Narzędzia badawcze w badaniach pedagogicznych,konstrukcja i zastosowanie.

T. Pilch i T. Wujek twierdzą, że ?narzędzie badawcze jest przedmiotem służącym do realizacji wybranej techniki badań. O ile technika badan oznacza czynność np. obserwowanie, prowadzenie wywiadu, o tyle narzędzie badawcze to instrument służący do technicznego gromadzenia danych badań. W tym rozumieniu narzędziem badawczym będzie kwestionariusz wywiadu, magnetofon, arkusz obserwacyjny, a nawet ołówek?.
T. Pilch twierdzi, ze ?narzędzia badań za każdym razem buduje się dla poznania określonej, konkretnej sytuacji, zjawiska czy problemu. Wszelkiego typu narzędzia werbalne, kwestionariusze, skale, arkusze są w pełni odpowiednie dla jednego i jedynie da tego właśnie przypadku, na użytek którego zostały skonstruowane?.
W trakcie przygotowania dowolnego narzędzia badawczego należy pamiętać o pewnych ogólnych zasadach metodologicznych:

1.W badaniach społecznych nie można opierać poznania na jednej technice badań.
2.Dla każdych badań należy budować odrębne narzędzia badawcze.
3.Budowę i treść narzędzia należy podporządkować celom ogólnym badań zawartym w problemach badawczych.
4.Konstrukcja pytań powinna odróżniać opisywanie od opiniowania.
5.Należy trzymać się właściwej kolejności w przygotowaniu badań.
6.Surowa dyscyplina w zakresie ścisłości i jednoznaczności używanych pojęć i zdań.
7.Wewnętrzna struktura narzędzi badań, stopień ich standaryzacji, wielkość, pytania filtrujące, kontrolne, nawet okoliczności wypełniania mają istotny wpływ na wiarygodność uzyskiwanych informacji.
8.Każde narzędzie musi spełniać przynajmniej 2 podstawowe warunki. Musi być trafne i rzetelne.

Wyróżnia się takie narzędzia jak:

1)Kwestionariusz wywiadu ? T.Pilch i T.Wujek uważają,iż ?najważniejszym warunkiem poprawnego przeprowadzenia wywiadu są właściwie przygotowane dyspozycje. Określa się je zazwyczaj mianem kwestionariusza. Wg Pilcha to zestaw pytań zbudowany według specjalnych zasad do przeprowadzenia wywiadu.
Główne typy wywiadów:
-skategoryzowany (ma usystematyzowane pytania, ujednolicone, ściśle ogranicza kolejność i brzmienie stawianych pytań, zapewnia większą ścisłość i porównywalność danych);
-nieskategoryzowany (daje swobodę formułowania pytań oraz zamieniania ich kolejności, a nawet pogłębianie zagadnień przez stawianie pytań dodatkowych);
-jawny (badany poinformowany jest o celach, charakterze i przedmiocie wywiadu, musi być skategoryzowany);
-ukryty (forma luźnej rozmowy, w której badający usiłuje przez stosowane jej ukierunkowanie uzyskać interesujące go dane. Stosuje się go wtedy, kiedy postawy osobiste badanego są różne od postaw i ról społecznych pełnionych w danej zbiorowości, bądź, jeśli przedmiotem wywiadu są zagadnienia drażliwe);
-indywidualny;
-zbiorowy.
A.Kamiński twierdzi, iż wywiad to ?czynność dwustronna oparta na bezpośrednim kontakcie informatora z przeprowadzającym wywiad?.
Wg W.Zaczyńskiego wywiad to ?metoda zdobywania informacji przez bezpośrednie stawianie pytań tym wybranym osobom, które mogą nam udzielić pewnej sumy wiadomości?.
? Wywiad jest to rozmowa badacza z respondentem według opracowanych wcześniej dyspozycji lub w oparciu o specjalny kwestionariusz. Służy głównie do poznania faktów, opinii i postaw danej zbiorowości.?
Wywiad daje cenny materiał poznawczy. Stosujemy go tam gdzie nie możemy uzyskać pełnej wiedzy o badanym przedmiocie na innej drodze np.obserwacji, ankiety, badania dokumentów.

