113 Samodzielna Kompania Czołgów Lekkich^{[uwaga 1]} – pododdział broni pancernych Wojska Polskiego w II Rzeczypospolitej.

Kompania nie występowała w organizacji pokojowej wojska. Została sformowana, zgodnie z planem mobilizacyjnym „W”, w dniach 31 sierpnia – 5 września 1939 roku, w I rzucie mobilizacji powszechnej przez 2 batalion pancerny z Żurawicy^[1] jako pododdział dyspozycyjny Naczelnego Wodza. Na wyposażeniu miała 15 czołgów lekkich wolnobieżnych Renault FT. Dowódcą kompanii był por. Jerzy Ostrowski^[2].

113 kczl w kampanii wrześniowej

Twierdza Brzeska – miejsce walk

Po zakończeniu mobilizacji kompania 6 września została skierowana transportem kolejowym do Warszawy, do Odwodu Naczelnego Wodza^[3]. Na skutek zerwania torów w Łukowie została zawrócona do Brześcia, gdzie dotarła 10 września. 11 września podporządkowano ją dowódcy Zgrupowania „Brześć” i została skierowana bezpośrednio do twierdzy. Kompania została pierwotnie użyta jako ubezpieczenie bojowe na przedpolach obrony. 113 kczl została rozwinięta na terenie ogródków działkowych na północ od Cytadeli. W godzinach popołudniowych 14 września w tym rejonie I pluton stoczył walkę z II batalionem 8 pułku pancernego niemieckiej 10 Dywizji Pancernej. W czasie walki I pluton stracił 2 czołgi, pozostałe 3 wycofały się do Twierdzy Brzeskiej. Dalsze niemieckie natarcie zostało powstrzymane przez czołgi 113 kczl w rejonie Bramy Brzeskiej. 113 kczl wzmocniła 112 kczl w blokowaniu bram twierdzy, pozostałe czołgi zostały okopane w wałach twierdzy^[4]. 15 września czołgi kompanii odpierały ataki na twierdzę niemieckiego 8 pułku pancernego z 10 DPanc. już ze stałych stanowisk ogniowych (zamaskowane okopy w ogródkach działkowych na północ od cytadeli).

16 września załoga cytadeli opuściła miasto, a kompania wyprowadziła z Brześcia pozostałe 2-3 wozy z którymi, większość spieszonych załóg również wycofała się z twierdzy. Pozostałe z kompanii czołgi dołączyły do kolumny czołgów 112 kczl, która w sile 7 czołgów wymaszerowała w kierunku Kodna i Włodawy. W trakcie marszu czołgi na skutek defektów i zużycia sukcesywnie były niszczone przez własne załogi. Do miejsca pierwszego postoju 17 września o godz. 6.30 doprowadzono dwa czołgi, które ukryto, uzbrojenie i amunicję zakopano^[5] W Twierdzy Brzeskiej pozostało w jako blokujących bramy i na stanowiskach 10 lub 11 czołgów^[6]. Większość spieszonych załóg, które wycofały się z twierdzy, w części 19 września dotarło do Lublina. W trakcie dalszego marszu 21 września część dostała się do niewoli sowieckiej^[7], a część do końca września walczyła w Grupie płk. dypl. Zieleniewskiego^[8].

Organizacja wojenna samodzielnej kompanii czołgów lekkich

Czołg Renault FT 17

Motocykl Sokół 1000

Skład kompanii lekkich czołgów wolnobieżnych Renault FT^[9]:
Poczet dowódcy

• gońcy motocyklowi
• patrol łączności
• patrol sanitarny

Razem w dowództwie

1 oficer, 2 podoficerów, 10 szeregowców;

1 samochód osobowo-terenowy, 3 motocykle.

Trzy plutony czołgów, w każdym:

1 oficer, 5 podoficerów, 7 szeregowców

5 czołgów, 1 motocykl

Pluton techniczno-gospodarczy

• sekcja warsztatowa
• sekcja gospodarcza
• sekcja transportowa
• załogi zapasowe

Razem w plutonie

1 oficer, 17 podoficerów, 21 szeregowców

5 samochodów ciężarowych, samochód-warsztat, cysterna, 1 motocykl, transporter czołgów, 2 przyczepy na paliwo, kuchnia polowa

Ogółem w kompanii

5 oficerów, 34 podoficerów, 52 szeregowców

15 czołgów, 7 samochodów, 7 motocykli

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Antoni Nawrocki: 2 Batalion Pancerny. Zarys historii pułków polskich w kampanii wrześniowej. Zeszyt nr 21. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 1992. ISBN 83-85621-19-9.
• Antoni Nawrocki: 2. Batalion Pancerny (Żurawica 1935-1939). Pruszków: Oficyna Wydawnicza Ajaks, 2006. ISBN 83-88773-55-0.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny „W” i jego ewolucja. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adiutor”, 2010. ISBN 978-83-86100-83-5.
• Kamil Stepan, Mirosław Zientarzewski: Renault FT w Wojsku Polskim (1919-1939). Warszawa: Wydawnictwo Muzeum Wojska Polskiego, 2019. ISBN 978-83-939984-7-0.
• Rajmund Szubański: Polska broń pancerna w 1939 roku. Warszawa: Bellona, 2011. ISBN 978-83-11-12106-5.
• Andrzej Wesołowski (red.): SGO "Polesie" w dokumentach i wspomnieniach cz.2 Służby, Obrona Brześcia, Dywizja "Kobryń"(dowództwo). Warszawa: Centralne Archiwum Wojskowe im. mjr. Bolesława Waligóry, Wydawnictwo Tetragon, 2014. ISBN 978-83-64475-08-5.