Polska młodzież w walce z okupantem

Polacy w każdy możliwy sposób starali się utrudniać działania okupantów, począwszy od uchylania się od dostarczania żywności dla wojska, przez zniżanie produkcji na potrzeby armii a skończywszy na ukrywaniu przedmiotów wartościowych dla kultury polskiej. Działały także konspiracyjne drukarnie i wydawnictwa. Powstawały tajne szkoły w stopniu średnim i wyższym. Zaś w szczególny sposób na kartach historii zapisały się działania polskiej młodzieży.
Postawy młodzieży i jej stosunek do rzeczywistości kształtowała rodzina i szkoła, a także Kościół, który krzewił idee niepodległościowe. Szare Szeregi (był to kryptonim działającego w konspiracji od 27 IX 1939 do 18 I 1945 Związku Harcerstwa Polskiego) to chyba najbardziej znana ówczesna organizacja niepodległościowa zrzeszająca młodych ludzi. W skład Naczelnictwa Szarych Szeregów wchodzili: ksiądz J. Mauersberger - przewodniczący, W. Opęchowska - wiceprzewodnicząca, A. Olbramski - sekretarz generalny, M. Wocalewska - delegatka naczelniczki harcerek i Florian Marciniak - naczelnik harcerzy.
Organizacja Harcerek kierowana przez J. Łapińską przyjęła kryptonim Związek Koniczyn (od 1943 Bądź Gotów). Zrzeszała harcerki powyżej 16 roku życia, prowadziła działalność wychowawczą i opiekuńczą, współdziałała z Radą Główną Opiekuńczą i Polskim Czerwonym Krzyżem. Przygotowywała młodzież żeńską do pracy w służbie sanitarnej i łączności. Harcerki powyżej 18 lat kierowane były do Wojskowej Służby Kobiet i oddziałów Kedywu AK. Pod koniec wojny Organizacja Harcerek liczyła ok. 5 tys. dziewcząt.
Na czele konspiracyjnej Organizacji Harcerzy stała Komenda Główna (Pasieka), jej ogniwami były: chorągwie ("ule"), hufce ("roje"), drużyny ("rodziny") i zastępy ("pszczoły"). Program wychowawczy sprowadzał się do trzech punktów:
“Dziś” to walka tajna toczona z okupantem.
“Jutro” to walka jawna w szeregach odrodzonej armii.
“Pojutrze” to odbudowa Rzeczpospolitej.
W Szarych Szeregach obowiązywała ścisła konspiracja. Pomiędzy Organizacją Harcerek i Organizacją Harcerzy istniał kontakt tylko na szczeblu Naczelnictwa. Dla utrzymania tajemnicy początkowo przyjmowano do organizacji wyłącznie młodzież powyżej 17 lat, później także młodszą. Młodzież Szarych Szeregów podzielono na trzy grupy wiekowe: najmłodsi, tzw. Zawiszacy, w wieku 12-14 lat, nie brali udziału w bezpośrednich działaniach przeciw okupantowi, byli natomiast szkoleni w ratownictwie i łączności. Zespoły starszych chłopców (skautów), w wieku 15-17 lat, tworzyły Bojowe Szkoły (BS), w których prowadzono szkolenie wojskowe i przygotowywano do służby w oddziałach rozpoznawczych, zwiadowczych, łączności oraz pocztach dowódców różnych szczebli. Harcerze BS brali udział w walce konspiracyjnej w Organizacji Małego Sabotażu „Wawer” (od 1941 Wawer-Palmiry) prowadząc propagandę wśród ludności polskiej. Uczestniczyli w akcjach N i Gdańsk, zajmowali się wywiadem i zbieraniem informacji, przekazywanych ZWZ-AK i in. organizacjom podziemnym. Zespoły skupiające młodzież powyżej 18 lat tworzyły Grupy Szturmowe (GSz) pełniące służbę dywersyjną. GSz w wyniku porozumienia Naczelnika Szarych Szeregów F. Marciniaka z Komendantem Dywersji AK – E. Fieldorfem, stały się oddziałami Kedywu. Pierwszą ich akcją bojową było wysadzenie torów kolejowych pod Kraśnikiem, w ramach akcji Wieniec II, w noc sylwestrową 1942-43. Na przełomie sierpnia i września z warszawskich GSz utworzono podległy Kedywowi batalion Zośka, który początkowo nosił nazwę Oddział Specjalny Wisła, „Jerzy”. Od 1 września 1943 był on zorganizowany na wzór wojskowy, a w jego skład wchodziły 3 kompanie, po 3 plutony każda. Nazwany później został na cześć Tadeusza Zawadzkiego (pseudonim Zośka), dowódcy Grup Szturmowych Chorągwi Warszawskiej, poległego pod Sieczychami (1943). Z czasem z 3 kompanii utworzono odrębny batalion Kedywu, Parasol.
