Instytucje Polityczne RP

INSTYTUCJE POLITYCZNE RP

Literatura obowiązkowa:
W. Skrzydło ?POLSKIE PRAWO KONSTYTUCYJNE? Lublin 2003
B. Banaszak ?PRAWO KONSTYTUCYJNE? Warszawa 2002

Zagadnienia egzaminacyjne:
1 Pojęcie systemu politycznego i ustroju politycznego.
2 Typ i forma państwa.
3 Krajowa Rada Narodowa (KRN) i jej organy.
4 Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego (PKWN) i Rząd Tymczasowy.
5 Sejm Ustawodawczy.
6 Urząd Prezydenta KRN i Prezydenta RP do 1952 roku.
7 Rada Państwa.
8 Konstytucja PRL z 22 lipca 1952 roku.
9 Zasady ustroju politycznego PRL.
10 Zmiany dokonywane w Konstytucji PRL.
11 Tryb przygotowania i uchwalania Konstytucji RP.
12 System źródeł prawa w Konstytucji RP ? źródła prawa konstytucyjnego.
13 Główne założenia Konstytucji z 2 kwietnia 1997 roku.
14 Zasady ustroju politycznego RP.
15 Zasada demokratycznego państwa prawa.
16 Geneza kształtowania demokratycznego systemu politycznego w Polsce.
17 Przeobrażenia polityczne w Polsce w okresie transformacji ustrojowej 1989-1992.
18 Zmiany prawa wyborczego na przełomie lat 80-ych i 90-ych.
19 Charakterystyka kolejnych rządów w latach 90-ych.
20 Kształtowanie się partii politycznych i systemu partyjnego w latach 90-ych.
21 Wybory parlamentarne z 1989 roku.
22 Wybory parlamentarne z 1991 roku.
23 Wybory parlamentarne z 2001 roku.
24 System organów państwowych w Polsce.
25 Regulamin Sejmu i Senatu.
26 Status prawny posła i senatora.
27 Prezydent RP.
28 Zasady wyboru Prezydenta RP.
29 Tryb powoływania Rady Ministrów.
30 Zasady działania Rady Ministrów.
31 Polska ustawa o partiach politycznych.
32 Zasady finansowania partii politycznych.
33 Rozwój polskiego systemu partyjnego po II wojnie światowej.
34 Polski system partyjny - partie lewicowe, centrowe i prawicowe.
35 Ugrupowania polityczne w Sejmie.
36 Zasady tworzenia koalicji rządowych.
37 Systemy prawa wyborczego stosowane w Polsce.
38 Zasady prawa wyborczego stosowane w Polsce.
39 Zgłaszanie list kandydatów na posłów ? tworzenie komitetów wyborczych, listy okręgowe do Sejmu.
40 Ustalanie wyników wyborów w okręgu.
41 Ogólnopolskie listy kandydatów.
42 Zasady wyboru Rad Gmin, Rad Powiatów i Sejmików Województw.
43 Wpływ prawa wyborczego na polski system partyjny.
44 Referendum.
45 Krajowa Rada Sądownictwa
46 Organizacja i zadania sądownictwa w Polsce.
47 Organy kolegialne sądu - samorząd sędziowski.
48 Sposób powoływania i zadania Trybunału Stanu.
49 Sposób powoływania, zadania i pozycja ustrojowa Trybunału Konstytucyjnego.
50 Tryb uchwalania ustaw.
51 Wojewoda jako terenowy organ administracji rządowej.
52 Akty prawne wydawane przez wojewodę.
53 Urząd Wojewódzki ? administracja zespolona i niezespolona.
54 Prawno-ustrojowa pozycja Najwyższej Izby Kontroli.
55 Sposób powoływania, zadania i pozycja ustrojowa Rzecznika Praw Obywatelskich.
56 Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji.
57 Jednostki organizacyjne samorządu terytorialnego ? władza lokalna.
58 Miejsce władzy ustawodawczej w systemie organów państwowych w Polsce.
59 Miejsce władzy wykonawczej w systemie organów państwowych w Polsce.
60 Organy sądownicze i kontrolne w systemie organów państwowych w Polsce.

xx Wybory parlamentarne z roku 1993 i 1997.
xx Organizacja i zadania prokuratury w Polsce.
xx Zasady tworzenia stowarzyszeń.
xx Rodzaje stowarzyszeń.
xx Wolności, prawa i swobody obywatelskie.
xx Konstytucyjne gwarancje praw obywatelskich.
1. Pojęcie systemu politycznego i ustroju politycznego.
2. Typ i forma państwa.
System polityczny to żywe politycznie społeczeństwo. Według A. Łopatki system polityczny składa się z 3 podstawowych elementów:
1. Idee i wartości polityczne ? idee i wartości, które mają polityczny charakter, które są uznawane, akceptowane w życiu politycznym i na których życie polityczne się opiera. Życie polityczne każdego społeczeństwa opiera się na poznaniu tych wartości i idei, są one potrzebne i wartościowane. Wartości te są takie jak w konstytucji i wylicza się w preambule konstytucji lub w jej pierwszym rozdziale.
Wartości polityczne to: (trzy pierwsze są wymienione w polskiej konstytucji ? Art. 2)
? idea państwa demokratycznego,
? idea państwa prawa,
? idea sprawiedliwości społecznej,
? idea suwerenności narodu,
? idea podziału władz,
? idea samorządności,
? idea przedstawicielstwa,
2. Instytucje i organizacje polityczne ? to te, które:
? mają charakter polityczny,
? biorą udział i działają w sferze życia politycznego,
? mobilizują i organizują społeczeństwo do udziału w tymże życiu,
? za pomocą i pośrednictwem których społeczeństwo uczestniczy w tym życiu.
Najbardziej znane instytucje polityczne:
? prezydent, parlament, rząd
? partie polityczne ? organizacje społeczne stworzone do udziału w życiu politycznym
? najbardziej powszechna instytucja polityczna ? PAŃSTWO ? jest to organizacja przymusowa
? samorządy lokalne
? każda organizacja, która wywiera wpływ na władze państwowe np. związki zawodowe
3. Normy polityczne ? to takie, które mają polityczny charakter, obowiązują w życiu politycznym, regulują życie polityczne, które w tym życiu są przestrzegane. Do norm politycznych zalicza się część norm stanowionych przez państwo np. prawo wyborcze. Nie każda norma stanowiona przez państwo jest normą polityczna np. ?Prawo o ruchu drogowym?.
Do norm politycznych zalicza się także normy, którymi kierują się organizacje polityczne np. regulamin obrad Sejmu, partyjne regulaminy wyłaniania kandydatów na posłów lub radnych, normy pisane i niepisane dotyczące życia politycznego tzw. normy prawa zwyczajowego. W Polsce normy zwyczajowe odgrywają mniejszą rolę np. zachowanie obywateli w trakcie grania hymnu narodowego. W Stanach Zjednoczonych prawo zwyczajowe reguluje tryb powołania i funkcjonowania gabinetu, a w Wielkiej Brytanii funkcjonuje etykieta dworska i jest traktowane na równi z prawem pisanym.

Typy systemów politycznych:
a) ze względu na charakter:
? demokratyczny,
? autorytarny,
? totalitarny.
b) według kryterium terytorialno-administracyjnego:
? unitarne, jednolite systemy polityczne
? złożone systemy polityczne: konfederacja, federacja, unia personalna.
c) według organizacji instytucji, które składają się na system polityczny:
? system parlamentarno-gabinetowy,
? system prezydencki,
? system półprezydencki,
? system parlamentarno-kanclerski,
? system rządów zgromadzenia.
Ustrój polityczny ? instytucjonalna część systemu politycznego, jest to pojęcie tożsame z pojęciem: forma państwa.

FORMY PAŃSTWA ? organizowanie państwa i całokształt sprawowania władzy, sposób rządzenia w państwie (kto rządzi ma wpływ na to jak rządzi). Pojęcie formy traktuje się czasem jako tożsame z terminem ustrój państwa.

I. Forma rządu ? Rząd to ogół centralnych, naczelnych organów państwowych. Odpowiada na pytanie: Do kogo należy najwyższa władza w państwie?
MONARCHIA - władza należy do jednej osoby, sprawującej ją dożywotnio,
absolutna ? monarcha skupia całą władzę: ustawodawczą, wykonawcza i sądowniczą,
ograniczona ? część władzy przejmują inne organy państwa

W historii występowały również:
despotie wschodnie ? władca panujący uważany był za bóstwo lub jego wcielenie, posiadając pełnie władzy stał ponad prawem
mon. protofeudalna ? król dysponował władzą wojskową, stał na straży pokoju i integralności państwa, które uchodziło za jego dziedzictwo.
mon. wczesnofeudalna ? należała do niego cała władza (nie było władzy ustawodawczej).
rozdrobnienie feudalne ? władza króla była bardzo mała.
mon. stanowa ? koncepcja państwa oparta na prawie rzymskim, władza króla ograniczona była przez stany, które na mocy przywilejów przejmowały jej część.
absolutyzm oświeceniowy ? monarcha stawał się sługą państwa, jego zadaniem była służba dla dobra ogółu.
Współcześnie występują monarchie konstytucyjne, które dzieli się na ograniczone i parlamentarne (monarcha sprawuje głównie funkcje reprezentacyjne, a parlament wydaje ustawy, określa skład rządu i ustala zasady jego polityki).

REPUBLIKA ? najwyższa władza należy do organu kolegialnego (parlament) lub jednoosobowego (prezydent)
demokratyczna - najwyższe org. państwa powoływane są przez szerokie rzesze obywateli
arystokratyczna - naczelne org. państwa powoływane są przez wąską grupę ludności, wyróżnioną najczęściej cenzusem pochodzenia, majątkowym lub wykształcenia.

II. Suweren
a) ustrój demokratyczny - władza należy do ludu, suwerenem naród
d. Bezpośrednie ? wszyscy obywatele biorą udział w sprawowaniu władzy
d. Pośrednie ? lud sprawuje władzę za pośrednictwem przedstawicieli
ustawodawcza inicjatywa ludowa ? 100 tys. podpisów
b) czynne i bierne prawo wyborcze
wybory większościowe (prezydenckie) i proporcjonalne (do sejmu i senatu) ? ilość mandatów zależy od proporcjonalnej ilości głosów liczonej metodą d`Hondta lub Saint-League.

III. Reżim polityczny ? element funkcjonalny, to ogół metod jakimi posługuje się aparat państwowy w stosunkach z ludnością, a także zasady, jakimi kieruje się on w tych stosunkach Jest to styl rządzenia określający faktyczne stosunki pomiędzy strukturami organizacyjnymi państwa a ludnością, to sposób sprawowania władzy i egzekwowania posłuszeństwa wobec sprawujących je organów.
- r. demokratyczny - cieszy się poparciem społeczeństwa, obywatele mają istotny wpływ na funkcjonowanie państwa, jego politykę, opiera się na aktywnym udziale obywateli w życiu państwa.
- r. liberalny - władza ogranicza swój zakres działań do spraw niezbędnych.
- r. autokratyczny ? nie podlega kontroli ze strony społeczeństwa, sam określa cele i zadania państwa, odmianą jest dyktatura ? nieograniczona władza w państwie należy do jednostki i została zdobyta w sposób nielegalny, opiera się na sile zbrojnej lub na terrorze.
- r. wojskowy ? wojsko szeroko ingeruje w życie polityczne i kulturalne kraju, kluczowe stanowiska państwowe obsadzone są przez wojskowych (junty).
- r. policyjny ? dalece idąca kontrola ze strony aparatu państwowego, brak zaufania między władzą a ludnością, bezkarnie naruszane są prawa i wolności obywateli.
- r. totalitarny ? państwo podporządkowuje i kontroluje niemal wszystkie sfery życia obywateli, narzuca wszystkim jedne preferowany przez siebie system ideologiczny, nie szanuje praw i swobód jednostki zwłaszcza politycznych i osobistych (r. faszystowski, r. dyktatury proletariatu (stalinizm).
- dyktatura ? władzę w państwie zdobytą w sposób nielegalny obejmuje jednostka lub nieliczna grupa ludzi, najczęściej kończy się wraz z upadkiem lub śmiercią dyktatora.
- r. autorytarne - charakteryzuje je ograniczony, zwolniony z odpowiedzialności społeczeństwem pluralizm polityczny, brak wiodącej ideologii.

IV. Struktura prawna państwa ? wyodrębnia się organy centralne i terenowe, więzi między władzami centralnymi a terenowymi decyduję czy w państwie występuje decentralizacja czy centralizacja.
Państwa dzielimy na:
Jednolite (unitarne)
Takie jak Polska, to państwa charakteryzujące się jednolitym systemem organów państwowych, jedną władzą najwyższą i jednolitym systemem prawnym. Władza dotyczy całego obszaru państwa, które dzieli się na jednostki terytorialne mające głównie charakter administracyjny(wyjątkiem synojkism ? państwo-miasto Hamburg do 1848, Wolne Miasto Gdańsk, Wolne Miasto Kraków).
Złożone:
? p. federacyjne (państwo związkowe) składa się z wielu państw, które ograniczyły swoją suwerenność na rzecz powołanego przez siebie państwa USA, Niemcy, były ZSRR.
? p. konfederacyjne (związek państw) trwałe, oparte na umowie międzynarodowej, zespolenie niezależnych państw, które ma na celu m.in. obronę terytorium należących do związku (WNP).
? organizacje państw wspólne organy, normy prawne, budżet i przedstawicielstwa dyplomatyczne (Wspólnota Europejska).

3. Krajowa Rada Narodowa (KRN) i jej organy.
Okres prowizorium ustrojowego. Obejmował lata 1943-52 i można go podzielić na dwa etapy:
I etap: 1943 01.1947 ? Krajowa Rada Narodowa (KRN)
II etap: 1947 1952 ? Sejm Ustawodawczy
Ustrój kształtował się stopniowo. Cechą charakterystyczną tego okresu była tymczasowość rozwiązań ustrojowych, akty prawne miały charakter przejściowy i występowała duża dynamika zmian instytucjonalnych. Ustawodawca nawiązywał do rozwiązań ustrojowych z konstytucji marcowej z 1921 roku (sama konstytucja marcowa po wojnie nigdy nie funkcjonowała). W Polsce w okresie 20-lecia wojennego obowiązywała również konstytucja z kwietnia 1935 roku ? na jej bazie funkcjonował Rząd Londyński.
15.12.1943 roku został opublikowany ?Manifest demokratycznych organizacji społecznych i wojskowych? (Polska Partia Robotnicza, Polska Partia Socjalistyczna, Związek Walki Młodych, Gwardia Ludowa, Bataliony Chłopskie, Stronnictwo Ludowe). W manifeście tym zapowiedziano budowę struktury podziemnego państwa polskiego. W okresie tym równolegle funkcjonował Delegat Rządu Londyńskiego na Kraj (Armia Krajowa była oddziałem zbrojnym).
W nocy z 31.12.1943 roku na 01.01.1944 roku w gronie 19 osób ukonstytuowała się Krajowa Rada Narodowa (KRN), która nie pochodziła z wyborów. KRN miała ciekawą pozycję ustrojową. Była jednocześnie władzą ustawodawczą i wykonawczą (podobną funkcję spełniało Prezydium KRN). Powołano organ wewnętrzny tj. Prezydium oraz wybrano Przewodniczącego - B. Bierut (PPR), który jednocześnie stał na czele Prezydium. Docelowo KRN miała liczyć 444 osób, tyle ile przed wojną Sejm.
Skład prezydium KRN:
? Przewodniczący ? Bierut,
? 2 vice przewodniczących,
? Naczelny dowódca Armii Ludowej,
? członkowie (5 ? 7 osób).
Wydano Deklarację Programową (Manifest Polityczny) i statut Tymczasowy Rad Narodowych, w którym:
? zachowano przedwojenny podział administracyjny,
? KRN otrzymywała takie kompetencje, jak Sejm przed wojną:
- regulamin KRN był podobny do regulaminu Sejmu II RP
- Przewodniczący KRN miał uprawnienia Marszałka Sejmu przed wojną, ale dodatkowo przewodniczył Prezydium.
? Inna była struktura personalna ? członkowie nie wyli wybierani.
- delegowanie - każda delegacja wybierała z własnego grona reprezentantów do KRN.
- kooptacje (nie więcej niż 1/3 składu Rady KRN)
- zasadę delegowania przedstawicieli przez Rady niższego szczebla
? Utworzono Rady Narodowe:
- Gminna Rada Narodowa do Powiatowej Rady Narodowej
- Powiatowa Rada Narodowa do Wojewódzkiej Rady Narodowej
- Wojewódzka Rada Narodowa do KRN, po 5 członków Warszawa i Łódź.
21.07.1944 roku na mocy swej ustawy KRN powołał do życia Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego (PKWN). Od tego momentu KRN pozostawiła sobie uprawnienia władzy ustawodawczej, a PKWN przejął władzę wykonawczą.
11.09.1944 roku KRN uchwaliła ustawę o kompetencjach Przewodniczącego KRN. Ustawa ta uznawała, że Przewodniczący KRN pełni takie same funkcje jak przedwojenny Marszałek Sejmu i ma prawo do zastępowania Prezydenta. Przewodniczący KRN był traktowany jak osoba pełniąca obowiązki głowy państwa.
31.12.1944 roku ukazała się ustawa ?O Prezydencie KRN?, zmieniono urząd przewodniczącego KRN na Prezydenta KRN. Rozszerzono kompetencje Prezydenta, uzyskał prawo do powoływania rządu. W tym samym dniu powołał Rząd Tymczasowy, który zastąpił PKWN. Rząd Tymczasowy został naczelnym organem władzy wykonawczej państwa.
Kompetencje Prezydenta KRN, prezydium KRN i KRN były inne niż w konstytucji marcowej. Niezbędna była kontrasygnata ministrów przy aktach prezydenta, rozkłada to odpowiedzialność i ogranicza swobodne ustalania aktów prawnych.
KRN funkcjonowała do czasu wyborów do Sejmu Ustawodawczego 19.01.1947 roku.

4. Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego (PKWN) i Rząd Tymczasowy.
Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego (PKWN) został powołany do życia na mocy ustawy, z dnia 21.07.1944 roku, wydanej przez Krajową Radę Narodową (KRN). PKWN był komitetem wykonawczym KRN.
22.07.1944 roku PKWN ogłosił Manifest będący deklaracją polityczną nowej władzy. Manifest PKWN miał charakter propagandowo dezinformacyjny, mający stwarzać wrażenie, że Polska kierowana przez PKWN będzie kontynuatorką przedwojennego państwa polskiego (powoływano się na zasady konstytucji marcowej). Manifest określał KRN jako tymczasowy parlament, a PKWN jako tymczasową władzę wykonawczą, która przejęła od Prezydium KRN dużą część kompetencji, która bardzo szybko została zwiększona. 15.08.1944 roku PKWN uzyskał prawo wydawania dekretów z mocą ustawy, z pewnymi wyjątkami, np. nie mógł się rozwiązać, rozpisać wyborów. Dekret wydany przez PKWN musiał być zatwierdzony przez prezydium i podpisany przez Przewodniczącego.
Skład PKWN:
? Przewodniczący ? Edward Osóbka-Morawski (PPS)
? 2 wice przewodniczących - Andrzej Witos (Stronnictwo Ludowe)
Wanda Wasilewska (Związek Patriotów Polskich)
? 15 kierowników (szefowie resortów) m.in. MON ? gen. Michał Rola- Żymierski
MBP ? Stanisław Radkiewicz (PPR)
? 5 dowódców oddziałów partyzanckich
31.12.1944 roku Prezydent KRN (Bolesław Bierut) na mocy swoich uprawnień powołał Rząd Tymczasowy (RT). Powołanie RT było jednocześnie końcem działalności PKWN. W skład RT wchodziło 15 ministrów, głównie z ugrupowań lewicowych, dyspozycyjnych wobec komunistów. Na czele RT stanął Edward Osóbka-Morawski (PPS), a vice przewodniczącymi zostali Władysław Gomułka (PPR) i Stanisław Janusz (Stronnictwo Ludowe), MON i MBP j.w. Specjalnym nadzorcą Rządu Tymczasowego był gen. Sierow.
W 06.1945 roku w Moskwie uzgodniono utworzenie Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej (TRJN), składającego się z Rządu Tymczasowego, poszerzonego o kilku działaczy emigracyjnych, z Rządu Londyńskiego. Formalnie TRJN został powołany 28.06.1945 roku przez Prezydenta KRN.
ZSRR ? nie uznawał Rządu Londyńskiego, uznawał KRN i RT.
USA i WB ? Rząd Londyński miał się porozumieć z RT w sprawie utworzenia wspólnego Rządu, a następnie rozpisania powszechnych wyborów parlamentarnych.
RTJN był rządem porozumienia się RT z Rządem Londyńskim. Został uznany przez wszystkie państwa koalicji antyhitlerowskiej: ZSRR, USA, WB i Francję.
Skład TRJN:
? Premier ? Edward Osóbka-Morawski (PPS),
? 2 vice przewodniczących ? Stanisław Mikołajczyk (PSL) i Władysław Gomułka (PPR)
Kazimierz Popiel (SP)
? MON ? gen. Michał Rola- Żymierski
? MBP ? Stanisław Radkiewicz (PPR)
? MSZ ? Wincenty Rzymowski (Stronnictwo Demokratyczne)
Skład partyjny TRJN:
? PPR i PPS miało po 6 członków,
? PSL i SL miało po 3 członków,
? Stronnictwo Demokratyczne i bezpartyjni mieli po 1 przedstawicielu
? Stronnictwo Pracy ? nie miało przedstawiciela.
Po utworzeniu TRJN nie uległo zmianie tworzenie instytucji politycznych.
30.06.1946 roku przeprowadzone zostało referendum ?3 x TAK?. PPR, PPS, SL i SD przedstawiło trzy podstawowe zagadnienia:
1. Czy jesteś za nacjonalizacją przemysłu?
2. Czy jesteś za granicą na Odrze i Nysie Łużyckiej?
3. Czy jesteś za likwidacją Senatu?
Polskie Stronnictwo Ludowe na trzecie z pytań zachęcało do głosowania na ?nie? ? 20 %. Wynik referendum zakończył się sukcesem Lewicy. Przyspieszone zostały prace nad przygotowaniem wyborów do sejmu Ustawodawczego. Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej funkcjonował do czasu wyborów Sejmu Ustawodawczego tj. do 19.01.1947 roku.

Krajowa Rada Narodowa (KRN) ? Sejm ? funkcja ustawodawcza.
Prezydent KRN = Marszałek ? Głowa Państwa ? funkcja wykonawcza.
Rząd Tymczasowy (Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej) ? funkcja wykonawcza.
Biuro Kontroli przy Prezydium KRN ? funkcja kontrolna.
5. Sejm Ustawodawczy.
Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej miał za zadanie przeprowadzić w jak najkrótszym czasie wybory do Sejmu Ustawodawczego. Z obawy o wyniki tych wyborów komuniści przekładali ich termin, odbyły się one dopiero 19.01.1947 roku. Z chwilą wyborów wygasały wszelkie kompetencje KRN.
Charakterystyka wyborów:
? 5-io przymiotnikowe: powszechne, równe, bezpośrednie, tajne, proporcjonalne.
? Wybierano 444 posłów: 72 z listy ogólnopolskiej (krajowej) i reszta 372 w 54 okręgach wyborczych wielomandatowych.
? Można było kandydować z 1 listy krajowej z 3 list okręgowych.
? Czynne prawo wyborcze 21 lat; bierne prawo wyborcze 25 lat.
? Kandydatów mogły zgłaszać partie polityczne lub grupy obywateli (min. 100 osób).
? Komitety wyborcze zgłaszały zamknięte listy wyborcze i głosujący nie mieli wpływu na imienny wybór posła. Wybierani byli wg kolejności na liście (3 mandaty ? 3 pierwsze osoby z listy).
Przed wyborami utrudniano kampanię wyborczą PSL-u, członkowie tych partii byli aresztowani (Bagiński i Mierzwa). Ponad 100 członków partii zostało zamordowanych, w tym 2 kandydatów na posłów. W okresie przedwyborczym doszło do rozłamu w PSL.
Wyniki wyborów zostały przez komunistów sfałszowane i oficjalnie prezentowały się następująco:
? Blok Demokratyczny ? lewica 394mandaty: Polska Partia Robotnicza ? 116,
Polska Partia Socjalistyczna ? 113
Stronnictwo Ludowe ? 104
Stronnictwo Demokratyczne ? 41
Stronnictwo Pracy ? 12 (15),
PSL ? Lewica ? 7,
PSL ?Nowe Wyzwolenie? - 3
? Polskie Stronnictwo Ludowe ? 28 mandatów (24),
? Bezpartyjni ? 13,
? Stronnictwo katolickie ? 3 (10)
Frekwencja wyniosła 89,9 % uprawnionych do głosowania.
Członkowie Stronnictwa Pracy kolaborowali ze służbami wywiadowczymi państw zachodnich.

Na I posiedzeniu Sejmu 04.02.1947 roku, uchwalono ?Ustawę o trybie wyboru prezydenta? i następnego dnia dokonano wyboru. Wybrano jedynego kandydata Bolesława Bieruta (musiała go zgłosić grupa 50 posłów), który został wybrany na 7 letnią kadencję bezwzględną liczbą głosów. Kadencja Sejmu Ustawodawczego miała trwać 5 lat.
19.02.1947 roku Sejm Ustawodawczy uchwalił ustawę o ustroju i zakresie działania najwyższych organów RP, czyli tzw. ?Małą Konstytucję?. Mała Konstytucja określała podział władzy i kompetencje Sejmu, Prezydenta, Rady Państwa, NIK, sądów. Mała Konstytucja określała parlamentarno gabinetową formę państwa i trójpodział władzy (była ona wzorowana na Konstytucji marcowej z 1921 roku).
Sejm spełniał funkcje ustawodawczą, kontrolował rząd, wytyczał kierunki rozwoju państwa, spełniał funkcje kreacyjne (wybór Prezydenta RP, powoływanie członków Rady Państwa). Sejm funkcjonował w trybie sesyjnym, sesje zwoływał Prezydent. Inicjatywa ustawodawcza należała do: rządu, Rady Państwa i posłów (minimum 10 posłów). Ustawy podpisywał prezydent, premier lub ministrowie.
Najważniejszym zadaniem Sejmu Ustawodawczego było uchwalenie nowej Konstytucji państwa. Dopiero 26.05.1951 roku Sejm przyjął ustawę o trybie przygotowania i uchwalenia Konstytucji. 15.02.1951 roku Sejm przedłużył swoją kadencję o 6 miesięcy, aby zdążyć uchwalić ustawę zasadniczą.
Nowa Konstytucja została uchwalona przez Sejm Ustawodawczy 22.07.1952 roku.

6. Urząd Prezydenta KRN i Prezydenta RP do 1952 roku.
31.12.1944 roku ukazała się ustawa ?O Prezydencie KRN?, zmieniono urząd przewodniczącego KRN na Prezydenta KRN. Prezydent KRN miał uprawnienia do tworzenia rządu. Prezydent KRN funkcjonował do czasu wyboru Sejmu Ustawodawczego w 1947 roku.
04.02.1947 roku Sejm Ustawodawczy uchwalił ustawę o wyborze Prezydenta RP i wybrał na 7?io letnią kadencję, Bolesława Bieruta (PPR). Na mocy Małej Konstytucji z 1947 roku Prezydent RP był najważniejszym elementem władzy wykonawczej. Na początku Bierut bezpośrednio kierował pracą Rządu. Pierwszym premierem, którego powołał Prezydent był Cyrankiewicz (PPS) i na wniosek premiera powoływał lub odwoływał ministrów.
Od 1948 roku Prezydent RP (B. Bierut) stał na czele PPR, a później PZPR, był jednocześnie Przewodniczącym Rady Państwa a także mógł przewodniczyć posiedzeniom Rządu (Rady Gabinetowej) - łączył w swym ręku najważniejsze stanowiska państwowe i partyjne w kraju.
Prezydent posiadał uprawnienia głowy państwa w ramach systemu parlamentarno ? gabinetowego. Akty urzędowe Prezydenta RP wymagały kontrasygnaty premiera lub ministrów:
? Minusem kontrasygnaty było to, że ustawa nie wchodziła w życie.
? Plus był taki, że premier ściągał z Prezydenta odpowiedzialność za ustawę.
Uprawnienia Prezydenta RP powiększały uprawnienia przysługujące mu z racji piastowania funkcji Przewodniczącego Rady Państwa (działalność ta nie wymagała uzyskiwania kontrasygnaty członków Rządu).
Pozycja ustrojowa prezydenta była bardzo silne i do jego kompetencji należało:
? Powoływanie Rządu.
? Prolongowanie ustaw.
? Podpisywał dekrety z mocą ustawy, wydawane przez Radę Ministrów.
? Miał prawo zwoływania Rządu i przewodniczył Radzie Gabinetowej.
? Wydawał rozporządzenia i zarządzenia.
? Mianowanie sędziów.
? Był zwierzchnikiem sił zbrojnych.
? Otwierał i zamykał sesje Sejmu.
Prezydent nie ponosił odpowiedzialności przed Sejmem nie mógł być przez parlament usunięty. Prezydent odpowiadał przed Bogiem i historią.
Konstytucja Lipcowa z 1952 roku nie przewidywała urzędu prezydenta. Jego funkcję przejęła Rada Państwa.
I Rząd (Rada Ministrów)
Rząd, który był powołany przez Prezydenta (Sejm się nie wtrącał) na początku liczył 21 osób. Pod koniec kadencji Gabinet w pełnym składzie obejmował prawie 40 osób, w tym 28 szefów Resortów.
W 1950 roku przy Radzie Ministrów utworzono Państwową komisję Planowania Gospodarczego, która wchodziła w skład Rządu. Utworzono również Prezydium Rządu, w skład, którego wchodził premier, vice premierzy i kilku ministrów. Rada Ministrów wydawała dekrety z mocą ustawy.

NIK ? taka jak obecnie, tzn. naczelny organ kontrolny podporządkowany Sejmowi. Bezpośredni nadzór nad NIK-iem miała Rada Państwa.

7. Rada Państwa.
Rada Państwa zastąpiła Prezydium KRN.
Rada Państwa funkcjonowała od 1947 roku, przejęła po KRN kompetencje nadzoru nad Radami Narodowymi.
Skład Rady Państwa w latach 1947 - 52:
? Prezydent ? z urzędu był przewodniczącym Rady Państwa.
? Marszałek Sejmu i 3 vice Marszałków.
? Prezes Najwyższej Izby Kontroli.
? Naczelny Dowódca Wojska Polskiego (na czas wojny).
? Rada Państwa spośród posłów mogła wybrać kolejnych członków do swojego grona.

System Rad Narodowych w latach 1944 ? 08.03.1990.
? Rada Państwa
? Wojewódzka RN
? Powiatowa RN terenowe organy władzy państwowej
? Gminna RN

System samorządu Terytorialnego od 08.03.1990
? Sejmik Wojewódzki
? Rada Powiatu nigdzie nie nachodzą na siebie, są od siebie niezależne
? Rada Gminy

W 1950 roku Rada Państwa otrzymała kompetencję nadzoru nad prokuraturą (obecnie prokuratura podlega władzy wykonawczej).
Konstytucja Lipcowa do organów władzy państwowej zaliczała również Radę Państwa. Nazwa przypominała organ działający na gruncie Małej Konstytucji, ale różniła się od niego miejscem w systemie organów państwowych, składem i zakresem kompetencji, który stale ulegał poszerzeniu. RP nie tylko przejęła zadania swej poprzedniczki, ale i wiele uprawnień zlikwidowanego w 1952 roku urzędu Prezydenta RP. Mała Konstytucja zaliczała Radę Państwa do organów władzy wykonawczej, gdy tymczasem bardziej przypominała ona władzę ustawodawczą.
Kompetencje RP:
1. Jako naczelny organ władzy państwowej miała prawo wydawania dekretów z mocą ustawy (w praktyce prawa tego nadużywano).
2. Posiadała prawo dokonywania zmian w składzie rządu w okresach między sesjami Sejmu, czyli sprawowała nadzór nad działalnością szeregu organów.
3. Pełniła nadzór nad Radami Narodowymi, zarządzała do nich wybory, określała ich działalność.
4. Związane z działalnością Sejmu - zarządzała do niego wybory, zwoływała sesje, powoływała Marszałka Seniora, posiadała inicjatywę ustawodawczą, wyrażała zgodę do odpowiedzialności karno ? sądowej posła (między sesjami Sejmu).
5. Wykonywane w charakterze głowy państwa - reprezentowała kraj na zewnątrz, ratyfikowała i wypowiadała umowy międzynarodowe, mogła stosować prawo łaski, nadawać odznaczenia i ordery, wprowadzać stan wojenny.
6. Inne uprawnienia wynikające z ustaw np. mianowanie profesorów, generałów, powoływanie Komisji wyborczych.
Rada Państwa w praktyce wykraczała poza tak zakreślone ramy kompetencyjne, przyczyniając się do deformowania ustroju określonego w Konstytucji, bowiem stawała się w pewnych okresach głównym prawodawcą ograniczając tym samym działalność ustawodawczą Sejmu.

