphesia N.E.Br.
  • Sarcozona J.M.Black
  • Schlechteranthus Schwantes
  • Schwantesia Dinter
  • Scopelogena L.Bolus ex A.G.J.Herre
  • Skiatophytum L.Bolus
  • Smicrostigma N.E.Br.
  • Stayneria L.Bolus
  • Stoeberia Dinter & Schwantes
  • Stomatium Schwantes
  • Tanquana H.Hartmann & Liede
  • Titanopsis Schwantes
  • Trianthema L.
  • Trichodiadema Schwantes – diadema[9]
  • Vanheerdea L.Bolus ex H.E.K.Hartmann
  • Vanzijlia L.Bolus
  • Vlokia S.A.Hammer
  • Wooleya L.Bolus
  • Zeuktophyllum N.E.Br.
Pozycja systematyczna rodziny w systemie Reveala (1994-1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa goździkowe (Caryophyllidae Takht.), nadrząd Caryophyllanae Takht., rząd goździkowce (Caryophyllales Perleb), rodzina przypołudnikowate (Aizoaceae F. Rudolphi)[10].

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. 1 2 3 4 5 6 7 Peter F. Stevens, Caryophyllales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2017-12-18] (ang.).
  3. 1 2 3 4 5 6 Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.): Słownik botaniczny. Wyd. wydanie II, zmienione i uzupełnione. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003, s. 712-713. ISBN 83-214-1305-6.
  4. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Wielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe 1. Warszawa: Muza SA, 1998, s. 429-433. ISBN 83-7079-778-4.
  5. ↑ Heywood V. H., Brummitt R. K., Culham A., Seberg O.: Flowering plant families of the world. Ontario: Firely Books, 2007, s. 27-28. ISBN 1-55407-206-9.
  6. 1 2 List of Genera in AIZOACEAE, [w:] Vascular plant families and genera, Kew Gardens & Missouri Botanical Garden [dostęp 2017-12-18] (ang.).
  7. ↑ Katharina Bohley, Olga Joos, Heidrun Hartmann, Rowan Sage, Sigrid Liede-Schumann, Gudrun Kadereit. Phylogeny of Sesuvioideae (Aizoaceae) – Biogeography, leaf anatomy and the evolution of C4 photosynthesis. „Perspectives in Plant Ecology, Evolution and Systematics”. 17, 2, s. 116-130, 2015. DOI: 10.1016/j.ppees.2014.12.003.
  8. 1 2 C. Klak, P. Hanáček, PV. Bruyns. Out of southern Africa: Origin, biogeography and age of the Aizooideae (Aizoaceae).. „Mol Phylogenet Evol”. 109, s. 203-216, Apr 2017. DOI: 10.1016/j.ympev.2016.12.016. PMID: 27998816.
  9. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 Ludmiła Karpowiczowa (red.): Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973, s. 91-92.
  10. ↑ Crescent Bloom: Caryophyllaceae. The Compleat Botanica. [dostęp 2009-09-17]. (ang.).
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.