Instytucja Rzecznika Praw Obywatelskich dla ochrony praw człowieka w Polsce

Aby określić zakres obowiązków i działania organu administracji jakim jest rzecznik Praw Obywatelskich chciałabym rozpocząć swoja pracę od zdefiniowania samego określenia :
prawa człowieka. Przy tworzeniu tej definicji pomocne będą mi słowa dr Krzysztofa Motyki :
??Prawa człowieka są prawami o charakterze publicznoprawnym, są przysługującymi człowiekowi szczególnego rodzaju prawami podmiotowymi?. Oznacza to nie mniej ni więcej, iż prawa człowieka są przyrodzone, powszechne, niezbywalne oraz nienaruszalne. Należą się każdemu do chwili narodzin aż do śmierci.
W chwili gdy będą łamane każdy pełnoletni człowiek może zwrócić się do Rzecznika Praw Obywatelskich. Ten zobowiązany jest podjąć kroki zmierzające do rozstrzygnięcia wniosku petenta. Jak wyczytać można w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 1997 roku Rzecznik Praw Obywatelskich jest organem niezawisłym i niezależnym, który stoi na straży wolności i praw człowieka. Konstytucja jest aktem nadrzędnym, najważniejszym ale nie tylko ona wskazuje nam urząd RPO, są również inne akty normatywne np.: Ustawa z 15 lipca 1987 roku o Rzeczniku Praw Obywatelskich. Osoba
na stanowisko RPO powoływana jest przez Sejm za zgoda Senatu na okres 5 lat licząc od dnia złożenia ślubowania przed Sejmem. Jak sądzę właśnie z uwagi na niezawisłość ów rzecznikiem może być osoba, która nie należy do żadnej partii politycznej, po to by nie czuć zobowiązania
do zatwierdzających jego kandydaturę. Oprócz ww. warunku ponadto Rzecznik nie powinien prowadzić działalności gospodarczej , której fach godziłby w godność tego urzędu. Kandydat
na to stanowisko musi być obywatelem Rzeczypospolitej Polskiej, posiadać wiedzę prawniczą, doświadczenie zawodowe by z należytą kompetencją sprawować swą pracę oraz musi cieszyć się nienaganną opinią. Przed przystąpieniem do pracy rzecznik składa wspomniane nieco wcześniej ślubowanie. Od tego momentu jego kadencja trwa 5 lat, chyba że wcześniej zostanie odwołany z tego stanowiska. Można to uczynić w sytuacji rażącego naruszenia przez niego założeń ślubowania poprzez: niestosowne zachowanie bądź ogólnie złą postawę. Rzecznik może zrzec się wykonywania powierzonych mu zadań. Dzieje się to w sytuacji niezdolności do pracy powstałej w skutek choroby,
i tutaj powinno to być poparte stosownym zaświadczeniem lekarskim. Gdyby któraś z powyższych sytuacji miała miejsce Rzecznik jest odwoływany w drodze uchwały przez Sejm na wniosek Marszałka Sejmu. Rzecznik pełni swe obowiązki do chwili objęcia stanowiska przez jego następcę. Ta sama osoba może być wybrana maksymalnie dwa razy.
Rzecznik Praw obywatelskich został powołany do ochrony praw człowieka w Polsce toteż musi interweniować na każde doniesienie o naruszaniu praw i wolności człowieka. Podjąć się tej czynności może na kilka sposobów a mianowicie:
? na wniosek obywatela
? na wniosek rzecznika Praw Dziecka
? na wniosek organów samorządowych
? z własnej inicjatywy
Warto podkreślić, iż wniosek ten jest zwolniony od opłat.
Powinien zawierać:
? informację o wnioskodawcy
? wskazywać osobę lub osoby, których wolności lub prawa zostały naruszone
Bezsprzecznym jest również obowiązek określenia przedmiotu sprawy.
W chwili wpłynięcia sprawy praca Rzecznik Praw Obywatelskich dzieli się na trzy etapy.