8. Konstytucja PRL z 22 lipca 1952 roku.
Konstytucja jako ustawa zasadnicza jest specyficzna, reguluje zasady ustroju: politycznego, gospodarczego i społecznego. Zawiera normy prawne, które są wyposażone w największą moc prawa, stanowiące podstawy całego ustawodawstwa. Każdy akt prawny musi być zgodny z Konstytucją.
1. Systematyka ? tekst konstytucji jest podzielony na działy i artykuły, w określonej kolejności. Rzutuje to na ustrój w danym państwie.
2. Tryb uchwalania ? konstytucja jest uchwalana inaczej niż ustawy zwykłe. Można powołać specjalny organ (konstytuanta).
? Komisja Konstytucyjna 1951-52
? Zgromadzenie Narodowe 1992-97
? Referendum
3. Tryb dokonywania zmian ? konstytucja jest zmieniana w sposób trudniejszy niż w przypadku ustaw zwykłych.
? Konstytucja sztywna
a) Konstytucja Stanów Zjednoczonych zostaje uzupełniana ?poprawkami do konstytucji?.
b) W RFN ustawa zasadnicza i konstytucja do dwa osobne tematy.
- Konstytucja tylko w zjednoczonym terytorium niemieckim.
- W ustawie zasadniczej ? przepisy niezmienne, np. dotyczące ustroju państwa.
? przepisy relatywnie niezmienne ? dotyczące federacyjnego charakteru RFN i poszczególnych landów, nie wolno scentralizować władzy, nie można dopuścić do oderwania się któregoś landu.
? Konstytucja giętka.

19.02.1947 roku została uchwalona przez Sejm Ustawodawczy, Mała Konstytucja. Zgodnie z art. 3 Małej Konstytucji podstawowym zadaniem Sejmu było uchwalenie nowej konstytucji państwa.
26.05.1951 roku Sejm przyjął ustawę o trybie przygotowania i uchwalenia Konstytucji Polski Ludowej. Utworzono specjalną Komisję Konstytucyjna (103 osoby), której przewodniczył Prezydent (Komisja uzyskała prawo inicjatywy ustawodawczej). Komisja podzieliła się na 10 grup problemowych. 15.12.1951 roku Sejm przyjął uchwałę o przedłużeniu swojej kadencji (na okres 6 miesięcy do 04.08.1952 roku), do czasu uchwalenia Konstytucji. Na początku 1952 roku tekst konstytucji był gotowy i 27.01.1952 roku projekt konstytucji został oficjalnie ogłoszony i poddany pod ?ogólnonarodową dyskusję?, która trwała do 06.04.1952 roku (został przedłożony klasie robotniczej - zakłady pracy). Dyskusja była w rzeczywistości wielką akcją propagandową. Nowa Konstytucja została uchwalona przez Sejm 22.VII.1952 roku i w tym samym dniu weszła w życie, a Sejm Ustawodawczy zakończył swoją kadencję.
Konstytucja z 1952 roku formalnie obowiązywała ponad 40 lat (od 08.12.1992 roku), aż do uchwalenia Małej Konstytucji w?22.07.1952 grudniu 1992 roku. Jednak na mocy art. 77 Małej Konstytucji z 1992 roku cześć postanowień Konstytucji PRL zachowała moc obowiązującą, aż do wejścia w życie Konstytucji RP z 1997 roku.

Charakterystyka Konstytucji z 1952 roku:
? Konstytucja luźna (giętka), o charakterze abstrakcyjnym. Przepisy były bardzo ogólne i można je było różnie interpretować.
? Była konstytucją państwa o ograniczonej suwerenności (projekt konstytucji był korygowany przez J. Stalina)
? Przyjmowała wzorce radzieckie i kopiowała stalinowski model państwa (była wzorowana na konstytucji stalinowskiej z 1936 roku), ale miała polskie cechy, np. system wielopartyjny (partii hegemonicznej).
? Wyrażała istotę państwa dyktatury proletariatu.
? W treści konstytucji zabrakło gwarancji nadrzędności Sejmu nad Radą Państwa i Radą Ministrów oraz niezawisłości sądownictwa.
? Zrywała z zasadą trójpodziału władzy i wprowadzała w jej miejsce ?zasadę jedności i jednolitości władzy państwowej?.
? Wyróżniała podział władzy na 4 grupy:
1) Organy władzy państwowej (Sejm, Rada Państwa, Rady Narodowe).
2) Organy administracji państwowej (Rada Ministrów, Prezes Rady Ministrów, terenowe organy administracyjni państwowej).
3) Grupa organów sądowych (sądy powszechne i szczególne).
4) Organy prokuratury.
5) W 12.1957 roku doszła NIK.

9. Zasady ustroju politycznego PRL.
Każda Konstytucja zawiera w swej treści zasady naczelne, które stanowią jej idee przewodnie, na których opiera się konstrukcja prawa państwa i jego aparatu. W latach 60-ych w ZSRR uznano, że zakończył się etap socjalizmu i trzeba zacząć budować komunizm (rozwinięty socjalizm), w krajach sprzyjających również (jedność polityczna = wszyscy są za socjalizmem).
10 lutego 1976 roku nastąpiła zmiana zasad ustrojowych PRL, które obowiązywały do 12.1989 roku, do uchwalenia Małej Konstytucji.
1. Zasada rozwoju demokracji socjalistycznej - PRL była państwem demokracji socjalistycznej.
2. Republikańska forma państwa ? republika socjalistyczna.
3. Parlamentarno komitetowa forma rządu ? tzn. rząd jest komitetem parlamentu (jest to bardzo słaba forma rządu).
4. Zasada jednolitości władzy państwowej ? nadrzędność władzy ustawodawczej (Sejm) nad wykonawczą.
5. Zasada suwerenności ludu (ludowładztwo) ? to zwierzchnictwo ludu pracującego miast i wsi (a nie narodu!!!), lud pracujący - żyjący z pracy własnej, nie z wyzysku pracownika.
6. Zasada kierowniczej roli klasy robotniczej ? PZPR, ZSL i SD ? tzn. klasa robotnicza była klasą dominującą.
7. Zasada sojuszu robotniczo-chłopskiego.
8. Zasada przewodniej roli partii komunistycznej ? od 1976 roku zapis konstytucyjny ? szczególna rola partii robotniczej PZPR-u. Nomenklatura partyjna obejmowała około 250 tysięcy stanowisk, a partia musiała te stanowiska opiniować.
9. Zasada rozdziału kościoła od państwa ? suwerenność i podporządkowanie kościoła.
10. Zasada ogólnospołecznej własności środków produkcji ? własność spółdzielcza. Wykluczano własność prywatną, stosowano podatek od luksusu, domiar.
11. Zasada gospodarki planowanej ? centralne planowanie.
12. Zasada przedstawicielstwa ? tj. nadrzędności organów przedstawicielskich nad organami pochodzącymi z nominacji (dotyczy to Sejmu i Rad Narodowych).
13. Zasada praworządności ? system jej gwarancji był ograniczony.

W latach 70-ych na szczeblu centralnym zapadały decyzje o wprowadzeniu podwyżek. W 1976 roku zapowiedziano taką podwyżkę. W Radomiu i w Ursusie doszło do protestów i władza wycofała się z podwyżek.
W 1976 roku powstał Komitet Obrony Pracowników i Związki Zawodowe, w 1980 roku Solidarność.

10. Zmiany dokonywane w Konstytucji PRL.
Konstytucja z 1952 roku chodź była bardzo ogólna, to podlegała wielokrotnie nowelizacjom. Zmiany o charakterze zasadniczym pochodzą dopiero z 1989 roku. Do 1989 roku konstytucję nowelizowano 17 razy, a w latach 1989-92 11 razy. Wiele zmian o charakterze ustrojowym pomijano w ustawie zasadniczej i były one wprowadzane ustawami zwykłymi. Nowe organy państwowe powstawały niezgodnie z Konstytucją. Nie było organu kontrolnego. W PRL-u występował system samokontroli ? Sejm.
Specjalne organy kontroli:
? Organ państwowy, który już istnieje ? Sąd Najwyższy,
? Powołanie nowego organu państwowego ? np. Trybunał Konstytucyjny od 01.1986 roku.
W okresie do 1980 roku były to zmiany nie jakościowe, lecz ilościowe mieszczące się w ramach zasad ustroju politycznego PRL.

Kalendarium zmian:
? 09.1954 rok
? nowy podział administracyjny kraju (w miejsce gmin utworzono gromady).
? 13.12.1957 rok
? ponowne utworzenie NIK (NIK działał już od 1947 roku, ale konstytucja lipcowa roku nie przewidywała NIK-u, w latach 1952?57 działał Resort Kontroli Skarbowej).
? 12.1960 rok
? zmiana norm przedstawicielskich w wyborach do Sejmu, ustalono stałą liczbę posłów na 460 (nie uwzględniano już liczby ludności kraju ? wcześniej 1 poseł na 60 tysięcy osób).
? 10.02.1976 rok
? zmiana zasad ustrojowych PRL
a) nowe prawa i obowiązki obywateli (zmiany w kierunku demokratyzacji ustroju i zwiększenia praw obywatelskich)
b) zapis w konstytucji o przyjaźni ze ZSRR
c) NIK podporządkowano rządowi (prezesa NIK-u podporządkowano premierowi: Jaroszewicz kontra Moczar) ? jednak NIK mógł kontrolować Rząd.
? 10.1980 rok
? NIK podporządkowano ponownie Sejmowi.
Po 13.12.1981 roku władze chciały się wykazać demokratyzacją systemu i w:
? 03.1982 rok
? wprowadzono do konstytucji zapis o utworzeniu Trybunału Konstytucyjnego (zaczął funkcjonować w 01.1986 roku) i Trybunału Stanu (1982 rok).
W Konstytucji był przewidziany ?stan wojenny?, jednak nie było ustawy, czym ten stan wojenny ma być. Rada Państwa przygotowała Dekret o stanie wojennym, a następnie wydała drugi dekret o wprowadzeniu stanu wojennego. Rada Państwa mogła wydawać Dekrety z mocą ustawy, w przerwach między obradami Sejmu. Sejm nie mógł się zbierać w sprawie wybuchu wojny.
? 22.07.1983 rok
? z politycznego punktu widzenia zagwarantowano trwałość indywidualnych gospodarstw chłopskich, tzn. prywatna własność ziemi,
? sprecyzowano przepisy dotyczące stanu wojennego i wyjątkowego,
? nastąpiła konstytucjonalizacja PRON-u (Patriotyczny Ruch Odrodzenia Narodowego), powrót do koncepcji FJN (Front Jedności Narodowej)
FJN ? porozumienie partii komunistycznych z innymi partiami (Stowarzyszenie Katolickie PAX, Liga Kobiet, ZSMP, Związki Zawodowe, w celu przygotowania do wyborów (1980 rok).
PRON ? ustalał program wyborczy i listy kandydatów (1982 rok).
? wzmocnienie stanowiska klasy robotniczej
? 07.1987 rok
? utworzono nowy organ państwowy: Rzecznik Praw Obywatelskich. Niektórzy działacze PZPR uważali, że ten organ jest niepotrzebny, gdyż z urzędu socjalizm jest dla obywateli.
? Pierwszy Rzecznik Praw Obywatelskich ? prof. Ewa Łętowska (19.11.1987 ? 12.02.1992)
kolejni ? prof. Tadeusz Zieliński (13.02.1992 ? 07.05.1997)
? prof. Adam Zieliński (08.05.1997 ? 29.06.2000)
? prof. Andrzej Zoll (30.06.2000 ? obecnie)
Ponadto wprowadzono zmiany obok konstytucyjne:
? utworzenie Naczelnego Sądu Administracyjnego (konstytucjonalizacja dopiero w 1997 roku),
? utworzenie funkcji Zwierzchnika Sił Zbrojnych,
? utworzenie Komitetu Obrony Kraju.
? 07.04.1989 rok (efekty obrad Okrągłego Stołu).
? wprowadzono utworzenie Senatu ? 100 senatorów wybieranych większością bezwzględną, lub po 2 tygodniach II tura z większością względną (47 x 2 2 x 3 ? Katowickie, Warszawskie). Do senatu dostało się 99 senatorów z Komitetu Obywatelskiego ?Solidarność? i 1 bezpartyjny z Piły (Henryk Stokłosa).
? utworzenie urzędu Prezydenta PRL ? system nie miał być prezydencki, ale z silną rolą Prezydenta. Wyboru Prezydenta PRL, na 5-letnią kadencję, dokonało Zgromadzenie Narodowe. Członkowie Zgromadzenia Narodowego imiennie głosowali i w IV turze bezwzględną liczbę głosów otrzymał Wojciech Jaruzelski (od 01.1990 został Prezydentem RP),
? nowe prawo wyborcze do sejmu kontraktowego - ustalono wolne wybory do Sejmu i Senatu, które miały się odbyć w 06.1989 roku (podział mandatów 65% komuniści i 35% opozycja ? nie z woli narodu),
? ustawa zwykła ?prawo o stowarzyszeniach?.
? 29.12.1989 rok
? zmiana nazwy państwa (z PRL na Rzeczypospolita Polska)
? zmiana godła (na orła z przed II wojny światowej)
? dokonano zmiany zasad ustroju politycznego, co było podstawą do dokonania zmian godła i nazwy państwa, zlikwidowano ustrój socjalistyczny i wprowadzono ustrój kapitalistyczny.
a) wprowadzenie pluralizmu politycznego
b) równouprawnienie form własności
d) zmiana suwerena (jest nim naród a nie lud!)
Od tego momenty zaczyna się III Rzeczypospolita.
? 08.03.1990 rok
? likwidacja Rad Narodowych i utworzenie samorządu terytorialnego (uchwalenie ustawy o samorządzie terytorialnym - element decentralizacji władzy państwowej)
Decentralizacja ? przekazanie kompetencji organom niższego szczebla i względna samodzielność ich wykonania, realizacji (ograniczenia formalno-prawne). Rady Narodowe zostały zastąpione przez Samorząd Terytorialny, który działał na rzecz społeczności lokalnej w stosunku do państwa i jego organów. Posiada osobowość prawną i może się z państwem procesować.
? 27.09.1990 rok
? Sejm uchwalił ustawę o ordynacji wyborczej na Prezydenta RP. Prezydent miał być wybierany w bezpośrednich i powszechny wyborach, bezwzględną większością głosów. Dwóch najlepszych kandydatów z I tury (większość zwykła), przechodziło do II tury, która odbywała się po 14 dniach.
? 17.10.1992 rok
? uchwalenie Małej Konstytucji, która znosiła Konstytucję z 1952 roku.

UWAGA: !!!
Na mocy art. 77 Małej Konstytucji część postanowień konstytucji lipcowej zachowała moc obowiązującą aż do wejścia w życie Konstytucji RP z 1997 roku.

11. Tryb przygotowania i uchwalania Konstytucji RP.
W 1992 roku Sejm RP I kadencji został utworzony z myślą o utworzeniu nowej Konstytucji. 23.04.1992 roku parlament uchwalił ustawę ?O trybie przygotowania i uchwalenia Konstytucji RP? ? procedury zakładały uchwalenie konstytucji w odległej perspektywie.
17.10.1992 roku Sejm uchwalił Ustawę Konstytucyjną ?O wzajemnych stosunkach pomiędzy władzą ustawodawczą i wykonawczą oraz samorządzie terytorialnym? (Mała Konstytucja). Chodziło o uchylenie Konstytucji PRL z 1952 roku, ale pozostawiono w mocy 7 z 11 rozdziałów. Nowe działy obejmowały m.in. Prezydenta i Samorząd Terytorialny.
Mała Konstytucja regulowała stosunki władzy ustawodawczej i wykonawczej.
I rozdział:
1. Organami władzy ustawodawczej są: Sejm i Senat.
2. Organami władzy wykonawczej jest: Prezydent i Rząd.
3. Niezawisłe sądy są organami wymiaru sprawiedliwości.
II rozdział:
Sejm i Senat:
? Wprowadzenie wolnego mandatu, tzn. poseł i senator jest reprezentantem całego narodu, a nie swoich wyborców.
? Wzmocnienie immunitetu poselskiego.
? Wprowadzenie zakazu łączenia niektórych stanowisk, np. poseł i senator nie może być: Prezesem NBP, Rzecznikiem Praw Obywatelskich, członkiem Trybunału Stanu, ambasadorem, czy wojewodą.
? Ustalono relacje pomiędzy Sejmem i Senatem. Płaszczyzną współpracy jest proces legislacyjny.
? Zgromadzenie Narodowe może wszcząć procedurę odsunięcia Prezydenta ze stanowiska ze względu na stan zdrowia lub, gdy Prezydent narusza Konstytucję ? orzeczenie to wydaje Trybunał Stanu.
? Konstytucja precyzyjnie określiła tryb powoływania Rządu, kompetencji naczelnych organów państwa, np.
Uchwalenie Małej Konstytucji nie zmieniło trybu uchwalenia Konstytucji RP. 24.12.1992 roku powołano Komisję Konstytucyjną (Zgromadzenie Narodowe), która w składzie 56 osób (10 senatorów i 46 posłów) przez 6 miesięcy czekała na projekty ustaw. Termin zgłoszenia upłynął 30.04.1993 roku. Do Komisji zgłoszono najpierw 7 projektów później jeszcze 1.
1. Projekt Senatu I kadencji ? zgłoszony przez Senat II kadencji.
2. Projekt prezydenta Lecha Wałęsy ? w 1993 roku projekt wycofany.
3. Projekt Sojuszu Lewicy Demokratycznej (SLD).
4. Projekt Unii Demokratycznej (UD).
5. Projekt Polskiego Stronnictwa Ludowego (PSL) wraz z posłami Unii Pracy (UP).
6. Projekt Konfederacji Polski Niepodległej (KPN).
7. Projekt Porozumienia Centrum (PC).
Po wyborach w 1993 roku powołano nową komisję Zgromadzenia Narodowego. Do prac komisji, jako obserwatorów bez prawa głosu, zaproszono przedstawiciela prezydenta i Episkopatu. 23.04.1994 roku znowelizowano Konstytucję i wprowadzono możliwość wprowadzenia noweli konstytucyjnej przez obywateli (trzeba było zebrać 500 tysięcy podpisów). We wrześniu 1994 roku zebrano 960 tysięcy podpisów (z całej Polski jeszcze napływały) i 07.09.1994 roku Marian Krzaklewski dokonał zgłoszenia 8 projektu Konstytucji ? obywatelskiego (tzn. Solidarności).
Komisja podzieliła się na 6 zespołów problemowych i przygotowała tekst nowej konstytucji.
21.09.1994 roku ? I czytanie na forum Zgromadzenia Narodowego. Przez dwa lata były nanoszone poprawki i na początku 1997 roku było II czytanie. Następnie trafiła ona do Prezydenta, który naniósł swoje poprawki.
02.04.1997 roku Zgromadzenie Narodowe uchwaliło nową Konstytucję RP.
25.05.1997 roku odbyło się ogólnonarodowe referendum zatwierdzające nową konstytucję i większością głosów została ona przyjęta. Konstytucja RP weszła w życie 3 miesiące po podpisaniu przez Prezydenta 17.10.1997 roku.
?Solidarność? zaskarżyła ważność referendum do Trybunału Konstytucyjnego, gdyż wynik referendum jest wiążący wtedy, gdy frekwencja wynosi powyżej 50%, a na temat Konstytucji wypowiedziała się mniej niż 50% osób uprawnionych do głosowania. Ustawa Konstytucyjna z 04.1997 roku nie stawiała wymogu bezwzględnej większości przy jej zatwierdzaniu przez obywateli.
Ustawa Konstytucyjna reguluje materię dotyczącą Konstytucji, która ma pierwszeństwo nad ustawami zwykłymi. Konstytucja RP jest intelektualnym tworem Unii Wolności i Sojuszu Lewicy Demokratycznej, jej zmiana wymaga 2/3 głosów w Sejmie.
Niektóre przepisy mają prolongatę np. NSA jest jednoinstancyjny, orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego nie są ostateczne, jeśli dotyczą ustaw, które weszły w życie przed uchwaleniem nowej konstytucji.
W 13 ostatnim rozdziale reguluje opóźnienie niektórych ustaw ? vacatio legis ? realizacja w czasie późniejszym.

12. System źródeł prawa w Konstytucji.
Na system prawa danego państwa, w tym i prawa konstytucyjnego składają się obowiązujące w nim normy prawne w ich wzajemnym powiązaniu kompetencyjnym i treściowym z punktu widzenia cech wspólnych i cech je różnicujących, Każdy system prawa ma swoje zasady, są to normy prawne o szczególnie doniosłym znaczeniu dla systemu oraz podstawowe postulaty prawne właściwemu systemowi.
Zasady systemu prawnego wytyczają kierunki przyszłych rozwiązań prawodawczych oraz są dyrektywami do wykładni prawa. Zasady te pozostają w ścisłym związku z ideologią prawno-polityczną państwa np. zasada ludowładztwa, zasada państwa prawnego, zasada humanizmu.

1. Głównym źródłem prawa konstytucyjnego we współczesnym państwie jest konstytucja, czyli ustawa zasadnicza regulująca zasady ustroju politycznego, gospodarczego i społecznego.
Konstytucyjna zawiera normy, które są wyposażone w największą moc prawną i stanowią podstawy całego ustawodawstwa.
W szerszym znaczeniu do źródeł prawa konstytucyjnego, rozumianego jako całokształt norm prawnych regulujących zasadnicze kwestie ustroju państwowego zaliczamy:
2. Normy prawa międzynarodowego ? ratyfikowane traktaty, umowy, zwyczaje, prawo międzynarodowe.
3. Ustawy zwykłe ? czyli akty normatywne (prawodawcze) poza konstytucyjne pochodzące od parlamentu.
Szczególną ustawą jest ustawa konstytucyjna, czyli akt o mocy prawnej równej konstytucji, dotyczący jej materii i uchwalany w trybie właściwym dla zmiany lub uchwalenia konstytucji. W polskiej tradycji te ustawy nazywano też ?małymi konstytucjami?.
4. Akty prawne z mocą ustawy ? mogą to być dekrety lub rozporządzenia z mocą ustawy.
5. Zwyczajowe prawo konstytucyjne.
W systemach prawnych ?common low? (powszechne prawo niepisane) źródłem prawa konstytucyjnego jest zwyczajowe prawo konstytucyjne (np. w Wielkiej Brytanii ? obowiązek ustąpienia rządu, który utracił zaufanie Izby Gmin).
6. Powszechnie obowiązująca wykładnia ustaw.
7. Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego.
8. Regulaminy Izb.

13. Główne założenia Konstytucji z 2 kwietnia 1997 roku.

14. Zasady ustroju politycznego RP.
Zasady ustroju politycznego, społecznego i gospodarczego zawarte są w I Rozdziale Konstytucji RP ? Rzeczpospolita, który w ściśle określonej kolejności je określa.
1. Zasada republikańskiej formy państwa ? Rzeczpospolita jest dobrem wspólnym wszystkich obywateli.
I Rzeczpospolita ? monarchia.
II Rzeczpospolita ? okres międzywojenny ? republika (republika to nie to samo, co Rzeczpospolita).
III Rzeczpospolita ? od 29.12.1989 roku.
2. Zasada demokratycznego państwa prawa ? urzeczywistniająca zasadę sprawiedliwości społecznej.
3. Zasada jednolitości terytorialnej - Rzeczpospolita Polska jest państwem jednolitym, tzn. unitarnym, spójnym terytorialnie.
4. Zasada suwerenności narodu ? naród jest suwerenem najwyższej władzy, władza zwierzchnia należy do narodu polskiego. Naród realizuje swoją władzę poprzez swoich przedstawicieli (Sejm, Senat, Rady Gmin, Rady Powiatów, Sejmik Wojewódzki) lub bezpośrednio (referendum).
5. Zasada reprezentacji politycznej ? przedstawicielstwa, wybieralność głównych organów państwa.
6. Zasada wolności i głównych praw człowieka i obywatela ? to gwarancja dla poszanowania praw i wolności.
7. Zasada nadrzędności prawa stanowionego (przeciwstawieństwo prawa naturalnego ? ?boskiego?) ? Konstytucja jest najwyższym prawem RP, zapisy w Konstytucji posiadają delegacje ustawowe, odnoszą się w szczegółach do ustaw zgodnych z Konstytucją. Wspólną częścią prawa konstytucyjnego i prawa naturalnego jest prawo do życia.
8. Zasada trójpodziału władzy ? Monteskiuszowski system opiera się na wzajemnym współdziałaniu, kontrolowaniu i równowadze władz.
9. Zasada parlamentarnej formy rządów i dwuizbowości ? dotyczy władzy ustawodawczej.
10. Zasada pluralizmu politycznego (artykuł 13):
? wolność zrzeszania się w partie polityczne. W Polsce zgodnie z ustawą zakazane jest działanie partii posługujące się w swoim działaniu metodami totalitarnymi ? komunizm, faszyzm.
Istnieje jednak partia komunistyczna, zarejestrowana w 2003 roku, Związek Komunistów Polskich ?Proletariat?, która wyrzekła się rewolucji i nie chce wprowadzić dyktatury proletariatu, czyli podstawowych zasad komunizmu.
? wolność prasy, wypowiedzi, zgromadzeń,
? wolność tworzenia związków zawodowych.
11. Zasada decentralizacji władzy publicznej (samorządu terytorialnego) ? przekazanie kompetencji. Organom niższego szczebla towarzyszy względna ich samodzielność (samorząd mieszkańców, Samorządowa Izba Lekarska, Izba Adwokacka).
12. Zasada ustroju gospodarczego (społecznej gospodarki rynkowej) oparta na prawach rynku:
? wolności działalności gospodarczej,
? ochrona własności prywatnej,
? solidarności, dialogu i współpracy partnerów społecznych (państwo, pracodawcy, pracobiorcy).
W Polsce można również zaobserwować działania wypaczające zasadę wolnego rynku:
- zwolnienia pracodawców od podatków,
- podejmowanie działań ograniczających robocie.
13. Zasada autonomii i wzajemnej niezależności oraz współdziałania w stosunkach między państwem, a kościołami i innymi związkami wyznaniowymi, ponadto wyróżnić można:
? zasada paposezaryzmu ? głowa kościoła jest głową państwa (Watykan),
? zasada cezaropapizmu ? głowa państwa jest głową kościoła (Wielka Brytania),
? zasada józefinizmu ? kościół jest państwowy,
? konkordat ? umowa międzynarodowa zawarta przez państwo i stolicę apostolską,
? rozdział kościoła od państwa ? samodzielność kościoła jest większa lub mniejsza (występował w PRL-u, w Albanii kościół całkowicie zlikwidowany).
15. Zasada odrębności i niezależności sądów i trybunałów (artykuł 10 i 173).
16. Zasada poszanowania praw człowieka i obywatela.

15. Zasada demokratycznego państwa prawa.
Konstytucja w artykule 2 ustanawia zasadę demokratycznego państwa prawnego jako podstawową zasadę ustroju politycznego. Przepis ?Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej?, wprowadzony został po raz pierwszy do polskiego porządku ustrojowego na podstawie nowelizacji (rewizji) Konstytucji PRL z 29.12.1989 roku. Zasadę tę w niezmienionym kształcie przyjęła Mała Konstytucja z 17.10.1992 roku, pozostawiając w mocy cały znowelizowany Rozdział I uchylonej formalnie Konstytucji z 1952 roku. Przepis ten w swojej treści zawiera w istocie aż trzy pojęcia: ?państwa demokratycznego?, ?państwa prawnego? oraz ?zasad sprawiedliwości społecznej?. Najistotniejsze znaczenie ustrojowe ma koncepcja demokratycznego państwa prawnego.
Demokratyczne państwo prawa.
Demokracja (demos ? lud, obywatele; kratos ? rządzić) ? to państwo, w którym prawo jest przestrzegane zarówno przez obywateli jak i organy władzy.
Koncepcja ideologii praworządności (jedna z wielu).
a) formalna ? pozytywnie oceniamy zachowanie zgodne z prawem, norma prawna ma określony charakter prawny i stanowi o określonych zachowaniach człowieka;
b) materialna ? analiza i ocena normy prawnej, każdy z nas ma własny system normatywny:
? ideologia wewnętrznej praworządności materialnej ? postuluje pozytywną ocenę zachowania zgodnego z normą prawną,
? ideologia zewnętrznej praworządności materialnej ? postuluje pozytywną ocenę zachowania zgodnego z normą ocenianą dodatnio z poza prawnego punktu widzenia (religia).
Idea demokratycznego państwa prawa spełnia się przez połączenie elementów formalnych z elementami materialnymi, do których współczesna doktryna zalicza przede wszystkim: zagwarantowanie oraz poszanowanie praw i wolności człowieka i obywatela, zasadę suwerenności, zasadę pluralizmu politycznego, demokratyzm oparty na kreowaniu władz przez okresowo odbywane wolne wybory powszechne, zapewnienie udziału społeczeństwa w podejmowaniu decyzji państwowych, ideę państwa socjalnego opartą na realizacji zasad sprawiedliwości społecznej, niezależny i niezawisły sądowy wymiar sprawiedliwości, kontrolujący zarówno władzę ustawodawczą, jak i wykonawczą oraz zasadę samorządu.
Demokratyczne państwo prawne to takie, w którym państwo odzwierciedla akceptowany społecznie system wartości, oparty na prawie naturalnym i standardach prawa międzynarodowego.
Zasada demokratycznego państwa prawa wywarła niezwykle istotny wpływ na proces przemian ustrojowych w Polsce. Stało się to w szczególności za sprawą orzecznictwa i wykładni Trybunału Konstytucyjnego. Trybunał uznał demokratyczne państwo prawne jako zbiorcze wyrażenie szeregu zasad, z których każda może stanowić samoistną podstawę oceny konstytucyjności ustaw lub innych aktów normatywnych.
Z pojęcia ?demokratycznego państwa prawa? wynikają:
? zasada zaufania obywateli do państwa,
? zakaz działania prawa wstecz,
? zasada ochrony praw nabytych,
? zasada sprawiedliwości społecznej,
? zasada respektowania dobra ogółu,
? zasada stabilnego i bezpiecznego prawa,
? zasada podziału władzy,
? zasada niezawisłości sędziowskiej,
? zasada prawa do sądu,
? zasada nakazu określonych przepisów karnych,
? zasada nullum crimen sine lege,
? zasada nakazu nadmiernej ingerencji ustawodawcy w prawa jednostki.

16. Geneza kształtowania demokratycznego systemu politycznego w Polsce.

17. Przeobrażenia polityczne w Polsce w okresie transformacji ustrojowej 1989-1992.
Pod koniec lat osiemdziesiątych doszło do politycznego impasu (blokady systemu). PZPR straciła zdolność efektywnego rządzenia państwem, a opozycja polityczna nie była włączona do systemu politycznego i nie była gotowa do przejęcia władzy w państwie.
W tej sytuacji zrodziła się w sierpniu 1988 roku koncepcja zwołania konferencji ?okrągłego stołu?, w której uczestniczyło 47 osób. W styczniu 1989 roku X Plenum KC PZPR wyraziło zgodę na podjęcie negocjacji z opozycją.

