71 Dywizjon Pancerny (71 dpanc) – pancerny pododdział rozpoznawczy Wojska Polskiego II RP w wojnie obronnej 1939

czołg TK-3

Samochód pancerny wz. 34

Motocykl Sokół 1000

Organizacja i formowanie

Dywizjon nie występował w organizacji pokojowej wojska. Sformowany został w dniach 24–25 sierpnia 1939 przez 1 batalion pancerny z Poznania dla Wielkopolskiej Brygady Kawalerii^[1] w grupie żółtej^[2].

27 sierpnia 1939, po zakończeniu formowania, dywizjon rozmieścił się w lasach pod Śremem jako odwód dowódcy brygady. Generał Roman Abraham rozdysponował dywizjon przeznaczając szwadron samochodów pancernych do OW „Rawicz”, a szwadron TK-3 do OW „Leszno”. Dywizjon składał się z dwóch szwadronów: samochodów pancernych, czołgów rozpoznawczych i plutonu techniczno–gospodarczego. Pierwszy z wymienionych pododdziałów uzbrojony był w siedem samochodów pancernych wzór 1934-II, natomiast drugi szwadron w trzynaście czołgów rozpoznawczych TK, w tym cztery uzbrojone w 20 mm najcięższe karabiny maszynowe wzór 1938.

71 dpanc. w kampanii wrześniowej

Bitwa graniczna

1 września w rejonie Rawicza granicę przekroczyły grupy niemieckich dywersantów, które zaatakowały placówki Straży Granicznej oraz ludność cywilną. Skierowany tam 1 pluton samochodów pancernych, przybył rano do Rawicza opanowanego już przez żołnierzy z 108 pułku Grenzwachtu. Samochody pancerne wsparły kontruderzenie żołnierzy z III batalionu 55 pułku piechoty. Niemcy zostali z miasta wyparci. 2 pluton działał w tym czasie między Rawiczem i Lesznem. Szwadron TKS skierowano do Leszna, gdzie wsparł 1/55 pułku piechoty w walce z dywersantami niemieckimi w mieście. Po południu 1 pluton TK-3 wraz z kompanią piechoty na samochodach ciężarowych wysłano na rozpoznanie w kierunku granicy. Wracający wieczorem po wykonaniu zadania oddział zlikwidował kolejne ognisko niemieckiej dywersji tym razem w Święciechowie. 2 września pododdziały dywizjonu wzięły udział w kilku wypadach na terytorium Niemiec, jakie przeprowadziła Wielkopolska Brygada Kawalerii. 2 pluton samochodów pancernych wraz z żołnierzami 3/55 pp, przekroczył granicę niemiecką i we wsi Załęcze zniszczył kilka niemieckich pojazdów wojskowych. Szwadron TKS wraz ze szwadronem kolarzy zabezpieczał wypad oddziałów atakujących Wschowę. 1 pluton wziął we wsi Dębowa Łęka (Geyersdorf) jeńców ze 118 pułku Grenzwachtu. Po południu TK-3 ponownie brały udział w walce z dywersantami niemieckimi w Lesznie. 3 września dywizjon przeszedł w Śremie na prawy brzeg Warty i wszedł w skład grupy odwodowej Kórnik, która miała wspierać obsadzającą Wartę Wielkopolską Brygadę Kawalerii. 6 września szwadron samochodów pancernych oraz szwadron kolarzy brygady stanowiły straż przednią kolumny wycofującej się brygady. Reszta dywizjonu znajdowała się w kolumnie głównej, która przez Konin, Tuliszów i Turek dotarła do Uniejowa. Szwadron samochodów pancernych osłaniał przeprawę brygady przez Wartę oraz jej dalszy marsz w rejon na wschód od Dąbia. 7 września 1 pluton czołgów skierowany został w kierunku Ozorkowa, a 2 pluton samochodów pancernych ku Poddębicom. Samochody pancerne współdziałające z kolarzami brygady natknęły się na szosie Łęczyca – Stary Gostków na oddziały rozpoznawcze 102 pp z niemieckiej 24 DP. Wieczorem dywizjon wycofał się przez Łęczycę do Topoli Królewskiej. 8 września dywizjon dotarł przez Kutno w pobliże Soboty i pozostawał w odwodzie brygady. 1 pluton samochodów pancernych, wraz ze szwadronem kolarzy 15 pułku ułanów prowadził rozpoznanie w kierunku Łowicza.

