1 Dywizja Piechoty
1 Polska Dywizja Piechoty
Ilustracja
Historia
Państwo

 Polska

Sformowanie

1943

Rozformowanie

1955

Nazwa wyróżniająca

Warszawska

Patron

Tadeusz Kościuszko

Tradycje
Kontynuacja

1 Warszawska Dywizja Zmechanizowana

Dowódcy
Pierwszy

płk Zygmunt Berling

Ostatni

płk Józef Dziadura

Działania zbrojne
bitwa pod Lenino
bitwa o Podgaje
bitwa o Berlin
Organizacja
Numer

JW 2687[1][2]

Dyslokacja

Legionowo[3]

Rodzaj sił zbrojnych

Wojska lądowe

Rodzaj wojsk

piechota

Podległość

1 Korpus Polski w ZSRR
1 Armia Polska w ZSRR
1 Armia WP (do 1945)
Warszawski OW (do 1951)
9 Korpus Piechoty (do 1952)
9 Korpus Armijny[3] (do 1955)

Skład

1 pułk piechoty
2 pułk piechoty
3 pułk piechoty
1 pułk artylerii lekkiej

Odznaczenia
Krzyż Złoty Orderu Virtuti Militari Order Krzyża Grunwaldu III klasy Order Kutuzowa II klasy
Żołnierze 1 Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki na modlitwie w kościele obozowym w Sielcach nad Oką

1 Warszawska Dywizja Piechoty im. Tadeusza Kościuszki[uwaga 1] (1 DP) – związek taktyczny piechoty ludowego Wojska Polskiego.

Dywizja została sformowana w maju 1943, w Sielcach nad Oką jako 1 Polska Dywizja Piechoty im. Tadeusza Kościuszki[4]. Chrzest bojowy przeszła pod Lenino. W 1944 walczyła pod Puławami i o Pragę. Od lutego 1945 walczyła o Wał Pomorski, forsowała Odrę oraz wzięła udział w szturmie Berlina. Za udział w wojnie odznaczona złotym krzyżem orderu Virtuti Militari, Orderem Krzyża Grunwaldu III klasy[5] oraz radzieckimi odznaczeniami: Orderem Czerwonego Sztandaru i Orderem Kutuzowa II stopnia[6].

W 1955 dywizję przeformowano w 1 Warszawską Dywizję Zmechanizowaną.

Formowanie dywizji

Dywizja została sformowana w maju 1943, w Sielcach nad Oką, na podstawie postanowienia Państwowego Komitetu Obrony ZSRR, według etatu sowieckiej dywizji piechoty gwardii z niewielkimi poprawkami. Decyzją Józefa Stalina dowództwo dywizji objął płk dypl. Zygmunt Berling. Nadzór polityczny nad dywizją sprawował Związek Patriotów Polskich. 15 lipca 1943, w rocznicę bitwy pod Grunwaldem, żołnierze dywizji złożyli przysięgę. Rota przysięgi zobowiązywała m.in. do dochowania wierności sojuszniczej Związkowi Radzieckiemu i dochowanie braterstwa broni sojuszniczej Czerwonej Armii[4]. W końcu sierpnia nadal występowały braki kadrowe – do pełnych stanów brakowało 20% oficerów i 36% podoficerów[7].

W środowisku komunistycznych działaczy wojskowych związanych z 1 Dywizją Wojska Polskiego (Jakub Prawin, Włodzimierz Sokorski) za akceptacją gen. Berlinga opracowano tzw. „Tezy nr 1” proponujące przyjęcie jako programu ZPP zbudowania w wyzwolonej Polsce „zorganizowanej demokracji”. Koncepcja ta zakładała oparcie ustroju przyszłej Polski na rządach silnej ręki, lewicowych, ale bezpartyjnych, opartych o siłę armii tworzonej w ZSRR. Program ten odchodził zarówno od założeń leninowskich pomijając rolę partii komunistycznej, jak i od deklarowanych w oficjalnym programie Związku Patriotów Polskich założeń demokratycznych[8].