Chronologia wydarzeń:
? Od 06.02 do 05.04.1989 roku odbyły się w Warszawie obrady ?okrągłego stołu?. Zostały one poprzedzone roboczymi obradami w Magdalence 27.01.1989 roku podczas których zawarto wstępne porozumienie:
1. Władza dokona szybkiej legalizacji ?Solidarności?.
2. Opozycja deklarowała włączenie się do przeprowadzenia pakietu reform ustrojowych oraz uczestnictwa w wyborach do Sejmu (65% mandatów dla władzy rządzącej, a 35% dla opozycji).
? 02.03.1989 roku - przełamano impas w rozmowach podczas drugiego spotkania w Magdalence podczas którego zawarto porozumienie:
1. Solidarność zgadzała się na utworzenie urzędu Prezydenta.
2. Władza zgadzała się na w pełni demokratycznie wybrany Senat.
? 05.04.1989 roku podpisano Porozumienie ?okrągłego stołu?.
Określony w umowach ?okrągłego stołu? ustrój polityczny państwa był konstrukcją przejściową, łączącą wizję zreformowanego systemu polityczno-ustrojowego w ramach tzw. socjalistycznej demokracji parlamentarnej oraz elementy klasycznej demokracji, tzn. ograniczony pluralizm polityczny i wolne wybory do Senatu.
? 07.04.1989 roku znowelizowano konstytucję PRL, konstytuując porozumienie okrągłego stołu:
- utworzenie Senatu,
- nowa ordynacja wyborcza do Sejmu i Senatu
- utworzenie urzędu Prezydenta PRL,
- niezawisłość sądów.
? 04.06.1989 roku przeprowadzono pierwsze częściowo wolne wybory parlamentarne, które zakończyły się totalną przegraną koalicji rządowej.
? 19.07.1989 rok - Zgromadzenie Narodowe wybrało, gen. Wojciecha Jaruzelskiego na Prezydenta PRL. Prezydent desygnował na premiera Czesława Kiszczaka, który nie był w stanie zbudować Rządu, cieszącego się poparciem parlamentu. Jego następcą został Tadeusz Mazowiecki, którego Rząd składał się z działaczy Solidarności i 4 z PZPR-u, był to rząd koalicyjny.
??wasz prezydent, nasz premier? ? propozycja A. Michnika.
? 27-29.11.1989 rok ? ogłoszono rozwiązanie ZSL, które rozpadło się na kilkanaście mniejszych partii: PSL ? Odrodzenie, PSL ?Wilanów, PSL ? Wyzwolenie, PSL ? Porozumienie Ludowe, PSL ? Solidarność. W 05.1990 po połączenie się PSL ? Odrodzenie z PSL ? Wilanów, powstało PSL.
? 29.12.1989 rok - nowelizacja konstytucji PRL:
- zmiana nazwy i godła państwa,
- wprowadzono pluralizm polityczny,
- równouprawnienie form własności;
- zmiana suwerena ? został nim naród, a nie lud.
? 27.01.1990 roku, na XI Zjeździe PZPR rozwiązano partię. Część członków utworzyło dwie nowe partie:
- Socjaldemokrację Rzeczypospolitej Polskiej (SdRP) ? Aleksander Kwaśniewski,
- Polska Unia Socjaldemokratyczna (PUSd) ? Tadeusz Fischbach, były I Sekretarz PZPR w Gdańsku.
SdRP przejęła majątek po PZPR, a PUSd do PZPR się odcięła i po dwóch latach przestała istnieć. PUSd była wzorowana na strukturach ?Solidarności?. Wszystkie partie regionalne (Małopolska, Wielkopolska, Mazowiecka itd.) tworzyły konfederację PUSd. W 1993 roku Wielkopolska Unia Socjaldemokratyczna wraz z Solidarnością Pracy oraz częścią działaczy PPS, utworzyła nową partię Unię Pracy. Była to mieszanka byłych PZPR-owców i działaczy opozycyjnych (Adam Bujak, Aleksander Małachowski, Marek Pol, Wiesława Ziółkowska).
? 08.03.1990 rok - kolejna nowelizacja konstytucji PRL ? likwidacja rad narodowych i wprowadzenie instytucji samorządu terytorialnego.
? 27.07.1990 rok ? uchwalono ustawę o partiach politycznych, która była przygotowywana w pośpiechu i byle jak, zawierała tylko 8 artykułów. Wcześniej przeciwne tej ustawie były Obywatelski Klub Parlamentarny i ZSL, gdyż obawiali się rozpadu na mniejsze partie.
? 27.09.1990 rok - kolejna nowelizacja konstytucji, zmiana zasady wyborów prezydenckich na powszechne i bezpośrednie.
? 25.11.1990 rok ? odbyła się I tura powszechnych wyborów prezydenckich, w której udział wzięli: Lech Wałęsa, Tadeusz Mazowiecki, Włodzimierz Cimoszewicz (SdRP), Roman Bartoszcze (PSL), Leszek Moczulski (KPN) i odzyskany z reeksportu Stanisław Tymiński (Partia X). Do II tury wyborów weszli Lech Wałęsa i Stanisław Tymiński (T. Mazowiecki po klęsce w wyborach prezydenckich zrezygnował z funkcji Prezesa RM).
09.12.1990 roku - Lech Wałęsa został wybrany Prezydentem RP (zdobył ponad 74% głosów), było to odejście od umów ?okrągłego stołu?. Wałęsa 22.12.1990 przejął insygnia od Prezydenta na uchodźstwie Ryszarda Kaczorowskiego. W parlamencie zapleczem politycznym Lecha Wałęsy, było Porozumienie Centrum (bracia Kaczyńscy).
*Ruch Odbudowy ?Akcja Demokratyczna? (ROAD) ? Unia Demokratyczna ? Unia Wolności*
? 27.10.1991 rok - pierwsze w pełni demokratyczne wybory parlamentarne do Sejmu i Senatu, które zamykają etap ?okresu przejściowego? transformacji ustrojowej.
Zasadniczy etap transformacji ustrojowej zamyka uchwalenie w dniu 17.10.92 roku tzw. ?Małej Konstytucji?, która weszła w życie 08.12.1992 roku.

18. Zmiany prawa wyborczego na przełomie lat 80-ych i 90-ych.

19. Charakterystyka kolejnych rządów w latach 90-ych.

20. Kształtowanie się partii politycznych i systemu partyjnego w latach 90-ych.

21. Wybory parlamentarne z 1989 roku.
Zasady wyborów parlamentarnych, które odbyły się w czerwcu 1989 roku zostały ustalone w czasie obrad ?okrągłego stołu?, a formalnie zapisano je w ustawach przyjętych przez Sejm 7 kwietnia 1989 - o zmianie konstytucji, ordynacji wyborczej do Sejmu i ordynacji wyborczej do Senatu.
Według ustaleń ?okrągłego stołu? podział mandatów w Sejmie wyglądać miał następująco (35% dla opozycji, a 65% dla komunistów):
? bezpartyjni, przede wszystkim ?Solidarność? ? 161,
? PZPR ? 173,
? Zjednoczone Stronnictwo Ludowe ? 76,
? Stronnictwo Demokratyczne ? 27,
? Stowarzyszenie ?PAX? ? 10,
? Unia Chrześcijańsko-Społeczna ? 8,
? Polski Związek Katolicko-Społeczny - 5
W 108 wielomandatowych okręgach wyborczych, większością bezwzględną wybierano 425 posłów spośród 1682 kandydatów. 35 posłów wybierano z listy krajowej, która liczyła dokładnie tyle samo kandydatów.
W I turze, która odbyła się 4 czerwca 1989 roku, frekwencja wynosiła 62,32 procent. Wyniki I tury były ogromnym sukcesem opozycji i totalną klęską koalicji rządowej. Na 161 mandatów bezpartyjnych obsadzono 160, wszystkie z rekomendacji Komitetu Obywatelskiego "Solidarność" i Lecha Wałęsy. Obsadzono tylko 3 mandaty koalicyjne, co było wynikiem skreślania wszystkich kandydatów poza tymi popieranymi przez "Solidarność".
Zupełną porażką zakończyły się wybory z listy krajowej, z której miało być rozdzielonych 35 mandatów, dla prominentnych kandydatów koalicji rządzącej, a obsadzono tylko 2 - posłami zostali w ten sposób Mikołaj Kozakiewicz i Adam Zieliński.
Dla ratowania ustalonego w kontrakcie politycznym porządku ? 18.06.1989 roku została przeprowadzona II tura wyborów. Zgłoszono 585 kandydatów. Wybierano 295 posłów. Frekwencja wyniosła 25,11 procent uprawnionych do głosowania. 33 nazwiska z listy krajowej dołączono do listy reżimu. W II turze obsadzono wszystkie mandaty.
W pełni demokratyczne były wybory odbyły się do 100 osobowego Senatu, dla którego nie było żadnych ograniczeń. W 49 okręgach wyborczych stanowiących obszar województw zgłoszono 555 kandydatów. W pierwszej turze głosowania 4 czerwca 1989 roku obsadzono 92 mandaty. Wszystkie te mandaty zdobyli kandydaci Komitetu Obywatelskiego "Solidarność". W drugiej turze do obsadzenia pozostało 8 mandatów w 6 okręgach. Wybrano 7 senatorów z listy Klubu Obywatelskiego "Solidarność" i jednego niezależnego - Henryka Stokłosę z Piły.
Wybory zakończyły się wielkim zwycięstwem "Solidarności", która nie tylko zdobyła przydzielone jej mandaty w Sejmie i praktycznie cały Senat, ale również miała wpływ na wybór sporej liczby pozostałych posłów.
Wyniki wyborów parlamentarnych z czerwca 1989 roku przyspieszyły tempo przemian ustrojowych w Polsce. Dla opozycji oznaczało to podjęcie współodpowiedzialności za rządzenie państwem, a dla koalicji rządowej utratę monopolu władzy państwowej.
Kadencja tak wybranego parlamentu został skrócona, gdyż Sejm nie miał legitymizacji społecznej (PZPR i ZSL już nie istniały), przeciw czemu najbardziej protestowali senatorowie. Już w październiku 1991 roku odbyły się kolejne wybory do parlamentu.
Prezesi Rady Ministrów:
? T. Mazowiecki (24.08.89 - 04.01.91), popierany przez koalicję złożoną z "Solidarności", ZSL i SD.
? J. K. Bielecki (04.01.1991 ? 06.12.1991).

22. Wybory parlamentarne z 1991 roku.
Wybory parlamentarne z 1991 roku były pierwszymi w pełni demokratycznymi wyborami w Polsce po II wojnie światowej. Nowa ordynacja wyborcza do Sejmu, przygotowana na początku 1991 roku, usunęła wszelkie pozostałości ?kontraktowanej demokracji? zawartej przy ?okrągłym stole?. Zastosowano system wyborów proporcjonalnych Harry-Nemeyera (nie d?Hondta!!!), który sprzyja ugrupowaniom małym, stopień nadreprezentacji jest mniejszy lub równy co najmniej 1,5%. Nie stosowano również żadnych progów zaporowych.
Wybory zostały przeprowadzone 27.10.1991 roku, w 37 wielomandatowych okręgach wyborczych.
W rezultacie przyjętych założeń, w wyborach uczestniczyło 111 komitetów wyborczych (list wyborczych). Utworzono kilka koalicji wyborczych, np. SLD ? 26 różnych ugrupowań z SdRP i OPZZ na czele. 82 listy wyborcze nie zdołały uzyskać ani jednego mandatu. By dostać się do Sejmu trzeba było zdobyć, co najmniej 5% głosów lub mandaty w 5 okręgach wyborczych.
Na liście ogólnopolskiej obsadzono 69 mandatów.
Mandaty uzyskało 29-32 partii i ugrupowań politycznych, zdobywając od 1 62 mandatów. Frekwencja wyborcza wyniosła 43%. W Sejmie utworzono 25? klubów i kół poselskich. Parlament odzwierciedlał układ politycznego społeczeństwa, był reprezentatywny.
Nowy Sejm wyróżniał się wielkim rozproszeniem sił politycznych. Rozproszenie polityczne parlamentu było źródłem wielu konfliktów politycznych i nie sprzyjało budowaniu stabilnej większości parlamentarnej.
Pierwsze demokratyczne wybory do Sejmu i Senatu zamykają etap ?okresu przejściowego? transformacji ustrojowej.
Skład Sejmu po wyborach (najważniejsze partie i ugrupowania).

Ugrupowanie % głosów Mandaty
Unia Demokratyczna 12,3 62
Sojusz Lewicy Demokratycznej 12 60
Wyborcza Akcja Katolicka (ZChN) 8,7 49
PSL ? Sojusz Programowy 8,7 48
Porozumienie Obywatelskie Centrum 8,7 44
Konfederacja Polski Niepodległej 7,5 46
Kongres Liberalno ? Demokratyczny 7,5 37
Ruch Ludowy ?Porozumienie Ludowe? 5,5 28
NSZZ ?Solidarność? 5 27
Polska Partia Przyjaciół Piwa 16
Pozostałe 43

Inaczej rozłożyły się głosy dla Senatu:

Ugrupowanie % głosów Mandaty
Unia Demokratyczna 13,3 21
NSZZ ?Solidarność? 9,1 11
Porozumienie Obywatelskie Centrum 7,8 9
Wyborcza Akcja Katolicka (ZChN) 3,6 9
PSL ? Sojusz Programowy 1,5 7
Kongres Liberalno ? Demokratyczny 3 6
Ruch Ludowy ?Porozumienie Ludowe? 1,6 5
Konfederacja Polski Niepodległej 3,2 4
Sojusz Lewicy Demokratycznej 1,2 4
Pozostałe 12,7 24

Minimalna zwycięska koalicja ? liczba partii politycznych potrzebna, by utworzyć rząd większościowy (w 1991 roku, co najmniej 6 ugrupowań).
Minimalna zbieżna zwycięska koalicja ? liczba ugrupowań politycznych, które są zbieżne programowo.
Prezesi Rady Ministrów:
? Unia Demokratyczna miała przedłożyć 3 kandydatów, z których Prezydent wybrał Bronisława Geremka (po miesiącu zrezygnował).
? Jan Olszewski (06.12.1991 ? 05.06.1992) ? był premierem rządu mniejszościowego, popieranego przez 30-34% parlamentu. Na początku w rządzie było 6 osób partyjnych i 10 bezpartyjnych. gdy dochodziło do ważniejszych spraw, to w Sejmie panował bałagan. Największe zamieszanie wywołała ?afera teczkowa?. Stanisław Tymiński sprzedał zawartość swojej słynnej ?czarnej teczki? Ministrowi Spraw wewnętrznych Antoniemu Maciarewiczowi, który miał przygotować listę agentów SB. Osoby te pochodziły głównie z opozycji solidarnościowej jak i również innych działaczy, m.in. Marszałka Sejmu Wiesława Chrzanowskiego (ZChN)). Wielką niewiadomą był ?agent Bolek?.
Wobec rządu Olszewskiego uchwalono wotum nieufności.
? Waldemar Pawlak (PSL) (05.06.92 ? 10.07.92) ? był premierem tylko przez 33 dni, nie udało mu się utworzyć rządu i zrezygnował.
? Hanna Suchocka (UD 11.07.1992 ? 26.10.1993) ? rząd większościowy, politycznie mało spójny:
a) liberałowie
- Unia Demokratyczna,
- Kongres Liberalno-Demokratyczny.
b) chrześcijanie
- Partia Chrześcijańskich Demokratów ? Łączkowski wicepremier ds. społeczno-politycznych,
- PSL - Porozumienie Ludowe ? Gabriel Janowski,
- Stronnictwo Ludowo Chrześcijańskie ? Józef Ślisz
- Stronnictwo Chrześcijańsko Narodowe (ZChN) ? wicepremier ds. gospodarczych Henryk Goryszewski prowadził własną koncepcje gospodarki i miał inną politykę niż Suchocka.
W 04.1993 roku z rządu wystąpiło PSL ? Porozumienie Ludowe. Minister rolnictwa Gabriel Janowski miał konflikt z Suchocką, która nie realizowała polityki rolnej oraz z 28 posłami z ?Solidarności?.
Sejm udzielił wotum nieufności dla rządu Hanny Suchockiej. W kuluarach mówiło się, że zadecydował o tym 1 głos posła Zbigniewa Dyki (ZChN), który wcześniej został odwołany z funkcji ministra sprawiedliwości.
Wobec uchwalenia wotum nieufności dla rządu Suchockiej, Prezydent miał dwie możliwości: powołać nowy rząd lub rozwiązać Sejm. Wybrał drugą opcje i automatycznie skrócił kadencję Sejmu.

23. Wybory parlamentarne z 2001 roku.
23.09.2001 roku odbyły się kolejne wybory do Sejmu i Senatu. W wyborach tych zastosowano zmodyfikowaną metodę Sainte-Leagu. Liczbę głosów, jaką otrzymały poszczególne listy dzieli się przez kolejne liczby nieparzyste (pierwszym dzielnikiem jest 1,4), a następnie ilorazy się porządkuje i rozdziela się mandaty. Metoda ta sprzyja drobniejszym partiom politycznym.
Do Sejmu weszło 7 komitetów wyborczych i 7 partii politycznych.

Ugrupowanie % głosów Mandaty
Sojusz Lewicy Demokratycznej i Unia Pracy 41,04 216
Platforma Obywatelska 12,68 65
Samoobrona 10,20 53
Prawo i Sprawiedliwość 9,50 44
Polskie Stronnictwo Ludowe 8,98 42
Liga Polskich Rodzin 7,87 38
Mniejszość niemiecka 0,36 2

W wyborach do Senatu wyniki przedstawiały się następująco.

Ugrupowanie Mandaty
Sojusz Lewicy Demokratycznej i Unia Pracy 75
Blok ? Senat 2001* 15
Polskie Stronnictwo Ludowe 4
Samoobrona 2
Liga Polskich Rodzin 2
Niezależni 2
* - kandydaci z różnych, prawicowych ugrupowań politycznych.

24. System organów państwowych w Polsce.
Aparat państwowy to zespół ludzi w szczególny sposób zorganizowany, działający na podstawie prawa, powołany do realizacji władzy państwowej i w tym celu wyposażony w prawo stosowania przymusu państwowego.
Organ państwowy jest to część składowa aparatu państwowego, jego wyodrębniony element, różniący się od innych zakresem kompetencji, swoistą budową i trybem działania. Mówiąc o aparacie państwowym czy o organach państwa, myślimy o strukturach polityczno-prawnych powołanych w celu realizacji władzy państwowej.
Czymś innym jest system organów państwowych. Pojęcie to pozostaje w związku z budową mechanizmu państwowego, jest to bowiem całokształt cech określających budowę aparatu państwowego. Są to reguły określające jego budowę, formy organizacyjne organów państwowych i wzajemny ich stosunek do siebie.
System organów państwowych, jego zasady organizacyjne i wzajemne stosunki między nimi stanowią zasadniczy trzon regulacji konstytucyjnych. Są to regulacje prawne, które musi zawierać każda konstytucja, co nie oznacza, że na gruncie każdej konstytucji system ten ma taki sam kształt.
System organów państwowych ma spełniać określoną rolę, jest bowiem powołany do realizacji zasad, na jakich opiera się ustrój polityczny państwa.
Można wskazać bezpośredni wpływ następujących zasad ustroju politycznego na demokratyczny charakter systemu organów. Wpływ taki wywierają następujące zasady:
1) suwerenności narodu.
2) podziału władzy.
3) demokratycznego państwa prawnego.
4) systemu przedstawicielskiego.
5) rządów parlamentarnych.
6) samorządu terytorialnego.
Z zasady suwerenności narodu wynika dla systemów organów państwowych zwierzchnia władza narodu realizowana poprzez akt wyborczy, w wyniku którego wyłaniane są organy przedstawicielskie. Stąd wynika wysoka pozycja ustrojowa parlamentu jako organu władzy ustawodawczej.
Najbardziej widoczny wpływ na kształt systemu organów państwowych wywiera zasada podziału władzy. Wynikające z niej konsekwencje: odrębność organizacyjna władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej, wzajemne ich oddziaływanie i równoważenie powodują konieczność zawarcia w Konstytucji określonych regulacji prawnych.
Zasada demokratycznego państwa prawnego prowadzi do ścisłego rozgraniczenia kompetencji organów państwowych, do powołania instytucji prawnych stojących na straży przestrzegania tych zasad uregulowanych przez prawo. Wymaga to powołania sądownictwa konstytucyjnego, ombudsmana, organów sądowych, z sądownictwem administracyjnym włącznie.
Zasada systemu przedstawicielskiego zapewnia wpływ wyborców na skład i funkcjonowanie parlamentu, a także wyznacza relacje wzajemne między naczelnymi organami państwa.
W zakresie formy rządów często spotykany w Europie jest system parlamentarno-gabinetowy, występujący w różnych odmianach. Przyjęcie tego systemu w czystej postaci przesądza o neutralności politycznej głowy państwa, politycznie nieodpowiedzialnej, a więc pozbawionej ? w klasycznej postaci tego systemu ? możliwości samodzielnego działania (kontrasygnata właściwego członka rządu).
W zasadzie samorządu terytorialnego samorząd jest podstawą organizacji lokalnego życia publicznego, a zasada ta gwarantuje społeczeństwu udział w sprawowaniu władzy przez ogniwa władzy lokalnej (nie jest uważany za organ państwa).
Kształt sytemu organów państwowych w świetle Konstytucji.
Konstytucja RP przyjmuje za punkt wyjścia trójpodział władzy i zarazem wyróżnienie trzech zasadniczych funkcji państwa, jakimi są: stanowienie prawa, jego wykonywanie (co wiąże się z administrowaniem), a także rozstrzyganie sporów prawnych. W konsekwencji, w oparciu o postanowienia Konstytucji RP, można wyodrębnić cztery grupy organów państwowych:
1. Organy ustawodawcze ? obydwie izby parlamentu (Sejm i Senat). Uchwalają nie tylko ustawy, ale również podejmują uchwały, wśród których mogą występować akty normatywne, a także realizujące funkcję ustrojodawczą, dysponując prawem dokonywania zmian w obowiązującej Konstytucji (art. 235). Posiadają również uprawnienia kreacyjne.
2. Organy wykonawcze ? Prezydent RP i Rada Ministrów. Istotą działań administracji jest realizacja zadań o charakterze wykonawczym, związanych z zarządzaniem państwem tak na szczeblu centralnym, jak też na określonych odcinkach w ramach podziału terytorialnego państwa. Jest to działalność oparta na aktach ustawowych pochodzących od organów władzy ustawodawczej, zmierzająca do organizacji życia publicznego, jak też do zabezpieczenia wolności i praw jednostki.
3. Sądy i trybunały ? stanowią odrębną władzę, niezależną od innych władz w państwie. Wszystkie organy zaliczone do tej grupy zbudowane są na zasadzie niezależności, zaś sędziowie działają w oparciu o zasadę niezawisłości.
4. Organy kontroli państwowej i ochrony prawa ? Sejm, Rada Ministrów, Prezes Rady Ministrów, jak i organy wyspecjalizowane, które zadania kontroli wykonują nie obok innych, ale jako wyłączną sferę działania, gdyż w tym celu zostały powołane (NIK, Rzecznik Praw Obywatelskich, Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji).
Warunkiem pozwalającym na ich wyodrębnienie są: zasady ich organizacji, tryb funkcjonowania, struktura wewnętrzna, a także charakter stosunków występujących między tymi organami, które zawarte są w Konstytucji RP.

25. Regulamin Sejmu i Senatu.
Senat jest wyższą izbą parlamentu. Wynika to z tradycji historycznej, ponieważ reprezentował wyższe klasy społeczne (magnaterie), natomiast sejm zwykłą szlachtę.
I. Struktura oraz kompetencje Sejmu.
Organami Sejmu są:
1) Marszałek Sejmu.
2) Prezydium Sejmu, które tworzą Marszałek i wicemarszałkowie (art. 11). W posiedzeniach Prezydium Sejmu bierze udział z głosem doradczym Szef Kancelarii Sejmu. Marszałek Sejmu może zaprosić na posiedzenie Prezydium Sejmu również inne osoby (art. 13 ust. 2 Regulaminu Sejmu).
3) Konwent Seniorów
W skład Konwentu Seniorów wchodzą: Marszałek, wicemarszałkowie, przewodniczący lub wiceprzewodniczący klubów parlamentarnych oraz przedstawiciele porozumień, o których mowa w art. 8 ust. 5 Regulaminu Sejmu, a także a także klubów parlamentarnych, jeśli reprezentują, co najmniej 15 posłów oraz kół parlamentarnych reprezentujących w dniu rozpoczęcia kadencji Sejmu osobną listę wyborczą (art. 15 ust. 1 Regulaminu Sejmu).
W posiedzeniach Konwentu Seniorów bierze udział z głosem doradczym Szef Kancelarii Sejmu. Marszałek Sejmu z własnej inicjatywy bądź na wniosek członków Konwentu Seniorów może zaprosić na posiedzenie Konwentu inne osoby.
Konwent Seniorów jest organem pomocniczym, ma kompetencje opiniodawczo-doradcze.

Kompetencje Sejmu: (http://www.sejm.gov.pl/sejm/kompet.htm)
Funkcje Sejmu możemy podzielić na:
? ustawodawczą,
? kreacyjną,
? kontrolną.

Podstawowym zadaniem Sejmu jest uchwalanie ustaw. Materią ustawową są w szczególności prawa, wolności i obowiązki obywateli, organizacja i zasady działania naczelnych organów państwa, określenie trybu postępowania i kontroli legalności ich działania. Ustawą o szczególnym znaczeniu jest ustawa budżetowa. W drodze ustawy Sejm upoważnia Prezydenta do ratyfikowania i wypowiadania niektórych umów międzynarodowych.
Sejm podejmuje niektóre decyzje w drodze uchwały, np. zarządza referendum, uchwala wotum nieufności Radzie Ministrów.
Funkcja kreacyjna Sejmu polega na uczestnictwie w powoływaniu na niektóre stanowiska państwowe i odwoływaniu z nich.
Sejm uczestniczy w tworzeniu rządu udzielając wotum zaufania powołanej przez Prezydenta Radzie Ministrów lub samodzielnie wybierając Prezesa Rady Ministrów i proponowany przez niego skład rządu.
Sejm, za zgodą Senatu, powołuje Prezesa Najwyższej Izby Kontroli, Rzecznika Praw Obywatelskich i Generalnego Inspektora Danych Osobowych.
Na wniosek Prezydenta Sejm powołuje Prezesa Narodowego Banku Polskiego.
Sejm powołuje członków Trybunału Konstytucyjnego i Trybunału Stanu, część składu Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, Krajowej Rady Sądownictwa i Rady Polityki Pieniężnej.
Funkcję kontrolną Sejm realizuje:
a) na posiedzeniach plenarnych poprzez:
? udzielanie rządowi absolutorium z wykonania budżetu państwa,
? interpelacje, zapytania poselskie oraz pytania w sprawach bieżących kierowane do Premiera lub poszczególnych ministrów,
? wyrażanie Radzie Ministrów wotum nieufności większością ustawowej liczby posłów na wniosek zgłoszony przez co najmniej 46 posłów i wskazujący imiennie kandydata na Prezesa Rady Ministrów,
? wyrażanie wotum nieufności ministrowi większością ustawowej liczby posłów na wniosek co najmniej 69 posłów,
? wyrażanie wotum zaufania - na wniosek Premiera - Radzie Ministrów większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów,
? rozpatrywanie sprawozdań Najwyższej Izby Kontroli, Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych, wysłuchanie corocznej informacji Rzecznika Praw Obywatelskich w sprawie stanu przestrzegania wolności i praw człowieka i obywatela.
b) poprzez komisje sejmowe, których zadaniem w tym zakresie jest:
? rozpatrywanie sprawozdań i informacji ministrów,
? uchwalanie dezyderatów i opinii skierowanych, między innymi, do Rady Ministrów lub do jej członków indywidualnie, do Prezesa Najwyższej Izby Kontroli, Prezesa Narodowego Banku Polskiego.
Sejm może też powołać komisję śledczą do zbadania określonej sprawy.
c) poprzez posłów, którzy mają prawo uzyskiwać informacje i wyjaśnienia co do spraw związanych z wykonywaniem obowiązków poselskich, od członków Rady Ministrów, organów, instytucji i przedsiębiorstw państwowych i samorządu lokalnego.

Komisje sejmowe ? są organami pomocniczymi Sejmu, których główne zadanie polega na rozpatrywaniu i przygotowywaniu spraw stanowiących przedmiot ich prac. Z uwagi na tryb powoływania komisji można je podzielić na: stałe i nadzwyczajne; ze względu na zakres kompetencji na: resortowe, problemowe i śledcze.
? Komisje resortowe ? to te, których zakres kompetencji odpowiada zakresowi działania jednego z naczelnych bądź centralnych organów administracji rządowej.
? Komisje problemowe ? akcentują funkcjonalne podejście do omawianych zagadnień, dlatego zakres komisji może obejmować przedmiot działań dwu lub więcej resortów ministerialnych.
Poseł musi pracować, co najmniej w 1 komisji. Sejm decyduje o składzie komisji. Przewodniczącego komisji wybierają spośród siebie członkowie komisji. Kworum komisji ? ponad połowa członków komisji. W komisji może działać poseł, który do niej nie należy, ale nie ma prawa głosu.
Komisje sejmowe Sejmu IV Kadencji:
1. Komisje stałe (25):
a) komisje duże (7):
? Komisja Administracji i Spraw Wewnętrznych (ASW)
? Komisja Edukacji, Nauki i Młodzieży (ENM)
? Komisja Finansów Publicznych (FPB)
? Komisja Gospodarki (GOS)
? Komisja Infrastruktury (INF)
? Komisja Polityki Społecznej i Rodziny (PSR)
? Komisja Rolnictwa i Rozwoju Wsi (RRW)
b) komisje średnie (8):
? Komisja Kultury i Środków Przekazu (KSP)
? Komisja Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa (OSZ)
? Komisja Samorządu Terytorialnego i Polityki Regionalnej (STR)
? Komisja Skarbu Państwa, Uwłaszczenia i Prywatyzacji (SUP)
? Komisja Sprawiedliwości i Praw Człowieka (SPC)
? Komisja Spraw Zagranicznych (SZA)
? Komisja Ustawodawcza (UST)
? Komisja Zdrowia (ZDR)
c) komisje małe (7):
? Komisja do Spraw Kontroli Państwowej (KOP)
? Komisja Kultury Fizycznej i Sportu (KFS)
? Komisja Łączności z Polakami za Granicą (LPG)
? Komisja Mniejszości Narodowych i Etnicznych (MNE)
? Komisja Obrony Narodowej (OBN)
? Komisja Odpowiedzialności Konstytucyjnej (ODK)
? Komisja Regulaminowa i Spraw Poselskich (RSP)
d) komisje wg odrębnych zasad (3):
? Komisja do Spraw Służb Specjalnych (KSS)
? Komisja Etyki Poselskiej (EPS)
? Komisja Europejska (EUR)
2. Komisje nadzwyczajne:
a) obecnie działające (5):
? Komisja Nadzwyczajna do Spraw Zmian w Kodyfikacjach (NKK)
? Komisja Nadzwyczajna do Rozpatrzenia projektów ustaw związanych z programem rządowym ?Przedsiębiorczość ? Rozwój ? Praca)? (NPR)
? Komisja Nadzwyczajna do spraw zmian w Regulaminie Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej (NZR)
? Komisja Śledcza do zbadania ujawnionych w mediach zarzutów dotyczących przypadków korupcji podczas prac nad nowelizacją ustawy o radiofonii i telewizji (SRTV)
? Komisja Nadzwyczajna do rozpatrzenia rządowego projektu ustawy o informatyzacji działalności niektórych podmiotów realizujących zadania publiczne (NIF)
b) komisje, które zakończyły działalność (3):
? Komisja Nadzwyczajna do rozpatrzenia rządowego projektu ustawy o Agencji Bezpieczeństwa wewnętrznego, Agencji Wywiadu oraz zmianie niektórych ustaw (NAW)
? Komisja Nadzwyczajna do rozpatrzenia rządowego projektu ustawy o Wojskowych Służbach Informacyjnych (NWI)
? Komisja Nadzwyczajna do rozpatrzenia projektów ustaw dotyczących stanów nadzwyczajnych (NSN)
Porozumienie poselskie ? porozumienie posłów, którzy mają wspólne cele i interesy.

II. Senat. (http://www.senat.gov.pl/senatp/noty/organiz.htm)
Organami Senatu są:
1) Marszałek Senatu - reprezentuje Senat, stoi na straży jego praw i godności. Zwołuje posiedzenia Senatu i ustala projekt porządku dziennego obrad, zasięgając opinii Konwentu Seniorów. Przewodniczy obradom Senatu, udziela głosu senatorom i przeprowadza głosowanie nad uchwałą.
Marszałek kieruje pracami Prezydium Senatu, przewodniczy też obradom Konwentu Seniorów. Ustala projekt budżetu Kancelarii Senatu i nadzoruje jego wykonanie. Sprawuje pieczę nad spokojem i porządkiem na całym obszarze należącym do Senatu. Pełni również państwowe funkcje reprezentacyjne.
2) Wicemarszałkowie Senatu- zastępują marszałka w przewodniczeniu obradom Senatu, sprawują też w zastępstwie marszałka funkcje powierzone przez niego albo przez Prezydium Senatu.
3) Prezydium Senatu ? tworzą: marszałek Senatu i trzej wicemarszałkowie. Prezydium Senatu zbiera się w zasadzie, co tydzień. Na posiedzeniach ustalane są ogólne plany pracy Senatu i omawiane sprawy związane z bieżącymi pracami legislacyjnymi. Prezydium zleca komisjom senackim rozpatrzenie określonych spraw. Rozpatruje też sprawy regulaminowe związane z pracą Senatu i senatorów.
W zakres prac Prezydium Senatu wchodzą także sprawy związane z kontaktami zagranicznymi Senatu: aprobowanie kandydatur senatorów proponowanych przez senackie kluby do międzynarodowych zgromadzeń parlamentarnych, np. Rady Europy, ustalanie składów delegacji senatorów do innych parlamentów oraz na konferencje międzynarodowe.
Prezydium Senatu, spełniając tradycyjną rolę Senatu w opiece nad Polonią i Polakami za granicą, decyduje o podziale środków finansowych przeznaczanych z budżetu Kancelarii Senatu na pomoc dla instytucji, np. szkół, organizacji i wydawnictw polonijnych, oraz na pomoc socjalną. Wykonanie tych zadań zleca odpowiednim instytucjom, Stowarzyszeniu "Wspólnota Polska" w pierwszym rzędzie.
W posiedzeniach Prezydium Senatu biorą udział z głosem doradczym: szef Kancelarii Senatu oraz osoby zaproszone przez marszałka Senatu.
Od czasu do czasu odbywają się wspólne posiedzenia Prezydium Senatu i Prezydium Sejmu.
4) Konwent Seniorów ? składa się z marszałka, wicemarszałków oraz senatorów - przedstawicieli klubów senackich. Poszczególne kluby oraz koła senackie mogą porozumieć się ze sobą i wydelegować wspólnego przedstawiciela do Konwentu Seniorów. W konwencie zasiadają także przedstawiciele klubów parlamentarnych, jeżeli oprócz posłów skupiają, co najmniej 7 senatorów.
? Przedstawiciel Klubu Senackiego SLD ? UP
? Przedstawiciel Klubu Senatorskiego ? Blok Senat 2001
Na posiedzeniu Konwentu Seniorów kluby porozumiewają się w sprawach związanych z działalnością i przebiegiem prac Senatu, a więc dotyczących porządku obrad, terminów posiedzeń, wniosków, co do sposobów prowadzenia dyskusji, obrad i innych spraw przedstawionych przez marszałka lub Prezydium Senatu.

