Stosunki polsko-rosyjskie w XVIII wieku

Wiek XVIII to dla Polski czas wielu wojen, konfliktów wewnętrznych i powolnego upadku. W okresie tym państwo nie miało wpływu na politykę międzynarodową. Niestety bardzo duży wpływ na sprawy polskie miały państwa ościenne, czyli Prusy, Austria i Prusy.

W latach 1700-1721 doszło do trzeciej wojny północnej. Był to konflikt, który ostatcznie rozstrzygnął walkę o supremację strefie Morza Bałtyckiego i zadecydował o mocarstwowej pozycji Rosji. Przeciwko Szwecji Karola XII wystapiła koalicja Rosji Piotra I, Danii i Saksonii Augusta II. August II dążył do zysków terytorialnych w Inflantach, które dałyby gwarancję wyboru jego syna Augusta III na tron polski. Wojna prowadzona na terenie Rosji i Rzeczpospolitej, przyniosła błyskotliwe sukcesy Szwecji, która rozgromiła wojska rosyjskie pod Narwą (1700 r.), a następnie opanowała Rzeczpospolitą, doprowadzając w 1706 r. do abdykacji Augusta II. W dalszym ciągu wojny zmodernizowana przez Piotra I armia rosyjska rozgromiła Szwedów (bitwa pod Połtawą 1709r.), a August II odzyskał tron. Ostatecznie traktat pokojowy zawarty bez udziału przedstawicieli Polski w 1721 r. w Nystadt przyznawał sporne tereny Inflant Rosji. Wojna ujwniła wyjątkową słabość Rzeczpospolitej, traktowanej odtąd jako przedmiot w polityce zagranicznej Rosji, Austrii i Prus.

W 1762 r. Rosja zerwała sojusz dworów carskich, co spowodowało powstanie dwóch nowych przymierzy: państw południowych (Francja, Austria, Hiszpania oraz Turcja) oraz "systemu północnego" (Rosja, Prusy, Anglia). Licząc się z kolejną wojną z Turcją, Rosja była skłonna zgodzić się na ograniczone reformy w Polsce. Pragnęła, aby podporzadkowana jej Rzeczpospolita częściowo zastąpiła Austrię w tej wojnie. Z tą myślą doprowadziła do elekcji Stanisława Augusta Poniatowskigo zamiast popieranych przez państwa południowe Wettynów. Polityce tej Frydryk II, acz niechętnie, musiał się podporządkować.

W tych latach sprawa polska wysunęła się na naczelne miejsce w polityce rosyjskiej. Warunkiem wprowadzenia Polski do "systemu północnego" była realizacja dotkliwych dla suwerenności tego państwa żądań Rosji. Rozmijały się one z ambitnymi planami Stanisława Augusta, który chciał poszerzyć zakres niezależności poprzez zbliżenie z państwami południowymi- Austrią i Francją. Z kolei reformatorskie posunięcia nowego monarchy wzbudzały sprzeciw Prus, a całokształt nowej polityki- oburzenie konserwatywnej większości społeczeństwa szlacheckiego.
Katarzyna II udzielając w 1768r. gwarancjii dla zasad dawnego ustroju, określiła miejsce Polski w "systemie północnym" jako państwo już formalnie zależnego.

Na początku 1768r. zawiązała się konfederacja barska, która zakwestionowała legalność panowania Stanisława Augusta. Jej działacze byli związani z dynastią saską, a przez to z państwami południowymi. Nowo powstały związek został wykorzystany przez uczestników tego przymierza jako dywersja, mająca zapobiec rozszerzeniu się wpływów państw "systemu północnego".

Państwa południowe podobnie patrzyły na tzw. wojnę wschodnią (turecko-rosyjską 1768-74), nazywaną w Turcji "wojną polską". Oprócz usilnej inspiracji francuskiej oraz przyzwolenia Austrii, spowodowały ją zadawnione konflikty graniczne turcko-rosyjskie, a także zaniepokojenie umocnieniem się Ktarzyny II w Rzeczypospolitej.

Kryzys międzynarodowy i wojna domowa wywołana przez konfederatów barskich spowodowały, że rozbiór słabej Rzeczypospolitej doszedł do skutku.

I rozbiór Polski (1772r.) był rezultatem wyłamania się Rzeczpospolitej za sprawą konfederatów barskich spod parasola "systemu północnego"; nie mieli oni jednocześnie szans na skuteczną ochronę państw południowych. I rozbiór stanowił rozwiązanie splotu sprzecznych interesów mocarstw ościennych: Austrii starającej się o odzyskani Śląska i z niepokojem patrzącej na wzrost znaczenia Rosji; Prus zabiegających o powiększenie swego terytorium kosztem Polski; Rosji, która najchętniej sprawowałaby protektorat nad całą Rzeczpospolitą.

