Zagadnienia na egzamin- system polityczny RP

System polityczny RP

System polityczny czyli inaczej aparat państwowy, jest to ustrój, który uwzględnia mechanizmy rządzenia, ale przede wszystkim instytucje państwowe określając ich struktury i procesy za pomocą których współdziałają one z całym społeczeństwem. Trwa pomimo zmiany rządów.

Główne elementy systemu politycznego
-idee i wartości polityczne (np. suwerenność narodu)
-organizacje i instytucje uczestniczące w życiu politycznym (związki zawodowe)
-normy regulujące i organizujące wcielenie w życie idei i wartości politycznych (normy prawne)

Główne cechy ustroju:

-czynniki ekonomiczne
-czynniki polityczne
-czynniki kulturowe

Typy ustrojów:
1) poliarchie zachodnie (demokracja liberalna
2) nowe demokracje (Polska)
3) ustroje Azji Wschodniej (Indie)
4) ustroje islamskie (Egipt)
5) ustroje wojskowe

Konstytucja to ustawa zasadnicza wyposażona w najwyższą moc prawną. Jest uchwalana w specjalny sposób i odwoływana w szczególnych przypadkach. Jest nadrzędna nad innymi aktami prawnymi. Reguluje trzy podstawowe elementy ustroju: 1)podstawy ustroju państwa 2)określa zasady organizacji i powoływania najważniejszych instytucji aparatu państwowego 3)reguluje podstawowe prawa i obowiązki obywateli. Pierwsza konstytucja na świecie USA-1787, pierwsza w Europie Konstytucja 3-ego maja-1791. Rozróżniamy konstytucje: wieczyste i czasowe.

Konstytucja 3-ego maja 1791
-trójpodział władzy
-sejm składał się z Izby poselskiej i senatorskiej
-ograniczała władzę królewską (król panuje, ale nie rządzi)
- wprowadzała regencję

Konstytucja marcowa 1921
-wprowadzała ustrój republiki demokratycznej o charakterze parlamentarno-gabinetowym
-trójpodział władzy
-dwuizbowy parlament-sejm i senat= zgromadzenie narodowe
-władza wykonawcza rząd
-rada ministrów nie jest odpowiedzialna rzedł prezydentem
-kadencja prezydenta 7 lat-zwierzchnik sił zbrojnych
-samorządowy podział terytorialny
Konstytucja kwietniowa 1935
-wprowadzała republikę autorytarną
-trójpodział władzy
-2izbowy parlament
-4 przymiotnikowe wybory: powszechne, bezpośrednie, tajne i równe
-prezydent- kadencja 7 lat, wybierany przez elektorat, uprawnienia: ustawodawcza, veto, zwierzchnik sił zbrojnych, prawo łaski

Konstytucja RP 1997
-zasada suwerenności narodu (władza narodu jest nieograniczona)
-zasada suwerenności i niepodległości RP
-zasada legalizmu (postępowanie zgodne z obowiązującym prawem)
-zasada pomocniczości (oznacza to akceptację interwencjonizmu państwowego-UE)
-zasada społecznej gospodarki rynkowej (Społeczna gospodarka rynkowa, oparta na wolności działalności gospodarczej, własności prywatnej oraz solidarności, dialogu i współpracy partnerów społecznych stanowi podstawę ustroju gospodarczego Rzeczypospolitej Polskiej)
-zasada republikańskiej formy państwa
-zasada reprezentacji politycznej
-zasada demokratycznego państwa prawa
-zasada podziału i równowagi władzy (trójpodział władzy)
-zasada pluralizmu społecznego (życiu społecznym jest to taka sytuacja w funkcjonowaniu państwa lub innej organizacji, gdy różne grupy mają prawo wyrażać swoje interesy, w tym zwłaszcza mieć udział w sprawowaniu władzy. Pluralizm zakłada poszanowanie zróżnicowań społecznych i kulturowych i uznanie równości poglądów)
-zasada zrównoważonego rozwoju (jakość życia na poziomie na jaki pozwala obecny rozwój cywilizacyjny w przeciwieństwie do "żelaznej reguły ekonomii")
-zasada sprawiedliwości społecznej (oznacza taką organizację systemu ekonomicznego danego państwa, w którym jest zachowany w miarę równy dostęp do podstawowych dóbr materialnych przez wszystkich jego mieszkańców, a w bardziej minimalnej wersji przynajmniej w miarę równe szanse na uzyskanie takiego dostępu do tych dóbr, który umożliwia godne życie oraz brak grup społecznych, które są całkowicie zepchnięte na margines nędzy, bez realnych szans na poprawę swojej sytuacji)
Referendum (głosowanie ludowe) forma głosowania o charakterze powszechnym, najbliższe ideałowi demokracji bezpośredniej, w której udział mogą brać wszyscy obywatele uprawnieni do głosowania (tj. mający czynne prawo wyborcze). W czasie referendum obywatele całego państwa lub jego części wyrażają swoją opinię w kwestii poddawanej głosowaniu.