Komisje Senackie:
Podstawowe prace Senatu toczą się w komisjach. Do nich kierowana jest każda ustawa uchwalona przez Sejm. Rozpatrują one także projekty ustaw, które powstały z inicjatywy senatorów.
W ramach komisji można powoływać podkomisje do rozpatrzenia poszczególnych problemów: np. w III kadencji przy Komisji Gospodarki Narodowej została utworzona Podkomisja do Spraw Gospodarki Regionalnej.
Komisje stałe senatu RP V kadencji (13):
? Komisja Emigracji i Polaków za Granicą,
? Komisja Gospodarki i Finansów Publicznych,
? Komisja Kultury i Środków Przekazu,
? Komisja Nauki, Edukacji i Sportu,
? Komisja Obrony Narodowej i Bezpieczeństwa Publicznego,
? Komisja Ochrony Środowiska,
? Komisja Polityki Społecznej i Zdrowia,
? Komisja Regulaminowa, Etyki i Spraw Senatorskich,
? Komisja Rolnictwa i Rozwoju Wsi,
? Komisja Samorządu Terytorialnego i Administracji Państwowej,
? Komisja Skarbu Państwa i Infrastruktury,
? Komisja Spraw Zagranicznych i Integracji Europejskiej,
? Komisja Ustawodawstwa i Praworządności.

Senat może powoływać komisje nadzwyczajne: W I kadencji pracowała przez okres 6 miesięcy (od grudnia 1989 roku do kwietnia 1990 roku) jedna komisja tego rodzaju - Komisja Ustawodawstwa Gospodarczego. W ostatnich dniach grudnia 1990 roku w związku z trudną sytuacją w górnictwie powołano Nadzwyczajną Komisję do Spraw Górnictwa. W II kadencji funkcjonowała Komisja Nadzwyczajna do rozpatrzenia sprawozdania Państwowej Komisji Wyborczej z wyborów do Senatu. Od kwietnia do października 1992 roku pracowała Komisja Nadzwyczajna do rozpatrzenia ustawy o ratyfikacji Układu Europejskiego ustanawiającego stowarzyszenie między Wspólnotami Europejskimi i ich Państwami Członkowskimi a Rzeczypospolitą Polską. W styczniu 1993 r. na jej miejsce powołano Komisję Nadzwyczajną do Spraw Integracji Europejskiej. W III kadencji Senatu trzy razy zebrała się Komisja Nadzwyczajna do Spraw Inicjatywy Ustawodawczej w sprawie zmiany przepisów o obywatelstwie polskim. W IV kadencji powołano Komisję Nadzwyczajną Legislacji Europejskiej.
Uczestnictwo w pracach komisji jest dla senatora regulaminowym obowiązkiem. Większość senatorów pracuje w dwóch komisjach. Za każdy dzień nieusprawiedliwionej nieobecności na posiedzeniu komisji potrąca się 1/30 uposażenia i diety parlamentarnej.
Pracę komisji organizuje i jest odpowiedzialny za jej działalność przewodniczący komisji. Kandydatów na przewodniczących komisji stałych proponuje Komisja Regulaminowa, Etyki i Spraw Senatorskich na wniosek odpowiedniej komisji; wybiera ich i odwołuje Senat. Zastępcę przewodniczącego powołują senatorowie - członkowie komisji.
Komisje senackie liczą najczęściej od kilku do kilkunastu członków. Najliczniejsze w V kadencji były (stan na listopad 2001): Komisja Emigracji i Polaków za Granicą - 19 osób, Komisja Nauki, Edukacji i Sportu - 18 osób, Komisja Spraw Zagranicznych i Integracji Europejskiej - 16 osób. Najmniej liczne były: Komisja Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz Komisja Ustawodawstwa i Praworządności - po 7 osób.
Niekiedy komisje obradują wspólnie. Połączonemu składowi komisji przewodniczy wtedy jeden z przewodniczących tych komisji. Razem obradowały na przykład: Komisja Praw Człowieka i Praworządności, Komisja Polityki Społecznej i Zdrowia oraz Komisja Inicjatyw i Prac Ustawodawczych, gdy w II kadencji podejmowano inicjatywę ustawodawczą Senatu "O ochronie prawnej dziecka poczętego". W IV kadencji zdarzały się wspólne obrady Komisji Gospodarki Narodowej i Komisji Rolnictwa i Rozwoju Wsi (np. posiedzenie dotyczące rybołówstwa).
Komisje zawsze obradują wspólnie w czasie przerwy w obradach Senatu, zarządzonej przez marszałka w celu umożliwienia im ustosunkowania się do wniesionych w toku posiedzenia poprawek do projektu ustawy, nad którym przedtem każda z komisji osobno pracowała.
Rzadziej natomiast dochodzi do wspólnych posiedzeń komisji senackich i odpowiednich komisji sejmowych, choć wysuwano niejednokrotnie postulaty ściślejszej współpracy. W IV kadencji obradowały wspólnie senacka i sejmowa Komisja Obrony Narodowej oraz senacka Komisja Spraw Zagranicznych i Integracji Europejskiej i sejmowa Komisja Spraw Zagranicznych.
Przy przygotowywaniu nowej konstytucji senatorowie i posłowie pracowali razem w Komisji Konstytucyjnej Zgromadzenia Narodowego.
Ustawy, którymi zajmują się poszczególne komisje, przechodzą dodatkowo przez Komisję Ustawodawstwa i Praworządności. Konsultowane są również z Biurem Legislacyjnym Kancelarii Senatu.
Zasadnicza praca senatorów w danej komisji polega na przygotowaniu stanowiska Senatu wobec ustawy uchwalonej przez Sejm. Komisja może zaproponować Senatowi:
- przyjęcie ustawy bez zmian (poprawek),
- dokonanie określonych poprawek,
- odrzucenie całej ustawy.
Na posiedzeniach komisji uchwały podejmowane są większością głosów przy wymaganej obecności co najmniej 1/3 liczby członków komisji.
Projekt stanowiska Senatu, wypracowany przez komisje, przedstawia na posiedzeniu Senatu wyznaczony przez jej członków senator sprawozdawca. Jego przemówienie na posiedzeniu nie powinno w zasadzie trwać dłużej niż 20 minut. Senatorowie mogą ze swoich miejsc na sali obrad zadawać sprawozdawcy krótkie zapytania związane z pracą komisji. Następnie odbywa się ogólna debata i głosowanie.
Wyjątkowy tryb stosuje się przy uchwalaniu ustawy budżetowej. Po przekazaniu z Sejmu uchwalonej ustawy pracują nad jej częściami wszystkie komisje senackie. Swoje opinie kierują do Komisji Gospodarki i Finansów Publicznych, która przygotowuje projekt stanowiska Senatu. Senatorowie w ciągu 20 dni od przekazania dokumentu z Sejmu, opierając się na opinii Komisji Gospodarki i Finansów Publicznych, muszą zdecydować, czy będą proponowali Sejmowi dokonanie zmian w ustawie, czy też zgodzą się na taką jej formę, jaką uchwalił Sejm.
Komisje senackie mogą także opracowywać własne projekty ustaw. Propozycję opracowania nowej ustawy może złożyć na ręce marszałka komisja lub grupa co najmniej 10 senatorów wnioskodawców. W czasie pierwszego czytania na posiedzeniu Senatu senatorowie decydują o skierowaniu projektu ustawy do odpowiednich komisji, w tym do Komisji Ustawodawstwa i Praworządności. Komisje, do których został skierowany projekt, pracują nad nim razem i przedstawiają Senatowi wspólne sprawozdanie.
Praca nad legislacją jest głównym, ale nie jedynym polem działalności komisji. Często zajmują się one bieżącymi "gorącymi" problemami wchodzącymi w zakres ich kompetencji, próbując postawić diagnozę i szukać środków zaradczych. Zapraszani są wtedy na posiedzenia komisji goście reprezentujący różne organizacje społeczne, gospodarcze, polityczne oraz przedstawiciele różnych środowisk zaangażowanych w daną sprawę. Zebrania tego typu były dość częste w Komisji Praw Człowieka i Praworządności oraz Komisji Gospodarki Narodowej. Dominowały one w działalności Komisji Spraw Zagranicznych i Integracji Europejskiej oraz Komisji Spraw Emigracji i Polaków za Granicą.
W komisjach przygotowywane są debaty plenarne poświęcone tematom uznanym przez Senat za szczególnie ważne w życiu państwa. Pierwsza taka, obszerna, trzydniowa debata odbyła się na przełomie lipca i sierpnia 1989 r. i dotyczyła samorządu terytorialnego, sytuacji w rolnictwie, sytuacji w służbie zdrowia. W IV kadencji odbyła się m.in. debata poświęcona 60-ej rocznicy Zbrodni Katyńskiej.
Obrady komisji senackich mają charakter jawny. Zapewnia go umożliwienie prasie, radiu i telewizji przekazywania informacji z posiedzeń komisji.
W posiedzeniach komisji, w tym również zamkniętych, mogą uczestniczyć senatorowie niebędący jej członkami. Mogą oni zabierać głos w dyskusji, składać wnioski, ale nie biorą udziału w głosowaniu.
W posiedzeniach mogą też uczestniczyć posłowie, przedstawiciele rządu i organów administracji rządowej.
Zdarzają się posiedzenia zamknięte komisji, bez zaproszonych gości - w IV kadencji wiele razy obradowała tak Komisja Obrony Narodowej, także niektóre posiedzenia Komisji Praw Człowieka i Praworządności, dotyczące Urzędu Ochrony Państwa były zamknięte.
Po każdym posiedzeniu komisji sporządzana jest jego dokumentacja. Sekretarz komisji sporządza protokół posiedzenia podpisany przez przewodniczącego komisji. Do niego dołącza się stenogram obrad, listę obecnych na posiedzeniu senatorów, listę zaproszonych gości, wszystkie projekty uchwał oraz ostateczne teksty uchwał komisji.

Historia:
Od początku pięćsetletniego istnienia parlamentaryzm polski ukształtował się jako system dwuizbowy, złożony z Izby Poselskiej i Senatu, trzecim ?stanem sejmującym? był król. Dwie izby, stanowiące stały składnik polskiej tradycji ustrojowej, utrzymano w XIX wieku w Księstwie warszawskim i Królestwie Polskim ? organizmach państwowych o ograniczonej samodzielności.
W konstytucji marcowej z 1921 roku, pierwszej konstytucji państwa odrodzonego po długim okresie zaborów przyjęto dawną zasadę stanowienia prawa przez dwie izby: Sejm i Senat. Od zasady tej odstąpiono po II wojnie światowej, kiedy to druga izba została zniesiona w 1946 roku na podstawie wyników sfałszowanego referendum (wg oficjalnych wyników za zniesieniem Senatu było 68, 2%, a w rzeczywistości tylko około 27% głosujących). W 1989 roku przywrócono w Polsce dwuizbowość, reaktywując Senat w Konstytucji na podstawie porozumień ?okrągłego stołu?.
Senat w Konstytucji z dnia 02.04.1997 roku.
Zgodnie z art. 10 ust. 2 oraz art. 95 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 roku Senat - obok Sejmu - sprawuje władzę ustawodawczą. Senat składa się ze 100 senatorów wybieranych na okres 4 lat w wyborach powszechnych, bezpośrednich, w głosowaniu tajnym.
Senat na równi z posłami, Prezydentem Rzeczypospolitej Polskiej, Radą Ministrów oraz obywatelami może występować z inicjatywą ustawodawczą.
W wypadkach wskazanych w Konstytucji Sejm i Senat, obradujące wspólnie pod przewodnictwem Marszałka Sejmu lub w jego zastępstwie Marszałka Senatu, działają jako Zgromadzenie Narodowe.
Senat jako organ władzy ustawodawczej rozpatruje uchwalone przez Sejm ustawy w ciągu 30 dni od ich przekazania, chyba, że są to ustawy pilne. W tym wypadku termin 30-dniowy ulega skróceniu do 14 dni. Senat może przekazaną przez Sejm ustawę przyjąć, nie wprowadzając do jej tekstu poprawek, może także do tekstu ustawy wprowadzić poprawki albo ją odrzucić. Uchwałę Senatu odrzucającą ustawę albo poprawkę zaproponowaną w uchwale Senatu, uważa się za przyjętą, jeżeli Sejm nie odrzuci jej bezwzględną większością głosów w obecności, co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.
Uchwalenie budżetu państwa odbywa się w nieco innym trybie. Uchwaloną przez Sejm ustawę budżetową przekazuje się Senatowi, który na jej rozpatrzenie ma 20 dni.
W innym też trybie uchwalana jest ustawa o zmianie Konstytucji, bowiem Senat ma na jej rozpatrzenie termin nie dłuższy niż 60 dni. Zmiana Konstytucji następuje w drodze ustawy uchwalonej w jednakowym brzmieniu przez Sejm i następnie przez Senat.
Senat wyraża także zgodę na zarządzenie przez Prezydenta referendum ogólnokrajowego w sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa. Przedmiotem obrad Senatu są także sprawozdania Rzecznika Praw Obywatelskich oraz Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji.
Oprócz istotnego udziału we władzy ustawodawczej Senat wyraża zgodę na powołanie i odwołanie Prezesa Najwyższej Izby Kontroli oraz na powołanie Rzecznika Praw Obywatelskich, Rzecznika Praw Dziecka, prezesa Instytutu Pamięci Narodowej oraz Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych. Inaczej natomiast niż Sejm - nie sprawuje kontroli nad władzą wykonawczą. Ponadto Senat powołuje dwóch członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, dwóch senatorów do składu Krajowej Rady Sądownictwa oraz członków Rady Polityki Pieniężnej.
Marszałek Senatu oraz 30 senatorów może także wystąpić z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego o stwierdzenie zgodności ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją, zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi albo zgodności przepisów prawa, wydawanych przez centralne organy państwowe, z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami, a także zgodności z konstytucją celów lub działalności partii politycznych.

26. Status prawny posła i senatora.

27. Prezydent RP.
Prezydent RP jest organem władzy wykonawczej, pełniącym klasyczną rolę głowy państwa, realizującym koncepcję równoważenia władz. Najważniejsze funkcje ustrojowe Prezydenta RP to:
? najwyższy przedstawiciel RP i gwarant ciągłości władzy państwowej.
? czuwanie nad przestrzeganiem Konstytucji, stanie na straży bezpieczeństwa państwa, nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium.
? wykonywanie swych zadań w zakresie i na zasadach określonych w Konstytucji i ustawach.
Jest On postrzegany jako autorytet stabilizujący ład konstytucyjny, arbiter w konfliktach politycznych, strażnik podstawowych wartości dla bytu narodu i państwa, uosobienie państwa.
Od września 1990 roku wybierany jest w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich, w głosowaniu tajnym. Wybierany jest kandydat, który otrzymał więcej niż połowę ważnie oddanych głosów. Jeżeli w I turze wyborów Prezydent nie zostanie wyłoniony, przeprowadza się II turę wyborów z 2 kandydatów, którzy uzyskali najwięcej głosów w I turze głosowania. Prezydent wybierany jest na 5 lat. Może nim zostać obywatel polski, który ukończył w dniu wyborów 35 lat i korzysta z pełni praw wyborczych do Sejmu. Ślubowanie Prezydenta odbywa się przed Zgromadzeniem Narodowym.
Kompetencje Prezydenta RP.
Wyznaczające Prezydentowi rolę głowy państwa:
1. kompetencje w zakresie spraw zagranicznych:
- bierna i czynna legacja (poselstwo),
- prawo ratyfikacji i wypowiadania umów międzynarodowych ? kompetencja własna,
- prawo powoływania i odwoływania ambasadorów (na wniosek ministra spraw zagranicznych) oraz przyjmowania listów uwierzytelniających,
- reprezentowanie Państwa w stosunkach międzynarodowych.
2. Kompetencje w zakresie zwierzchnictwa sił zbrojnych, obronności i bezpieczeństwa państwa na czas pokoju i wojny.
- mianowanie i odwoływanie Szefa Sztabu Generalnego, dowódców rodzajów sił zbrojnych, nadawanie stopni wojskowych,
- zarządzanie mobilizacji i użycia sił zbrojnych ? na wniosek Ministra ON.
- wprowadzanie stanu wyjątkowego lub wojennego na okres 90 dni - na wniosek Ministra ON.
Jest to zwierzchnictwo bierne, za pośrednictwem Ministra Obrony Narodowej ? nie mieszczą się w nim atrybuty dowodzenia i kierowania siłami zbrojnymi.
3. Klasyczne uprawnienia głowy państwa:
- stosowanie prawa łaski,
- nadawanie obywatelstwa, orderów i odznaczeń,
- prawo do wystąpienia z orędziem do Sejmu, Senatu i Zgromadzenia Narodowego.
Realizujące arbitraż polityczny i równoważące władzę:
1. W odniesieniu do parlamentu:
- wpływające na tok prac parlamentu (zarządzanie wyborów, zwoływanie pierwszego posiedzenia Izb, możliwość skrócenia kadencji),
- prawo inicjatywy ustawodawczej (uprawnienia związane z podpisywaniem ustaw, ich ogłaszaniem i kwestionowaniem ? wnoszenie poprawek, veto, wniosek do Trybunału Konstytucyjnego o stwierdzenie zgodności z Konstytucją, do Sejmu o ponowne rozpatrzenie) ? veto może być odrzucone w Sejmie większością 3/5.
2. W odniesieniu do Rządu.
- desygnowanie Premiera i na jego wniosek Rady Ministrów,
- przyjmowanie dymisji Rządu i odwoływanie członków Rządu na wniosek Premiera,
- zwoływanie i przewodzenie Radzie Gabinetowej (Rząd Prezydent).
3. W odniesieniu do władzy sądowniczej:
- powoływanie na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa: I Prezesa S.N. na 6 lat, Sędziów S.N., Prezesa i Sędziów NSA na 6 lat, Prezesa i Wiceprezesów T.K., Sędziów T.K., 1 osoby do Krajowej Rady Sądownictwa,
- prawo występowania do Trybunału Stanu o pociągnięcie do odpowiedzialności konstytucyjnej członka Rady Ministrów,
- prawo do występowania do Trybunału Konstytucyjnego o rozstrzygnięcie sporów między centralnymi organami państwa.
Inne kompetencje Prezydenta.
1. Ustrojowe ? prawo wnoszenia projektu ustawy o zmianie Konstytucji i żądania przeprowadzenia referendum zatwierdzającego zmiany.
2. Kreacyjne i organizacyjne:
- powoływanie wspólnie z innymi organów państwowych jak: Prezesa NBP, członków Rady Polityki Pieniężnej,
- zarządzanie za zgodą Senatu referendum ogólnokrajowego w celu rozstrzygnięcia spraw ważnych dla państwa,
- powoływanie i odwoływanie Szefa Kancelarii Prezydenta oraz nadanie jej statutu.
3. Inne uregulowane w ustawach.
Prezydent ma prawo wydawania aktów prawnych:
? rozporządzeń z mocą ustawy ? jest to akt prawa wykonawczego, nie mający delegacji ustawowej (wydawany jest w przypadku, gdy Sejm nie może się zebrać na posiedzenie, w okresie wojny, na wniosek Rady Ministrów),
? rozporządzeń mających delegację ustawową (wybory do Parlamentu, referendum),
? zarządzeń ? akty, dotyczące organów wewnętrznych, przede wszystkim Kancelarii Prezydenta,
? postanowień.
Wydawane przez Prezydenta akty urzędowe wymagają dla swej ważności kontrasygnaty Premiera. Kontrasygnata zdejmuje odpowiedzialność z Prezydenta ( ), ale gdy premier nie będzie chciał to nie podpisze (-).
Prezydent RP ponosi odpowiedzialność przed Trybunałem Stanu za naruszenie Konstytucji, ustawy lub za popełnienie pospolitego przestępstwa.
Postawienie Prezydenta w stan oskarżenia następuje na wniosek co najmniej 140 członków Zgromadzenia Narodowego (25%), uchwałą podjętą większością co najmniej 2/3 głosów ustawowej liczby członków Zgromadzenia Narodowego.
Organem doradczym Prezydenta w zakresie wewnętrznego i zewnętrznego bezpieczeństwa państwa jest Rada Bezpieczeństwa Narodowego.
Prerogatywy ? akty prawne, nie wymagające kontrasygnaty premiera, np. zarządzenia (30).
Dekrety są wydawane przez władzę ustawodawczą.

28. Zasady wyboru Prezydenta RP.
Prezydenta wybiera od września 1990 roku naród w wyborach powszechnych, bezpośrednich, równych w głosowaniu tajnym, bezwzględną większością ważnie oddanych głosów (ponad 50%). Przy wyborze na Prezydenta nie obowiązuje zasada domicylu.
Domicyl ? obowiązek zamieszkania na danym terytorium Obowiązuje tylko w wyborach samorządowych.
Jeżeli żaden z kandydatów nie uzyskał wymaganej większości, czternastego dnia po pierwszym głosowaniu dokonuje się wyboru w II turze spośród 2 kandydatów, którzy uzyskali największą liczbę głosów (większość względna). Ważność wyborów stwierdza Sąd Najwyższy nie później niż w 20 dni po dniu wyborów, a uchwałę o ważności publikuje w Dzienniku Ustaw.
Prezydent jest wybierany na 5 lat, maksymalnie na 2 kadencje. Kadencję Prezydenta wyznacza data złożenia przysięgi przed Zgromadzeniem Narodowym.
Kandydat na Prezydenta musi mieć ukończone 35 lat, może nim być obywatel polski, który korzysta z pełni praw wyborczych do Sejmu.
Kandydata na Prezydenta mogą zgłaszać:
- organizacje polityczne i społeczne,
- wyborcy.
Zgłoszenie to powinno być poparte podpisami co najmniej 100 tys. wyborców, zawierać pisemną zgodę kandydata i jego oświadczenie o ujawnieniu pracy, służby lub współpracy z organami bezpieczeństwa państwa w latach 1944-1990. Zgłoszenie musi nastąpić w terminie 20 dni od ogłoszenia zarządzenia w sprawie wyborów Prezydenta, przez Marszałka Sejmu.
Wybory Prezydenta RP zarządza Marszałek Sejmu na dzień przypadający nie wcześniej niż na 100 dni i nie później niż na 75 dni przed upływem kadencji urzędującego Prezydenta, a w razie ?opróżnienia urzędu? nie później niż w 14 dniu po opróżnieniu urzędu ? wyznaczając datę wyborów na dzień wolny od pracy, przypadający w ciągu 60 dni od dnia zarządzenia wyborów.
Wygaśnięcie mandatu Prezydenta następuje:
- z upływem kadencji (5 lat),
- w sytuacjach nadzwyczajnych (?opróżnienie urzędu?);
a) śmierci Prezydenta,
b) zrzeczenia się urzędu,
c) stwierdzenia nieważności wyboru lub nie objęcie urzędu po wyborze,
d) uznania przez Zgromadzenie Narodowe trwałej niezdolności do sprawowania urzędu z uwagi na stan zdrowia ? uchwałą 2/3 głosów ustawowej liczby jego członków,
e) ?złożenia z urzędu? orzeczeniem Trybunału Stanu ? postawienie w stan oskarżenia Prezydenta przed Trybunałem Stanu może nastąpić na wniosek, co najmniej 140 członków Zgromadzenia Narodowego, uchwałą podjętą większością 2/3 głosów ustawowej liczby członków Zgromadzenia Narodowego.
Do czasu wyboru nowego Prezydenta jego obowiązki wykonuje Marszałek Sejmu.

29. Tryb powoływania Rady Ministrów.
Desygnacja ? powierzenie misji tworzenia rządu.
Prezydent RP rozpoczyna proces tworzenia rządu, desygnuje Prezesa Rady Ministrów. Desygnowany Prezes Rady Ministrów przedstawia propozycje dotyczące składu rządu. Następnie Prezydent powołuje Prezesa i pozostałych członków rządu w ciągu 14 dniu od pierwszego posiedzenia Sejmu lub dymisji poprzedniej Rady Ministrów, odbiera przysięgę i wręcza nominacje. W ciągu następnych 14 dni Prezes Rady Ministrów powinien przedstawić program działania i zgłosić wniosek o wotum zaufania w trzech etapach:
1) expose premiera,
2) przeprowadzenie dyskusji,
3) głosowanie nad wnioskiem Prezesa Rady Ministrów wotum zaufania, potrzebna bezwzględna większość głosów w obecności, co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.
W przypadku nie udzielenia wotum zaufania, nowego Prezesa Rady Ministrów, w ciągu 14 dni powołuje Sejm ? procedura j.w.
W przypadku niepowołania Prezesa Rady Ministrów przez Sejm, obowiązek ten spada na Prezydenta RP.
W razie nie udzielenia, po raz trzeci, Radzie Ministrów wotum zaufania, Prezydent skraca kadencję Sejmu i zarządza nowe wybory.
Członkowie Rady Ministrów ponoszą odpowiedzialność przed Trybunałem Stanu, za naruszenie Konstytucji lub ustaw, a także za popełnione przestępstwa w związku z zajmowanym stanowiskiem. Uchwałę o pociągnięciu członka Rady Ministrów do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu, Sejm podejmuje na wniosek Prezydenta lub co najmniej 115 posłów, większością 3/5 liczby posłów.
Konstruktywne wotum nieufności dla Rady Ministrów ? na wniosek, co najmniej 46 posłów, którzy imiennie wskazali kandydata na Prezesa rady Ministrów.
Wotum nieufności wobec ministra może zgłosić 69 posłów.
Dymisję na ręce Prezydenta zobowiązany jest złożyć Przewodniczący Rady Ministrów w 4 przypadkach:
? powołanie nowego rządu: (na pierwszym posiedzeniu Sejmu),
? Sejm nie uchwalił wotum zaufania dla RM,
? w przypadku wyrażenia wotum nieufności,
? rezygnacji Prezesa Rady Ministrów (Prezydent nie musi tej rezygnacji przyjąć).
W przypadku przyjęcia dymisji, Prezydent powierza jej dalsze sprawowanie obowiązków do czasu powołania nowej Rady Ministrów.
Rada Ministrów to organ władzy wykonawczej powołany do prowadzenia polityki państwa i kierowania administracją rządową.
Minister resortowy (z teką) ? może wydawać rozporządzenia i zarządzenia.
Minister nieresortowy (bez teki) ? wydaje tylko zarządzenia.

30. Zasady działania Rady Ministrów.
Wg konstytucji Rada Ministrów to: centralny organ władzy wykonawczej spełniający złożone zadania o charakterze politycznym, kierujący, koordynujący i kontrolujący pracę całej administracji rządowe, działający pod kontrolą Sejmu i ponoszący odpowiedzialność polityczną (parlamentarną art. 10 u.2). Do Rady Ministrów należy prowadzenie polityki wewnętrznej i zagranicznej RP. Radę Ministrów obowiązuje zasada domniemania właściwości Rady Ministrów w dziedzinie polityki państwa.
Rada Ministrów wykonuje funkcje:
? wykonawczą polegającą na wykonaniu ustaw jako aktów prawnych stanowionych przez parlament,
? funkcje administrowania, z którą powiązana została funkcja kierowania szeroko rozumiana bo zawiera także kierowanie administracją rządową,
? funkcję rządzenia, która podkreśla rolę ustrojową, samodzielność ale i odpowiedzialność RM.

Kompetencje Rady Ministrów (art. 146 Konstytucji).
Prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczną państwa, kieruje administracją rządową. Wykonuje ustawy, czyli podejmuje zróżnicowane działania w tym także o charakterze koordynującym i kontrolnym. Stanowi prawa:
1. wydaje akty prawne na podstawie i w celu wykonywania ustawy czy rozporządzenia, ogłasza w Dz.U., wydaje uchwały mające charakter wyłącznie wewnętrzny i obowiązują tylko jednostki organizacyjne Rady Ministrów.
2. prawo inicjatywy ustawodawczej.
3. prawo wnoszenia projektów ustaw (wyłączność ustawa o prowizorium budżetowym, o zaciąganiu długu publicznego, o zmianie budżetu).
4. nie ma prawa podejmowania inicjatywy w sprawach zmiany konstytucji.
5. prawo wnoszenia poprawek do projektów ustaw w trakcie ich rozpatrywania przez Sejm.
6. projekt ustawy pochodzący od RM może w uzasadnionych przypadkach zostać zgłoszony jako pilny.
Funkcja kierowniczo-koordynująca:
- uchylanie aktów prawnych wydanych przez ministrów,
- prawo kierowania działalnością wojewody, określenie zasad realizacji przez niego powierzonych zadań i kompetencji.
- sporządzenie projektu ustawy budżetowej i kierowanie wykonaniem budżetu państwa.
- zapewnienie zewnętrznego i wewnętrznego bezpieczeństwa państwa.
- nadzór nad samorządem terytorialnym.
Odpowiedzialność Rady Ministrów.
1. polityczna: występuje gdy powstaje widoczna rozbieżność stanowisk pomiędzy polityką RM a większością parlamentarną. Skutkiem jest ustąpienie Rady Ministrów poprzez konstytucyjne środki:
? odmowa wotum zaufania,
? wyrażenia wotum nieufności (konstruktywne) - na wniosek minimum 46 posłów, imienny kandydat na nowego szefa.
2. konstytucyjna: warunkiem jest naruszenie przez członka Rady Ministrów ustaw lub konstytucji (delikt konstytucyjny), a skutkiem jest postawienie go w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu, ma charakter indywidualny o charakterze prawno-karnym. Zgłasza prezydent lub 115 posłów, rozpatruje komisja odpowiedzialności konstytucyjnej.

31. Polska ustawa o partiach politycznych.
Pierwszą ustawę o partiach politycznych uchwalono 27.07.1990 roku. Była ona przygotowywana w pośpiechu i byle jak, zawierała tylko 8 artykułów.
Ustawa z dnia 27.06.1997 roku o partiach politycznych uznaje pełną swobodę tworzenia partii politycznych. Ustawa ta zmieniła zasady, jakie wynikały z ustawy z 1990 roku, m.in. zakaz działania w wojsku, policji, ograniczenia finansowe ? dotacje zagraniczne i zakaz finansowania z budżetu państwa.
Partia polityczna to organizacja zrzeszająca na zasadach dobrowolności osoby posiadające wspólny program polityczny i dążące do jego realizacji poprzez zdobycie władzy. Głównym programem działania partii politycznej jest realizacja programu politycznego, natomiast zdobycie władzy to środek realizacji celu. Partię polityczną może założyć 15 członków zdolnych do czynności prawnych.
Struktura i zasady działania partii politycznych:
Partie polityczne kształtują swoje struktury oraz zasady działania zgodnie z zasadami demokracji, w szczególności przez zapewnienie jawności tych struktur, powoływania organów partii w drodze wyborów i podejmowania uchwał większością głosów.
Statut partii politycznej określa jej cele, strukturę i zasady działania, a w szczególności:
1) nazwę, skrót nazwy i siedzibę partii,
2) sposób nabywania i utraty członkostwa,
3) prawa i obowiązki członków,
4) organy partii, w tym organy reprezentujące partię na zewnątrz oraz uprawnione do zaciągania zobowiązań majątkowych, ich kompetencje oraz czas trwania ich kadencji,
5) tryb dokonywania wyboru organów partii i uzupełniania składów tych organów,
6) sposób zaciągania zobowiązań majątkowych, uzyskiwania środków finansowych oraz tryb sporządzania i zatwierdzania informacji o działalności finansowej partii,
7) zasady tworzenia i znoszenia terenowych jednostek organizacyjnych partii,
8) zasady dokonywania zmian statutu,
9) sposób rozwiązania się partii oraz tryb połączenia z inną partią lub innymi partiami.
Statut partii politycznej uchwala zgromadzenie ogólne członków partii lub zgromadzenie ich demokratycznie wybranych przedstawicieli.
Partię polityczną zgłasza się do ewidencji partii politycznych, prowadzonej przez Sąd Okręgowy w Warszawie. Rejestracji dokonują 3 osoby uprawnione w statucie do reprezentowania partii na zewnątrz. Zgłoszenie musi zawierać:
? nazwę, skrót nazwy i określenie siedziby partii politycznej oraz imiona, nazwiska i adresy osób upoważnionych do reprezentowania partii oraz do zaciągania zobowiązań finansowych
? statut partii politycznej,
? wykaz osób popierających zgłoszenie partii tj. 1.000 obywateli polskich, pełnoletnich z ich własnoręcznym podpisem,
Sąd dokonuje wpisu partii do ewidencji niezwłocznie, jeżeli zgłoszenie jest zgodne z przepisami prawa. W przypadku wątpliwości, co do zgodności z Konstytucją celów działania partii Sąd występuje do Trybunału Konstytucyjnego o zbadanie tej zgodności. W takim przypadku Sąd odmawia rejestracji bądź rejestruje partię, która z tą chwilą nabywa osobowość prawną i może zacząć działalność.
Nie później niż w terminie 14 dni partia jest zobowiązana, zawiadomić Sąd o:
? zmianie statutu partii,
? zmianie adresu siedziby partii,
? zmianach w składzie organów uprawnionych w statucie do reprezentowania partii na zewnątrz oraz do zaciągania zobowiązań majątkowych.
W przypadku nie spełnienia powyższych wymogów, Sąd wzywa partię do złożenia wyjaśnień lub uzupełnienia brakujących danych w terminie nie krótszym niż 3 miesiące. W przypadku nie uzupełnienia danych Sąd wydaje postanowienie o wykreśleniu partii politycznej z ewidencji.
W przypadku, gdy partia wprowadzi do swojego statutu, zmiany niezgodne z jej demokratycznym charakterem (zapisy totalitarne, faszystowskie, komunistyczne). Sąd może wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o zbadanie zgodności z Konstytucją celów i zasad działania partii.

