Krzyżakowate
Araneidae[1]
Clerck, 1757
Ilustracja
Krzyżak ogrodowy (Araneus diadematus)
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

stawonogi

Podtyp

szczękoczułkowce

Gromada

pajęczaki

Rząd

pająki

Podrząd

Opisthothelae

Infrarząd

Araneomorphae

(bez rangi) płytkowce
Nadrodzina

Araneoidea

Rodzina

krzyżakowate

Typ nomenklatoryczny

Araneus Clerck, 1757

Synonimy
  • Araneadae Leach, 1819
  • Argiopidae Simon, 1890
  • Epeiridae Sundevall, 1833
Zasięg występowania
Mapa występowania

Krzyżakowate (Araneidae) – rodzina pająków z infrarzędu Araneomorphae i nadrodziny Araneoidea. Obejmuje ponad 3 tysiące opisanych gatunków, zgrupowanych w ponad 190 rodzajach.

Najstarszym znanym przedstawicielem Araneidae jest Mesozygiella dunlopi żyjący we wczesnej kredzie na obecnych terenach Hiszpanii[2].

Morfologia i zachowanie

Pająki o rozmiarach od małych po bardzo duże[3], najczęściej jednak o ciele długości kilkunastu mm. Dymorfizm płciowy jest dobrze zaznaczony – samice są wyraźnie większe od samców[4]. Prosoma samców jest gruszkowata[3]. Karapaks ma zwykle niski nadustek[3]. Występuje u nich ośmioro mniej więcej równych rozmiarów oczu[4]. Oczy par bocznych leżą w dużej odległości od oczu par środkowych, zwykle na wzgórkach[5]. Szczękoczułki mają w części nasadowej boczny guzek[4], określany jako condylus. U krzyżakowatych w ścisłym sensie jest on zawsze gładki, nie zaś rowkowany jak u prządkowatych[5]. Szczękoczułki samic wyposażone są w ząbki i chilum[3]. Odnóża są silne[4], zaopatrzone w kolce[3], zwieńczone trzema pazurkami[4][3]. Czwarta para odnóży wyposażona jest w sustentaculum na szczycie stopy[3]. Opistosoma (odwłok) zwykle jest pękata, zwłaszcza u samic[4]. Płytka płciowa samicy zaopatrzona jest w trzonek (scapus) lub narząd mu homologiczny[5]. Nogogłaszczki samca zwykle mają złożoną budowę[3]; wyposażone są w zwartego kształtu golenie, stosunkowo kulistawe tegulum[5], co najmniej jeden skleryt tegularny[3] oraz radix, niekiedy zlany z nasadową częścią embolusa[3]. Charakterystyczną cechą szeroko rozumianych krzyżakowatych (Araneidae s.lato = Orbipurae) jest współdzielenie przez apofyzę medialną i embolus tej samej hematodochy[5].

Typowo pająki te budują nad powierzchnią ziemi pionowe, koliste (promieniste) sieci łowne[3][5][4]. U licznych linii ewolucyjnych zachowanie to uległo jednak modyfikacji i można w tej grupie spotkać sieci trójwymiarowe[5], poziome[6], a nawet polowanie przy pomocy lassa lub z zasadzki[4].

Rozprzestrzenienie

Rodzina kosmopolityczna[7]. Jej przedstawiciele zamieszkują wszystkie strefy klimatyczne. W Polsce występuje 50 gatunków krzyżakowatych, głównie z rodzaju Araneus, Araniella i Larinioides[8] (zobacz: krzyżakowate Polski).

Taksonomia

Takson rangi rodzinowej od rodzaju Araneus utworzył jako pierwszy w 1757 roku Carl Alexander Clerck[9]. Dawniej rodzina ta była znacznie szerzej definiowana. Eugène Simon w publikowanej w latach 90. XIX wieku Histoire naturelle des araignées używał synonimicznej krzyżakowatym rodziny Argiopidae[10][11], która zakresem bardziej przypominała współczesną nadrodzinę Araneoidea[6]. Stopniowo wydzielono z krzyżakowatych m.in. rodziny Cyatholipidae, tkańcowatych, kwadratnikowatych, osnuwikowatych i klejnotnikowatych[6][5]. W 2017 roku Dimitar Dimitrow i współpracownicy wydzieli z nich rodzinę Arkyidae[3]. W 2013 roku Matjaž Kuntner i współpracownicy wprowadzili rodzinę Zygiellidae[12], a w 2019 skorygowali jej nazwę na Phonognathidae[13]. W 2023 roku Kuntner i inni wprowadzili rodzinę Paraplectanoididae[5]. Część autorów jako odrębną traktuje rodzinę prządkowatych i według stanu na 2023 rok klasyfikację taką przyjmuje World Spider Catalog[7].