Koalicja (sojusz państw) - sojusz państw w celu wspólnego prowadzenia wojny przeciwko innemu państwu lub grupie państw;.

Koalicja rządowa - porozumienie partii politycznych w celu wspólnego wzięcia udziału w wyborach (koalicja wyborcza) lub utworzenia nowego rządu.

Opozycja ugrupowanie lub grupa ugrupowań, w szczególności partii politycznych, będąca przeciwna polityce rządu, nie tworzących rządu i dążąca do przejęcia władzy.

Elektorat ogół osób posiadających prawo do głosowania. W zależności od ustroju politycznego elektorat stanowi pewna część populacji.

Mandat jako umocowanie określonej osoby do uczestnictwa w zbiorowym ciele obsadzanym w wyborach ? mandat ma poseł na Sejm, radny gminy itp., ale również członek zarządu organu osoby prawnej (spółki, spółdzielni, fundacji itp.). Wyróżnia się dwa rodzaje: mandat wolny i mandat imperatywny.

Funkcje Sejmu:
-ustawodawcza (tworzy prawo)
-kreatywna (uczestniczy w tworzeniu Rady Ministrów oraz innych organów)
-kontrolna (sprawuje nadzór nad działalnością sądów)

Funkcje Senatu:
-opiniuje ustawy uchwalone przez Sejm
-inicjatywa ustawodawcza
-udział w powoływaniu prezesa NIK-u i Rzecznika Praw Obywatelskich

Sejm i Senat zbierają się w Zgromadzenie Narodowe w określonych przypadkach:
-uchwalenie konstytucji
-podczas przysięgi nowowybranego prezydenta
-w przypadku postawienia prezydenta przed Trybunałem Stanu
-kiedy stwierdza się brak możliwości rządzenia przez prezydenta

KRAJOWA RADA SĄDOWNICTWA
-stoi na straży niezawisłości sędziowskiej i niezawisłości sądów
-25 członków
-podejmowanie uchwał w sprawach wystąpienia do Trybunału Konstytucyjnego o zbadanie zgodności z Konstytucją RP aktów normatywnych w zakresie dot. niezależności sądów i niezawisłości sędziów
-rozpatrywanie i ocena kandydatur do pełnienia urzędu sędziowskiego oraz przedstawianie prezydentowi RP o powołanie sędziów w Sądzie Najwyższym, Naczelnym Sądzie Administracyjnym, sądach powszechnych, wojewódzkich, administracyjnych i wojskowych
-występowanie do rzecznika dyscyplinarnego w sprawie sędziów i ich wyroków
-zajmowanie stanowiska w sprawie zatrudnienia sędziów
-wybór rzecznika dyscyplinarnego sędziów i sądów powszechnych

Wolności i prawa osobiste:
-prawo do ochrony życia człowieka
-wolność osobista i nietykalność
-wolność wyrażania swoich poglądów
-wolność sumienia i religii
-prawo do własności prywatnej

Wolności i prawa polityczne:
-wolność zrzeszania się
-prawo wyborcze
-prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne

Środki ochrony wolności i praw-obywatel ma prawo:
-wnieść skargę do Trybunału Konstytucyjnego
-wystąpić do rzecznika praw obywatelskich
-do wynagrodzenia szkody wyrządzonej przez organ administracji publicznej, która działa niezgodnie z prawem