W latach 1792-93 została zawiązana konfederacja oficjalnie w Tagowicy, a faktycznie w Petersburgu , pod dyktando Katarzyny II, przez grupę magnatów i związanej z nimi szlachty, którzy sprzeciwili się reformom i polityce zagranicznej Sejmu Czteroletniego. Pretekstem były postanowienia Konstytucji 3 maja. Nikłe wpływy targowiczan w początkowym okresie pozwalają traktować tę konfederację jako przedsięwzięcie marionetkowe, mające tylko uzasadnić rosyjską interwencję w Reczpospolitej. Po przystąpieniu do Targowicy krola Stanisława Augusta , który liczył na ocalenie choć części reform Sejmu Wielkiego i, po przerwaniu działań wojennych, konfederaci objęli władzę w kraju. Opierała się ona na stacjonujących w Rzeczpospolitej wojskach rosyjskich, mimo to jednak nie była sprawna. Rozbiór był dla przywódców Targowicy zaskoczeniem, mimo, że własnym postępowaniem przyczynili się do tego.

W roku 1793 miał miejsce drugi rozbiór Polski. Zajęcie Polski przez wojska rosyjskie nie przesądzało jeszcze o rozbiorze. Wiodły do niego długie negocjacje, łączące sprawę polską z odszkodowaniami za kampanię antyfrancuską za zachodzie Europy. Ostatecznie najmocniej związana z Renem Austria została zmuszana do rezygnacji z udziału w rozbiorze. Prusy i Rosja prędko doszły do porozumienia, przyczym Berlin nabytki traktował jako wynagrodzenie za kampanię antyfrancuską, a Petersburg jako rekompensatę za niewielkie zyski w długotrwałej wojnie w Turcją. Na decyzję Katarzyny II wpłynęła też niezdolność władz konfederackich do wprowadzenia w Rzeczypospolitej sprawnych rządów, a także rozbudzone aspekty rosyjskich generałów i wyzszych urzędników, pragnących wzbogacić się kosztem ziem polskich. Sejm rozbiorowy zwołany do Grodna zatwierdził oba traktaty po krótszym w przypadku Rosji, a dłuższym w odniesieniu do Prus, manifestacyjnym oporze.

Powstanie kosciuszkowskie miało miejsce w 1794r. Inicjatywa insurekcji wyszła z kręgów patriotycznej emigracji przebywajacej w Saksonii od końca rosyjsko-polskiej wojny w 1792r. Gdy II rozbiór okazał się faktem, działacze ci zwrócili się w stronę Francji, licząc na jej bezpośrednią pomoc oraz na skłonienie przez nią Szwecji i Turcji do wystąpień. Reakcje Francji zmieniały się w zależności od tego, które ugrupowanie znajdowało się u władzy; w rezultacie jednak jakobini nie udzielili powstaniu żadnej pomocy. Na terenie kraju spisek zawiązał się wiosną 1793r. Przyczyną odraczania daty wystąpienia był niedostateczny stopień przygotowań. Ostetecznie termin wybuchu wybrano pod wpływem zarządzonej redukcji i regularnego wojska koronnego i litewskiego oraz na skutek aresztowań w szregach konspiracji warszawskiej.

W roku 1795 doszło do trzeciego, ostatniego rozbioru Rzeczpospolitej.
Rokowania rozbiorowe rozpoczęły się jeszcze w trakcie walk. Tym razem Rosja prędko doszła do porozumienia z pominiętą w II rozbiorze Austrią i 3. stycznia 1795r. traktat między nimi został podpisany. Prusy nie chciały przystać na zyski Austrii, toteż rokowania trwały znacznie dłużej i zakończyły się 24.10.1795r. podpisaniem trójstronnego porozumienia o podziale granic wśród zaborców.
25.10.1795 roku abdykował król Stanisław August Poniatowski. Ostatnim akordem rozbiorowym była konwencja petersburska z 26.01.1797r., która tajnym artykułem zobowiązywała sygnatariuszy do nieuzywania nazwy Królestwo Polskie we własnej tytulaturze monerszej.

Wiek XVIII skończył się dla Polski tragicznie. W tym okresie kraj nękały ustawiczne wojny, w czasie których na tereny Rzeczpospolitej wkraczały obce wojska. Na polityke wewnętrzną Polski największy wpływ władcy państw sąsiednich, a w szczególności Rosja. To oni decydowali o tym, kto zasiądzie na tronie polskim oraz uniemożliwiali przeprowadzenie potzrbnych reform.