Do rodziny tej zalicza się ponad 3 tysiące opisanych gatunków, zgrupowanych w ponad 190 rodzajach[7][14]:

  • Abba Castanheira & Framenau, 2023
  • Acacesia Simon, 1895
  • Acantharachne Tullgren, 1910
  • Acanthepeira Marx, 1883
  • Acroaspis Karsch, 1878
  • Acrosomoides Simon, 1887
  • Actinacantha Simon, 1864
  • Actinosoma Holmberg, 1883
  • Aculepeira Chamberlin & Ivie, 1942
  • Acusilas Simon, 1895
  • Aethriscus Pocock, 1902
  • Aethrodiscus Strand, 1913
  • Aetrocantha Karsch, 1879
  • Afracantha Dahl, 1914
  • Agalenatea Archer, 1951
  • Alenatea Song & Zhu, 1999
  • Allocyclosa Levi, 1999
  • Alpaida O. Pickard-Cambridge, 1889
  • Amazonepeira Levi, 1989
  • †Anepeira Wunderlich, 2004
  • Anepsion Strand, 1929
  • Aoaraneus Tanikawa, Yamasaki & Petcharad, 2021
  • Arachnura Vinson, 1863
  • †Araneometa Wunderlich, 1988
  • Araneus Clerck, 1757
  • Araniella Chamberlin & Ivie, 1942
  • Aranoethra Butler, 1873
  • Argiope Audouin, 1826
  • Artonis Simon, 1895
  • Aspidolasius Simon, 1887
  • Augusta O. Pickard-Cambridge, 1877
  • Austracantha Dahl, 1914
  • Backobourkia Framenau, Dupérré, Blackledge & Vink, 2010
  • †Bararaneus Wunderlich, 2004
  • Bertrana Keyserling, 1884
  • Bijoaraneus Tanikawa, Yamasaki & Petcharad, 2021
  • Caerostris Thorell, 1868
  • Carepalxis L. Koch, 1872
  • Celaenia Thorell, 1868
  • Cercidia Thorell, 1869
  • Chorizopes O. Pickard-Cambridge, 1871
  • Chorizopesoides Mi & Wang, 2018
  • †Chrysometata Wunderlich, 2004
  • Cladomelea Simon, 1895
  • Cnodalia Thorell, 1890
  • Coelossia Simon, 1895
  • Colaranea Court & Forster, 1988
  • Colphepeira Archer, 1941
  • Courtaraneus Framenau, Vink, McQuillan & Simpson, 2022
  • Cryptaranea Court & Forster, 1988
  • Cyclosa Menge, 1866
  • †Cyclososoma Petrunkevitch, 1958
  • Cyphalonotus Simon, 1895
  • Cyrtarachne Thorell, 1868
  • Cyrtobill Framenau & Scharff, 2009
  • Cyrtophora Simon, 1864
  • Deione Thorell, 1898
  • Dolophones Walckenaer, 1837
  • Dubiepeira Levi, 1991
  • Edricus O. Pickard-Cambridge, 1890
  • Enacrosoma Mello-Leitão, 1932
  • Encyosaccus Simon, 1895
  • †Eoaraneus Wunderlich, 2004
  • †Eochorizopes Wunderlich, 2008
  • †Eozygiella Wunderlich, 2004
  • Epeiroides Keyserling, 1885
  • Eriophora Simon, 1864
  • Eriovixia Archer, 1951
  • Eustacesia Caporiacco, 1954
  • Eustala Simon, 1895
  • †Eustaloides Petrunkevitch, 1942
  • Exechocentrus Simon, 1889
  • Faradja Grasshoff, 1970
  • †Fossilaraneus Wunderlich, 1988
  • Friula O. Pickard-Cambridge, 1897
  • Galaporella Levi, 2009
  • Gasteracantha Sundevall, 1833
  • Gastroxya Benoit, 1962
  • Gea C.L. Koch, 1843
  • Gibbaranea Archer, 1951
  • Glyptogona Simon, 1885
  • Gnolus Simon, 1879
  • Guizygiella Zhu, Kim & Song, 1997
  • Heterognatha Nicolet, 1849
  • Hingstepeira Levi, 1995
  • Hortophora Framenau & Castanheira, 2021
  • Hypognatha Guérin, 1839
  • Hypsacantha Dahl, 1914
  • Hypsosinga Ausserer, 1871
  • Ideocaira Simon, 1903
  • Isoxya Simon, 1885
  • Kaira O. Pickard-Cambridge, 1889
  • Kangaraneus Castanheira & Framenau, 2023
  • Kapogea Levi, 1997
  • Kilima Grasshoff, 1970