32. Zasady finansowania partii politycznych.
Finanse i finansowanie partii politycznych:
Przy tworzeniu zasad finansowania rozważano dwie koncepcje:
? Jeżeli jest finansowana z budżetu państwa, to nie jest podatna na korupcję, ale obywatele finansują nawet te partie polityczne, o których nie wiedzą.
? Jeżeli jest finansowana przez kogoś to trzeba się odwdzięczyć.
Źródła finansowania partii politycznych są jawne.
1. Majątek partii politycznej powstaje ze składek członkowskich, darowizn, spadków, zapisów, z dochodów z majątku oraz z określonych ustawami dotacji i subwencji.
2. Majątek partii politycznej może być przeznaczony tylko na cele statutowe lub charytatywne.
3. Partia polityczna nie może prowadzić działalności gospodarczej.
4. Partia polityczna może pozyskiwać dochody z majątku pochodzące jedynie:
? z oprocentowania środków zgromadzonych na rachunkach bankowych i lokatach,
? z obrotu obligacjami Skarbu Państwa i bonami skarbowymi Skarbu Państwa,
? ze zbycia należących do niej składników majątkowych,
? z działalności własnej, polegającej na sprzedaży tekstu statutu, lub programu partii, a także gadżetów partyjnych (odznaki, czapeczki, itp.),
5. Partia polityczna może użyczać posiadane przez siebie nieruchomości i lokale jedynie na biura poselskie, senatorskie oraz biura radnych gminy, powiatu albo województwa.
6. Partia polityczna nie może przeprowadzać zbiórek publicznych.
7. Partia polityczna może zaciągać kredyty bankowe na cele statutowe.
8. Partia polityczna może gromadzić środki finansowe jedynie na rachunkach bankowych. Nie dotyczy to kwot ze składek członkowskich w wysokości nieprzekraczającej od jednego członka w jednym roku najniższego miesięcznego wynagrodzenia za pracę pracowników obowiązującego w dniu poprzedzającym wpłatę, pozostawionych w terenowych jednostkach organizacyjnych partii - z przeznaczeniem na pokrycie wydatków związanych z bieżącą działalnością.
Partia polityczna nie może przyjmować środków finansowych pochodzących od (z):
? osób fizycznych niemających miejsca zamieszkania na terenie Polski, z wyłączeniem obywateli polskich zamieszkałych za granicą,
? cudzoziemców mających miejsce zamieszkania na terenie Polski,
? cegiełek, loterii i gier hazardowych (chyba, że jest to gadżet),
Łączna suma wpłat od osoby fizycznej na rzecz partii politycznej, z wyłączeniem składek członkowskich w kwocie nieprzekraczającej w jednym roku najniższego miesięcznego wynagrodzenia za pracę pracowników obowiązującego w dniu poprzedzającym wpłatę oraz wpłat na Fundusz Wyborczy partii politycznej, nie może przekraczać w jednym roku 15-krotności najniższego miesięcznego wynagrodzenia za pracę pracowników obowiązującego w dniu poprzedzającym wpłatę.
Partie uczestniczące w wyborach do Sejmu i Senatu mają prawo do dotacji i subwencji z budżetu państwa.
Dotacja ? jest to zwrot kosztów poniesionych na kampanię wyborczą, w przeliczeniu na jeden mandat. W ostatnich wyborach (2001 rok) dotacja wynosiła 120 tysięcy złotych za mandat.
Wysokość dotacji za uzyskany mandat oblicza się dzieląc przez 560 sumę wydatków uwidocznioną w sprawozdaniach wyborczych komitetów wyborczych, które uzyskały, co najmniej jeden mandat w wyborach. Wydatki uwidocznione w sprawozdaniach wyborczych przyjmuje się do obliczeń do wysokości nie wyższej niż limit (1 złoty na każdego wyborcę ujętego w rejestrze wyborców), przypadający danemu komitetowi wyborczemu. Dotacja przysługuje wyłącznie do wysokości wydatków uwidocznionej w sprawozdaniu wyborczym.
Wysokość dotacji oblicza się według wzoru:

D = W / 560 x M

gdzie poszczególne symbole oznaczają:
D - wysokość przysługującej dotacji,
W- sumę wydatków na kampanię wyborczą komitetów wyborczych (do wysokości przysługujących komitetom wyborczym limitów), które uzyskały, co najmniej 1 mandat,
M - liczbę mandatów posłów i senatorów uzyskanych przez dany komitet wyborczy.

Subwencja ? przysługuje partiom politycznym, które:
? samodzielnie w wyborach do Sejmu otrzymała co najmniej 3% ważnych głosów,
? w koalicji w wyborach do Sejmu otrzymała co najmniej 6% ważnych głosów (proporcje zależą od dogadania się poszczególnych partii).

S = W1 x M1 W2 x M2 W3 x M3 W4 x M4 W5 x M5

gdzie poszczególne symbole oznaczają:
S - kwotę rocznej subwencji,
W1-5 - liczby głosów kolejno obliczane dla każdego wiersza poniższej tabeli, podane odrębnie w wyniku rozbicia łącznej liczby głosów ważnych oddanych w skali kraju łącznie na listy okręgowe kandydatów na posłów danej partii politycznej albo koalicji wyborczej, odpowiednio do wyznaczonego w procentach przedziału,
M1-5 - wysokość kwoty w złotych dla kolejnych wierszy poniższej tabeli:

Głosy ważne oddane w całym kraju łącznie
na listy okręgowe kandydatów na posłów
danej partii politycznej albo koalicji wyborczej
w rozbiciu odpowiednio dla każdego przedziału
Wiersz procent liczba głosów (W) Wysokość kwoty za jeden głos (M)
1 do 5% 10 złotych
2 powyżej 5% do 10% 8 złotych
3 powyżej 10% do 20% 7 złotych
4 powyżej 20% do 30% 4 złote
5 powyżej 30% 1 złoty 50 groszy

Roczna subwencja, jest każdego roku w okresie kadencji Sejmu wypłacana danej partii politycznej w czterech równych kwartalnych ratach, z wyjątkiem skrócenia kadencji Sejmu, gdzie prawo do subwencji przysługujących partiom politycznym wygasa z końcem kwartału, w którym zakończyła się kadencja Sejmu.
Podstawę wypłacenia subwencji stanowi złożenie przez organ partii politycznej statutowo uprawniony do jej reprezentowania na zewnątrz, w terminie do 31 marca każdego roku, wniosku o wypłacenie subwencji na dany rok, sporządzonego na urzędowym formularzu i potwierdzonego przez Państwową Komisję Wyborczą w przedmiocie uprawnienia do subwencji oraz jej wysokości.
Fundusz Ekspercki
Partia polityczna tworzy Fundusz Ekspercki. Środki finansowe gromadzone w ramach Funduszu Eksperckiego mogą pochodzić jedynie z wpłat własnych partii politycznej. Partia polityczna, która otrzymuje subwencję, przekazuje od 5% do 15% subwencji na Fundusz Ekspercki. Środki finansowe zgromadzone w ramach Funduszu Eksperckiego mogą być wykorzystane na finansowanie ekspertyz prawnych, politycznych, socjologicznych i społeczno-ekonomicznych oraz finansowanie działalności wydawniczo-edukacyjnej, związanych z działalnością statutową partii politycznej.
Fundusz Wyborczy
Partia polityczna tworzy stały Fundusz Wyborczy w celu finansowania udziału partii politycznej w wyborach do Sejmu, do Senatu, w wyborach na urząd Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej oraz w wyborach do samorządu terytorialnego.
Wydatki partii politycznej na cel, o których mowa powyżej, mogą być dokonywane tylko za pośrednictwem Funduszu Wyborczego od dnia rozpoczęcia kampanii wyborczej. W tym celu środki pieniężne przekazywane są na odrębny rachunek bankowy odpowiedniego komitetu wyborczego.
O utworzeniu Funduszu Wyborczego, a także o jego likwidacji partia polityczna zawiadamia Państwową Komisję Wyborczą.
Za gospodarkę finansową Funduszu Wyborczego odpowiedzialny jest i prowadzi ją jego pełnomocnik finansowy. Pełnomocnikiem finansowym nie może być:
? kandydat na Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, posła, senatora lub radnego,
? funkcjonariusz publiczny, w rozumieniu art. 115 13 Kodeksu karnego.
Środki finansowe gromadzone w ramach Funduszu Wyborczego mogą pochodzić z wpłat własnych partii politycznej oraz darowizn, spadków i zapisów.
Łączna suma wpłat osoby fizycznej na Fundusz Wyborczy danej partii politycznej w jednym roku nie może przekraczać 15-krotności najniższego wynagrodzenia za pracę pracowników obowiązującego w dniu poprzedzającym wpłatę.
Jeżeli w danym roku kalendarzowym odbywają się więcej niż jedne wybory lub referenda ogólnokrajowe, łączne sumy wpłat na Fundusz Wyborczy, ulegają zwiększeniu do 25-krotności najniższego wynagrodzenia za pracę pracowników obowiązującego w dniu poprzedzającym wpłatę. Przepis zdania pierwszego nie dotyczy wyborów uzupełniających do Senatu oraz wyborów uzupełniających, wyborów ponownych oraz wyborów przedterminowych i nowych wyborów do organów stanowiących jednostek samorządu terytorialnego przypadających w toku kadencji.
Środki finansowe mogą być wpłacane na Fundusz Wyborczy jedynie czekiem, przelewem lub kartą płatniczą.
Środki finansowe Funduszu Wyborczego partii politycznej:
? w przypadku połączenia się z inną partią lub innymi partiami przekazywane są na rzecz Funduszu Wyborczego nowej partii,
? w razie podziału partii przekazywane są na rzecz Funduszu Wyborczego nowo powstałych partii w częściach równych, chyba że partia rozwiązując się ustanowi inne proporcje podziału,
? w razie likwidacji partii przekazywane są na rzecz instytucji charytatywnej.
Nowa ustawa o partiach politycznych z 1997 roku ograniczyła powstawanie partii politycznych. Partie mają obowiązek corocznego sprawozdania ze swojej działalności, do końca marca następnego roku. Państwowa Komisja Wyborcza w terminie 4 miesięcy od dnia złożenia sprawozdania wydaje orzeczenie. W przypadku odrzucenia sprawozdania partia polityczna traci prawo do otrzymania subwencji w następnych 3 latach, w których jest uprawniona do jej otrzymywania.
Rozwiązania partii politycznej:
Partia polityczna ulega likwidacji wskutek:
? rozwiązania mocą uchwały uprawnionego statutowego organu partii,
? postanowienia Sądu o wykreśleniu wpisu partii z ewidencji
Z wnioskiem o rozwiązanie partii politycznej może się zwrócić: Sąd rejestrowy, Minister Sprawiedliwości. Minister Służb wewnętrznych i Administracji. Na wnioskodawcę spada obowiązek udowodnienia, że partia polityczna działa niezgodnie z Konstytucją.
33. Rozwój polskiego systemu partyjnego po II wojnie światowej.

34. Polski system partyjny - partie lewicowe, centrowe i prawicowe.
1. Partie lewicowe.
a) Skrajna lewica
Partie anarchistyczne, trockistowskie, maoistowskie, część partii komunistycznych.
? Akceptacja dla skrajnych metod działania, przemocy. Każda metoda jest dobra jeżeli doprowadzi do upragnionego celu.
? Mesjanizm ? przekonanie o jakiejś wyjątkowej misji, które ugrupowanie ma do spełnienia. Chcą zmienić świat, budować nowe społeczeństwo, tylko członkowie tych partii wiedzą jak ten świat zmieniać
? Wojowniczy antyklerykalizm ? wrogość do kościoła, religia to opium dla ludu.
? Przekonanie o wyższej efektywności własności uspołecznionej ? nacjonalizacja ? dobro jednostki można poświęcić w imię wspólnej sprawy.
b) Umiarkowana lewica
Partie socjalistyczne, socjaldemokratyczne. Partie masowe, zabiegające o jak największą ilość członków. Podstawowym hasłem jest: Wolność, Równość, Bezpieczeństwo, Sprawiedliwość, Braterstwo.
? Wolność ekonomiczna, polityczna ma dla nich znaczącą wartość. Wolność jednostki jest największą wartością.
? Każda forma własności może być efektywna.
? Akceptują umiarkowany interwencjonizm państwowy, jednostka musi mieć minimum do egzystencji.
? Dążą do rozbudowy socjalnej funkcji państwa.
? Nie pytani o podatki, nic nie mówią.
? Są za rozdziałem kościoła od państwa.
? Dużą wagę przywiązują do równości społecznej ? równość szans.
Partie pacyfistyczne i ekologiczne.
? Cieszą się powodzeniem wśród lepiej wykształconej części młodego pokolenia.
? Partie elitarne ? chcą skupiać elitę, nie dążą do umasowienia. Wolą mieć mniej członków, ale takich, którzy wiedzą, co robić.
? Partie te wyróżniają się, jak na współczesne czasy, metodami działania. Organizują wiece, blokady dróg, pochody, marsze wielkanocne, łańcuchy żywych serc.
? Największą dla tych partii jest wolność jednostki.
Partie pacyfistyczne uważają, że największym zagrożeniem dla tej wolności są zbytnio rozbudowane służby mundurowe.
Partie ekologiczne uważają, że największym zagrożeniem dla wolności jednostki jest degradacja środowiska naturalnego i postęp technologiczny, który czyni z nas niewolników i jest dla nas olbrzymim zagrożeniem. Występują przeciwko koncernom międzynarodowym.
2. Partie centrowe.
? Mają ?mieszane? programy. Odnajdujemy wątki właściwe dla partii lewicowych jak i prawicowych.
- Lewicowe programy gospodarcze. Opowiadają się za umiarkowanym interwencjonizmem państwowym. Każda własność może być efektywna, wyrównanie warunków życiowych.
- Prawicowe programy polityczne. Opowiadają się za obecnością kościoła w życiu politycznym. Najważniejszą wartością jest rodzina.
? Wyróżnia ich zdolność do tworzenia koalicji z umiarkowaną lewicą bądź umiarkowaną prawicą.
Najbardziej znanymi partiami centrowymi są:
- Partie ludowe ?w Polsce mamy liczącą się partię PSL.
- Partie Chrześcijańsko-demokratyczne
3. Partie prawicowe.
a) Umiarkowana prawica
Partie liberalne, neoliberalne - są to partie elitarne, chcą skupiać elitę.
? Niechęć do interwencjonizmu państwowego.
? Niechęć do rozbudowy socjalnej funkcji państwa i dlatego tematem niewygodnym są sprawy socjalne.
? Zmniejszenie roli państwa w życiu społecznym.
? Zwolennicy integracji europejskiej, pokonywanie różnic między narodami.
? Dążą do obniżenia podatków.
? Są przeciwstawieństwem socjaldemokratów.
? Przekonanie o wyższości własności prywatnej, ich celem jest prywatyzacja wszystkiego, co się do tego nadaje.
Partie konserwatywne.
? Przywiązanie do tradycji narodowej, do tradycyjnych instytucji ustrojowych.
? Niechęć do gwałtownych zmian oraz reform, ale nie sprzeciwiają się im.
? Największą wartością jest rodzina i własność prywatna.
? Europejskie partie konserwatywne wyróżnia rezerwa do integracji europejskiej.
Partie narodowe. Cieszą się dużą popularnością w okresie walki o ustanowienie państwowości, walki danego społeczeństwa o odzyskanie niepodległości.
? Podkreślają równouprawnienie wszystkich narodów i prawem każdego narodu do własnego państwa.
? Unikają sporów ideologicznych, by nie dzielić społeczeństwa.
? Podkreślają solidaryzm klasowy i społeczny.
? Największą wartością jest rodzina i własność prywatna.
? Akceptują obecność kościoła w życiu publicznym, manifestują przywiązanie do kościoła.
b) Skrajna prawica.
? Akceptacja dla skrajnych metod działania, każda metoda jest dobra do uzyskania celu.
? Mesjanizm ? przywiązanie do misji, chcą utworzyć raj na ziemi.
? Klerykalizm ? zwiększenie, właściwie dążenie do zwiększenia obecności kościoła w życiu publicznym.
Partie nacjonalistyczne.
? Są niechętni udziałowi kobiet w życiu politycznym.
? Bazują na słabo wykształconej części społeczeństwa.
? Opowiadają się za państwami narodowymi, cechuje je niechęć do obcych i do mniejszości.
? Obecnie pożywką dla nacjonalistów nie są żydzi, tylko imigranci.
Partie klerykalne.
W Polsce działa Wspólnota Narodowa na czele z Bolesławem Tejkowskim.

LEWICA CENTRUM PRAWICA
SLD Unia Wolności ZChN
Unia Pracy PSL Liga Polskich Rodzin
Polska Partia Socjalistyczna Platforma Obywatelska ROP
Krajowa Partia Emerytów i Rencistów Unia Polityki Realnej
Samoobrona Stronnictwo Konserwatywno Ludowe
Partia Ludowo-Demokratyczna Prawo i Sprawiedliwość
Ruch Katolicko-Narodowy
Konfederacja Polski Niepodległej

35. Ugrupowania polityczne w parlamencie.
Układ sił w Sejmie IV kadencji przedstawia się następująco: (14.03.2004- aktualne dane w Internecie).
? Klub parlamentarny Sojuszu Lewicy Demokratycznej (SLD) ? 192 posłów
? Klub poselski Platforma Obywatelska (PO) ? 56 posłów
? Klub parlamentarny Prawo i Sprawiedliwość (PiS) ? 43 posłów
? Klub parlamentarny Polskiego Stronnictwa Ludowego (PSL) ? 37 posłów
? Klub parlamentarny Samoobrona Rzeczypospolitej Polskiej ? 31 posłów
? Klub parlamentarny Liga Polskich Rodzin (LPR) ? 30 posłów
? Federacyjny Klub Parlamentarny (FKP) ? 15 posłów,
? Klub parlamentarny Unii Pracy (UP) ? 15 posłów
? Koło parlamentarne Stronnictwa Konserwatywno Ludowego (SKL) ? 8 posłów
? Koło parlamentarne Polski Blok Ludowy (PBL) ? 6 posłów
? Koło poselskie Ruchu Katolicko-Narodowego (RKN) ? 5 posłów
? Koło poselskie Porozumienia Polskiego (PP) ? 3 posłów
? Koło poselskie Ruchu Odbudowy Polski (ROP) ? 3 posłów
? Posłowie niezrzeszeni ? 16 posłów.

36. Zasady tworzenia koalicji rządowych.

37. Systemy prawa wyborczego stosowane w Polsce.
W polskim prawie wyborczym kwestie te reguluje Konstytucja. W wyborach do Sejmu (art. 96) stosuje się zasadę proporcjonalności a w wyborach prezydenckich (art. 127) zasadę bezwzględnej większości. Konstytucja nie rozstrzyga tej zasady przy wyborach do Senatu wg ordynacji stosuje się zasadę większości.
Obydwie zasady (większościowa i proporcjonalna) niezależnie od dzielących je różnic zawsze dotycząc relacji pomiędzy liczbą oddanych głosów a ostatecznym wynikiem wyborów, ustalonym na podstawie przyjętego sposobu podziału mandatów.
System większościowy:
a) większość względna ? największa liczba ważnie oddanych głosów
b) większość bezwzględna ? warunkiem zdobycia mandatu jest uzyskanie więcej niż połowę ważnie oddanych głosów (ustawodawca przewiduje najczęściej drugą turę głosowania licząc się z możliwością nie uzyskania wymaganej większości głosów, w której uczestniczą np. tylko 2 kandydaci, którzy uzyskali określone minimum lub największą liczbę ważnie oddanych głosów)
System proporcjonalny ? może być stosowany tylko w okręgach mandatowych. Zaleta to to, iż zapewnia każdej z partii politycznych biorących udział w wyborach powszechnych reprezentację w parlamencie, odpowiadającej realnym wpływom w społeczeństwie oraz liczby mandatów proporcjonalnej do liczby zdobytych głosów. W zależności od metody rachunkowej system ten może preferować partie silniejsze np. system d?Hondta i Sainte-League?a lub neutralizować te różnice poprzez metodę Hare?a-Niemeyera.
Niekorzystne zjawiska (rozczłonkowanie parlamentu) można ograniczać poprzez wprowadzenie klauzul zaporowych przez % minima poparcia, eliminujących z dużej liczby partii politycznych ubiegających się o mandaty te, które są najsłabsze. W Polsce system ten stosowany jest w wyborach do Sejmu a rozdział mandatów odbywa się wg systemu d?Hondta . Klauzule zaporowe to 5% dla komitetów wyborczych i 8% dla koalicji wyborczych ważnie oddanych głosów w skali kraju w stosunku do list okręgowych (391 posłów), natomiast ogólnopolskie listy kandydatów (69 posłów), które są powiązane z listami okręgowymi ? uczestniczą w podziale mandatów pod warunkiem, że listy okręgowe ich komitetów wyborczych otrzymały co najmniej 7% głosów. Podobnie komitety wyborcze zarejestrowanych mniejszości narodowych, aby uczestniczyć w podziale mandatów w okręgach oraz z list ogólnopolskich, muszą spełniać ww. warunki lub wystąpić do PKW z wnioskiem o zwolnienie list tych komitetów z jednego z wymienionych wyżej warunków.
Ustawodawca licząc się z możliwością nie uzyskania wymienionych progów zarówno przez listy okręgowe, jak i ogólnopolskie poszczególnych komitetów wyborczych dopuszcza modyfikacje klauzuli zaporowej przy podziale mandatów w okręgu odpowiednio do 3% i 5% a w przypadku list ogólnopolskich modyfikacja polega na tym, że w podziale mandatów uwzględnia się listy tylko 3 komitetów wyborczych, które otrzymały kolejno najwyższy % głosów w skali kraju, a gdyby taki wynik uzyskały tylko 2 komitety to tylko te 2 komitety biorą udział w podziale mandatów.

38. Zasady prawa wyborczego stosowane w Polsce.
Zasady prawa wyborczego są zespołem podstawowych decyzji politycznych przesądzających o ogólnym charakterze wyborów, z reguły formułowane są w Konstytucji, a rozwinięte w ordynacjach wyborczych.
Trzy zasady obowiązujące w każdej ordynacji wyborczej.
1. Zasada powszechności ? określa krąg obywateli, którzy spełniają określone ustawą warunki mają prawo wybierania i bycia wybieranym do organów przedstawicielskich (czynne i bierne prawo wyborcze). Zasada ta dotyczy reguł na podstawie, których funkcjonować będzie pojęcie ?prawa wyborczego? w znaczeniu podmiotowym, tzw. cenzusy wyborcze: płci, majątkowy, pochodzenia, wyznaniowy, zasług, współcześnie tylko wymóg obywatelstwa i wieku.
a) Czynne prawo wyborcze w wyborach do Sejmu, Senatu, wyboru Prezydenta i przedstawicieli samorządu terytorialnego ma obywatel polski, który ukończył 18 lat.
b) Bierne prawo wyborcze
? W wyborach do Sejmu i Senatu (art. 99) przysługuje:
? obywatelowi polskiemu,
? mającemu prawo wybierania,
? ukończone 21 lat w wyborach do Sejmu, albo 30 lat do Senatu.
? W wyborach prezydenckich bierne prawo wyborcze przysługuje:
? obywatelowi polskiemu,
? skończone 35 lat,
? korzysta z pełni praw wyborczych do Sejmu.
Pozbawione prawa wybierania i prawa bycia wybieranym są osoby, które prawomocnym wyrokiem sądu zostały ubezwłasnowolnione albo pozbawione praw publicznych czy orzeczeniem Trybunału Stanu zostały pozbawione praw wyborczych.
2. Zasada bezpośredniości ? dotyczy sposobu wyboru obywateli, oznacza, że wyborcy osobiście, bez udziału pośredników dokonują wyboru swoich przedstawicieli. Wyborcy oddają głos na osobę, która ma być wybrana. Gdy wybór następuje przez węższe gremia pośredniczące w przekazywaniu woli wyborców ? są to wybory pośrednie.
3. Zasada tajności głosowania ? dotyczy tylko tej fazy wyborów, która stanowi realizowanie przez wyborców aktu wyborczego, gwarantuje wyborcy swobodę podjęcia decyzji, bezpieczeństwa, złożenia głosu w tajemnicy.
Trzy zasady niemające charakteru powszechnego.
4. Zasada równości ? rozumiana jest w dwojakim znaczeniu:
a) materialnym - oznacza, iż każdy wyborca dysponuje równą liczbą głosów, znaczy to, że siła głosu każdego wyborcy jest równa.
b) formalnym - oznacza, iż każdy wyborca dysponuje równą ilością głosów.
5. Zasada ustalania wyników wyborów ? w zależności od wyboru zasady wyborów większościowych albo wyborów proporcjonalnych uzupełnia ona katalog zasad prawa wyborczego o zasadę większości lub proporcjonalności. W polskim prawie wyborczym rozstrzygnięcia dotyczące stosowania zasad ustalania wyników wyborów zawarte są w Konstytucji.
a) zasada proporcjonalności - ma zastosowanie w wyborach do Sejmu (art.96 u.1),
b) zasada bezwzględnej większości - w wyborach prezydenckich (art. 127 u.4),
c) konstytucja nie rozstrzyga zasad ustalania wyników w wyborach do Senatu, określa to Ordynacja Wyborcza czyli stosowanie zasady większości.

Zasady PRAWA WYBORCZEGO STOSOWANE W POLSCE
Prawo wyborcze określają ? Konstytucja art. 62, 96-101 i 127-129, a szczegółowo ww. artykuły rozwijane są w ordynacjach wyborczych do Sejmu z 02.06.1993 r. i Senatu z 10.05.1991 r. oraz w ustawie o wyborze Prezydenta RP z 08.09.1990 r. Przy okazji wskazania na źródła prawa wyborczego warto wspomnieć o pracach nad projektem kodeksu wyborczego, który swoim zakresem przedmiotowym obejmować miałby wszystkie procedury realizowania zasady przedstawicielstwa, wybory na urząd prezydenta, wybory do samorządu terytorialnego a także tryb i zasady udziału obywateli w referendum, czyli kompleksowe uregulowanie postępowania wyborczego i ujednolicenie jego zasad, a także który w sposób zupełny, jednolity, wewnętrznie niesprzeczny, stabilny z założeniem obowiązywania kodeksu w długiej perspektywie czasowej miałby regulować wszelkie postępowania wyborcze i głosowania powszechne w celu uniknięcia zarzutu dotyczącego instrumentalizacji prawa wyborczego. Ww. akty prawne oraz towarzyszące im akty wykonawcze składają się na pojęcie ?prawa wyborczego? w znaczeniu przedmiotowym. Zawierają one bowiem całokształt norm prawnych obowiązujących w państwie i regulujących tryb wyboru organów przedstawicielskich. W znaczeniu podmiotowym prawo wyborcze to określone w przepisach obowiązującego prawa uprawnienia ogółu obywateli do udziału w wyborach do organów przedstawicielskich. Szerszym pojęciem niż ?prawo wyborcze? jest ?system wyborczy?. System wyborczy sens largo (...........) oznacza ogół zasad dotyczących trybu przygotowywania i przeprowadzania wyborów oraz zasad podziału mandatów, a jako zasady ustalania wyników wyborów funkcjonuje w znaczeniu sensu stricto. Oba pojęcia są nierozłącznymi elementami związanymi z funkcjonowaniem w demokratycznym państwie zasady przedstawicielstwa. Obowiązująca Konstytucja, ustanawiając w art. 10 zasadę podziału władzy, nie określa organów władzy ustawodawczej, wykonawczej, wykonawczej oraz sądowniczej jako organów narodu czy organów państwa. Nie ulega jednak wątpliwości, że przedstawicielski charakter mają Sejm i Senat, na co wskazują chociażby przepisy art. 104 i 108 Konstytucji ? ?Posłowie są przedstawicielami Narodu?, natomiast wydaje się, że organem przedstawicielskim, wobec braku jednoznacznego konstytucyjnego rozstrzygnięcia, nie jest Prezydent.
Funkcje prawa wyborczego:
Wybory do organów przedstawicielskich realizują kilka funkcji, powszechnie uznawanych za podstawowe:
- funkcja kreacyjna ? polega ona na wyrażaniu przez wyborców akceptacji i preferencji dla przedstawionych im w postępowaniu wyborczym alternatyw politycznych, a w szczególności personalnych,
- funkcja polityczno ? programowa ? wiąże się z ww. i polega na wyrażeniu przez wyborców poparcia dla określonego programu politycznego przedstawionego przez poszczególne ugrupowania polityczne,
- funkcja legitymująca ? jaką spełniają wybory do organów przedstawicielskich. W jej ramach akcentuje się element legitymizowania przez akt wyborczy dokonywany przez podmiot władzy suwerennej, określonego systemu polityczno-ustrojowego i określonej ekipy rządzącej. Nadaje to wyborom powszechnym szczególny wymiar ? udzielają one elektom prawnego i moralno ? politycznego tytułu do sprawowania im władzy,
- funkcja integracyjna ? umożliwiająca zespolenie zbiorowo określonego podmiotu władzy suwerennej poprzez określenie zasad dotyczących procesu kształtowania i wyrażania jego woli.
Niezależnie od przedstawionego wyżej katalogu podstawowych funkcji wyborów powszechnych wyraża się też inne nieco inaczej rozkładające istotne akcenty:
1) f. Legitymacji do sprawowania władzy czyli funkcją legitymującą
2) f. Wyrażania woli wyborców
3) f. Polegającą na odtworzeniu obrazu opinii publicznej
4) f. Wyłonienia stabilnej większości rządowej

Zasady prawa wyborczego
Zasady prawa wyborczego są zespołem podstawowych decyzji politycznych przesądzających o ogólnym charakterze wyborów. Katalog zasad tworzony jest na podstawie kryterium cztero lub pięcioprzymiotnikowych wyborów do poszczególnych organów przedstawicielskich. Konstytucyjny katalog zasad prawa wyborczego określony jest odmiennie w stosunku do poszczególnych organów przedstawicielskich. Według art. 96 Konstytucji wybory do Sejmu są powszechne, równe, bezpośrednie, proporcjonalne i tajne a art. 97 stanowi, że wybory do Senatu są powszechne i bezpośrednie oraz że odbywają się w głosowaniu tajnym. Ordynacja wyborcza do Senatu poszerza konstytucyjny katalog zasad wyborczych o zasadę większości, wg której dochodzi do podziału mandatów w okręgach wyborczych. Prezydent RP wybierany jest w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich, w głosowaniu tajnym, bezwzględną większością ważnie oddanych głosów (art. 127)
- zasada powszechności ? (czynne i bierne prawo wyborcze, cenzus wieku, zasad domicylu) art. 62 Konstytucji stanowi, że prawo wybierania Prezydenta RP, posłów, senatorów i przedstawicieli do organów samorządu terytorialnego (czynne prawo wyborcze) ma obywatel polski, który w dniu głosowania kończy 18 lat, czyli należy jedynie legitymować się obywatelstwem polskim i określonym wiekiem (światowy standard).
Bierne prawo wyborcze (prawo bycia wybieralnym) do Sejmu i Senatu art. 99 Konstytucji przysługuje obywatelowi polskiemu, mającemu prawo wybierania, który ukończył 21 lat w wyborach do Sejmu i 30 lat w wyborach do Senatu oraz który stale zamieszkuje na terytorium RP od co najmniej 5 lat (orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego).
W wyborach prezydenckich bierne prawo wyborcze przysługuje obywatelowi polskiemu, który ukończył 35 lat, korzysta z pełni praw wyborczych do Sejmu (art. 127 Konstytucji). Nie ma precyzyjnego zapisu co do 5 letniego cenzusu domicylu (rozstrzygnięcia TK z 26.06.95 r. gdzie stwierdza, że ww. zapis nie ma zastosowania, natomiast w projekcie kodeksu wyborczego mówi się o cenzusie domicylu 10 lat). Pozbawione prawa wybierania i prawa bycia wybieralnym są osoby, które prawomocnym wyrkiem sądu zostały ubezwłasnowolnione całkowicie lub częściowo, pozbawione praw publicznych lub orzeczeniem Trybunału Stanu zostały pozbawione praw wyborczych.