GSz wykonały szereg akcji dywersyjno-sabotażowych, odbijały więźniów, przeprowadziły wiele zamachów na wysokich funkcjonariuszy SS i policji. Wykonywaniem zamachów zajmowała się III kompania batalionu Zośka, nosząca kryptonim Agat, później Pegaz. Dziełem harcerzy z Agata był m.in. zamach na Franza Kutschere - szefa policji i SS dystryktu warszawskiego. Od listopada 1941 działała zorganizowana przez Szare Szeregi szkoła podchorążych Agricola, którą ukończyło ok. 320 harcerzy.
W czasie powstania warszawskiego (1944) w zgrupowaniu Radosław walczyły 3 bataliony Szarych Szeregów: Zośka, Parasol i Wigry oraz plutony GSz. Najmłodsi Zawiszacy zapewniali łączność walczącym oddziałom oraz stanowili większość obsady osobowej powstańczej poczty polowej. Dziewczęta z Organizacji Harcerek pracowały w służbie sanitarnej i łączności.
Poza Warszawą Szare Szeregi aktywnie działały m.in. w: Radomiu, Gdyni, Krakowie i na Śląsku. Ogółem Organizacja Harcerzy przed sierpniem 1944 liczyła ok. 9 tys. członków. Obowiązki Naczelnika Kwatery Głównej Szarych Szeregów (Pasieki) pełnili: F. Marciniak „Szary” (27 IX 1939 - 6 V 1943), S. Broniewski „Orsza” (do 3 X 1944), L. Marszałek Adam (do 18 I 1945). Komenda Główna i poszczególne chorągwie wydawały liczne tajne broszury, materiały szkoleniowe i pisma, m.in.: Źródło (1940-1942), Drogowskaz (1942), Wigry (1942-1943), Pismo Młodych (1943), Brzask (1944). Stanisław Broniewski oprócz działalności wychowawczej czysto harcerskiej, był zaangażowany w akcje dywersyjne wymierzone przeciwko okupantowi, między innymi dowodzi słynną akcja “Pod Arsenałem”, której to poświęcił dwie ze swych książek.
Akcja pod Arsenałem
Akcja pod Arsenałem krypt. "MEKSYK II" była najsłynniejszą akcją zbrojną Szarych Szeregów. 26 marca 1943 roku w Warszawie na ulicy Długiej, w okolicach budynku Arsenału, Grupy Szturmowe pod dowództwem Stanisława Broniewskiego "Orszy" dokonały udanego odbicia transportu więźniów z Pawiaka. Akcja została zorganizowana z inicjatywy Tadeusza Zawadzkiego "Zośki", ówczesnego dowódcy GS, który postanowił odbić z rąk gestapo skatowanego w czasie przesłuchań Jana Bytnara ps. "Rudy". Poza "Rudym" ocalono także 24 osoby transportowane z al. Szucha do więzienia. Stan odbitego "Rudego" był bardzo ciężki. Jan Bytnar zmarł w Szpitalu Wolskim 30 marca 1943 roku na skutek obrażeń odniesionych podczas przesłuchań. Podczas Akcji ranny w brzuch został Aleksy Dawidowski "Alek", przyjaciel "Rudego" i "Zośki". Zmarł tego samego dnia co "Rudy" w szpitalu Dzieciątka Jezus przy ulicy Nowogrodzkiej w Warszawie.