Obowiązki obywatela RP:
-przestrzeganie prawa
-ponoszenie świadczeń publicznych (podatki)
-obrona ojczyzny w tym służba wojskowa

Sposób i kryteria wyboru posła, senatora
-posłowie są wybierania w wyborach powszechnych, równych, proporcjonalnych i tajnych
-senatorzy wybierani są w wyborach powszechnych, równych i tajnych
-organizacja i sposób przeprowadzenia wyborów oraz zasady prawa wyborczego określa ustawa zwana Ordynacją Wyborczą

Zasada powszechności, określa, że wszyscy obywatele są równi (którzy ukończyli 18 lat) niezależnie od płci, rasy, wykształcenia, języka, zawodu, przekonań religijnych czy politycznych mają czynne prawo wyborcze.

Bierne prawo wyborcze przysługuje obywatelom od 18 r.ż. mogą być wybierani do rady gmin, powiatów.

Zasada wyborów bezpośrednich-obywatel osobiście głosuje na kandydata do Sejmu, Senatu, na prezydenta.

Zasada równości każdy obywatel Am taka sama liczbę głosów i głos każd4go wyborcy znaczy tyle samo.

Tajność głosowania każdy obywatel ma prawo do zachowania tajemnicy dokonanego przez siebie wyboru.

Struktura Sejmu:
-na czele marszałek
-drugą płaszczyzna jest prezydium sejmu (1)
- (1)konwent seniorski-marszalek, w-ce marszałek, przewodniczący klubów parlamentarnych
-460 posłów (2)
-następna płaszczyzna (3)komisje sejmowe i nadzwyczajne
-kolejna płaszczyzna (4) to kancelaria sejmu

Struktura Senatu:
-na czele marszałek senatu
-prezydium senatu i konwent seniorów (1 płaszczyzna)
-senat (2) 100 senatorów
-komisje senatu, komisje nadzwyczajne senatu (3)
-kancelaria senatu (4)
Uprawnienia prezydenta:
-występuje z wnioskiem do Sejmu o powołanie lub odwołanie prezesa NBP
-powołuje prezesa Sądu Najwyższego oraz Naczelnego Sądu administracyjnego, 2-óch członków KRRiT
-nadaje ordery i odznaczenia
-mianuje generałów, admirałów i marszałka Polski
-korzysta z prawa łaski
-zarządza wybory i zwołuje I posiedzenie Sejmu i Senatu
-może rozwiązać Sejm
-posiada inicjatywę ustawodawczą
-może ogłaszać referendum krajowe za zgodą Senatu
-mianuje prezesa Rady Ministrów
-jest zwierzchnikiem sił zbrojnych
-mianuje i odwołuje ambasadorów

NIK:
-kontroluje działalność rządu i ministerstw, wszystkie organy administracji publicznej oraz NBP

Rzecznik Praw Obywatelskich:
-powoływany przez Sejm za zgodą Senatu
-organ niezależny i odpowiada tylko przed Sejmem

KRRiTv:
-członków powołuje Sejm, Senat i prezydent
-organ niezależny od innych organów administracji sądowej
-zadania to: czuwanie nad wolnością słowa i nieograniczony dostęp do informacji płynących z massmediów

Struktura sądów i Trybunałów:
-Sąd Najwyższy ?najwyższy organ sądownictwa, wyjaśnia przepisy prawne, które budzą wątpliwości w formie uchwał, stwierdza ważność wyboru do sejmu i senatu, prezydenta oraz ważność referendum ogólnokrajowego, na czele stoi Prezes powoływany przez prezydenta na 6 lat. Podlegają mu: Wojskowe S ądy Okręgowe, Sądy Apelacyjne, Naczelny Sąd Administracyjny

Trybunał Konstytucyjny ? organ sądownictwa konstytucyjnego w Polsce, znany także w ustrojach innych państw. Jego podstawowym zadaniem jest kontrolowanie zgodności norm prawnych niższego rzędu z normami prawnymi wyższego rzędu, przede wszystkim z Konstytucją i niektórymi umowami międzynarodowymi .

