Ssaki

SSAKI, Mammalia, gromada najwyżej zorganizowanych, stałocieplnych kręgowców. Współcześnie ssaki obejmują ponad 4300 gat. (w Polsce ok. 80) b. zróżnicowanych pod względem budowy i biologii. Istotne cechy ssaków: żyworodność (poza jajorodnymi stekowcami) i odżywianie zarodka w łonie matki za pośrednictwem łożyska (poza stekowcami i torbaczami); wykarmianie młodych mlekiem wydzielanym przez gruczoły mleczne; obecność okrywy włosowej (→ futro, linienie) przynajmniej w okresie zarodkowym; występowanie w skórze gruczołów łojowych i właściwych tylko ssakom — potowych; podział przez przeponę jamy ciała na brzuszną i piersiową; silny rozwój ośrodkowego układu nerwowego, zwł. → mózgu i kory mózgowej; u ssaków wyższych ze zmysłów najlepiej rozwinięte są: węch, słuch i dotyk; 4-oddziałowe → serce z pełną przegrodą między komorami i z zachowanym jednym (lewym) łukiem aorty; zróżnicowane zęby (→ uzębienie), osadzone w zębodołach; w układzie → kostnym charakterystyczne są m.in.: żuchwa zbud. z 1 kości, najwyższy wśród kręgowców stopień skostnienia, zestawienie czaszki z kręgosłupem 2 kłykciami potylicznymi, z reguły stała liczba (7) kręgów szyjnych, obecność 3 → kosteczek słuchowych. W rozwoju ewolucyjnym ssaki osiągnęły najwyższy stopień organizacji, a w przypadku człowieka wykształciły niespotykane u innych gat. ośr. w mózgu, decydujące o możliwościach rozwoju psych. i intelektualnego. Opanowały wszystkie środowiska kuli ziemskiej, tworząc wiele typów ekol., wykazujących wiele cech zbieżnych (→ konwergencja), ściśle związanych z trybem życia oraz okresowymi zmianami warunków otoczenia (→ rytmy biologiczne); na przykład ssaki nadrzewne (m.in. dydelfy, koala, polatucha, wiele kotowatych, wiewiórki, większość popielicowatych i naczelnych) odznaczają się ostrymi i mocnymi pazurami lub chwytnymi kończynami i ogonem, niektóre także skórnymi fałdami umożliwiającymi szybowanie; ssaki latające, reprezentowane wyłącznie przez nietoperze, mają skórzaste skrzydła i orientację przestrzenną na zasadzie echolokacji; ssaki terenów otwartych (gł. kopytne, wiele drapieżnych i torbaczy) odznaczają się doskonałą umiejętnością biegania, b. dobrym wzrokiem i słuchem, niektóre mogą długo lub całkowicie (skoczek pustynny) obchodzić się bez wody; ssaki podziemne (np. ślepce, krety) lub ssaki spędzające część życia pod ziemią (np. susły, bobaki, polniki) charakteryzuje wałeczkowate ciało, w różnym stopniu posunięta redukcja ogona, małżowin usznych i oczu oraz różnorodne przystosowania do kopania podziemnych korytarzy i nor; ssaki wodne (np. płetwonogie, syreny i walenie) odznaczają się opływowym kształtem ciała, płetwowatymi kończynami i licznymi przystosowaniami fizjologicznymi.
Ssaki mają duże znaczenie gosp.; często są cenionymi zwierzętami gospodarskimi i łownymi — dostarczają mięsa, mleka, wełny i skór, służą jako siła pociągowa itp.; niektóre są ważnymi naturalnymi wrogami szkodników upraw, inne same wyrządzają szkody (zwł. gryzonie) lub są nosicielami chorób zakaźnych (np. dżumy, tularemii, wścieklizny). W gromadzie ssaków rozróżnia się 2 podgromady; jajorodne → prassaki, obejmujące jedynie → stekowce, ssaki żyworodne z 2 szczepami ssaków niższych, obejmujących 1 rząd → torbaczy, oraz ssaków wyższych, czyli → łożyskowców, obejmujących owadożerne, latawce, nietoperze, naczelne, szczerbaki, łuskowce, zajęczaki, gryzonie, walenie, ssaki drapieżne i wywodzące się od nich płetwonogie, mrówniki, trąbowce, góralki, syreny, nieparzystokopytne i parzystokopytne.