W pierwszym etapie Rzecznik zapoznawszy się ze wnioskiem może:
? podjąć sprawę,
? poprzestać na wskazaniu wnioskodawcy przysługujących mu środków działania,
? przekazać sprawę innemu organowi,
? nie podjąć sprawy, przy czym zobowiązany jest do zawiadomienia o tym zarówno wnioskodawcę jak i osobę, której sprawa dotyczy.
W drugim etapie i sytuacji - kiedy rzecznik podejmuje się prowadzenia sprawy uprawniony jest on przez Ustawę do samodzielnego prowadzenia postępowania ale również może się zwrócić z prośba do innych organów właściwych ( tj. organów nadzoru, Prokuratury, Najwyższej Izby Kontroli itp.) o interwencję. Wspomniana Ustawa daje Rzecznikowi prawo do zbadania nawet bez uprzedzenia każdej sprawy. Może on również żądać wyjaśnień, przedstawienia akt każdej sprawy prowadzonej przez organy administracji państwowej, rządowej czy terytorialnej. W pracy rzecznika ważna jest możliwość zlecania sporządzenia opinii czy ekspertyz. Nawet taki organ jak Sąd czy Prokuratura zobowiązane są współpracować z Rzecznikiem. W szczególności w sytuacji, gdy prowadzone są rozprawy sadowe bądź zapadł prawomocny wyrok w sprawie, która ma znaczenie w punktu widzenia interwencji rzecznika - takie akta musza być udostępnione na każde jego żądanie.
W ten oto sposób mogę przejść do opisania trzeciego etapu pracy Rzecznika Praw Obywatelskich. Po zapoznaniu się ze wszystkimi aspektami sprawy rzecznik przechodzi
do wydania opinii. I tak zgodnie z art. 14 ustawy ??Rzecznik może:
1) wyjaśnić wnioskodawcy, że nie stwierdził naruszenia wolności i praw człowieka
i obywatela,
2) skierować wystąpienie do organu, organizacji lub instytucji, w których działalność stwierdził naruszenie wolności bądź praw człowieka i obywatela,
3) zwrócić się do organu nadrzędnego nad jednostką, o której mowa w punkcie 2,
z wnioskiem o zastosowanie środków przewidzianych w przepisach prawa. Żądać wszczęcia postępowania w sprawach cywilnych, jak również wziąć udział w każdym toczącym się już postępowaniu ? na prawach przysługującym prokuratorowi,
4) żądać przez uprawnionego oskarżyciela postępowania przygotowawczego
w sprawach o przestępstwa ścigane z urzędu,
5) zwrócić się o wszczęcie postępowania administracyjnego, wnosić skargi do sadu administracyjnego, a także uczestniczyć w tych postępowaniach, na prawach przysługującym prokuratorowi,
6) wystąpić z wnioskiem o ukaranie, a także o uchylenie prawomocnego rozstrzygnięcia w postępowaniu w sprawach o wykroczenia, na zasadach i w trybie określonych
w odrębnych przepisach
7) wnieść kasację lub rewizję nadzwyczajną od prawomocnego orzeczenia, na zasadach
i trybie określonych w odrębnych przepisach?

Rzecznik interweniuje nie tylko na prośbę obywatela czy organizacji. Może również występować z inicjatywą ustawodawczą z zakresu ochrony wolności oraz praw człowieka. Jeżeli zwróci się on do jakiegoś organu, organizacji czy instytucji o pomoc w wyjaśnieniu sprawy wszystkie te wyżej wymienione instytucje zobowiązane są z nim współpracować.
Rzecznik nie jest organem, który występuje z interwencją tylko na wniosek polskich obywateli. W art. 18 cytowanej przeze mnie wcześniej ustawy wyczytać można, że rzecznik reaguje na naruszenie praw w stosunku do osoby będącej cudzoziemcem przebywającej
na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
Rzecznik swoją funkcję sprawuje za pomocą biura Rzecznika Praw Obywatelskich z siedzibą
w Warszawie. Dla ułatwienia oraz usprawnienia swojej pracy może powołać zastępców
(nie więcej jednak niż trzech) oraz pełnomocników terenowych. Obydwie te czynności odbywają się za zgodą Marszałka Sejmu.
Ze swojej pracy Rzecznik musi składać raport przed Sejmem i Senatem. W tym dokumencie informuje Izby Parlamentu o stanie przestrzegania praw i wolności w Polsce. Taki raport składa corocznie. To tyle było by jeżeli chodzi o funkcję Rzecznika Praw Obywatelskich.

Obok RPO, równolegle działa Rzecznik Praw Dziecka. To właśnie do niego można zgłaszać sprawy, w których poszkodowanym jest nieletni do 18 roku życia. Jego pracę, tryb powoływania itp. określa ustawa o Rzeczniku Praw Dziecka - z dnia 6.01.2000 roku.

Od 1995 roku na podstawie Traktatu z Maastricht, utworzono w Unii Europejskiej odpowiednik Rzecznika Praw Człowieka zwanym Europejski Ombudsman. Jego działalność związana jest ściśle z poszanowaniem praw człowieka na terenie całej Unii. Rozpatruje on skargi dotyczące niewłaściwego administrowania, którego mogą dopuścić się takie urzędy jak: Rada Europy, Parlament Europejski czy Komisja Europejska - ale nie tylko. Przykładem takich niewłaściwych działań może być: nadużycie uprawnień, dyskryminacja ale
też odmowa udzielenia informacji. Skargi składać może każdy obywatel Unii Europejskiej,
a także osoba zamieszkująca UE lub podmiot, którego siedziba znajduje się w kraju członkowskim. Na jej podstawie Europejski Ombudsman będzie starał się doprowadzić
do polubownego załatwienia sporu i naprawienia szkody.

Oprócz wskazanych przeze mnie Rzeczników ostatnio usłyszeć można było w mediach
o pomysłach wprowadzenia Rzecznika Praw Pacjenta. Zapewne organ ten przysłużyłby się
do poprawy jakości usług medycznych i opieki zdrowotnej w naszym kraju. Czy pomysł
nie zginie, w gąszczu przepisów? - tego niewiadomo. Jedno jednak jest pewne - im więcej tego rodzaju ?obrońców? tym bardziej przestrzegane będą prawa i wolności w Polce.


Literatura:
1. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 1997 roku
2. Ustawa o Rzeczniku Praw Obywatela z dnia 15.07.1987 roku
3. ?Prawa Człowieka. Wprowadzenie> Wybór źródeł?, Krzysztof Motyka, Lublin 2004
4. Oficjalna strona Komisji Europejskiej: www.europa.eu/index_pl.htm