Zakres działania Trybunału określa Konstytucja. Do kompetencji Trybunału Konstytucyjnego należy:
? badanie zgodności ustaw i ratyfikowanych umów międzynarodowych z Konstytucją
? badanie zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymagała uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie
? badanie zgodności umów międzynarodowych z ustawami
? rozpatrywanie skarg konstytucyjnych
? rozstrzyganie sporów kompetencyjnych pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi organami państwa
? orzekanie o zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych
? uznawanie przejściowej niemożności sprawowania urzędu przez Prezydenta Rzeczypospolitej i powierzanie Marszałkowi Sejmu tymczasowego wykonywania obowiązków Prezydenta
? rozpatrywanie pytań prawnych skierowanych przez sądy

Trybunał Stanu w Polsce jest konstytucyjnym organem władzy sądowniczej, którego główne zadanie polega na egzekwowaniu odpowiedzialności najwyższych urzędników państwowych za naruszenie Konstytucji lub ustawy, w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie swojego urzędowania, jeśli czyn ten nie wyczerpuje znamion przestępstwa oraz za przestępstwa pospolite i skarbowe w przypadku Prezydenta RP.

Podmioty odpowiedzialne przed Trybunałem Stanu:
Przed Trybunałem Stanu mogą zostać postawieni jedynie przedstawiciele najwyższych władz państwowych, wymienieni w art. 198 Konstytucji Są to:
? Prezydent - za naruszenie Konstytucji lub ustawy, ale też za przestępstwa pospolite i skarbowe,
? Premier i ministrowie - za naruszenie Konstytucji lub ustawy, oraz za przestępstwa związane z pełnioną przez nich funkcją,
? prezes NBP - za naruszenie Konstytucji lub ustawy,
? prezes NIK - za naruszenie Konstytucji lub ustawy,
? członkowie KRRiT - za naruszenie Konstytucji lub ustawy,
? kierownicy ministerstw - za naruszenie Konstytucji lub ustawy,
? Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych - za naruszenie Konstytucji lub ustawy,
? posłowie i senatorowie - w razie złamania zakazu działalności gospodarczej i czerpania korzyści z majątku Skarbu Państwa
Trybunał Stanu może orzekać kary:
? utraty czynnego i biernego prawa wyborczego
? utraty wszystkich lub niektórych orderów, odznaczeń i tytułów honorowych,
? zakaz zajmowania kierowniczych stanowisk lub pełnienia funkcji związanych ze szczególną odpowiedzialnością w organach państwowych i organizacjach społecznych
? pozbawienia mandatu poselskiego,
? utraty zajmowanego stanowiska, z którego pełnieniem związana jest odpowiedzialność przed Trybunałem Stanu,
? za przestępstwa i przestępstwa skarbowe - kary przewidziane w ustawach

Rada Ministrów zwana popularnie rządem ? organ kolegialny władzy wykonawczej w większości krajów, w których funkcjonuje parlamentarno-gabinetowy system polityczny. Przewodniczący rady ministrów jest zazwyczaj nazywany premierem (pierwszym ministrem), choć w niektórych krajach (np: Niemcy) jest tradycyjnie nazywany kanclerzem.
W krajach o systemie parlamentarno-gabinetowym rząd jest wyłaniany i odpowiedzialny przed parlamentem. W systemie prezydenckim pracami rządu kieruje prezydent lub osoba mianowana przez prezydenta wedle własnego uznania. W takim systemie rząd nie jest odpowiedzialny przed parlamentem, tylko przed prezydentem.
Skład i organizacja
Zgodnie z obowiązującą Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. Rada Ministrów składa się z Prezesa Rady Ministrów oraz ministrów. W skład Rady Ministrów mogą być powoływani Wiceprezesi Rady Ministrów oraz przewodniczący określonych w ustawach komitetów. Prezes oraz Wiceprezesi Rady Ministrów mogą pełnić także funkcję ministra lub przewodniczącego komitetu.