W czerwcu 1943 Wódz Naczelny i premier RP gen. Władysław Sikorski uznał wojsko Berlinga za polską dywizję komunistyczną, o charakterze dywersyjnym, samego jego twórcę za zdrajcę, który zdezerterował z Wojska Polskiego[9]. 7 lipca 1943 attaché wojskowy RP w Stanach Zjednoczonych płk Włodzimierz Onacewicz wydał oświadczenie, w którym napisał, że dywizja ta nie należy do Wojska Polskiego i jest Dywizją Armii Czerwonej pod rozkazami władz sowieckich[10].

Stworzenie dywizji stanowiło polityczny problem dla rządu w Londynie. Na posiedzeniu Rady Ministrów 30 sierpnia 1943 r. premier Mikołajczyk stwierdził, że „sprawa dywizji Berlinga zaczyna przybierać coraz więcej rozgłosu i wyłania się konieczność przeciwdziałania tak na terenie brytyjskim, jak i na terenie Stanów Zjednoczonych. Za element takiego przeciwdziałania uznał „wprowadzenie chociażby jednej jednostki lądowej do walki, by podkreślić, że Polacy nie po to wychodzili z Rosji, by uchylać się od dalszej walki” od czasów bowiem bitwy o Tobruk w sierpniu 1941 r. aż do czasu bitwy pod Lenino żadna polska regularna jednostka lądowa nie uczestniczyła w walkach. Minister Romer przestrzegał przed wystosowywaniem noty protestacyjnej w sprawie utworzenia dywizji Berlinga, ponieważ „może to wywołać wrażenie, że Rząd Polski sprzeciwia się wprowadzeniu do walki przeciwko wspólnemu wrogowi nowych sił”[11].

Skład organizacyjny

Od 9 maja do 10 sierpnia 1943:

Od 10 sierpnia 1943 do końca wojny:

  • 1 Praski pułk piechoty[12]
  • 2 Berliński pułk piechoty[12]
  • 3 Berliński pułk piechoty[12]
  • 1 Berliński pułk artylerii lekkiej[12]
  • 1 samodzielny dywizjon artylerii przeciwpancernej (kpt. Jerzy Malarewicz)
  • 1 samodzielny dywizjon artylerii przeciwlotniczej (kpt. Kazimierz Witkowski)
  • 1 samodzielny dywizjon moździerzy (kpt. Jan Popowicz)
  • 1 samodzielny batalion saperów (dowódca: mjr Stanisław Moroz)
  • 1 samodzielny batalion sanitarny
  • 1 samodzielny batalion szkolny
  • 1 samodzielna kompania zwiadowcza
  • 1 samodzielna kompania łączności
  • 1 samodzielna kompania chemiczna
  • 1 samodzielna kompania samochodowa
  • pluton dowodzenia dowódcy artylerii
  • 1 ambulans weterynaryjny
  • 1 kompania karna (sformowana w składzie 1 DP, od 1 kwietnia 1944 podporządkowana dowódcy 1 Armii WP)
  • 2 Ruchome Warsztaty Taborowo-Mundurowe
  • 1 Piekarnia Polowa
  • 1862 Kasa Banku Polowego
  • 2898 Wojskowa Stacja Poczty Polowej
  • Oddział Informacji Dywizji

Miano wyróżniające „Warszawska” nadano rozkazem ND WP nr 206 z 15 września 1945.

Marsze i działania bojowe

Dywizja wyrusza na front

30 sierpnia 1943 dywizja wyruszyła na front i została przegrupowana w okolice wsi Lenino. Od dowódcy 33 Armii gen. Gordowa otrzymała zadanie przełamać obronę niemiecką na odcinku: Połzuchy, wz. 215.5, a następnie nacierać w kierunku: Łosiewa i Czurniłowa.