- zasada równości ? rozumiana w dwojakim znaczeniu formalnym i materialnym
formalna ? każdy wyborca dysponuje równą liczbą głosów (jednym lub dwoma np. Niemcy)
materialna ? siła głosu każdego wyborcy jest równa, co wyrażać się ma we wpływie, jaki ten głos wywiera na ostateczny wynik wyborów (taka sama liczba wyborców w danym okręgu wyborczym wybiera tę samą liczbę przedstawicieli, co równa liczba wyborców zamieszkujących w innym okręgu wyborczym)

- zasada bezpośredniości ? dotyczy sposobu wyboru przedstawicieli i oznacza, że wyborcy osobiście bez udziału pośredników dokonują wyboru swoich przedstawicieli. Stąd wybory bezpośrednie nazywane są często wyborami jednostopniowymi. Polskie prawo wyborcze stanowi, że można głosować tylko osobiście (projekt kodeksu wyborczego dopuszcza głosowanie przez ustanowionego pełnomocnika)

- zasada tajności ? dotyczy tylko tej nazwy wyborców, która stanowi realizowanie przez wyborców aktu wyborczego czyli, że muszą być stworzone warunki do takiego głosowania aby gwarantowała wyborcy swobodę podjęcia decyzji oraz bezpieczeństwa, że z powodu treści oddanego głosu nie spotkają go ujemne konsekwencje. Istotne znaczenie mają także przepisy ordynacji wyborczych określające wzór karty do głosowania (np. zadrukowana tylko z jednej strony) oraz sposób postępowania z urną wyborczą (np. czynności sprawdzające lub zasady otwierania urny). Ordynacje wyborcze traktują tajność głosowania jako obowiązek albo jako prawo wyborcy

39. Zgłaszanie list kandydatów na posłów, tworzenie komitetów wyborczych.
Prawo zgłaszania list kandydatów na posłów przysługuje:
- partiom
- organizacjom politycznym
- organizacjom społecznym
- wyborcom.
Komitety wyborcze w celu wykonywania czynności wyborczych tworzą:
- wyborcy (nie mniej niż 15 osób)
- koalicje utworzone przez partie i organizacje.
Komitetami wyborczymi nazywane są także statutowe organy partii i organizacji.
Komitet wyborczy może zgłosić w każdym okręgu wyborczym po jednej okręgowej liście kandydatów oraz jedną listę ogólnopolską kandydatów.
Kandydować można w jednym okręgu wyborczym i z jednej listy okręgowej oraz jednej listy ogólnopolskiej.
Okręgowe listy kandydatów:
- poparcie podpisami co najmniej 5000 wyborców stale zamieszkałych w danym okręgu wyborczym
- komitet wyborczy, który zebrał po 5000 podpisów w co najmniej połowie okręgów wyborczych jest uprawniony do zgłaszania dalszych list bez poparcia zgłoszenia podpisami wyborców
- poparcie podpisami nie dotyczy komitetu wyborczego partii, organizacji lub koalicji wyborczej, która bezpośrednio po poprzednich wyborach zgłosiła prezydium Sejmu istnienia klubu liczącego co najmniej 15 posłów.
Listę okręgową zgłasza się do okręgowej komisji wyborczej do 40 dnia przed dniem wyborów. zgłoszenia dokonuje pełnomocnik komitetu wyborczego na piśmie. Zgłoszenie powinno zawierać:
1. nazwę komitetu wyborczego (skrót nazwy, symbol graficzny)
2. adres
3. nazwiska, imiona, wiek, zawód i miejsce zamieszkania kandydatów
4. przynależność do partii kandydatów komitetów wyborczych wyborców
5. załączniki: uwierzytelniony wyciąg z ewidencji partii lub rejestru organizacji, wykazy podpisów wyborców popierających listę lub zaświadczenie komisji wyborczej, pisemne oświadczenie każdego kandydata o zgodzie na kandydowanie z danej listy, oświadczenie o współpracy lub służbie w organach bezpieczeństwa państwa w latach 1944-1990.
Liczba kandydatów na liście nie może być mniejsza niż 3 kandydatów i większa niż dwukrotność ogólnej liczby posłów wybieranych w danym okręgu wyborczym.
Obowiązuje 3 dniowy termin na usuwanie wad stwierdzonych przez okręgowe komisje wyborcze oraz 3 dniowy termin odwoławczy.
Numerację list przyznaje w drodze losowania Państwowa Komisja Wyborcza z tym, że
- pierwsze numery losuje się z pośród list kandydatów zgłoszonych przez komitety wyborcze partii, organizacji lub koalicji ( które zgłosiły istnienie klubu 15 posłów ), które zarejestrowały listy we wszystkich okręgach wyborczych
- następne numery losuje się dla pozostałych komitetów wyborczych, które zarejestrowały swoje listy we wszystkich okręgach wyborczych.
Listy wyborcze:
? krajowa ? numery od 1 do 15,
? regionalne ? 16 ? 30.

40. Ustalanie wyników wyborów w okręgu.
Okręgowa Komisja Wyborcza na podstawie protokołów przesłanych z Obwodowych Komisji Wyborczych sporządza protokół wyników głosowania w Okręgu Wyborczym, w którym wpisuje się:
1. Liczbę osób uprawnionych do głosowania
2. Liczbę wyborców, którym wydano karty do głosowania
3. Liczbę oddanych głosów
4. Liczbę głosów nieważnych
5. Liczbę głosów ważnych
6. Liczbę ważnie oddanych głosów na każdą z list okręgowych
7. Liczbę ważnie oddanych głosów na poszczególnych kandydatów.
Dane dotyczące liczby ważnie oddanych przekazywane są Państwowej Komisji Wyborczej, która ustala liczbę ważnych głosów oraz głosów ważnie oddanych na listy okręgowe poszczególnych komitetów wyborczych w skali kraju i listy, które spełniają warunki uprawniające do uczestniczenia w podziale mandatów w okręgach wyborczych.
O zbiorczych wynikach Państwowa Komisja Wyborcza zawiadamia okręgowe komisje wyborcze, które dokonują podziału mandatów.
W wyborach do Sejmu ma zastosowanie zasada proporcjonalności. Proporcjonalny system rozdziału mandatów stosowany w Polsce to system d?Hondta:
Liczbę głosów ważnie oddanych na każdą z list okręgowych dziali się kolejno przez 1, 2, 3, 4 i dalej, aż do chwili, gdy z otrzymanych ilorazów da się uszeregować tyle kolejno największych liczb ile wynosi liczba mandatów do rozdzielenia między listy. Każdej liście przyznaje się tyle mandatów ile spośród ustalonego szeregu ilorazów przypada jej liczb kolejno największych. Gdy kilka list okręgowych uzyskało ilorazy równe ostatniej liczbie z liczb uszeregowanych w poszczególny sposób i list tych jest więcej niż mandatów o pierwszeństwie rozstrzyga albo ogólna liczba głosów oddanych na poszczególne z nich albo, gdy na dwie lub więcej list oddano równą liczbę głosów liczba obwodów głosowania, w których na daną listę oddano większą liczbę głosów.
Mandaty przypadające danej liście okręgowej uzyskują kandydaci w kolejności uzyskanych głosów.
Jeżeli dwóch lub więcej kandydatów otrzyma równą liczbę głosów o pierwszeństwie rozstrzyga kolejność umieszczenia na liście.
Jeżeli pozostają mandaty nieobsadzone wówczas o ich liczbę zwiększa się ilość mandatów obsadzonych z list ogólnopolskich.
Po ustaleniu wyników okręgowa komisja Wyborcza sporządza protokół, który podaje do publicznej wiadomości i przekazuje Państwowej Komisji Wyborczej.
W podziale mandatów w okręgach wyborczych uczestniczą okręgowe listy tylko tych komitetów wyborczych, których listy w skali kraju otrzymały, co najmniej 5% ważnie oddanych głosów oraz co najmniej 8% uzyskanych głosów koalicji wyborczych.

W wyborach do Sejmu o wejściu decyduje wynik listy, a nie liczba oddanych głosów na pojedynczego kandydata. Głos jest oddany na Komitet, ale nie na konkretną osobę. W przypadku śmierci posła, następny kandydat na liście.
W wyborach do Senatu po śmierci senatora przeprowadza się wybory uzupełniające.

Sejm ? 41 okręgów.
Senat ? 40 okręgów.

41. Ogólnopolskie listy kandydatów.
Ogólnopolskie listy kandydatów obowiązywały w wyborach w 1991, 1993 i 1997 roku, obecnie list ogólnopolskich nie ma.
Do zgłoszenia listy ogólnopolskiej uprawniony był komitet wyborczy, który zarejestrował listy okręgowe, w co najmniej połowie okręgów lub klub liczący, co najmniej 15 posłów, który zgłosił swoje istnienie do Prezydium Sejmu bezpośrednio po poprzednich wyborach. Nie można było kandydować tylko z okręgu wyborczego. Kolejność na liście ustalał komitet wyborczy.
Podziału mandatów pomiędzy uprawnione listy kandydatów dokonywała Państwowa Komisja Wyborcza.
Podział wykonywał się w oparciu o system d?Hondta (w 1991 roku Harry-Nemeyera).
Liczbę głosów ważnie oddanych na wszystkie listy okręgowe danego komitetu wyborczego dzieli się kolejno przez 1, 2, 3, 4 i dalej do chwili, gdy z otrzymanych w ten sposób ilorazów da się uszeregować tyle kolejno największych liczb ile wynosi liczba mandatów do dzielenia miedzy listy ogólnopolskie. Każdej liście przyznaje się tyle mandatów ile spośród ustalonego szeregu ilorazów przypada jej liczb największych.
Jeżeli kilka list uzyskało ilorazy równe ostatniej liczbie z liczb uszeregowanych a liczb tych jest więcej niż mandatów do rozdzielenia pierwszeństwo mają listy komitetów wyborczych, które w okręgach uzyskały więcej mandatów. Jeżeli listy dwóch lub więcej komitetów uzyskały równą liczbę mandatów o pierwszeństwie rozstrzyga większa liczba głosów oddanych w całym kraju na listy danego komitetu wyborczego.
Mandaty uzyskują kandydaci w kolejności umieszczenia ich nazwisk na liście z pominięciem tych kandydatów, którzy uzyskali już mandaty w okręgach wyborczych (najpierw rozdzielano mandaty z okręgu, a później dzielono mandaty z listy ogólnopolskiej).
Liczba posłów ? 69 wybieranych z list ogólnopolskich może ulec zwiększeniu o liczbę nieobsadzonych mandatów w okręgach wyborczych.
Ogólnopolskie listy uczestniczą w podziale mandatów pod warunkiem otrzymania, co najmniej 7% ważnie oddanych głosów.
?Plusem? list ogólnopolskich było to, że ugrupowania polityczne zapewniały sobie kontynuację parlamentarną. ?Minusem? natomiast to, że można było wejść do parlamentu nie uzyskując poparcia w okręgu wyborczym.

42. Zasady wyboru Rad Gmin, Rad Powiatów i Sejmików Województw.
Wybory do Rad gmin, powiatów i sejmików województw są powszechne, równe, bezpośrednie i odbywają się w głosowaniu tajnym.
Prawo wybierania (czynne) przysługuje obywatelowi polskiemu, który najpóźniej w dniu wyborów kończy 18 lat i stale zamieszkuje na obszarze działania rady, do której przeprowadzane są wybory. Prawo wybieralności (bierne) przysługuje osobie mającej prawo wybierania do danej rady. Można kandydować tylko do jednego z organów samorządu terytorialnego.
Wybory do rad zarządza się nie później niż na 30 dni przed upływem kadencji rad. Datę wyborów wyznacza się na dzień wolny od pracy, przypadający w ciągu 60 dni po upływie kadencji rad.
Obwód głosowania powinien obejmować od 5003000 mieszkańców lub od 15 wyborców w zakładach o charakterze zamkniętym (np. zakład karny, szpital itp.). Przy tworzeniu okręgów wyborczych stosuje się jednolitą normę przedstawicielstwa, wynikającą z podzielenia liczby mieszkańców gminy oraz ustaloną dla danej rady liczbę wybieranych radnych.
W każdym okręgu wyborczym tworzonym dla wyboru rady w gminie do 20.000 mieszkańców wybiera się od 1 do 5 radnych. Dla wyboru rady w gminie powyżej 20.000 mieszkańców tworzy się okręgi, w których wybiera się 5 do 8 radnych.
Prawo zgłoszenia kandydatów na radnych przysługuje: partiom politycznym, stowarzyszeniom oraz organizacjom społecznym i wyborcom. Kandydaci są zgłaszani w formie list kandydatów (również zgłoszenie 1 kandydata). Lista kandydatów w gminie do 20.000 mieszkańców może zawierać tyle kandydatów ile jest miejsc, a w gminie powyżej 20.000 mieszkańców nie mniej niż 5 nazwisk i nie może być większa niż dwukrotność liczby radnych, wybieranych w danym okręgu wyborczym.
Każda zgłaszana lista kandydatów powinna być poparta podpisami:
- co najmniej 25 wyborców ? w gminie do 20.000 mieszkańców,
- co najmniej 150 wyborców ? w gminie ponad 20.000 mieszkańców.
W wyborach do rady w gminie do 20.000 mieszkańców za wybranych w danym okręgu wyborczym uważa się tych kandydatów, którzy otrzymali kolejno największą liczbę ważnie oddanych głosów.
W wyborach do rady gminy liczącej ponad 20.000 mieszkańców dokonuje się podziału mandatów systemem d?Hondt?a, dzieląc liczbę głosów ważnie oddanych na każdą z list kolejno przez 1, 2, 3, 4, 5... ? aż do chwili, gdy z otrzymanych w ten sposób ilorazów da się uszeregować tyle kolejno największych liczb, ile wynosi liczba mandatów do rozdzielenia między listy.
W miastach na prawach powiatu w podziale mandatów, uczestniczą listy kandydatów tych komitetów wyborczych, na których listy oddano w skali miasta na prawach powiatu, co najmniej 5% ważnie oddanych głosów.
Do rad powiatów:
lista kandydatów ? 200 podpisów
okręg wyborczy ? 3-10 radnych, w podziale mandatów uczestniczą listy, które otrzymały w skali powiatu, co najmniej 5% ważnie oddanych głosów.
Sejmik województw:
Stosuje się przepisy dotyczące zgłaszania i rejestrowania kandydatów do rad gmin w gminach liczących powyżej 20.000 mieszkańców.
lista kandydatów ? 300 podpisów
okręg wyborczy ? 5-15 radnych, w podziale mandatów uczestniczą listy, które otrzymały w skali województwa, co najmniej 5% ważnie oddanych głosów.

43. Wpływ prawa wyborczego na polski system partyjny.
Systemy partyjne są instytucjami politycznymi, jest to forma współpracy lub rywalizacji ogółu legalnie działających partii w danym państwie. Do systemu partyjnego nie zalicza się partii nielegalnych. Wyróżniamy następujące systemy partyjne:
? jednopartyjny (monopartyjny),
? dwupartyjny,
? wielopartyjny,
? system partii dominującej.
W Polsce występuje system rozbicia partyjnego (odmiana systemu wielopartyjnego), który jest systemem alternatywnym, tzn., że obywatel ma realna możliwość wyboru pomiędzy różnymi programami i różnymi wariantami personalnymi, czyli ma możliwość głosowania przynajmniej na dwa programy.
Cechy systemu rozbicia wielopartyjnego:
? Legalnie działa wiele partii politycznych, ale żadna z nich nie jest na tyle duża, wpływowa, by samodzielnie wygrać wybory i zdobyć ponad połowę mandatów w parlamencie, potrzebnych do samodzielnego utworzenia rządu, a tym samym sprawowania władzy. W związku z tym system ten prowadzi do tworzenia się, mało stabilnych, rządów koalicyjnych.
? Działa legalna opozycja i możliwa jest legalna rotacja u władzy.
? Rząd funkcjonuje w oparciu o umowę koalicyjną, pomiędzy partiami, które zdecydowały się wspólnie rządzić państwem. W umowie koalicyjnej zawarty jest:
- Program wspólnego rządu (kompromis).
- Podział stanowisk państwowych.
- Podział stref wpływów.
- Partie muszą zobowiązać się do współdziałania na forum parlamentu, muszą zdyscyplinować własnych posłów, a opozycja stara się przeszkadzać w utrzymaniu tej dyscypliny.

Prawo wyborcze regulowane jest przez Konstytucję i ordynacje wyborcze. W znaczeniu przedmiotowym na prawo wyborcze składają się normy prawne obowiązujące w państwie i regulujące tryb wyborów organów przedstawicielskich (Prezydent, Sejm, Senat, Rady Gmin, Rady Powiatów, Sejmik Województw). W znaczeniu podmiotowym prawo wyborcze, to określone w przepisach uprawnienia obywateli do udziału w wyborach do tych organów.
Funkcje prawa wyborczego:
? funkcja kreacyjna ? wyborca wyraża swe poparcie i preferencje dla przedstawionych w postępowaniu wyborczym alternatyw politycznych i personalnych
? funkcja polityczno-programowa ? dla określonego problemu politycznego
? funkcja legitymizująca ? legitymacja do sprawowania władzy, dokonana przez akt wyborczy
? funkcja wyrażania woli wyborców

Prawo wyborcze w Polsce tworzone jest na postawie kryterium cztero lub pięcio przymiotnikowego i opiera się na zasadach
1. powszechności ? istotna zwłaszcza w kandydat biernego prawa wyborczego ? wysuwanie kandydatów, gwarantuje takie same prawa wszystkim podmiotom,
2. równości ? siła głosu każdego wyborcy jest równa, tworzenie okręgów wyborczych o takiej samej liczbie wyborców ? wybór takiej samej liczby przedstawicieli,
3. bezpośredniości ? wybór osobisty,
4. tajności ? w fazie dokonania wyboru z listy,
5. proporcjonalności (Sejm) lub większości (Prezydent ? bezwzględna większość). System większościowy stosowany jest również w wyborach do Senatu w okręgach od dwu do cztero mandatowych (system niesprawiedliwy zwłaszcza dla małych partii).

44. Referendum.

45. Krajowa Rada Sadownictwa.
Zadania Krajowej Rady Sądownictwa:
? strzeże niezawisłości sędziowskiej i niezawisłości sądów,
? może wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem w sprawie zgodności z Konstytucją aktów prawnych w zakresie, w jakim dotyczą one niezależności sądów i niezawisłości sędziów,
? rozpatruje kandydatury na stanowiska sędziów Sądu Najwyższego, Naczelnego Sądu Administracyjnego, sądów powszechnych, wojewódzkich sądów administracyjnych i sądów wojskowych oraz przedstawia Prezydentowi wnioski o ich powołanie,
? rozpatruje i rozstrzyga wnioski o przeniesienie sędziego w stan spoczynku, wyraża zgodę na dalsze zajmowanie stanowiska przez sędziego, który ukończył 65 rok życia,
? uchwala zbiór zasad etyki zawodowej sędziów i czuwa nad ich przestrzeganiem,
? wysłuchuje informacji Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego, Ministra Sprawiedliwości, Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego o działalności sądów,
? przyjmuje wnioski na stanowiska sędziów,
? wyraża opinie w sprawie powołania i odwołania prezesa albo wiceprezesa sądu powszechnego albo sądu wojskowego
Rada ponadto:
? wypowiada się o stanie kadry sędziowskiej,
? ustala kryteria oceny kandydatów na stanowiska sędziowskie, przeprowadzanej przez prezesów sądów okręgowych i apelacyjnych,
? opiniuje projekty aktów prawnych w sprawach wynagrodzeń sędziowskich oraz przedstawia wnioski w tym zakresie,
? opiniuje projekty aktów normatywnych dotyczących sądownictwa i sędziów,
? opiniuje programy szkolenia aplikantów sądowych, zakres i sposób prowadzenia egzaminów sędziowskich i ustalania ich wyników,
? opiniuje zasady oceny pracy asesorów sądowych,
? wyraża stanowisko w sprawach dotyczących sądów i sędziów, wniesionych pod obrady Rady przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej oraz inne organy władzy publicznej i organy samorządu sędziowskiego,
? czuwa nad przestrzeganiem zasad etyki zawodowej przez sędziów.
W skład Krajowej Rady sądownictwa wchodzą:
? Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego,
? Ministra Sprawiedliwości,
? Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego,
? osoby powołanej przez Prezydenta,
? 15 członków wybranych spośród sędziów Sądu Najwyższego, sądów powszechnych, sądów administracyjnych i sądów wojskowych,
? 4 posłów,
? 2 senatorów
Kadencja Rady trwa 4 lata. Na członka rady można być wybranym przez dwie kadencje. Posiedzenie rady zwołuje przewodniczący, co najmniej raz na 3 miesiące. Uchwały zapadają bezwzględna większością głosów.
Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego, Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego i Minister Sprawiedliwości są członkami Rady przez okres pełnienia tych funkcji.
Osoba powołana przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej pełni swoje funkcje w Radzie bez oznaczania okresu kadencji i może być odwołana w każdym czasie. Mandat osoby powołanej przez Prezydenta wygasa najpóźniej w ciągu trzech miesięcy po zakończeniu kadencji Prezydenta.

46. Organizacja i zadania sądownictwa w Polsce.
Pod pojęciem sądownictwa rozumie się ogół organów państwowych realizujących władzę sądowniczą, polegającą na sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości tj. stosowaniu prawa w sytuacjach konfliktowych.
Relacje pomiędzy sądami występują na zasadach jurydycznej. Sądy nie podlegają sobie, nie są od siebie zależne.
Zasady funkcjonujące w sądownictwie:
1. Zasada niezależności sądów - od innych organów państwowych i niezawisłości sędziów - zagwarantowanie im pełnej swobody w orzekaniu, sędzia opiera się na znajomości prawa i własnym sumieniu.
Droga do sędziowania:
? Studia prawnicze,
? Aplikacja prawna, na którą jest ograniczona liczba miejsc. Trwa 3-4 lata i jest zakończona egzaminem sędziowskim.
? Asesura ? staż w sądzie,
? Kolegium Sędziów przedstawia Zgromadzeniu Ogólnemu opinię o kandydatach na sędziego,
? Zgromadzenie Ogólne sędziów zatwierdza i przesyła do Krajowej Rady sądowniczej
? Krajowa Rada Sądownicza zatwierdza i przedstawia kandydaturę Prezydentowi,
? Prezydent powołuje kandydata na sędziego Sądu Rejonowego w konkretnym sądzie (jest przypisany do jednego miejsca pracy). W sądach wyższych zatwierdzenie wymaga określonego stażu pracy.
Profity sędziego ? instrumenty gwarantujące jego niezawisłość.
? wynagrodzenie adekwatne do stanowiska i rangi zawodu ? kwota bazowa (rewaloryzowana o inflację) x mnożnik (zależny od stanowiska);
? immunitet formalny ? nie jest zwolniony z przestępstw o charakterze cywilnym, nie można prowadzić dochodzenia i go aresztować ? tylko na gorącym uczynku;
? przechodzenie w stan spoczynku ? zatrzymanie uposażenia;
? zakaz przenoszenia sędziów;
? nie może wykonywać innych zajęć zarobkowych;
? obowiązuje zasada incompatibilitas ? nie łączenia stanowisk, z wyjątkiem zatrudnienia na stanowisku profesora uczelni wyższej;
? sędzia nie może należeć do partii politycznej i związków zawodowych;
? rodzina nie może wykonywać czynności prawniczych w imieniu klienta (adwokat, radca prawny);

W modelu polskim wyróżnią się Sąd Najwyższy, sądy powszechne i sądy szczególne (specjalne).
Sąd Najwyższy jest naczelnym organem sądowym, sprawującym nadzór nad działalnością wszystkich innych sądów w zakresie orzekania. Ma on zapewnić prawidłowość oraz jednolitość wykładni prawa i praktyki sądowej w dziedzinie poddanych jego właściwości. Siedzibą jest m. Warszawa dzieli się na Izbę Administracyjną, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, Izbę Cywilną, Izbę Karną, Izbę Wojskową.
Izba A,PiUS sprawuje nadzór nad orzecznictwem sądowym w sprawach z zakresu prawa pracy, wynalazczego, ubezpieczeń społecznych, skarg na decyzje administracyjne. Izba C nadzoruje orzecznictwo sądowe w sprawach cywilnych i gospodarczych. Izba K nadzoruje orzecznictwo sądowe w sprawach karnych należących do właściwości sądów powszechnych. W SN działa Biuro Orzecznictwa i Biuro Prezydialne W skład SN wchodzą: Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego, którego powołuje Sejm bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby posłów na wniosek Prezydenta. Prezesi SN i Sędziowie SN których powołuje Prezydent na wniosek KRS. Prezydent w drodze rozporządzenia ustala organizację SN i szczegółowy zakres właściwości Izb, W SN działają Zgromadzenie Ogólne SN, zgromadzenia sędziów poszczególnych Izb SN oraz Kolegium SN. W skład Kolegium SN wchodzą Pierwszy Prezes SN, Prezesi SN, Dyrektor Biura Orzecznictwa, Dyrektor Biura Prezydialnego oraz wybrani przez Zgromadzenia Izb Sędziowie SN. Do zakresu działania Kolegium SN należy: ustalanie na okres roczny podziału czynności, opiniowanie kandydatów na sędziów SN, opiniowanie kandydatów na stan. Kierownicze w Izbach i Biurach SN, opiniowanie podziału izb na wydziały, omawianie projektów informacji składanych Sejmowi, Prezydentowi KRS.
Sądami Powszechnymi są: sądy apelacyjne, wojewódzkie i rejonowe Ustrój i funkcjonowanie sądów powszechnych normuje ustawa z dnia 20.06.1985 r. prawo o ustroju sądów powszechnych. Rozstrzygają sprawy z zakresu prawa karnego, cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego, a także z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych. Sądami pierwszej instancji są zasadniczo sądy rejonowe. Odwołania od orzeczeń tych sądów biegną do sądów wojewódzkich. W sprawach, w których SW orzekają jako sądy pierwszej instancji, środki odwoławcze rozpoznają sądy apelacyjne jako sądy II instancji. Rozpoznawanie spraw w sądach powszechnych odbywa się z udziałem ławników ludowych. Zwierzchni nadzór nad działalnością administracyjną sądów powszechnych sprawuje Minister Sprawiedliwości Organami kolegialnymi sądów apelacyjnych i wojewódzkich są zgromadzenia ogólne sędziów tych sądów, oraz kolegia tych sądów. W skład SP wchodzą: Prezes, wiceprezes oraz sędziowie. Sędziów powołuje Prezydent na wniosek KRS. Sędziowie są nieusuwalni ze swoich stanowisk. Sędzia jest zobowiązany postępować zgodnie ze ślubowaniem oraz stale podnosić kwalifikacje zawodowe. SR tworzy się dla jednej lub większej liczby gmin tego samego województwa. SW istnieje dla jednego lub kilku województw. S.A. rozciąga swoją właściwość na okręgi kilku SW. S.A., SW i SR tworzy i znosi Minister Sprawiedliwości w porozumieniu z Ministrem ? Szefem URM po zasięgnięciu opinii KRS. Sądy dzielą się na Wydziały, które tworzy Minister Sprawiedliwości Prezesa i wiceprezesa powołuje Minister Sprawiedliwości, spośród co najmniej dwóch kandydatów wybranych przez odpowiednie zgromadzenie ogólne sędziów. Prezesa Sądu Rejonowego powołuje Minister Sprawiedliwości spośród co najmniej dwóch sędziów przedstawionych przez prezesa SW, za zgodą kolegium SW i po zasięgnięciu opinii sędziów SR, wyrażonej na zebraniu sędziów. Prezesi i wiceprezesi powoływani są na okres 4 lat i mogą pełnić tę funkcję przez dwie kadencje. Organami sądów są poza prezesami, zgromadzenia ogólne i kolegia, które istnieją w sądach apelacyjnych i sądach wojewódzkich.
Sądy szczególne to takie, które zostały powołane do rozpatrywania spraw dotyczących pewnego kręgu osób bądź określonej kategorii spraw (sądy wojskowe, izby morskie, Naczelny Sąd Administracyjny). Kwestię organizacji i właściwości SW reguluje ustawa z dnia 08.06.1972 r. o ustroju sądów wojskowych. Sądami wojskowymi, które tworzy Minister obrony Narodowej po zasięgnięciu opinii KRS są: wojskowe sądy okręgowe i wojskowe sądy garnizonowe. Ustroju i działalności NSA dotyczy ustawa z dnia 11.05.1995 r. o Naczelnym Sądzie Administracyjnym. NSA jest organem powołanym do orzekania w sprawach skarg na decyzje administracyjne, w zakresie i trybie określonym w kodeksie postępowania administracyjnego oraz przepisach odrębnych. NSA sprawuje wymiar sprawiedliwości przez sądową kontrolę wykonywania administracji publicznej. NSA działa w Warszawie i w ośrodkach zamiejscowych. Strukturę organizacyjną i regulamin działania określa Prezydent. W skład NSA wchodzą Prezes, wiceprezesi, prezesi izb, prezesi ośrodków zamiejscowych oraz sędziowie. Prezesów i wiceprezesów powołuje Prezydent za zgodą Zgromadzenia Ogólnego NSA, Organami kolegialnymi NSA są: Zgromadzenie Ogólne Sędziów NSA i Kolegium NSA.
Sądy wydają wyroki w imieniu RP. Działalność ich jest podporządkowana kilku podstawowym zasadom: niezawisłości, jednolitości, kolegialności orzekania, udziału czynnika społecznego, instancyjności, jawności postępowania, prawa oskarżonego do obrony i nadzoru judykacyjnego SN.

47. Organy kolegialne sądu - samorząd sędziowski.
Na każdym szczeblu organizacyjnym tj. Sądu Najwyższego, Sądu Wojewódzkiego, Sądu Rejonowego jest utworzony organ zgromadzenia ogólnego sędziów. Zgromadzenie ogólne wybiera z pośród swych członków kolegium sędziowskie, którego kadencja trwa 2 lata. Zgromadzenie ogólne Sądu Wojewódzkiego zbiera się, co najmniej raz na kwartał.
Do zadań Zgromadzenie Ogólnego należy:
? uchwalanie uchwał,
? zbieranie od kolegium sędziowskiego opinii o kandydatach na stanowiska sędziów odpowiednich szczebli organizacyjnych.
Do zadań Kolegium Sędziów należy:
? ustalanie podziału czynności w sądzie,
? przedstawienie Zgromadzeniu Ogólnemu opinii o kandydatach na stanowiska sędziów,
? wyrażanie opinii o kandydatach na stanowisko asesorów sądowych,
? ustalanie projektu listy kandydatów na stanowisko aplikantów sądowych,
? powołuje i odwołuje przewodniczących wydziałów ? oddziałów.