  • Larinia Simon, 1874
  • Lariniaria Grasshoff, 1970
  • Larinioides Caporiacco, 1934
  • Lariniophor Framenau, 2011
  • Leviana Framenau & Kuntner, 2022
  • Lewisepeira Levi, 1993
  • Lipocrea Thorell, 1878
  • Macracantha Simon, 1864
  • Madacantha Emerit, 1970
  • †Meditrina Petrunkevitch, 1942
  • Mahembea Grasshoff, 1970
  • Mangora O. Pickard-Cambridge, 1889
  • Mangrovia Framenau & Castanheira, 2022
  • Manogea Levi, 1997
  • Mastophora Holmberg, 1876
  • Mecynogea Simon, 1903
  • Megaraneus Lawrence, 1968
  • Melychiopharis Simon, 1895
  • Metazygia F.O. Pickard-Cambridge, 1904
  • Metepeira F.O. Pickard-Cambridge, 1903
  • Micrathena Sundevall, 1833
  • Micrepeira Schenkel, 1953
  • Micropoltys Kulczyński, 1911
  • Milonia Thorell, 1890
  • †Miraraneus Wunderlich, 2004
  • †Mirometa Petrunkevitch 1963
  • Molinaranea Mello-Leitão, 1940
  • Nemoscolus Simon, 1895
  • Nemosinga Caporiacco, 1947
  • Nemospiza Simon, 1903
  • Neogea Levi, 1983
  • Neoscona Simon, 1864
  • Nicolepeira Levi, 2001
  • Novakiella Court & Forster, 1993
  • Novaranea Court & Forster, 1988
  • Nuctenea Simon, 1864
  • Oarces Simon, 1879
  • Ocrepeira Marx, 1883
  • Ordgarius Keyserling, 1886
  • Paralarinia Grasshoff, 1970
  • Paraplectana Brito Capello, 1867
  • Pararaneus Caporiacco, 1940
  • Paraverrucosa Mello-Leitão, 1939
  • Parawixia F.O. Pickard-Cambridge, 1904
  • Parmatergus Emerit, 1994
  • Pasilobus Simon, 1895
  • Perilla Thorell, 1895
  • Pherenice Thorell, 1899
  • Pitharatus Simon, 1895
  • Plebs Joseph & Framenau, 2012
  • Poecilarcys Simon, 1895
  • Poecilopachys Simon, 1895
  • Poltys C.L. Koch, 1843
  • Popperaneus Cabra-García & Hormiga, 2020
  • Porcataraneus Mi & Peng, 2011
  • Pozonia Schenkel, 1953
  • Prasonica Simon, 1895
  • Prasonicella Grasshoff, 1971
  • Pronoides Schenkel, 1936
  • Pronous Keyserling, 1881
  • Pseudartonis Simon, 1903
  • Pseudopsyllo Strand, 1916
  • Psyllo Thorell, 1899
  • †Pulchellaranea Poinar, 2015
  • Pycnacantha Blackwall, 1865
  • †Pycnosinga Wunderlich, 1988
  • Quokkaraneus Castanheira & Framenau, 2022
  • Rubrepeira Levi, 1992
  • Salsa Framenau & Castanheira, 2022
  • Scoloderus Simon, 1887
  • Sedasta Simon, 1894
  • Singa C.L. Koch, 1836
  • Singafrotypa Benoit, 1962
  • Siwa Grasshoff, 1970
  • Socca Framenau, Castanheira & Vink, 2022
  • Spilasma Simon, 1897
  • Spinepeira Levi, 1995
  • Spintharidius Simon, 1893
  • Taczanowskia Keyserling, 1879
  • Talthybia Thorell, 1898
  • Tatepeira Levi, 1995
  • Telaprocera Harmer & Framenau, 2008
  • Testudinaria Taczanowski, 1879
  • †Testudinaroides Dunlop et Jekel, 2008
  • †Tethneus Scudder, 1885
  • Thelacantha van Hasselt, 1882
  • Thorellina Berg, 1899
  • Togacantha Dahl, 1914
  • Umbonata Grasshoff, 1971
  • Ursa Simon, 1895
  • Venomius Rossi, Castanheira, Baptista & Framenau, 2023
  • Verrucosa McCook, 1888
  • Wagneriana F.O. Pickard-Cambridge, 1904
  • Witica O. Pickard-Cambridge, 1895
  • Wixia O. Pickard-Cambridge, 1882
  • Xylethrus Simon, 1895
  • Yaginumia Archer, 1960
  • Zealaranea Court & Forster, 1988
  • Zilla C.L. Koch, 1834