W bitwie pod Lenino dywizja poniosła duże straty. Po jej zakończeniu ześrodkowano ją w rejonie Smoleńska, gdzie dalej odbywała szkolenie bojowe.

W marcu 1944 roku ześrodkowała się w okolicy Żytomierza i Berdyczowa. Zgodnie z dyrektywą z 29 kwietnia 1944, będąc w składzie 1 Armii WP podporządkowana została 1 Frontowi Białoruskiemu. W kolejnych dniach wraz z wojskami 1 FB, dywizja maszerowała w kierunku zachodnim, by 23 lipca 1944 przekroczyć rzekę Bug.

W rezultacie, po ponad trzystukilometrowym marszu dofrontowym trwającym od 15 do 27 lipca 1944, dywizja osiągnęła rubież Wisły i 2 sierpnia 1944 dokonała próby uchwycenia przyczółka w rejonie Dęblina.

W kolejnych dniach przegrupowała się na północ i 26 sierpnia 1944 prowadziła dalsze boje nad Wisłą w rejonie między rzekami: Wilga i Świder. 5 września 1944 dywizja została czasowo wyłączona ze składu 1 AWP i podporządkowana dowódcy sowieckiej 47 Armii. W dniach 10–15 września 1944 toczyła krwawe walki o wyzwolenie prawobrzeżnej Warszawy – Pragi.

Od lutego 1945 roku dywizja walczyła o Wał Pomorski, forsowała Odrę oraz wzięła udział w szturmie Berlina.

4 maja 1945 Rada Najwyższa ZSRR odznaczyła Dywizję Orderem Kutuzowa II klasy za „wzorowe wypełnianie zadań dowództwa w walce z wrogiem przy zdobyciu miast Deutsch Krone, Märkisch Friedland i wykazane przy tym męstwo i odwagę”. Dwa dni później dowódca 1 Armii WP, gen. dyw. Stanisław Popławski polecił używać nazwy – 1 Polska Warszawska Odznaczona Orderami Czerwonego Sztandaru i Kutuzowa II klasy Dywizja Piechoty im. Tadeusza Kościuszki (ros. 1-я польская Варшавская Краснознаменная ордена Кутузова 2-й степени пехотная дивизия имени Тадеуша Костюшко)[13].

Sztandar dywizji

Sztandar 1 Warszawskiej DP z dewizą: „Za naszą wolność i waszą”

Sztandar dywizji został ufundowany przez Związek Patriotów Polskich. Projekt sztandaru wykonał Zenon Wasilewski. Haftowano go w jednej z fabryk w Moskwie. Robocze rysunki wykonali kreślarze Borysow i Tichonow. Uroczyste wręczenie sztandaru dywizji odbyło się 15 lipca 1943 roku w obozie sieleckim[14].

Opis sztandaru:
Płat o wymiarach 111x114 cm, obszyty z trzech stron żółtą frędzlą, przymocowany do drzewca za pomocą taśmy i gwoździ. Drzewce, z ciemnego politurowanego drewna, składa się z dwóch części skręconych za pomocą okuć stalowych. Głowica w kształcie orła wspartego na cokole skrzynkowym 2 napisem „1 Dywizja Piechoty”. Przy sztandarze wstęgi orderowe: Virtuti Militari, Krzyża Grunwaldu i Czerwonego Sztandaru[14].

Strona główna:
Biały krzyż kawalerski, pola między ramionami krzyża czerwone. Pośrodku aplikowany i haftowany biało-szarą nicią orzeł w otoku wieńca laurowego w tym samym kolorze. Nad orłem haftowany żółtą nicią napis: „HONOR I OJCZYZNA”. Na czerwonych polach inicjały: „1 DP” – w otoku wieńców dębowych, haftowanych, szaro-brązową nicią. W lewym dolnym rogu małymi literami wyhaftowane nazwiska hafciarek: „ŁAWKENOWA, ALEKSANDROWA”[14].