Mały Sabotaż
Najbardziej znana, najwspanialsza chyba działalność skautów, to Mały Sabotaż. Był on wołaniem do własnego społeczeństwa, że jesteśmy, że zwyciężymy, był nieraz brutalnym przestrzeganiem przed wyłamywaniem się z godnej postawy narodu. Skauci, noszący kryptonim BS prowadzili drugą akcję Małego Sabotażu skierowaną do Niemców - godzącą w ich nastrój i postawę. I trzecia akcja BS - to wywiad. Przez długie lata, płynęły do sztabów wojskowych sporządzone przez nich meldunki. W okresie przełomu drużyny BS miały być oddziałami łączności, rozpoznawczymi i pocztami dowódców. Do działań Małego Sabotażu ogólnie zalicza się: pisanie na murach, ulotki, zrywanie niemieckich flag, rzucanie gazu w kinach, akcje propagandowe. Ci, co przetrwali fizycznie i nerwowo, i mieli co najmniej 16 lat, mogli wstępować do Grup Szturmowych Szarych Szeregów (SS/GS), które podlegały Kedywowi (dowódca: płk. Emil Fieldorf, ps. "Nil"). Tam była już walka z bronią, akcje dywersyjne na pociągi, mosty, posterunki żandarmerii i inne obiekty niemieckie.
Akcja „Burza”
Polskie zgrupowania młodzieży, a w szczególności Batalion Zośka, zasłynęły w akcji „Burza”, która rozpoczęła Powstanie Warszawskie. Akcję tą przygotowało AK. Działania bojowo – dywersyjne AK prowadziło na tyłach wojsk hitlerowskich przed wkroczeniem Armii Czerwonej na tereny przedwojennej Polski. Poza działaniami militarnymi, akcja ta miała swój aspekt polityczny. Rząd w Londynie udowadniał w ten sposób prawo Polski do jej granic z 1939, co nie było zgodne z intencjami radzieckimi. „Burzę” rozpoczęli żołnierze 27 Wołyńskiej Dywizji Piechoty Armii Krajowej, z dowódcą J. Kiwerskim (pseudonim Oliwa), którzy od marca do maja 1944 walczyli na Wołyniu wspólnie z partyzantką radziecką i w uzgodnieniu z dowódcami regularnych oddziałów radzieckich. Jesienią 1944 oddziały AK rozformowano, a realizację akcji "B" zawieszono.
Akcja pod Celestynowem
Akcją tą dowodził Tadeusz Zawadzki - Zośka, (choć nie był jeszcze oficerem), a miała ona na celu obicie i uwolnienie więźniów przewożonych z obozu w Majdanku do Oświęcimia. Zadanie zostało mu powierzone przez kapitana Pługa, który również wziął w niej udział, choć jedynie jako obserwator. Miejscem napadu na pociąg miał być Celestynów – mała stacyjka na linii kolejowej z Lublina do Warszawy. Przyjazd pociągu z więźniarką miał nastąpić 19 maja 1943r. o godz. 22.00, jednak przez opóźnienie na stację dotarł dopiero ok. 1.00 w nocy. Akcja w pełni udana, odbito 49 więźniów.
Inne znane akcje
06.05.1943 r. – zabicie Schultza (gestapowiec przesłuchujący "Rudego") przed domem, w którym mieszkał - ul. Mokotowska 3.