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Araneidae, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
  2. ↑ David Penney, Vicente M. Ortuño. Oldest true orb-weaving spider (Araneae: Araneidae). „Biology Letters”. 2 (3), s. 447–450, 2006. DOI: 10.1098/rsbl.2006.0506. (ang.).
  3. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Dimitar Dimitrov, Ligia R. Benavides, Miquel A. Arnedo, Gonzalo Giribet, Charles E. Griswold, Nikolaj Scharff, Gustavo Hormiga. Rounding up the usual suspects: a standard target-gene approach for resolving the interfamilial phylogenetic relationships of ecribellate orb-weaving spiders with a new family-rank classification (Araneae, Araneoidea). „Cladistics”. 33, s. 221–250, 2017.
  4. 1 2 3 4 5 6 7 8 Marek Żabka: Pająki – Araneae. W: Zoologia: Stawonogi. T. 2, cz. 1. Szczękoczułkopodobne, skorupiaki. Czesław Błaszak (red. nauk.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2011. ISBN 978-83-01-16568-0.
  5. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Matjaž Kuntner, Klemen Čandek, Matjaž Gregorič, Eva Turk, Chris A. Hamilton, Lisa Chamberland, James Starrett, Ren-Chung Cheng, Jonathan A. Coddington, Ingi Agnarsson, Jason Bond. Increasing information content and diagnosability in family-level classifications. „Systematic Biology”. 72 (4), s. 964–971, 2023. DOI: 10.1093/sysbio/syad021.
  6. 1 2 3 Nikolaj Scharff, Jonathan A. Coddington, Todd A. Blackledge, Ingi Agnarsson, Volker W. Framenau, Tamas Szutsa, Cheryl Y. Hayashii, Dimitar Dimitrov. Phylogeny of the orb-weaving spider family Araneidae (Araneae: Araneoidea). „Cladistics”. 36 (1), s. 1–21, 2020. Wiley-Blackwell. DOI: 10.1111/cla.12382.
  7. 1 2 3 Natural History Museum Bern: Family: Araneidae Clerck, 1757. [w:] World Spider Catalog [on-line]. [dostęp 2023-09-27].
  8. ↑ Blick, T. et al. (2004).Checklist of the spiders of Central Europe. (Arachnida: Araneae). Version 1. Dezember 2004. (PDF)
  9. ↑ C. Clerck: Aranei Svecici. Svenska spindlar, uti sina hufvud-slågter indelte samt under några och sextio särskildte arter beskrefne och med illuminerade figurer uplyste. Stockholmiae: Laurentius Salvius, 1757.
  10. ↑ E. Simon: Histoire naturelle des araignées, 1st edn. Paris: Librairie encyclopédique de Roret, 1892.
  11. ↑ E. Simon: Histoire naturelle des araignées. Deuxième édition, tome premier. Paris: Roret, 1895, s. 489-760.
  12. ↑ Matjaž Kuntner, Miquel A. Arnedo, Peter Trontelj, Tjaša Lokovšek, Ingi Agnarsson. A molecular phylogeny of nephilid spiders: evolutionary history of a model lineage. „Molecular Phylogenetics and Evolutio”. 69 (3), s. 961–979, 2013. DOI: 10.1016/j.ympev.2013.06.008.
  13. ↑ Matjaž Kuntner, Chris A. Hamilton, Ren-Chung Cheng, Matjaž Gregorič, Nik Lupše, Tjaša Lokovšek, Emily Moriarty Lemmon, Alan R. Lemmon, Ingi Agnarsson, Jonathan A. Coddington, Jason Bond. Golden orbweavers ignore biological rules: phylogenomic and comparative analyses unravel a complex evolution of sexual size dimorphism. „Systematic Biology”. 68 (4), s. 555–572, 2019. DOI: 10.1093/sysbio/syy082.
  14. ↑ Family Araneidae Simon 1895 (orb-weaving spider). [w:] Fossilworks. Gateway to the Paleobiology Database [on-line]. [dostęp 2023-09-27].

Linki zewnętrzne

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.