48. Sposób powoływania i zadania Trybunału Stanu.
Trybunał Stanu zostaje wybrany na pierwszym posiedzeniu Sejmu na okres jego kadencji.
W skład Trybunału Stanu wchodzą:
? Prezes ? Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego (Lech Gardocki),
? 2 zastępców i 16 członków ? wybranych spoza grona posłów i senatorów.
Dwóch zastępców i co najmniej połowa członków musi mieć kwalifikacje sędziowskie.
W skład Trybunału Stanu mogą być wybierani obywatele polscy, korzystający w pełni praw obywatelskich, niekaralni, niezatrudnieni w organach administracji państwowej. Osoby wybrane do Trybunału Stanu składają przed Marszałkiem Sejmu przyrzeczenie sędziowskie. Sędziowie wybrani w skład Trybunału Stanu są niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji oraz ustawom. Nie mogą być pociągnięci do odpowiedzialności karnej ani pozbawieni wolności bez zgody Trybunału Stanu.
Odpowiedzialność przed Trybunałem Stanu ponoszą: Prezydent RP, osoby wchodzące w skład Rady Ministrów, Prezes NIK, Prezes NBP, członkowie KRRiT, Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych, kierownicy urzędów centralnych, osoby, którym Prezes Rady Ministrów powierzył kierowanie ministerstwem lub urzędem centralnym.
Prezydent RP za każde przestępstwo odpowiada tylko przed Trybunałem Stanu. Jeżeli jest to przestępstwo pospolite, to można się zwrócić do prokuratury.
Zadania Trybunału Stanu:
1. Orzeka o odpowiedzialności osób zajmujących najwyższe stanowiska państwowe za naruszenie konstytucji i ustaw.
2. Orzeka o odpowiedzialności karnej ww. osób za przestępstwa popełnione w związku z zajmowanym stanowiskiem.
3. Za czyny polegające na naruszeniu konstytucji i ustaw Trybunał Stanu wymierza kary: czynnego i biernego prawa wyborczego, zakazu zajmowania kierowniczych stanowisk lub pełnienia funkcji w organach państwowych i organach społecznych, utraty wszystkich lub niektórych orderów, odznaczeń i tytułów honorowych oraz utraty zdolności do ich uzyskania.

49. Sposób powoływania, zadania i pozycja ustrojowa Trybunału Konstytucyjnego.
W dniu 01.08.1997 roku Sejm uchwalił ustawę o Trybunale Konstytucyjnym (weszła w życie 17.10.1997 roku).
Trybunał Konstytucyjny jest organem władzy sądowniczej, ale nie jest sądem jego działalność nie stanowi wymiaru sprawiedliwości. Choć nie jest on powiązany z Krajową Radą Sądownictwa to zarówno przyjęta koncepcja gwarancji jego niezawisłości i niezależności, jak również rozpatrywanie skarg konstytucyjnych oraz wydawanie orzeczeń na podstawie kryterium zgodności z prawem i w oparciu o sądowe procedury potwierdzają taką właśnie pozycje ustrojową T.K. Podstawową funkcją T.K. jest orzekanie o konstytucyjności i legalności aktów prawnych. Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego jest ostateczne.
Powołany jest do badania zgodności.
? Z Konstytucją ustaw i umów międzynarodowych
? Ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymaga uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie
? Przepisów prawa wydawanych przez centralne organy państwowe z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami,
? Z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych
? Skarg każdego obywatela gdy jego wolność i prawa zostały naruszone,
? W sprawach kompetencyjnych pomiędzy centralnymi organami państwa,
? Stwierdzenia przeszkody w sprawowaniu władzy przez Prezydenta RP,
? Skargi konstytucyjnej.
Każdy sąd może przedstawić T.K. pytanie prawne co do zgodności aktu normatywnego z Konstytucją jeżeli od odpowiedzi zależy rozstrzygnięcie rozprawy toczącej się przed sądem.
Sposób powoływania
Prawo zgłaszania kandydatów ma Prezydium Sejmu oraz co najmniej 50 posłów.
T.K. składa się z 15 sędziów wybieranych indywidualnie przez Sejm na okres kadencji 9 lat spośród osób wyróżniających się wiedzą prawniczą i posiadających kwalifikacje takie jak na sędziego Sądu Najwyższego lub Sądu Administracyjnego. Prezesa i wiceprezesa T.K. powołuje Prezydent RP spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów T.K. Zgromadzenie Ogólne Sędziów tworzą wszyscy sędziowie T.K.
Organami Trybunału Konstytucyjnego jest Prezes i Zgromadzenie Ogólne Sędziów.

Sędziów T.K. obowiązują następujące zasady:
? Podległość wyłącznie Konstytucji,
? Nieusuwalność w okresie kadencji
? Ponowny wybór do T.K. jest niedopuszczalny
? Sędziowie są niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji
? Sędziowie posiadają immunitet sędziowski
? Sędziowie mają zapewnione warunki pracy i wynagrodzenie równe wynagrodzeniu wicemarszałka Sejmu
? Sędziowie nie mogą należeć do partii politycznych, związków zawodowych, ani prowadzić działalności publicznej,
? Po zakończeniu kadencji mogą powrócić na uprzednio zajmowane stanowisko.

Z wnioskiem do T.K. mogą wystąpić:
Prezydent
Marszałek Sejmu i Senatu
Prezes Rady Ministrów
Grupa 50 posłów, lub 30 senatorów
Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego
Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego
Prokurator Generalny
Prezes NIK-u
Rzecznik Praw Obywatelskich
Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego
zapadają większością głosów
mają moc powszechnie obowiązującą i są ostateczne
Wyjątek! w okresie 2 lat od wejścia w życie Konstytucji orzeczenia T.K. nie są ostateczne i podlegają rozpatrzeniu przez Sejm, który może odrzucić orzeczenie większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Nie dotyczy to orzeczeń wydanych w następstwie pytań prawnych do T.K.
Wchodzi w życie z dniem ogłoszenia w ?Monitorze Polskim?, ale Trybunał Konstytucyjny może ustalić inny termin utraty mocy obowiązującego aktu normatywnego, jednak termin ten nie może przekroczyć 18 miesięcy jeżeli dotyczy ustawy i 12 miesięcy gdy dotyczy innego aktu normatywnego.
Trybunał Konstytucyjny orzeka:
w pełnym składzie
w składzie 5 sędziów
w składzie 3 sędziów
Trybunał Konstytucyjny stracił kompetencje do ustalenia powszechnie obowiązującej wykładni ustaw na rzecz Sądu Najwyższego.

Zadania T.K.:
1. Kontroluje konstytucyjność prawa pod względem materialnym i formalnym. Kontrola materialna oznacza czy dany akt prawny nie narusza Konstytucji, ustawy lub ratyfikowanej umowy międzynarodowej przez treść norm w nim zawartych. Kontrola formalna dotyczy oceny czy dany akt prawny został wydany przez kompetentny organ, czy nie zostały przekroczone granice delegacji oraz czy dochowany został właściwy tryb wymagany do wydania aktu.
2. Orzeka w sprawach skarg konstytucyjnych ? nowe uprawnienia Trybunału. Każdy, którego wolności lub prawa zostały naruszone ma prawo wnieść skargę do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności ustawy z Konstytucją.
3. Orzeka w sprawach zgodności z konstytucją celów lub działalności partii politycznych.
4. Rozstrzyga spory kompetencyjne pomiędzy centralnymi organami państwa ? nowa funkcja, która nie występowała w poprzednio obowiązujących przepisach ustrojowych T.K.
5. Rozstrzyga o stwierdzeniu przeszkody w sprawowaniu urzędy prezydenta.
6. Spełnia funkcję sygnalizacyjną ? przedstawia właściwym organom stanowiącym prawo uwagi o stwierdzonych uchybieniach i lukach w prawie.
7. Spełnia funkcję informacyjną ? przyczyniając się do kształtowania kultury prawnej społecznej i umacniania praworządności.

50. Tryb uchwalania ustaw.
I. Projekt ustawy zwykłej.
Co składa się na ustawę?
? projekt ustawy,
? załączniki,
? uzasadnienie na piśmie,
? wykaz aktów prawa ustawodawczego,
? skutki finansowe w prowadzenia w życie ustawy,
? zgodność projektu z prawem unijnym,
? wyniki konsultacji i ekspertyzy.
Prawo inicjatywy ustawodawczej przysługuje:
? grupie posłów (minimum 15) lub Komisji sejmowej,
? Senatowi (jako całej izbie), zatwierdzane jest to w formie uchwały,
? Prezydentowi RP,
? Radzie Ministrów,
? grupie obywateli, tzw. inicjatywa ludowa, to 100 tysięcy obywateli.

Dyskontynuacja (nie kontynuowanie) ? w przypadku, kiedy projekt ustawy nie zostaje rozpatrzony przez Sejm, to Sejm nowej kadencji nie ma obowiązku kontynuacji tego projektu, z wyjątkiem projektu obywatelskiego.

1. Obrady w Sejmie i jego organach:
a) Projekt ustawy składany jest do Laski marszałkowskiej. Do Marszałka Sejmu należy prawo nadania biegu inicjatywom ustawodawczym. Marszałek może skierować projekt do odpowiedniej Komisji.
b) Rozpatrywanie projektu przez Sejm obywa się wg określonego porządku obejmującego kolejne fazy, tradycyjnie zwane ?czytaniami?.
c) W Sejmie kolejność rozpatrywania ustaw zależy od ważności projektu. Sejm zatwierdza projekt złożony przez Marszałka i Prezydium Sejmu. Marszałek Sejmu zarządza wydrukowanie projektu ustawy i dostarczenie go posłom, co najmniej 7 dni przed pierwszym czytaniem.
I czytanie projektu ustawy przeprowadza się w dwojaki sposób:
? na posiedzeniu Sejmu - wszystkie ustawy dotyczące konstytucji, ustawy dotyczące ustroju organów państwa, ustawy finansowe i budżetowe, kodeksy, ustawy ordynacji wyborczej,
? na posiedzeniu komisji lub na forum Sejmu ? w każdym innym przypadku.
? przedstawiciel wnioskodawcy ? uzasadnia projekt, odpowiada na pytania,
? debata,
? Rezultatem prac komisji jest sprawozdanie określające jej stanowisko wobec projektu w formie wniosków o:
? odrzucenie projektu w całości,
? przyjęcie projektu bez poprawek i przejściu do drugiego czytania,
? odesłanie projektu do Komisji w celu uzupełnienia poprawek; Komisja doprowadza do stworzenia jednolitego tekstu ustawy, wybiera do tego posła sprawozdawcę i on koordynuje pracę (przyjęcie projektu z poprawkami).
II czytanie obejmuje przedstawienie na forum Sejmu sprawozdania Komisji (posła sprawozdawcy) dotyczącego projektu ustawy,
? głosowanie poprawek zgłoszonych przez Komisję,
? po II czytaniu Sejm powinien uchwalić jednolity tekst,
? jeżeli pojawiają się nowe poprawki i wątpliwości, to projekt trafia ponownie do komisji,
? jeżeli poprawek nie ma, to Sejm może przystąpić do III czytania.
III czytanie obejmuje
? przedstawienie przez posła sprawozdawcę poprawek i wniosków, które zostały zgłoszone podczas II czytania,
? głosowanie nad wnioskami i poprawkami oraz nad całością projektu; Marszałek Sejmu nie poddaje pod głosowanie wniosków, które nie były wcześniej zgłoszone,
? II czytanie musi się skończyć głosowaniem,
? ustawy Sejm uchwala zwykłą większością głosów przy kworum 50%, (chyba, że Konstytucja stanowi inaczej).
2. Prace nad ustawą w Senacie.
a) Marszałek Sejmu przekazuje uchwaloną ustawę do Senatu, który w ciągu 30 dni może:
? przyjąć ją bez zmian ? ustawa trafia do Prezydenta, który ma 21 dni na promulgację (podpisanie ustawy),
? uchwalić poprawki ? ustawa trafia do Komisji w celu uzupełnienia poprawek; w pracach Komisji może brać udział Senator sprawozdawca,
? uchwalić odrzucenie ustawy w całości
b) Uchwała Senatu zapada zwykłą większością głosów
c) Jeżeli Senat w ciągu 30 dni nie podejmie stosownej decyzji, ustawa jest przekazywana Prezydentowi do podpisu.
3. Ewentualne ustosunkowanie się Sejmu do stanowiska Senatu.
a) Marszałek Sejmu kieruje uchwałę Senatu do rozpatrzenia przez Komisję, która uprzednio rozpatrywała projekt ustawy.
b) Komisja przedstawia Sejmowi swoje stanowisko, co do postanowienia Senatu.
c) Sejm może odrzucić uchwałę Senatu (jego poprawki) bezwzględną większością głosów.
4. Uprawnienia Prezydenta związane z podpisaniem i ogłoszeniem ustawy.
Prezydent może:
a) Podpisać ustawę (ma na to 21 dni).
b)Wystąpić, w ciągu 7 dni, z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego, o sprawdzenie zgodności ustawy z Konstytucją. Prezydent może nanieść własne poprawki.
c) Wystąpić do Sejmu z umotywowanym wnioskiem o ponowne rozpatrzenie ustawy, tzn. odmówić podpisania ustawy - veto Prezydenta
d) Sejm, aby ponownie uchwalić ustawę, czyli odrzucić veto Prezydenta potrzebuje kwalifikowanej większości 3/5 głosów.
e) Po rozpatrzeniu ustawy przez Trybunał Konstytucyjny lub ponowne uchwalenie jej przez Sejm, Prezydent ma 7 dni na jej podpisanie.
f) Po podpisaniu przez Prezydenta, ustawa wchodzi w życie w terminie ustanowionym przez ustawodawcę (po 14 dniach od jej ogłoszenia) i następuje niezwłoczne opublikowanie ustawy w Dzienniku Ustaw RP.
Uwaga:
Prezydent nie może jednocześnie skorzystać z obu swoich uprawnień (pkt. ?b? i ?c?) w stosunku do tej samej ustawy.

II. Projekt ustawy pilnej.
Prawo inicjatywy ustawodawczej posiada tylko Rada Ministrów. Nie można w trybie pilnym uchwalać ustaw, które muszą być czytane na posiedzeniu Sejmu (budżet, Konstytucja).
1. I czytanie ? Komisja sejmowa musi zająć stanowisko w ciągu 30 dni.
2. II czytanie ? odbywa się na najbliższym posiedzeniu Sejmu.
a) Projekt ustawy musi przejść w trakcie czytania - albo odrzucony, albo przechodzi dalej ? nie przechodzi do Komisji.
b) Rada Ministrów przed II czytaniem może wycofać klauzulę pilności i wtedy projekt może ponownie trafić do Komisji.
c) Na II czytaniu trzeba ustalić tekst jednolity i przejść do III czytania.
3. Senat ma 14 dni na podjęcie decyzji.
4. Po poprawkach Senatu, Komisja ma 14 dni na dokonanie zmian.
5. Prezydent na wszystko ma 7 dni.

III. Ustawa budżetowa.
Prowizorium budżetowe ? założenia Rady Ministrów, które będą obowiązywały do uchwalenia budżetu.
Prawo inicjatywy ustawodawczej ma Rada Ministrów, najpóźniej na 3 miesiące przed końcem roku. Prezes Rady Ministrów przesyła projekty Marszałkowi Sejmu, Marszałkowi Senatu i Prezydentowi oraz do Komisji Finansów Publicznych (budżetowej).
Deficyt budżetowy nie może być większy niż 3/5 PKB.
1. I czytanie ? na forum Sejmu przez Przewodniczącego Komisji Finansów Publicznych. Sejm może zmniejszyć deficyt budżetowy.
2. II czytanie ? jak ustawa zwykła.
3. Ustawa trafia do Senatu, który nie może jej odrzucić i nie może zmienić deficytu, może przełożyć środki finansowe.
4. Sejm może poprawki Senatu przyjąć.
5. Prezydent musi otrzymać projekt ustawy w ciągu 4 miesięcy od złożenia go w Sejmie. Gdy Sejm nie uchwali w tym czasie ustawy budżetowej, to Prezydent w ciągu 14 dni może skrócić kadencję Sejmu. Prezydent może ustawę promulgować lub skierować ją do Trybunału Konstytucyjnego.
6. Trybunał Konstytucyjny ma 2 miesiące na sprawdzenie zgodności ustawy z Konstytucją i jeżeli jest zgodny to Prezydent ma 7 dni na podpisanie ustawy.
7. Prezydent nie może uczestniczyć w pracy nad budżetem.

IV. Tryb dokonywania zmian w Konstytucji.
Inicjatywę zmian w treści Konstytucji mają:
? Prezydent,
? Naród,
? 1/5 składu Sejmu.
1. Sejm uchwala zmianę Konstytucji większością 2/3 głosów.
2. Następnie Senat w ciągu 60 dni wyraża swoją opinię i uchwala bezwzględną większością głosów decyzję Sejmu. Gdy Senat nie zatwierdzi zmian, to ich nie ma.
Treść zmian ustala Sejm, ale ostateczną decyzję podejmuje Senat.
3. Prezydent podpisuje w ciągu 7 dni.

V. Uchwalanie ustawy na ratyfikację umowy międzynarodowej
? Umowy i sojusze wojskowe.
? Umowy ograniczające swobody i wolności obywatelskie.
? Umowy wprowadzające poważne skutki finansowe.
Przed ratyfikacją przez Prezydenta musi być zgoda w ustawie.
1. Sejm podejmuje uchwałę większością 2/3 głosów ? czas nieokreślony.
2. Senat większością 2/3 głosów ? ma na to 30 dni.
3. Prezydent 7 dni.

51. Wojewoda jako terenowy organ administracji rządowej.
Art. 7.
Wojewoda jest:
1. Przedstawicielem Rady Ministrów w województwie.
2. Zwierzchnikiem zespolonej administracji rządowej.
3. Organem nadzoru nad jednostkami samorządu terytorialnego.
4. Organem wyższego stopnia w rozumieniu przepisów o postępowaniu administracyjnym, jeżeli ustawy szczególne tak stanowią,
5. Reprezentantem Skarbu Państwa, w zakresie i na zasadach określonych w odrębnych ustawach.
Art. 10.
Wojewodę powołuje i odwołuje Prezes Rady Ministrów na wniosek ministra właściwego do spraw administracji publicznej. Prezes Rady Ministrów nadzoruje działalność wojewody:
? Pod względem zgodności jego działania z prawem i polityką rządu
? Pod względem rzetelności i gospodarności,
a także dokonuje okresowej oceny jego pracy oraz kieruje jego działalnością.
Art. 11.
1. Prezes Rady Ministrów sprawuje nadzór nad działalnością wojewody i dokonuje okresowej oceny jego pracy.
2. Nadzór nad działalnością wojewody sprawowany jest pod względem zgodności jego działania z prawem oraz polityką rządu, a także pod względem rzetelności i gospodarności.
3. Prezes Rady Ministrów kieruje działalnością wojewody, wydając w tym zakresie zarządzenia i polecenia, także z inicjatywy właściwych ministrów, oraz sprawuje kontrolę nad ich wykonaniem.
4. Prezes Rady Ministrów określa, w drodze zarządzenia, szczegółowe zasady składania przez wojewodę sprawozdania z wykonywanej działalności.
Art. 12 i 13.
Spory między wojewodami oraz między wojewodą a właściwym ministrem rozstrzyga Prezes Rady Ministrów lub upoważniony przez niego odpowiedni Minister.
Art. 15.
Wojewoda jako przedstawiciel Rady Ministrów w województwie, odpowiada za wykonywanie polityki rządu na jego obszarze, a w szczególności:
? Kontroluje wykonywanie przez organy zespolonej administracji rządowej zadań wynikających z ustaw i innych aktów prawnych,
? Kontroluje wykonywanie przez organy samorządu terytorialnego i inne samorządy zadań z zakresu administracji rządowej,
? Dostosowuje do miejscowych warunków szczegółowe cele polityki rządu, zwłaszcza w zakresie prowadzonej na obszarze województwa polityki regionalnej państwa oraz koordynuje i kontroluje wykonanie wynikających stąd zadań,
? Zapewnia współdziałanie wszystkich jednostek organizacyjnych administracji rządowej i samorządowej działających na obszarze województwa i kieruje ich działalnością,
? Reprezentuje Radę Ministrów na uroczystościach państwowych i w trakcie oficjalnych wizyt składanych w województwie przez przedstawicieli państw obcych,
? Wykonuje i koordynuje zadania w zakresie obronności i bezpieczeństwa państwa,
? Współdziała z właściwymi organami innych państw oraz międzynarodowych organizacji rządowych i pozarządowych,
? Przedstawia Radzie Ministrów projekty dokumentów rządowych w sprawach dotyczących województwa,
? Wykonuje inne zadania przewidziane w ustawach oraz ustalone przez Radę Ministrów i Prezesa Rady Ministrów.
Art. 23.
Wojewoda jest zwierzchnikiem zespolonej administracji rządowej, wykonującej funkcje policyjno-inspekcyjne. W skład tej administracji wchodzi 13 służb, inspekcji i straży (np. Służba Ochrony Zabytków, Inspekcja Sanitarna, Inspekcja Ochrony Środowiska, Policja, Kuratorium Oświaty). Wojewoda jako zwierzchnik zespolonej administracji rządowej:
? Kieruje nią i koordynuje jej działalność,
? Zapewnia warunki do skutecznego jej działania,
? Ponosi odpowiedzialność za rezultaty jej działania.
Art. 25.
Wojewoda sprawuje nadzór nad jednostkami samorządu terytorialnego, czyli sprawuje nadzór nad organami gminy, powiatu i samorządem województwa.
Art. 26.
Wojewoda:
? Reprezentuje skarb państwa w odniesieniu do mienia powierzonego mu w celu wykonywana jego zadań (rozdysponowania pieniędzy Skarbu Państwa)
? Wykonuje inne uprawnienia wynikające z reprezentowania Skarbu Państwa
? Wykonuje uprawnienia i obowiązki organu założycielskiego wobec przedsiębiorstw państwowych do czasu przekazania tej funkcji ministrowi właściwemu do spraw Skarbu Państwa lub do czasu wygaśnięcia tych uprawnień i obowiązków z innych tytułów.
Art. 27.
Wojewoda wykonuje zadania przy pomocy I i II wicewojewody oraz kierowników zespolonych służb, inspekcji i straży wojewódzkich, dyrektora generalnego urzędu wojewódzkiego oraz dyrektorów wydziałów.

Kadencja Wojewody jest związana z kadencją Rady Ministrów.
Stanowisko Wojewody to stanowisko polityczne, realizuje politykę konkretnego rządu.
Nie może pełnić innych funkcji (np. nie może być posłem czy też senatorem).

52. Akty prawne wydawane przez wojewodę.
Wojewoda oraz organy administracji rządowej niezespolonej stanowią akty prawa miejscowe obowiązujące na obszarze województwa lub jego części, na podstawie i w granicach upoważnień zawartych w ustawie.
W zakresie nie uregulowanym w ustawach i innych przepisach powszechnie obowiązujących wojewoda może wydać:
1. Rozporządzenia porządkowe ? wchodzi w życie natychmiast po ogłoszeniu, publikacja może mieć charakter: obwieszczenia, informacji w gazetach, w środkach masowego przekazu). Ostatecznie jest wymagana publikacja w Wojewódzkim Dzienniku Ustaw.
a) Wydawane jest zakresie nieuregulowanym w ustawach lub innych przepisach powszechnie obowiązujących, jeżeli jest to niezbędne do ochrony życia, zdrowia lub mienia oraz do zapewnienia porządku, spokoju i bezpieczeństwa publicznego.
b) Rozporządzenia porządkowe mogą przewidywać, za naruszenie ich przepisów, kary grzywny wymierzane na zasadach i trybie określonych w prawie o wykroczeniach.
c) Rozporządzenie porządkowe wojewoda przekazuje niezwłocznie Prezesowi Rady Ministrów, marszałkowi województwa, starostom, prezydentom miast, burmistrzom i wójtom, na których terenie rozporządzenie ma być stosowane.
d) Akty prawa miejscowego, w tym rozporządzenia porządkowe ustanowione przez wojewodę lub organy administracji niezespolonej uchyla Prezes Rady Ministrów, w trybie nadzoru.
Uchylenie następuje z powodu:
? Niezgodności z ustawami lub aktami wydanymi w celu ich wykonania.
? Niezgodności z polityką rządu lub naruszenia zasad rzetelności i gospodarności.
e) Prezes Rady Ministrów ustala w drodze rozporządzenia, tryb kontroli aktów prawa miejscowego ustanowionych przez wojewodę i organy administracji niezespolonej.
2. Rozporządzenie wykonawcze ? wojewoda musi powołać się na ustawę. Rozporządzenie wchodzi w życie po 14 dniach, najwcześniej z dniem jego opublikowania w Wojewódzkim Dzienniku Ustaw.

Wojewodę wydaje wojewódzki dziennik urzędowy, w którym ogłasza się:
? Akty prawa miejscowego stanowionego przez sejmik województwa, wojewodę, organy administracji niezespolonej.
? Akty Prezesa Rady Ministrów uchylające akty prawa miejscowego stanowionego przez wojewodę i organy administracji niezespolonej.
? Akty prawa miejscowego stanowionego przez organ powiatu i gminy.
? Wyroki sądu administracyjnego uwzględniające skargi na akty prawa miejscowego stanowionego przez organ administracji rządowej, organ samorządu województwa, organ powiatu i gminy.
? Inne akty prawne, w tym informacje i obwieszczenia, jeżeli tak stanowią przepisy szczególne.
Zasady i tryb wydawania wojewódzkiego dziennika urzędowego określa Prezes Rady Ministrów, w drodze rozporządzenia Wojewoda prowadzi zbiór wydawanych przez siebie wojewódzkich dzienników urzędowych.

53. Urząd wojewódzki.
Urząd Wojewódzki jest aparatem pomocniczym wojewody i realizuje zadania wynikające ze sprawowana przez wojewodę określonych funkcji (pkt. 35 1-5)
Szczegółową organizację oraz tryb pracy Urzędu Wojewódzkiego określa regulamin ustalony przez wojewodę w drodze zarządzenia. Częścią tego regulaminu są regulaminy komend, inspektoratów i innych jednostek organizacyjnych, będącym aparatem pomocniczym kierowników zespolonych służb, inspekcji i straży wojewódzkich, ustalone przez kierowników tych jednostek i zatwierdzone przez wojewodę. Regulamin urzędu wojewódzkiego udostępnia się do powszechnego wglądu.
Organizacje zespolonej administracji rządowej w województwie określa statut urzędu wojewódzkiego nadany przez wojewodę, zatwierdzany przez Prezesa Rady Ministrów i ogłaszany w wojewódzkim dzienniku urzędowym.
W celu usprawnienia działania wojewódzkich organów zespolonej administracji rządowej wojewoda może tworzyć delegatury urzędu wojewódzkiego.
Pracowników Urzędu Wojewódzkiego, niezatrudnionych w jednostkach organizacyjnych stanowiących aparat pomocniczy kierowników zespolonych służb, inspekcji i straży wojewódzkich, wojewoda może upoważnić na piśmie, do załatwienia określonych spraw w jego imieniu i na jego odpowiedzialność, w ustalonym zakresie, a w szczególności do wydawania decyzji administracyjnych.

Organy administracji zespolonej:
Zadania i kompetencje określone w ustawach szczególnych wykonują, w imieniu Wojewody, działający pod Jego zwierzchnictwem kierownicy zespolonych służb, inspekcji i straży wojewódzkich:
? Komendant Wojewódzki Policji (wymieniony w ustawie), powoływany przez Komendanta Głównego Policji(nie wojewody!!!),
? Komendant Wojewódzki Państwowej Straży Pożarnej (wymieniony w ustawie), powoływany przez Komendanta głównego Straży Pożarnej (nie wojewody!!!),
? Wojewódzki Konserwator Zabytków,
? Kurator Oświaty,
? Wojewódzki Inspektor Farmaceutyczny,
? Wojewódzki Inspektor Inspekcji Handlowej,
? Wojewódzki Inspektor Inspekcji Nasiennej,
? Wojewódzki Inspektor Nadzoru Budowlanego,
? Wojewódzki Inspektor Ochrony Roślin,
? Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska,
? Wojewódzki Inspektor Transportu Drogowego,
? Wojewódzki Inspektor Skupu i Przetwórstwa Artykułów Rolnych,
? Wojewódzki Lekarz Weterynarii.

Organy administracji niezespolonej ? to terenowe organy administracji rządowej podporządkowane bezpośrednio naczelnemu organowi administracji rządowej, tzn. właściwym ministrom, bądź kierownikom państwowych osób prawnych i kierownikom innych państwowych jednostek organizacyjnych wykonujących zadania z zakresu administracji rządowej na obszarze województwa.
Organy administracji niezespolonej działające na obszarze województwa są zobowiązane do uzgadniania z wojewodą projektów aktów prawa miejscowego stanowionych przez te organy na podstawie odrębnych ustaw, zapewnienia zgodności swoich działań z poleceniami wojewody, składania wojewodzie rocznych informacji, a na żądanie wojewody także bieżących wyjaśnień o swej działalności na obszarze województwa.
Wykaz ustawowy organów administracji zespolonej.
1. Dowódcy okręgów wojskowych, szefowie wojewódzkich sztabów wojskowych, wojskowi komendanci uzupełnień.
2. Dyrektorzy izb skarbowych, naczelnicy urzędów skarbowych, dyrektorzy urzędów kontroli skarbowej.
3. Dyrektorzy okręgowych urzędów górniczych i specjalistycznych urzędów górniczych.
4. Dyrektorzy okręgowych urzędów miar i naczelnicy obwodowych urzędów miar.
5. Dyrektorzy okręgowych urzędów probierczych i naczelnicy obwodowych urzędów probierczych.
6. Dyrektorzy regionalnych zarządów gospodarki wodnej.
7. Dyrektorzy izb celnych i naczelnicy urzędów celnych.
8. Dyrektorzy urzędów morskich.
9. Dyrektorzy urzędów statystycznych.
10. Dyrektorzy urzędów żeglugi śródlądowej.
11. Komendanci oddziałów Straży Granicznej, komendanci strażnic oraz komendanci granicznych placówek kontrolnych i dywizjonów Straży Granicznej.
12. Okręgowi inspektorzy rybołówstwa morskiego.
13. Państwowi inspektorzy sanitarni.
14. Powiatowi lekarze weterynarii.
15. Wojewódzcy inspektorzy transportu drogowego.

Każdy organ administracji jest organem jednoosobowym. Wyjątkiem jest tylko Rada Ministrów.

54. Prawno- ustrojowa pozycja Najwyższej Izby Kontroli.
1. Najwyższa Izba Kontroli jest naczelnym organem kontroli państwowej.
2. Działa na zasadach kolegialności i podlega Sejmowi (w latach 1976-80 NIK podlegał premierowi).
3. Kontroluje działalność organów administracji rządowej, NBP, państwowych osób prawnych i innych państwowych jednostek organizacyjnych (wszystkie należące do skarbu państwa).
4. Kontrola występuje na 4 płaszczyznach:
? legalności ? czyli zgodnie z przepisami prawa,
? rzetelności ? zgodnie z zasadami, dla których została powołana,
? gospodarności ? czy środki są wydatkowane w sposób racjonalny,
? celowości ? czy działania podejmowane przez dany podmiot wynikają z jego kompetencji.
a) Ze względu na legalność, rzetelność i gospodarność NIK-owi podlega samorząd terytorialny.
b) Ze względu na legalność i gospodarność kontroli NIK-u podlegają podmioty ze sfery niepublicznej, w tym zakresie w jakim realizują zadania publiczne.
5. NIK przedkłada sejmowi analizę wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej, wyniki kontroli i opinię o absolutorium dla rady ministrów.
6. Co roku NIK musi przeprowadzić kontrolę w stosunku do Kancelarii Sejmu, Kancelarii Senatu, Kancelarii Prezydenta, Trybunału Konstytucyjnego, Rzecznika Praw Obywatelskich, Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych, Instytutu Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, Krajowego Biura Wyborczego, Sądu Najwyższego, Naczelnego Sądu Administracyjnego oraz Państwowej Inspekcji Pracy.
7. NIK funkcjonuje w oparciu o roczny plan kontroli, musi skontrolować te podmioty, które są tam ujęte. NIK przedstawia Sejmowi coroczne sprawozdanie ze swej działalności.
8. Istnieje szereg podmiotów, które zlecają kontrolę: Prezydent, Sejm, Senat.

Skład Najwyższej Izby Kontroli:
1. Prezes NIK-u ? powoływany jest przez Sejm bezwzględną większością głosów za zgodą Senatu na wniosek Marszałka Sejmu lub grupy, co najmniej 35 posłów. Kadencja Prezesa NIK-u trwa 6 lat i maksymalnie może ją pełnić 2 kadencje. Prezes NIK-u jest:
? Nieodwoływalny.
? Chroniony immunitetem.
? Apolityczny - nie może należeć do partii politycznej.
? Obowiązuje go zasada incompatibilitas - nie może posiadać innego zatrudnienia i pełnić innej funkcji publicznej.
? Bierze udział w posiedzeniach Sejmu.
? Ma prawo uczestniczyć w posiedzeniach Rady Ministrów
2. Wiceprezesi ? Prezes NIK-u wnioskuje do Prezydium Sejmu o powołanie 24 wiceprezesów.
3. Dyrektor Generalny NIK-u ? powoływany przez Prezesa NIK-u za zgodą Marszałka Sejmu.
4. Kolegium NIK-u ? jest to organ o charakterze opiniodawczo-doradczo-odwoławczym. Kadencja Kolegium trwa 3 lata, a w jego skład wchodzą:
? Prezes NIK-u,
? Wiceprezesi,
? Dyrektor Generalny,
? 14 członków, powoływanych przez Prezydium Sejmu na wniosek Prezesa NIK-u. Siedmiu członków musi się wyróżniać wiedzą ekonomiczną i prawniczą, a drugie siedem osób to praktycy z NIK-U (dyrektorzy departamentów, delegatur, osoby zatrudnione w NIK).
Uchwały zapadają w obecności, co najmniej połowy składu Kolegium, w głosowaniu tajnym i większością głosów, (gdy liczba głosów jest równa, to rozstrzyga głos przewodniczącego).