Strona odwrotna:
Czerwony krzyż kawalerski, pola między ramionami krzyża białe. Pośrodku, na białym tle aplikowane i haftowane popiersie Tadeusza Kościuszki w otoku wieńca laurowego, aplikowanego z brązowego jedwabiu i haftowanego biało-szarą nicią. Nad wizerunkiem haftowany żółtą nicią napis: „ZA NASZĄ WOLNOŚĆ I WASZĄ”. Na ramionach krzyża inicjały: „1 DP”[14].

Okres powojenny

Pomnik poległych pod Lenino żołnierzy 1 Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki (cmentarz Wojskowy na Powązkach)
Tablica upamiętniająca żołnierzy 1DP w bazylice katedralnej św. Michała i św. Floriana w Warszawie

Po zakończeniu służby okupacyjnej w Niemczech w czerwcu 1945 dywizja wróciła do kraju. Sztab dywizji rozlokowano w Siedlcach. Jej poszczególne oddziały wykorzystywano do walki ze zbrojnym podziemiem niepodległościowym.

Organizacja i dyslokacja dywizji w 1949.

W 1951 przeniesiono dywizję na etaty dywizji piechoty typu B „konna duża”[15].

W 1955 dywizję przeformowano w 1 Warszawską Dywizję Zmechanizowaną.

Żołnierze dywizji

Dowódcy dywizji[16]:

  • płk/gen. bryg. Zygmunt Berling (9 maja – 20 listopada 1943)
  • płk/gen. bryg./gen. dyw. Wojciech Bewziuk (20 listopada 1943 – 27 września 1945)
  • płk Józef Sielecki (27 września 1945 – lipiec 1947)
  • płk/gen. bryg. Zygmunt Duszyński (lipiec 1947 – marzec 1948)
  • płk Tadeusz Cynkin (marzec 1948–1949)
  • płk Ludwik Barański (1949)
  • ppłk/płk Wacław Zwierzański (1949–1950)
  • płk dypl. Józef Sobiesiak (15 października 1950 – 12 lipca 1951)
  • płk Józef Kamiński (12 lipca 1951 – 20 listopada 1952)
  • płk Józef Dziadura (20 listopada 1952 – 10 października 1955)

Szefowie sztabu (wykaz obejmuje tylko okres wojny):

  • płk Antoni Siwicki (27 maja – 18 sierpnia 1943)
  • płk Mikołaj Łagodziński (18 sierpnia – 20 listopada 1943)
  • mjr Nikodem Kunderewicz (20 listopada 1943 – 19 kwietnia 1944)
  • płk Ostap Steca (19 kwietnia 1944 – 20 kwietnia 1945)
  • płk Piotr Poleszczuk (20 kwietnia 1945 – do końca wojny)

Zastępcy dowódcy ds. liniowych (wykaz obejmuje tylko okres wojny):

  • płk Bolesław Kieniewicz (21 maja – 24 grudnia 1943)
  • płk Władimir Radziwanowicz (24 grudnia 1943 – 13 kwietnia 1944)
  • płk Gwidon Czerwiński (13 kwietnia – 30 czerwca 1944)
  • płk Stanisław Janowski (30 czerwca – 18 sierpnia 1944)
  • płk Tadeusz Piotrowski (18 sierpnia – 26 września 1944)
  • płk Jan Szczutko (20 grudnia 1944 – 10 lutego 1945, poległ pod Mirosławcem)
  • ppłk Piotr Poleszczuk (10 lutego 1945 – do końca wojny)

Zastępcy dowódcy ds. politycznych (wykaz obejmuje tylko okres wojny):

Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari odznaczono 105 oficerów i 13 podoficerów 1 Dywizji Piechoty ze składów pp, pal i jednostek dywizyjnych[17]

Upamiętnienie

Wieś Trigubowo pod Lenino na pamiątkę walk z 12 października 1943 została przemianowana na Kościuszkowo[18].

