czołg TK-3 – czołg podstawowy kompanii

Znaki taktyczne malowane na czołgach lekkich i rozpoznawczych^{[uwaga 1]}

72 Samodzielna Kompania Czołgów Rozpoznawczych – pancerny pododdział rozpoznawczy Wojska Polskiego II Rzeczypospolitej.

Kompania nie występowała w pokojowej organizacji wojska. Została sformowana w sierpniu 1939 roku w Poznaniu w grupie jednostek oznaczonych kolorem żółtym^[1] z przeznaczeniem dla Armii „Poznań” – 17 DP, przesunięta 1 września do 26 DP^[2]. Jednostką mobilizującą był 1 batalion pancerny^[3]. Na wyposażeniu posiadała 13 czołgów rozpoznawczych TK-3^[4].

72 skczr w kampanii wrześniowej

Po mobilizacji kompania skierowana została do rejonu Miłosławia. Razem z samodzielną kompanią cekaemów oraz batalionem piechoty stanowiła skład oddziału wydzielonego 14 Dywizji Piechoty. OW utrzymywał przeprawy na Warcie w rejonie Nowego Miasta.

Rankiem 1 września w Miłosławiu załadowano kompanię na wagony i przewieziono ją w rejon Szubina, gdzie pozostawała w dyspozycji dowódcy 26 DP, w trakcie załadowania na transport, poległo dwóch żołnierzy w wyniku ataku lotniczego. 2 września 72 kompania przebywała w odwodzie dywizji w rejonie Żarczynie koło Wapna.

3 września kompania prowadząc rozpoznanie kierunku Nakła weszła w styczność bojową z oddziałami rozpoznawczymi niemieckiej 208 Dywizji Piechoty. Następnego dnia osłaniała przeprawy na Noteci ubezpieczając odwrót 18 pułku piechoty, by wieczorem wycofać się do Szubina. 5 września kompania stacjonowała w lasach łabiszyńskich koło Arnoldowa, jako odwód 26 DP odtwarzając sprawność bojową.

W kolejnych dniach kompania wycofywała się razem z pododdziałami 18 pp przez Szubin, Łabiszyn i Barcin do Inowrocławia. Podczas przemarszu przez Inowrocław niemieccy dywersanci ostrzelali polskie kolumny. W wyniku ostrzału, pluton techniczno–gospodarczy stracił 2 zabitych i 2 rannych.

7 września 26 Dywizja Piechoty, a z nią 72 skczr, została podporządkowana Armii „Pomorze”. Kompania wraz z kolarzami dywizyjnymi stanowiła straż przednią dywizji w przemarszu do rejonu Lubrańca i dalej (9 września) w kierunku Izbicy.

10 września kompania wraz z 81 samodzielną kompanią czołgów rozpoznawczych weszła w skład zgrupowania zmotoryzowanego dywizji i przemieszczały się po trasie Sułkowo-Rogoźno-Łanięta. 13 września kompania została bezpośrednio podporządkowana dowództwu Armii „Pomorze”. 15 września kompanie 72 i 81 zostały ponownie podporządkowane dowództwu 26 Dywizji Piechoty.

Następnego dnia czołgi obu tych kompanii oraz 82 kompanii czołgów rozpoznawczych wzięły udział w walce o las majątku Broki, uderzając na znajdujące się tam pozycje niemieckiego 74 pp. Pozbawione dostatecznego wsparcia artylerii i piechoty, tankietki musiały się jednak wycofać. 72 kompania straciła 2 czołgi.

17 września oddziały dywizji zostały zaatakowane przez czołgi 1 pułku pancernego niemieckiej 1 DPanc. W walce wzięły udział obie kompanie czołgów wspierające 10 pułk piechoty i 37 pułk piechoty. Straty były bardzo duże. 82 kompania przestała praktycznie istnieć, a 72 kompania straciła kilka czołgów wraz z załogami.

18 września reszta kompanii dotarła do lasu koło wsi Budy Stare, gdzie w wyniku nalotu niemieckiego straciła kolejny czołg. Próby dalszego marszu ku Bzurze nie powiodły się. Postanowiono zniszczyć sprzęt ciężki i pieszo kontynuować marsz. W trakcie przeprawy przez Bzurę poległ ppor. K. Sadowski i kilku żołnierzy.

Po przeprawieniu się przez Bzurę reszta żołnierzy w zwartej grupie dołączyła do oddziałów przebijających się przez Puszczę Kampinoską i wraz z nimi dotarła do Warszawy. Tam wcielono ich do batalionu obrony mostów dowodzonego przez kpt. A. Krzyżanowskiego^[5].

Obsada personalna

Obsada w dniu 1 września 1939 roku^[6]:

• dowódca kompanii – kpt. Lucjan Szczepankowski
• dowódca I plutonu – por. Jan Sikorski
• dowódca II plutonu – ppor. rez. Konstanty Sadowski (poległ 18.09.1939)
• dowódca plutonu techniczno-gospodarczego – por. Władysław Niemirski

Skład kompanii

Poczet dowódcy

• gońcy motocyklowi
• drużyna łączności
  • patrole:

radiotelegraficzny

łączności z lotnictwem

• sekcja pionierów

Razem w dowództwie

1 oficer, 7 podoficerów, 21 szeregowców;

1 czołg, 1 samochód osobowo terenowy, 2 samochody z radiostacjami N.2, furgonetka, 4 motocykle.

Dwa plutony czołgów, w każdym:

1 oficer, 7 podoficerów, 7 szeregowców

6 czołgów, 1 motocykl, przyczepa towarzysząca

Pluton techniczno – gospodarczy

• drużyna techniczna
• drużyna gospodarcza
• załogi zapasowe
• tabor

Razem w plutonie

1 oficer, 13 podoficerów, 18 szeregowców

5 samochodów ciężarowych, samochód-warsztat, cysterna, 1 motocykl, transporter czołgów, 2 przyczepy na paliwo, kuchnia polowa

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Krzysztof M. Gaj: Polska broń pancerna w 1939 roku - organizacja wojenna i pokojowa jednostek. Oświęcim: NapoleonV, 2014. ISBN 978-83-7889-122-2.
• Adam Jońca: Wrzesień 1939: pojazdy Wojska Polskiego: barwa i broń. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1990.
• Rajmund Szubański: Polska broń pancerna 1939. Warszawa: Bellona, 2011. ISBN 978-83-11-12106-5.
• Jan Tarczyński, Krzysztof Barbarski, Adam Jońca: Pojazdy w Wojsku Polskim = Polish Army vehicles : 1918-1939. Pruszków: Oficyna Wydawnicza "Ajaks"; Londyn: Komisja Historyczna b. Sztabu Głównego PSZ, 1995. ISBN 83-85621-57-1.
• Marian Żebrowski: Zarys historii polskiej broni pancernej 1918 - 1947. Londyn: Zarząd Zrzeszenia Kół Oddziałowych Broni Pancernych, 1971.
• Jacek Skalski: 1 Batalion Pancerny. Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej. Zeszyt nr 5. Warszawa: Redakcja Historyczno-Wojskowa P.W.Egross-Mikromax, 1991. ISBN 83-85253-20-3.