Struktura NIK-u jest pozioma

Delegatury wojewódzkie ? Departamenty ? Wydziały

Departamenty ? obsługa NIK ? kadry, płace, dział socjalny.
Wydziały ? inspektorzy zajmujący się podobnymi sprawami.

Kontrole przeprowadza się w następujący sposób:
? wysyłamy inspektorów ? kontrola wstępna,
? kontrola wybiórcza,
? kontrola frontalna,
Każda kontrola kończy się spisaniem protokołu. Kontrolerzy wyznaczają datę usunięcia nieprawidłowości.
? rekontrola ? powtórzenie kontroli, sprawdzenie, czy zalecenia kontrolne zostały zrealizowane.

55. Sposób powoływania, zadania i pozycja ustrojowa Rzecznika Praw Obywatelskich.
Rzecznikiem Praw Obywatelskich może być obywatel polski wyróżniający się wiedzą prawniczą, doświadczeniem zawodowym, wysokim autorytetem ze względu na walory moralne i wrażliwość społeczną.
Rzecznika Praw Obywatelskich powołuje Sejm za zgodą Senatu na wniosek Marszałka Sejmu albo grupy 35 posłów.
Uchwałę Sejmu o powołaniu Rzecznika Marszałek Sejmu przesyła Marszałkowi Senatu. Senat podejmuje uchwałę w sprawie wyrażenia zgody na powołanie Rzecznika w ciągu 1 miesiąca. Jeżeli Senat odmawia wyrażenia zgody Sejm powołuje inną osobę.
Przed przystąpieniem do obowiązków Rzecznik składa przed sejmem ślubowanie.
Kadencja Rzecznika trwa 5 lat ? najwyżej przez dwie kadencje. Rzecznik jest chroniony immunitetem, odpowiada przed Sejmem i Senatem.
Rzecznik wykonuje swoje działania przy pomocy Biura Rzecznika Praw Obywatelskich, który stoi na straży praw i wolności obywateli określonych w konstytucji i przestrzegania innych przepisów prawa w Polsce. Podejmuje również działania, jeżeli uzyska informację wskazującą na naruszenie praw. Może podjąć działanie na wniosek jak i z własnej inicjatywy.
Tryb postępowania Rzecznika.
? samodzielnie prowadzić postępowanie wyjaśniające,
? zwrócić się o zbadanie sprawy do organów prokuratury,
? zwrócić się do Sejmu o zlecenie NIK przeprowadzenia kontroli,
? może występować do Trybunału Konstytucyjnego.

Rzecznik Praw Obywatelskich może powoływać swoich zastępców (obecnie ma ich dwóch). Zastępcy nie mają kadencyjności, mogą swoją funkcję pełnić przez wiele lat.
Rzecznik powołuje swoich pełnomocników. Sam jest od spraw ostatecznych. Rzecznik może pouczyć o powinnościach jakie obywatel może podjąć.
Rzecznik Praw obywatelskich funkcjonuje jak organ państwa i brak jego reakcji odpowiada sankcji karnej.

56. Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji.
Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji do 1997 roku była organem administracyjnym.
Ustawa o radiofonii i telewizji pochodzi z dnia 29.12.1992 roku i weszła w życie 01.03.1993 roku. Tego samego dnia zaczęła działalność Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji, jako organ państwowy właściwy w sprawach radiofonii i telewizji. Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji jest organem kolegialnym, który:
? stoi na straży wolności słowa w radiu i telewizji, samodzielności nadawców i interesów odbiorców oraz zapewnia otwarty i pluralistyczny charakter radiofonii i telewizji;
? gwarantuje prawo do rzetelnej informacji,
? przestrzega prawa w mediach,
Do zadań Krajowej Rady należy w szczególności:
1. projektowanie w porozumieniu z Prezesem Rady Ministrów kierunków polityki państwa w dziedzinie radiofonii i telewizji,
2. określanie, w granicach upoważnień ustawowych, warunków prowadzenia działalności przez nadawców,
3. podejmowanie, w zakresie przewidzianym ustawą, rozstrzygnięć w sprawach koncesji na rozpowszechnianie i rozprowadzanie programów,
? uznawanie za nadawcę społecznego lub odbieranie tego przymiotu, na warunkach określonych ustawą,
4. sprawowanie w granicach określonych ustawą kontroli działalności nadawców,
5. organizowanie badań treści i odbioru programów radiowych i telewizyjnych,
6. określanie opłat abonamentowych, opłat za udzielenie koncesji oraz wpis do rejestru,
7. opiniowanie projektów aktów ustawodawczych oraz umów międzynarodowych dotyczących radiofonii i telewizji,
8. inicjowanie postępu naukowo-technicznego i kształcenia kadr w dziedzinie radiofonii i telewizji,
9. organizowanie i inicjowanie współpracy z zagranicą w dziedzinie radiofonii i telewizji,
10 współpraca z właściwymi organizacjami i instytucjami w zakresie ochrony praw autorskich, praw wykonawców, praw producentów oraz nadawców programów radiowych i telewizyjnych.
Sposób powoływania członków Rady:
1. W skład Krajowej Rady wchodzi 9 członków powoływanych: 4 przez Sejm, 2 przez Senat i 3 przez Prezydenta, spośród osób wyróżniających się wiedzą i doświadczeniem w zakresie środków masowego przekazu. Członek KRRiT nie może być posłem lub senatorem.
2. Przewodniczącego Krajowej Rady wybierają członkowie Krajowej Rady ze swego grona, który może być odwołany większością 2/3 głosów ustawowej liczby członków. zastępcę również wybiera się większością 2/3 głosów.
3. Kadencja członków Krajowej Rady trwa 6 lat, licząc od dnia powołania, przy czym co dwa lata kończy się kadencja jednej trzeciej członków. Członkowie Krajowej Rady pełnią swe funkcje do czasu powołania ich następców. Członek Krajowej Rady można być tylko jedną kadencję. Członkowie KRRiT są apolityczni (zawieszają działalność w partii), są chronieni immunitetem o obowiązuje ich zasada incompatibilitas (nie łączenia stanowisk).
4. Organ uprawniony do powołania członka Krajowej Rady odwołuje go wyłącznie w przypadku:
? zrzeczenia się swej funkcji,
? choroby trwale uniemożliwiającej sprawowanie funkcji,
? skazania prawomocnym wyrokiem za popełnienie przestępstwa z winy umyślnej,
? naruszenia przepisów ustawy stwierdzonego orzeczeniem Trybunału Stanu.
5. W przypadku odwołania członka lub jego śmierci przed upływem kadencji, właściwy organ powołuje nowego członka Krajowej Rady na okres do końca tej kadencji.

Aby otrzymać koncesje trzeba posiadać źródła finansowania, odpowiednie środki techniczne. Koncesja radiowa wydawana jest maksymalnie na 7 lat, a telewizyjna na 10, a telewizja satelitarna podlega tylko rejestracji. Po upływie okresu koncesji stacje radiowe i telewizyjne muszą zgłosić ponownie swoje oferty. Największą karą za nieprzestrzeganie ustawy jest utrata koncesji. Liczba koncesji jest ograniczona i jest powiązana z przyznaniem częstotliwości od Prezesa Urzędu Regulacji Telekomunikacji i Poczty. Przyznawanie koncesji wydawane jest w drodze rozporządzenia Przewodniczącego KRRiT, na podstawie uchwały Krajowej Rady.

KRRiT wybiera Radę Nadzorczą mediów.
Przewodnicząca KRRiT ? Danuta Waniek
Prezes Radia i Telewizji ? Jan Dworak

57. Jednostki organizacyjne samorządu terytorialnego ? władza lokalna.
Każdy obywatel przynależy do samorządu terytorialnego według miejsca zamieszkania.

Gmina ? wykonuje zadania publiczne w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność, posiada osobowość prawną. Samodzielność gminy podlega ochronie sądowej. O ustroju gminy stanowi jej statut.
Rada Ministrów, w drodze rozporządzenia, tworzy, łączy i znosi gminy oraz ustala ich granice. Gmina może prowadzić działalność gospodarczą. Mieszkańcy gminy podejmują rozstrzygnięcia w głosowaniu powszechnym poprzez wybory i referendum gminne lub za pośrednictwem organów gminy.
Organami gminy, których działalność jest jawna, są:
a) Rada gminy ? kontroluje działalność zarządu gminy, gminnych jednostek organizacyjnych oraz jednostek pomocniczych.
Kadencja Rady Gminy trwa 4 lata, w jej skład chodzą:
? 12 radnych w gminach do 5.000 mieszkańców,
? 15 radnych w gminach do 10.000 mieszkańców,
? 19 radnych w gminach do 20.000 mieszkańców,
? 21 radnych w gminach do 50.000 mieszkańców,
? 23 radnych w gminach do 100.000 mieszkańców,
? 30 radnych w gminach do 200.000 mieszkańców,
? nie więcej jednak niż 60 radnych.
Rada gminy wybiera ze swojego grona przewodniczącego i 13 wiceprzewodniczących, bezwzględną większością głosów w obecności, co najmniej połowy ustawowego składu Rady, w głosowaniu tajnym.
b) Zarząd gminy ? jest organem wykonawczym gminy. W skład Zarządu gminy wchodzą: wójt albo burmistrz, jako przewodniczący zarządu, ich zastępcy oraz pozostali członkowie. W miastach powyżej 100 tysięcy mieszkańców przewodniczącym zarządy jest Prezydent miasta. W pracach zarządu uczestniczą, bez prawa głosu Sekretarz i Skarbnik gminy.

Powiat ? lokalna wspólnota samorządowa oraz odpowiednie terytorium, posiada osobowość prawną, o jego ustroju stanowi statut.
Rada Ministrów, w drodze rozporządzenia, tworzy, łączy i znosi powiaty oraz ustala ich granice.
Mieszkańcy powiatu podejmują rozstrzygnięcia w głosowaniu powszechnym poprzez wybory i referendum powiatowe.
Organami powiatu są:
a) Rada powiatu ? jest organem stanowiącym i kontrolnym powiatu, z zastrzeżeniem przepisów o referendum powiatowym. Kadencja Rady powiatu trwa 4 lata. Radni są wybierani w wyborach bezpośrednich. W skład Rady powiatu wchodzą radni w liczbie 15, w powiecie do 40.000 mieszkańców, oraz po 3 radnych na każde kolejne rozpoczęte 20.000 mieszkańców, ale nie więcej niż 39 radnych.
Rada powiatu wybiera ze swego grona przewodniczącego i jednego lub dwóch wiceprzewodniczących, bezwzględną większością głosów w obecności, co najmniej połowy ustawowego składu Rady, w głosowaniu tajnym. Rada powiatu może powoływać ze swego grona stałe i doraźne komisje do określonych zadań. Radni mogą tworzyć kluby radnych. Rada powiatu, na wniosek starosty, powołuje i odwołuje sekretarza i skarbnika powiatu.
b) Zarząd powiatu ? jest organem wykonawczym powiatu. W skład zarządu powiatowego wchodzą: Starosta jako jego przewodniczący, wicestarosta i pozostali członkowie. Rada powiatu wybiera zarząd w liczbie od 3 do 5 osób, w tym Starostę i wicestarostę. Zarząd powiatu działa do dnia wyboru nowego zarządu.
Powiatową administrację zespoloną stanowią:
? Starostwo Powiatowe,
? Powiatowy Urząd Pracy,
? Jednostki organizacyjne stanowiące aparat pomocniczy:
- Kierownicy Powiatowych Służb, Straży i Inspekcji

Województwo ? organy samorządu wojewódzkiego działają na podstawie i w granicach określonych przez ustawy. Samorząd województwa na podstawie upoważnień statutowych stanowi akty prawa miejscowego, obowiązujące na obszarze województwa.
Organami samorządu wojewódzkiego są:
a) Sejmik wojewódzki ? jest organem stanowiącym i kontrolnym województwa. Jego kadencja trwa 4 lata. W jego skład wchodzą radni wybierani w wyborach bezpośrednich w liczbie 30-tu w województwach liczących do 2.000.000 mieszkańców, oraz po 3 radnych na każde kolejne rozpoczęte 500.000 mieszkańców.
Sejmik województwa wybiera ze swego grona, bezwzględną większością głosów, przewodniczącego oraz nie więcej niż 3 wiceprzewodniczących, w obecności, co najmniej połowy ustawowego składu sejmiku, w głosowaniu tajnym.
Sejmik województwa kontroluje działalność zarządu województwa oraz wojewódzkich samorządowych jednostek organizacyjnych.
Sejmik województwa powołuje i odwołuje skarbnika wojewódzkiego, na wniosek Marszałka województwa, bezwzględną większością głosów, w obecności, co najmniej połowy ustawowego składu sejmiku, w głosowaniu tajnym.
b) Zarząd województwa ? jest organem wykonawczym województwa. W jego 5-io osobowy skład wchodzą: Marszałek województwa, jako jego przewodniczący, wicemarszałek lub dwóch wicemarszałków i członkowie. Sejmik województwa wybiera zarząd województwa, w tym Marszałka i wicemarszałków, bezwzględną większością głosów ustawowego składu sejmiku, w głosowaniu tajnym.
Zarząd województwa wykonuje zadania należące do samorządu województwa, niezastrzeżone na rzecz sejmiku województwa.

58. Miejsce władzy ustawodawczej w systemie organów państwowych w Polsce.
Określając system organów państwowych konstytucja przyjmuje za punkt wyjścia trójpodział władzy wyróżniając trzy zasadnicze funkcje państwa tj.:
? stanowienie prawa,
? wykonywanie prawa,
? rozstrzyganie sporów(wymierzanie sprawiedliwości).
Realizacja tych funkcji państwa wymaga stosowania odpowiednich form organizacyjnych i właściwych metod działania. W konsekwencji tego, w oparciu o postanowienia konstytucji wyodrębnia się cztery grupy organów państwowych:
1. organy ustawodawcze
2. organy wykonawcze
3. sądy i trybunały
4. organy kontroli państwowej i ochrony prawa
Konstytucja określając system organów państwa reguluje zasady organizacji, funkcjonowania, wzajemne stosunki a także sposób tworzenia (wybór, powoływanie, mianowanie), ich hierarchię, formy kontroli.
W systemie organów państwowych w Polsce miejsce władzy ustawodawczej tj. Sejmu i Senatu jest szczególne. Parlament uchwala ustawy, podejmuje uchwały oraz realizuje funkcję ustrojodawczą, dysponując prawem, dokonuje zmian w obowiązującej konstytucji. Organy władzy ustawodawczej posiadają także uprawnienia kreacyjne tj. powoływanie i odwoływanie centralnych organów państwa a także prawo kontroli wykonywania ustaw, rządu i ministrów. Sejm ma prawo stawiania w stan oskarżenia członków Rady Ministrów przed Trybunałem Stanu, natomiast Zgromadzenie Narodowe może podjąć uchwałę w stosunku do Prezydenta RP o pociągnięciu do odpowiedzialności konstytucyjnej.
Działania obu Izb Parlamentu nie sprowadzają się tylko do stanowienia prawa, ale mają charakter wielofunkcyjny wynikający z funkcji reprezentacji narodu, w imieniu którego stanowią prawo.
Ta działalność wymaga, aby Sejm i Senat zbudowane były w oparciu o zasadę wieloosobowości i kolegialności działania.

59. Miejsce władzy wykonawczej w systemie organów państwowych w Polsce.
Istotą władzy wykonawczej jest zarządzanie państwem w oparciu o akty ustawowe, pochodzące od organów władzy ustawodawczej, zmierzające do organizacji życia publicznego oraz zabezpieczenia wolności i praw obywateli. Władza wykonawcza polega nie tylko na stosowaniu aktów normatywnych, ale również na wydawaniu własnych aktów prawnych opartych na tych pochodzących od władzy ustawodawczej i w celu ich wykonania. Do grupy organów wykonawczych konstytucja zalicza:
1. Prezydenta RP
2. Radę Ministrów
3. Prezesa Rady Ministrów
4. Ministrów
5. Przewodniczących określonych w ustawie komitetów
6. Wojewodów.
W świetle przepisów Prezydent zajmuje pozycję ustrojową jako samodzielny ważny podmiot równoważenia dwuczłonowej władzy wykonawczej.
Rada Ministrów zajmuje szczególną pozycję w konstytucji z racji kompetencji oraz miejsca, jakie zajmuje w strukturze aparatu państwowego wobec innych organów administracji. Konstytucja określa stosunki wzajemne organów administracji i organów ustawodawczych harmonizując funkcjonowanie mechanizmu państwowego oraz dal poszanowania demokratycznych reguł działania państwa.
Rada Ministrów ma szereg obowiązków wobec parlamentu są to miedzy innymi składanie informacji i sprawozdań z działalności rządu, w szczególności ustawy budżetowej a także stanowienia aktów wykonawczych. Organy administracji rządowej są zbudowane na zasadach hierarchicznego podporządkowania a Rada Ministrów i Prezes Rady Ministrów mają określone uprawnienia nadzorczo-kontrolne i koordynacyjne.
Na administrację publiczną składają się dwa człony:
? administracja rządowa ? obejmuje organy centralne i terenowe
? samorząd terytorialny.
Zespolenie tych dwóch członów zharmonizowanie ich działania leży w kompetencji premiera i wojewodów.

60. Organy sądownicze i kontrolne w systemie organów państwowych w Polsce.
Konstytucja z 17.10.1997 roku wprowadziła nowe regulacje:
1. Organy prokuratury straciły konstytucyjne podstawy istnienia, uległy dekonstytucjonalizacji, obecnie ich byt opiera się na ustawie.
2. W jednym rozdziale konstytucji zawarte zostały regulacje prawne odnoszące się do wszystkich sądów i trybunałów (art.173). Sądy i trybunały stanowią odrębną władzę, niezależną od innych władz w państwie, a art. 175 stanowi, że wymiar sprawiedliwości w RP sprawują sądy (Sąd Najwyższy, sądy powszechne, administracyjne, wojskowe). Do Sądu Najwyższego należy sprawowanie nadzoru nad działalnością sadów powszechnych i wojskowych, a kontrolę działalności administracji publicznej spełnia Naczelny Sąd Administracyjny(NSA), który także bada zgodność z ustawami uchwał organów samorządu terytorialnego. Trybunał Konstytucyjny chroni nadrzędność konstytucji w systemie źródeł prawa, Trybunał Stanu orzeka w sprawach o naruszenie konstytucji lub ustaw przez osoby zajmujące kierownicze stanowiska w państwie(w tym posłów i senatorów). Organy te zbudowane są na zasadzie niezależności a sędziowie działają na zasadzie niezawisłości.
Konstytucja wyodrębnia organy kontroli w ścisłym znaczeniu, organy wyspecjalizowane, zadania kontroli wykonujące jako wyłączną sferę działania.
Najwyższa Izba Kontroli (NIK) - niezależność od rządu.
Rzecznik Praw Obywatelskich (RPO) - ochrona wolności i praw jednostki.
Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji (KRRiT) ? stoi na straży wolności słowa, realizacji obywatelskiego prawa do informacji.
Trybunał Stanu
Trybunał Konstytucyjny

xx. Wybory parlamentarne z roku 1993 i 1997.
Wybory 1993.
28.05.1993 roku Sejm przegłosował wniosek ?Solidarności? o wotum nieufności dla rządu Hanny Suchockiej. W rezultacie głosowania prezydent Lech Wałęsa rozwiązał w dniu 01.06.1993 roku Sejm i zarządził nowe przedterminowe wybory parlamentarne.
Wybory zostały przeprowadzone według nowej ordynacji wyborczej, która została uchwalona przez Sejm w 05.1993 roku. Cechy wyborów:
? Proporcjonalne.
? Do obliczania wyników wyborów zastosowano system d?Hondta, który preferował silne partie.
? Zakładała progi zaporowe (wyborcze):
- 5% dla komitetów wyborczych (partii).
- 8% dla koalicji wyborczej (partyjnej).
- 7% dla list ogólnopolskich.
W kampanii przedwyborczej partie koalicji stanowiącej podstawę rządu H. Suchockiej wystąpiły oddzielnie, licząc na przekroczenie progów wyborczych.
Wybory, które odbyły się 19.09.1993 roku wykazały, że progi wyborcze okazały się za wysokie dla wielu partii i koalicji partyjnych. Do Sejmu dostało się tylko 6 partii i ugrupowań, na które głosowało 64,86% wyborców.

Ugrupowanie % głosów Mandaty
Sojusz Lewicy Demokratycznej 20,41 171
Polskie Stronnictwo Ludowe 15,40 132
Unia Demokratyczna 10,59 74
Unia Pracy 7,28 41
Konfederacja Polski Niepodległej 5,77 22
Bezpartyjny Blok Wspierania Reform 5,41 16
Mniejszość niemiecka 4

Indywidualne sukcesy wyborcze kandydatów do Sejmu:

Kandydat głosy udział
Aleksander Kwaśniewski (SLD) 148.553 18,60
Hanna Suchocka (UW) 108.782 20,15
Ryszard Bugaj (UP) 86.708 10,96
Leszek Miller (SLD) 84.355 18,41
Waldemar Pawlak (PSL) 77.811 40,60
Wiesława Ziółkowska (UP) 63.637 11,78
Izabela Sierakowska (SLD) 56.229 15,43
Włodzimierz Cimoszewicz (SLD) 51.710 20,34
Leszek Moczulski (KPN) 48.400 10,47

Do Sejmu nie weszły: Porozumienie Centrum, Unia Polityki Realnej, Zjednoczone Chrześcijaństwo Narodowe, Kongres Liberalno-Demokratyczny, NSZZ ?Solidarność? i inne mniejsze partie i ugrupowania (Samoobrona, Partia X).
Wybory przyniosły zwycięstwo sił postkomunistycznych i dwa najsilniejsze ugrupowania (SLD i PSL), które uzyskały prawie dwukrotnie więcej mandatów niż zdobyły głosów utworzyły koalicję, która dotrwała przez całą kadencję Sejmu, aż do wyborów w 1997 roku.
Parlament był stabilny polityczne, sprawnie funkcjonował jednak nie miał reprezentantów wszystkich partii politycznych. Ponad 1/3 wyborców nie miała swojej reprezentacji w parlamencie.
Prezesi Rady Ministrów:
? Waldemar Pawlak (26.10.1993 ? 06.03.1995)
? Józef Oleksy (07.03.1995 ? 07.02.1996)
? Włodzimierz Cimoszewicz (07.02.1996 ? 31.10.1997)
W wyborach do Senatu wyniki przedstawiały się następująco - frekwencja 52,10:

Ugrupowanie Mandaty
Sojusz Lewicy Demokratycznej 37
Polskie Stronnictwo Ludowe 36
NSZZ ?Solidarność? 9
Unia Demokratyczna 4
Bezpartyjny Blok Wspierania Reform 2
Unia Pracy 2
Pozostali 10

Najlepsze wyniki indywidualne mieli Zbigniew Religa, Henryk Stokłosa, Zofia Kuratowska, Adam Struzik.

Wybory 1997.
Wyciągając wnioski z poniesionej klęski w wyborach w 1993 roku ? ugrupowania prawicowe przystąpiły do nowych wyborów pod sztandarem Akcji Wyborczej Solidarność (AWS) ? 34 partie polityczne, której głównym udziałowcem był NSZZ ?Solidarność?.
W wyborach parlamentarnych z 27.09.1997 roku obowiązywała taka sama ordynacja wyborcza jak w roku 1993. W wyniku wyborów, okazało się, że progi wyborcze przekroczyło tylko 5 partii i koalicji partyjnych:

Ugrupowanie % głosów Mandaty
Akcja Wyborcza Solidarność 33,8 201
Sojusz Lewicy Demokratycznej 27,1 164
Unia Wolności 13,4 60
Polskie Stronnictwo Ludowe 7,3 27
Ruch Odbudowy Polski 5,5 6
Mniejszość niemiecka 2

Nastąpiła zmiana koalicji rządzącej. Przez całą kadencję Sejmu funkcjonował jeden rząd koalicyjny AWS ? UW z premierem J. Buzkiem, który na końcu był rządem mniejszościowym.

Uwaga!!!
W 1991, 1993 i 1997 roku obowiązywały listy ogólnopolskie. Obecnie list ogólnopolskich nie ma.

xx. Organizacja i zadania prokuratury w Polsce.
Podstawowymi jednostkami organizacyjnymi prokuratury są:
? prokuratury apelacyjne,
? prokuratury wojewódzkie,
? prokuratury rejonowe.
Przełożonym tych prokuratur jest Prokurator Generalny (Minister Sprawiedliwości).
Zadania prokuratury:
? Czuwanie nad ściganiem przestępstw,
? Prowadzenie i nadzorowanie postępowania przygotowawczego,
? Wytaczanie powództw ? kierowanie spraw do sądów,
? Nadzór nad wykonaniem wyroku,
? Funkcja prewencyjna.
Organizacja prokuratur:
1. Prokuratura rejonowa - kieruje nią prokurator rejonowy.
2. Prokuratura wojewódzka ? kierują nią prokurator wojewódzki, który jest przełożonym prokuratorów prokuratury wojewódzkiej, prokuratorów rejonowych oraz prokuratorów prokuratur rejonowych na obszarze działania prokuratury wojewódzkiej. Organem kolegialnym jest kolegium prokuratury wojewódzkiej, składającej się z 4-10 członków.
3. Prokuratura apelacyjna ? obejmuje obszar kilku województw, Kieruje nią prokurator apelacyjny, któremu podlegają prokuratorzy wojewódzcy i rejonowi.
Organy kolegialne:
Zgromadzenie prokuratorów ? skład:
? Prokuratorzy prokuratury apelacyjnej
? Delegaci prokuratur wojewódzkich i rejonowych z obszaru działania tej prokuratury apelacyjnej
Kolegium prokuratury apelacyjnej ? składa się z 4-9 członków wybieranych w 2/3 przez zgromadzenie prokuratorów a w 1/3 przez prokuratora apelacyjnego. Kadencja trwa 2 lata.
Prokurator Generalny (Minister Sprawiedliwości) ? organem kolegialnym jest Rada Prokuratorów.

xx. Zasady tworzenia stowarzyszeń.
xx. Rodzaje stowarzyszeń.
Stowarzyszenie - jest do dobrowolne i trwałe zrzeszenie osób o celach nie zarobkowych, samodzielnie określające swoje programy i strukturę. Wyjątkowo może prowadzić działalność gospodarczą, przeznaczając dochód na cele statutowe z wyłączeniem członków stowarzyszenia.
W Polsce mogą być stowarzyszenia zwykłe i zarejestrowane.
? Stowarzyszenie zwykłe - może być utworzone, przez co najmniej 3 osoby; aby mogło rozpocząć działalność, wystarczy poinformowanie administracyjnego organu nadzoru. Stowarzyszenie zwykłe nie ma osobowości prawnej i nie może prowadzić działalności gospodarczej, korzystać z dodatków publicznych i tworzyć związków.
? Stowarzyszenie zarejestrowane - może być zarejestrowane, przez co najmniej 15 osób, które muszą uchwalić statut określający: cele, teren działania i władze. Po zarejestrowaniu przez sąd wojewódzki stowarzyszenie uzyskuje osobowość prawną.
Stowarzyszenia w liczbie, co najmniej 3 osób mogą zakładać związki stowarzyszeń.

W Polsce, do 1989 roku stowarzyszenie wyższej użyteczności posiadało tytuł stowarzyszenia zarejestrowanego, mającego szczególne osiągnięcia w realizacji celów społecznych np. PCK.
Ogólny nadzór nad stowarzyszeniami ma ministerstwo spraw wewnętrznych w porozumieniu z właściwymi ministrami (ustawa z 1989 roku).

xx. Wolności, prawa i swobody obywatelskie.
Wolności, prawa i swobody obywatelskie ujęte są w II Rozdziale Konstytucji RP i podzielone są na trzy grupy:
? wolności i prawa osobiste,
? wolności i prawa polityczne
? wolności i prawa ekonomiczne
Wolności i prawa osobiste:
1. Prawo każdego człowieka do ochrony życia.
2. Zakaz stosowania tortur, okrutnego i poniżającego traktowania lub karania, zakazuje się poddawania eksperymentom naukowym w tym medycznym bez dobrowolnego wyrażenia zgody
3. Każdemu zapewnia się nietykalność i wolność osobistą, gwarancje bezpieczeństwa osobistego:
? Zakazuje się bezprawnego pozbawienia wolności.
? Każdy pozbawiony wolności nie na podstawie wyroku ma prawo odwołania się do sądu w celu niezwłocznego ustalenia legalności tego pozbawienia.
? Zatrzymany powinien być niezwłocznie poinformowany o przyczynach zatrzymania.
? Powinien w ciągu 48 godzin od chwili zatrzymania przekazany do dyspozycji sądu zatrzymanego należy zwolnić, jeżeli w ciągu 24 godzin od przekazania do dyspozycji Sądu nie zostanie doręczone mu postanowienie Sądu o tymczasowym aresztowaniu wraz z przedstawionymi zarzutami.
? Każdy bezprawnie pozbawiony wolności ma prawo do odszkodowania.
4. Prawo do ochrony i obrońcy z urzędu lub z wyboru
5. Prawo do rzetelnego sądu ? niezależnego, bezstronnego, niezawisłego, działającego bez uzasadnionej zwłoki, jawnie rozpatrującego sprawę, orzeczenie w I instancji każda ze stron może zaskarżyć.
6. Prawo do ochrony prywatności w tym: tajemnica korespondencji, nienaruszalność mieszkania, prawo każdego do zachowania w tajemnicy informacji dotyczących jego osoby.
7. Wolność wyboru miejsca pobytu i zamieszkania oraz wyjazdu i powrotu do kraju
8. Wolność sumienia i religii.
9. Wolność komunikowania się, tzn. wolność pozyskiwania i rozpowszechniania informacji oraz wyrażania swoich poglądów, zakaz koncesjonowania wydawnictw i zakaz cenzury prewencyjnej.
10. Wolność twórczości artystycznej i badań naukowych, wolność nauczania.
11. Zakaz ekstradycji obywateli polskich oraz osób podejrzanych o popełnienie przestępstwa politycznego bez użycia siły.
12. Prawo azylu.
Prawo i wolności polityczne:
1. Wolność zgromadzeń
2. Wolność zrzeszania się w związkach zawodowych, organizacjach społeczno-zawodowych rolników oraz w organizacjach pracodawców.
3. Prawo do uczestnictwa w życiu publicznym.
? Prawo wyborcze
? Prawo obywateli do dostępu do służby publicznej na zasadach równości
? Prawo do informacji o działalności władz i instytucji publicznych
? Prawo inicjatywy ustawodawczej i udział w referendum
4. Prawo do składania petycji, wniosków oraz skarg zbiorowych i indywidualnych do organów publicznych.
Prawo i wolności ekonomiczne, socjalne i kulturalne:
1. Prawo do ochrony własności i prawo dziedziczenia.
2. Swoboda działalności gospodarczej
3. Wolność wyboru zawodu i miejsca pracy, zakaz pracy przymusowej; obowiązek prowadzenia przez państwo polityki zmierzającej do pełnego, produktywnego zatrudnienia, poprzez realizowanie programów zwalczania bezrobocia, organizowanie i wspieranie poradnictwa i szkolenia zawodowego oraz robót publicznych i prac interwencyjnych
4. Prawo do ochrony warunków pracy; ustawowego określenia dni wolnych od pracy, płatnego urlopu, maksymalnych norm czasu pracy
5. Prawo do nauki; bezpłatne nauczanie w szkołach publicznych, możliwość ustawowego wprowadzenia opłat za naukę w publicznych szkołach wyższych, wolność nauczania i tworzenia szkół niepublicznych
6. Prawo do zabezpieczenia społecznego w razie niezdolności do pracy
7. Prawo do opieki zdrowotnej świadczoną przez publiczną służbę zdrowia; obowiązek władz publicznych zapewnienia opieki zdrowotnej dzieciom, kobietom ciężarnym, osobom w podeszłym wieku i niepełnosprawnym.
8. Obowiązek państwa zapewnienia prawnej ochrony rodziny i praw dziecka.
9. Obowiązek państwa tworzenia warunków bezpieczeństwa ekologicznego i obowiązek ochrony środowiska przez władze publiczne.
10. Obowiązek władz publicznych prowadzenia polityki sprzyjającej zaspokajaniu potrzeb mieszkaniowych obywateli.
11. Obowiązek władz publicznych ochrony konsumentów, użytkowników i najemców przed praktykami zagrażającymi ich zdrowiu i bezpieczeństwu oraz przed nieuczciwymi praktykami rynkowymi.

xx. Konstytucyjne gwarancje praw obywatelskich.