10-11.05.1943 – CHICAGO - "Orsza" zarządził akcję poszukiwania F. Marciniaka po mieście. Ulicami krążyły patrole rozpoznawcze trwające w pełnej gotowości do walki. Akcja nie powiodła się, ponieważ gdy GS rozpinały czujną sieć w stolicy, Floriana wieziono do Poznania.
lato 1943 r. – BIAŁA RÓŻA - próba odbicia F. Marciniaka z fortu 7 w Poznaniu. Akcja nie udała się, ponieważ Marciniaka już wywieziono.
20/21.08.1943 r. — uderzenie na strażnicę w Sieczychach, akcja absolutnie udana. Zginął Tadeusz Zawadzki " Zośka" - pojechał na akcję jako obserwator i doradca.
26.09.1943 r. — akcja WILANÓW - zemsta na kolonistach niemieckich mieszkających pod Wilanowem, którzy wydali ( 08.1943 r. ) chłopców przeprowadzających rozpoznanie do jakiejś akcji. Chłopców rozstrzelano.

Oprócz opisanych przeze mnie Szarych Szeregów, w walce z okupantem brały udział również lewicowe organizacje młodzieżowe. Do tej grupy zalicza się działający przy Armii Ludowej Związek Walki Młodych. Była to konspiracyjna organizacja młodzieży komunistycznej, założona w styczniu 1943 z inicjatywy działaczy Organizacji Młodzieży Socjalistycznej Życie - A. Kowalskiego i J. Krasickiego. Związek Walki Młodych stanowił przybudówkę młodzieżową polskiej Partii Robotniczej (PPR). Samodzielność organizacyjną i nazwę pochodzącą od pisma „Walka Młodych” otrzymał w lipcu 1943.
Do głównych zadań Związku należało prowadzenie walki zbrojnej z okupantem i działalność oświatowo-polityczna wśród młodzieży. We wrześniu 1943 wydał Deklarację ideową z programem PPR. Działał w Warszawie, województwie warszawskim i rzeszowskim oraz w Łodzi i Pabianicach. Kolejni przewodniczący: H. Szapiro-Sawicka, J. Krasicki, Z. Jaworska, H. Jaworska, A. Kowalski.
Związek Walki Młodych powołał pion wojskowy o kryptonimie M-XIV, działający w ramach Okręgu 1 GL Warszawa. Oddziały zbrojne Związku prowadziły głównie działalność sabotażowo-dywersyjną, dokonując zniszczeń na liniach kolejowych, energetycznych i łączności telefonicznej. W październiku 1943 przeprowadziły udane akcje odwetowe na Caf Club i Bar Podlaski. Grupa żoliborska Związku Walki Młodych stanowiła podstawę sformowanego podczas powstania warszawskiego (1944) batalionu AL Czwartacy. Pod koniec okupacji niemieckiej Związek liczył kilkuset członków.
Jawną działalność rozpoczął w sierpniu 1944 w Lublinie, po zajęciu miasta przez Armię Czerwoną. Związany z Krajową Radą Narodową i PKWN, uczestniczył w tworzeniu i utrwalaniu władzy komunistycznej, w walce z podziemiem niepodległościowym, odbudowie kraju ze zniszczeń wojennych, zagospodarowaniu Ziem Zachodnich. Wkrótce stał się masową organizacją młodzieżową.

Poza Szarymi Szeregami i ZWM młodzież uczestniczyła również w innych mniej znanych organizacjach i grupach ruchu oporu, np. oddziałach partyzanckich.


Bibliografia:
– „Kamienie na szaniec” Aleksander Kamiński, wyd. Nasza Księgarnia 1999r.
– Encyklopedia multimedialna „Wiem”
– Multimedialna Encyklopedia Powszechna „MEP 2000”, Fogra Multimedia
– Wyszukiwarka internetowa „Google” (hasła: Armia Krajowa, Szare Szeregi, Armia Ludowa, Związek Walki Młodych, Zośka, Parasol)