Nad Bzurą

Od 9 września dywizjon wspierał natarcie pododdziałów brygady na Chruślin, Helenów i Głowno. 9 września dywizjon został wzmocniony czołgiem TKS z działkiem 20 mm, który znaleziono na stacji Jackowice. Następnego dnia rano, szwadron czołgów ostrzelał kolumnę taborową 26 pp z niemieckiej 30 DP zadając jej straty, potem ubezpieczał węzeł dróg w Bielawach. Szwadron samochodów pancernych wraz z ułanami z 15 pułku, walczył z pododdziałami 20 pp niemieckiej 10 DP w rejonie Chruślina. Wieczorem cały dywizjon obsadził wieś Zgoda. 11 września dywizjon stał w odwodzie brygady i prowadził rozpoznanie. Szwadron TKS osłaniał wycofanie 3/7 dak. Następnego dnia dywizjon wspierał 1/57 pp w kierunku na Głowno. Wieczorem dywizjon wycofał się za Bzurę i ześrodkował się obok wsi Zduny. 13 września 1 pluton samochodów pancernych rozpoznawał kierunek Bielaw. W nocy 13/14 września dywizjon przeszedł do rejonu Młodzieszyna. Szwadron samochodów pancernych ubezpieczał kierunek na Wyszogród. W celu utworzenia przedmościa dowódca Wielkopolskiej BK postanowił opanować Brochów. Wysłał tam szwadron czołgów, a szwadron samochodów pancernych wraz z kolarzami i plutonem zaporowym miał zamknąć przeprawy w Wyszogrodzie. Szwadron czołgów wspierał w Brochowie w dniach 14-16 września 15 pułk ułanów, a następnie 7 pułk strzelców konnych. Tankietki zniszczyły 3 czołgi niemieckie PzKpfw II. Przeciwnikiem były pododdziały zmotoryzowanego pułku SS „Leibstanderte Adolf Hitler” i 4 DPanc. 16 września szwadron czołgów przeprawił się przez Bzurę i przeszedł do Puszczy Kampinoskiej. Szwadron samochodów pancernych i szwadron techniczno-gospodarczy nie mogąc doczekać się naprawy mostu, zniszczył sprzęt ciężki, a żołnierze skierowali się pieszo w rejon koncentracji. 18 września 1 pluton czołgów wspierał natarcie 17 pułku ułanów na Kaliszki i Palmiry. Po południu 2 pluton i 15 pułk ułanów natknęły się w puszczy na oddział rozpoznawczy niemieckiej 1 DLek. W wyniku walki zniszczono trzy niemieckie czołgi^[3] – 2 PzKpfw 35(t) i 1 PzKpfw IV. Około północy w czołgach 2 plutonu zabrakło paliwa i załogi zniszczyły je. 19 września wozy 1 plutonu wraz z 7 dak i działami ppanc odparły natarcie niemieckich czołgów pod Sierakowem^[4].

Ku Warszawie

Po walce pod Sierakowem pozostały jedynie dwa sprawne czołgi. One to, wraz z baterią 6 dak i 3 szwadronem pionierów 20 września osiągnęły Młociny. Tego dnia w trakcie nalotu poległ dowódca 71 dywizjonu mjr K. Żółkiewicz^[5]. Zniszczono tam tankietkę z ckm-em z powodu braku paliwa. Ostatnie dwa czołgi wspierały oddziały przedzierające się do Warszawy. Przybyłe do Warszawy dwie tankietki 71 dywizjonu pancernego (jedna lub obie z nkm-em) były jedynymi polskimi wozami bojowymi które przedostały się do Warszawy z rejonu walk nad Bzurą. Tankietki zostały wcielone w skład szwadronu czołgów rozpoznawczych Dowódcy Obrony Warszawy, natomiast pozostali żołnierze weszli w skład batalionu ochrony mostów kpt. A. Krzyżanowskiego.

Struktura i obsada personalna batalionu

Obsada personalna we wrześniu 1939 roku^[6]:

Znaki taktyczne malowane na czołgach lekkich i rozpoznawczych^{[uwaga 1]}

Znaki taktyczne malowane na pojazdach pancernych^{[uwaga 2]}

Dowództwo (poczet dowódcy)

• dowódca – mjr Kazimierz Żółkiewicz († 20 IX 1939 w Młocinach podczas nalotu,)
• adiutant – kpt. Kazimierz Rosé (ranny 20 IX 1939,)
• dowódca szwadronu samochodów pancernych – por. Adam Staszków
  • dowódca I plutonu – por. Władysław Mikłaszewski
  • dowódca II plutonu – ppor. rez. Jerzy Gerżabek († 7 IX 1939,)
• dowódca szwadronu czołgów – por. Wacław Chłopik (ranny 11 IX 1939,)
  • dowódca I plutonu – por. Bronisław Kalinowski (ranny 18 IX 1939,)
  • dowódca II plutonu - ppor. rez. Jan Dąbrowski
• dowódca plutonu techniczno–gospodarczego – kpt. Leon Dębski

Organizacja wojenna dywizjonu pancernego:

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Krzysztof M. Gaj: Polska broń pancerna w 1939 roku - organizacja wojenna i pokojowa jednostek. Oświęcim: NapoleonV, 2014. ISBN 978-83-7889-122-2.
• Adam Jońca: Wrzesień 1939 : pojazdy Wojska Polskiego: barwa i broń. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1990.
• Rajmund Szubański: Polska broń pancerna w 1939 roku. Warszawa: Bellona Spółka Akcyjna, 2011. ISBN 978-83-11-12106-5.
• Jan Tarczyński, Krzysztof Barbarski, Adam Jońca: Pojazdy w Wojsku Polskim = Polish Army vehicles: 1918–1939. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”; Londyn: Komisja Historyczna b. Sztabu Głównego PSZ, 1995. ISBN 83-85621-57-1.
• Marian Żebrowski: Zarys historii polskiej broni pancernej 1918 - 1947. Londyn: Zarząd Zrzeszenia Kół Oddziałowych Broni Pancernych, 1971.
• Jacek Skalski: 1 Batalion Pancerny. Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej. Zeszyt 5. Warszawa: Redakcja Historyczno-Wojskowa P.W.Egross-Mikromax, 1991. ISBN 83-85253-20-3.