Kompetencje
Rada Ministrów:
? prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczną Rzeczypospolitej Polskiej
? kieruje administracją rządową
? w zakresie i na zasadach określonych w Konstytucji i ustawach w szczególności:
o zapewnia wykonanie ustaw,
o wydaje rozporządzenia,
o koordynuje i kontroluje prace organów administracji rządowej,
o chroni interesy Skarbu Państwa,
o uchwala projekt budżetu państwa,
o kieruje wykonaniem budżetu państwa oraz uchwala zamknięcie rachunków państwowych i sprawozdanie z wykonania budżetu,
o zapewnia bezpieczeństwo wewnętrzne państwa oraz porządek publiczny,
o zapewnia bezpieczeństwo zewnętrzne państwa,
o sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie stosunków z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi,
o zawiera umowy międzynarodowe wymagające ratyfikacji oraz zatwierdza i wypowiada inne umowy międzynarodowe,
o sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie obronności kraju oraz określa corocznie liczbę obywateli powoływanych do czynnej służby wojskowej,
o określa organizację i tryb swojej pracy.

Procedura utworzenia
Obowiązująca Konstytucja przewiduje następującą procedurę utworzenia rządu:
? Wariant I
o W ciągu 14 dni od pierwszego posiedzenia Sejmu lub przyjęcia dymisji poprzedniej Rady Ministrów Prezydent Rzeczypospolitej desygnuje Prezesa Rady Ministrów, tj. wskazuje osobę (zwykle wytypowaną wcześniej przez partię polityczną mającą większość w Sejmie lub koalicję partii), która otrzymuje misję sformowania rządu
o Osoba desygnowana na Prezesa Rady Ministrów w ciągu 14 dni proponuje Prezydentowi skład Rady Ministrów
o Prezydent powołuje Prezesa Rady Ministrów oraz pozostałych członków Rady Ministrów oraz odbiera przysięgę od nowo powołanej Rady Ministrów (
o W ciągu 14 dni od powołania przez Prezydenta Rady Ministrów Prezes Rady Ministrów przedstawia Sejmowi program działania Rady Ministrów (expos) z wnioskiem o udzielenie jej wotum zaufania. Sejm uchwala wotum zaufania bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów
? Wariant II
o W razie nie powołania Rady Ministrów w przedstawionym wyżej trybie lub nieudzielenia jej wotum zaufania przez Sejm, w ciągu 14 dni od upływu terminów określonych, Sejm wybiera Prezesa Rady Ministrów oraz proponowanych przez niego członków Rady Ministrów bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Prezydent powołuje tak wybraną Radę Ministrów i odbiera od niej przysięgę
? Wariant III
o W razie niepowołania Rady Ministrów Prezydent w ciągu 14 dni powołuje Prezesa Rady Ministrów i na jego wniosek pozostałych członków Rady Ministrów oraz odbiera od nich przysięgę. (W praktyce ustrojowej, 11 czerwca 2004 roku, doszło uprzednio do desygnowania Prezesa Rady Ministrów.
o W ciągu 14 dni od powołania przez Prezydenta Rady Ministrów Prezes Rady Ministrów przedstawia Sejmowi program działania Rady Ministrów (expos) z wnioskiem o udzielenie jej wotum zaufania. Sejm uchwala wotum zaufania zwykłą większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.
o W razie nieudzielenia Radzie Ministrów wotum zaufania Prezydent skraca kadencję Sejmu i zarządza wybory

Zasada proporcjonalności - każda z partii otrzymuje mandaty w stosunku proporcjonalnym do liczby uzyskanych głosów. W celu rozdzielenia mandatów stosuje się różnego rodzaju przeliczenia liczby głosów biorąc pod uwagę także przynależność partyjną kandydatów (zazwyczaj stosuje się promującą większe ugrupowania metodę d'Hondta, lub metodę Sainte-Lague'a). W efekcie przeliczenia wybrany kandydat niekoniecznie musi być tym, który uzyskał najwięcej głosów - zwykle w ordynacji proporcjonalnej jest to kandydat, który zajmował pierwsze miejsce na liście partyjnej, na którą padło najwięcej głosów. System proporcjonalny uważany jest za lepiej oddający preferencje wyborców
Ordynacja większościowa jest systemem, w którym z reguły każdemu okręgowi wyborczemu przypada jeden mandat, który uzyskuje kandydat, na którego oddano największą ilością głosów. System ten stosowany jest m.in. w Wielkiej Brytanii, Stanach Zjednoczonych, Francji, a także w Polsce, w wyborach do Senatu. System większościowy, poprzez ograniczenie ilości ugrupowań w parlamencie, prowadzi zazwyczaj do powstania jednopartyjnych większości.