2)Kwestionariusz ankiety ? większość pytań jest zamknięta, opatrzona kafeterią zamkniętą lub półotwartą. Dzięki takiej konstrukcji ankieta nie wymaga ?dozoru? ankietera, może być wysłana pocztą, wypełnia się ją szybko i łatwo. Ankieta daje wiedzę obszerną, wyliczającą, nie pogłębioną, informuje, nie wyjaśnia.
T.Pilch uważa,że ?ankieta jest techniką gromadzenia informacji, polegająca na wypełnieniu najczęściej samodzielnie przez badanego specjalnych kwestionariuszy, na ogół o wysokim stopniu standaryzacji, w obecności lub częściej nie w obecności ankietera?.
W.Zaczyński natomiast określa mówi,iż ? ankieta jest metodą zdobywania informacji przez pytanie wybranych osób za pośrednictwem drukowanej listy pytań, zwanej kwestionariuszem?.
*Ankieta jest niezastąpiona w badaniach pedagogicznych gdzie pytamy o cechy zbiorowości, fakty, opinie o zdarzeniach, dane liczbowe. Cechą wyróżniającą ją od wywiadu jest to, że nie wymaga bezpośredniego kontaktu z badającym, respondent sam odpowiada na pytania.
Pytania ankiety są zawsze konkretne, ścisłe i jednoproblemowe. Najczęściej stosuje się pytania zaopatrzone w tzw.kafeterią,czyli zestawem wszelkich możliwych odpowiedzi.
Wyróżniamy także:
-kafeterie półotwarte, gdzie poza zestawem możliwych odpowiedzi dodaje się punkt oznaczony słowem ?inne?;
-kafeterie koniunktywne, które pozwalają na wybranie kilku odpowiedzi, dając potem samym utworzenia hierarchii.
3)Test socjometryczny ? najpowszechniej bada się nim strukturę, rodzaj i natężenie związków emocjonalnych zachodzących w małej grupie nieformalnej.
?Socjometria jest zespołem czynności werbalnych i manipulujących mających na celu poznanie uwarunkowań, istoty i przemian nieformalnych związków międzyosobowych w grupach rówieśniczych? (Wg Sztumski ? Wstęp do metod i technik badań społecznych?). Badanie socjometryczne polega więc na zapytaniu każdego członka zespołu o to, kogo w zespole obdarza się szczególnymi uczuciami sympatii, szacunku, zaufania czy wrogości.
Test socjometryczny nie powinien przekraczać 5 pytań w szczególności w klasach młodszych. Pozwala nam poznać:
- ?gwiazdy socjometryczne?, czyli osoby popularne, lubiane, które otrzymały najwięcej głosów;
- ?odrzuconych?, czyli osoby nielubiane, odrzucone;
- ?izolowanych?, czyli osoby przez nikogo nie wybrane, jakby obojętne;
- ?pary?, czyli osoby wzajemnie się wybierające;
- ? paczki?, czyli grupka osób wzajemnie się wybierających, tworzących zamknięty krąg;
- ?łańcuch socjometryczny?, który oznacza układ wyborów, ?niezamykający krąg?.
Organizując badania socjometryczne badający powinien uzasadnić, w jakim celu zadaje pytania. Najlepiej, jeśli posiada plan wykorzystywania wyników.

4)Narzędzia obserwacji ? T.Pilch uważa, iż ?arkusz obserwacyjny to wcześniej przygotowany kwestionariusz z wytypowanymi wszystkimi zagadnieniami, które objąć ma obserwacja. W odpowiednich rubrykach, pod określonym zagadnieniem notujemy wszystkie spostrzeżenia, fakty, zdarzenia i okoliczności mające związek z danym zagadnieniem?. Do narzędzi obserwacji należą: dzienniki obserwacji( codziennie przez miesiąc zapisujemy szczegółowe ustalenia płynące z obserwacji), czy też proste karty obserwacji (mogą być indywidualne lub tematyczne), oraz arkusze obserwacji(forma tabeli, podzielonej na poszczególne zagadnienia, które obserwujemy. Obserwacje są prowadzone kilka razy i nieregularnie).
Typy obserwacji:
-uczęszczająca-wtedy, gdy badacz przez długi czas przebywa w grupie badanych (ok.miesiąca);
-jawna;
-pośrednia, jest to taka obserwacja, w której mówi się grupie,że jest obserwowana, informując jaki jest cel i czemu służy ta obserwacja;
-bezpośrednia, informuje się grupę, że jest obserwowana, wtapiamy się w nią,ale nie mówimy jaki jest cel obserwacji. Aklimatyzacja trwa ok.2 tygodni.
5)Skale ? Wg T.Pilcha i T.Wujka ?to szereg zdań ułożonych według określonego porządku, wyczerpujących możliwe określenia badanego zjawiska, cechy lub układu?. Skale opisowe są zwykle używane jako część składowa innych metod badań. Jest to metoda mało skomplikowana i prosta w użyciu i z tych m.in. powodów jest szeroko stosowana. Skale te mają przede wszystkim zastosowanie w wywiadzie kategoryzowanym (stosowanie wyłącznie pytań zamkniętych z różnymi możliwościami wyboru) oraz ankietach.
?Stopnie skali mogą być wyrażone za pomocą cyfr, przymiotników, opisów, czasowników. Liczba stopni skal ocen zależy od celu, jakiemu mają służyć badania. Zbyt mała liczba stopni nie odzwierciedla dostatecznie zróżnicowania między ocenianymi cechami.?
?Żadna skala ocen nie spełni roli jako rzetelne narzędzie pomiaru, jeśli nie odznacza się jasnym określeniem ocenianej cechy, wyrażonej w terminach obserwowalnych i jednoznacznie rozumianych przez wszystkie osoby szacujące oraz takim dobraniem stopnia skal, które nie sprawiałaby większych trudności w jego rozumieniu, jak i praktycznym wykorzystaniu. Dlatego też przygotowanie stopni takiej skali poprzedza zazwyczaj długotrwała i systematyczna obserwacja. Na jej podstawie sporządza się opis różnych zachowań odpowiadających różnym stopniom nasycenia cechy, którą zamierzamy się bliżej zająć?.