Uwagi

  1. ↑ Rozkazem NDWP Nr 206 z 19 września 1945 nadano dywizji nazwę wyróżniającą „Warszawska”.

Przypisy

  1. ↑ Rozkaz organizacyjny Naczelnego Dowódcy WP nr 053/Org. z 30.3.1946 roku.
  2. ↑ Spis zespołów archiwalnych Archiwum Wojskowego w Toruniu
  3. 1 2 Jerzy Kajetanowicz: Polskie wojska lądowe 1945-1960. s. 429.
  4. 1 2 Sławomir Cenckiewicz, Długie ramię Moskwy. Wywiad wojskowy Polski Ludowej 1943-1991 (wprowadzenie do syntezy), Poznań 2011, s. 44.
  5. ↑ Kazimierz Kaczmarek: Polacy na polach Brandenburgii. s. 362.
  6. ↑ Kazimierz Kaczmarek: Polacy na polach Brandenburgii. s. 361.
  7. ↑ Tom 1. Lata 1944–1945. W: Historia PRL. Warszawa: New Concept Media, 2009, s. 6. ISBN 978-83-7558-506-3.
  8. ↑ Anna Sobór-Świderska, Jakub Berman. Biografia komunisty, Warszawa: IPN, 2009, s. 92, ISBN 978-83-7629-090-4, OCLC 836862492.
  9. ↑ Sławomir Cenckiewicz, Długie ramię Moskwy. Wywiad wojskowy Polski Ludowej 1943-1991 (wprowadzenie do syntezy), Poznań 2011, s. 44-46.
  10. ↑ Sławomir Cenckiewicz, Długie ramię Moskwy. Wywiad wojskowy Polski Ludowej 1943-1991 (wprowadzenie do syntezy), Poznań 2011, s. 46.
  11. ↑ Eugeniusz Duraczyński, Między Londynem a Warszawą, Warszawa: PIW, 1986, s. 77, ISBN 83-06-01406-5, OCLC 830222429.
  12. 1 2 3 4 Nazwę wyróżniającą nadano w innych terminach.
  13. ↑ Organizacja i działania bojowe ... s. 365-366.
  14. 1 2 3 4 Bigoszewska i Wiewióra 1974 ↓, s. 16-17.
  15. ↑ Jerzy Kajetanowicz: Polskie wojska lądowe 1945-1960... s. 149.
  16. ↑ Mąsior 2005 ↓.
  17. ↑ Sobczak 1978 ↓, s. 437.
  18. ↑ Ryszard Mazurkiewicz. Zwycięski szlak. „Gazeta Krakowska”. Nr 145, s. 3, 20 czerwca 1969.

Bibliografia

  • Wanda Bigoszewska, Henryk Wiewióra: Sztandary ludowego Wojska Polskiego 1943–1974. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1974.
  • Stanisław Komornicki: Wojsko Polskie: krótki informator historyczny o Wojsku Polskim w latach II wojny światowej, T. 1, Regularne jednostki ludowego Wojska Polskiego: formowanie, działania bojowe, organizacja, uzbrojenie, metryki jednostek piechoty. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1965.
  • Jerzy Kajetanowicz: Polskie wojska lądowe 1945-1960: skład bojowy, struktury organizacyjne i uzbrojenie. Toruń; Łysomice: Europejskie Centrum Edukacyjne, 2005. ISBN 83-88089-67-6.
  • Kazimierz Kaczmarek: Polacy na polach Brandenburgii. Warszawa: Wydawnictwo MON, 1981. ISBN 83-11-06672-8.
  • Kazimierz Sobczak: Lenino-Warszawa-Berlin. Wojenne dzieje 1 Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki. Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1978.
  • Kazimierz Sobczak (red.): Encyklopedia II wojny światowej. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.