Podział ziemi Rzeczypospolitej po 1815 r.

Podział ziem RP dokonany podczas kongresu wiedeńskiego (1815) przetrwał prawie 100 lat. Akt końcowy kongresu dzielił byle terytoria Księstwa Warszawskiego na: Królestwo Polskie (Rosja), Wielkie Księstwo Poznańskie (Prusy), okręg tarnopolski (Austria) oraz Wolne Miasto Kraków (pozostające pod zwierzchnictwem wszystkich trzech zaborców).

Tak wiec po 1815 r. pod władzą Rosji znajdowało się Królestwo Polskie (127 tys. km2), ziemie zabrane (460 tys. km2) oraz okręg białostocki przyłączony w 1807 r. Pod władzą Prus znajdowało się Wielkie Księstwo Poznańskie (30 tys. km2), Pomorze Gdańskie z Warmia (25 tys. km2) i Górny Śląsk (13 tys. km2). Pod władzą Rosji znajdowała się Galicja i Śląsk Cieszyński (79 tys. km2). Wolne Miasto Kraków znajdowało się pod zwierzchnictwem Rosji, Prus I Austrii i miało 1 tys. km2.

Akt końcowy kongresu zapewniał, ze Polacy ze wszystkich zaborów otrzymają reprezentacje i ustawy pozwalające zachować im ich narodowość.
W listopadzie 1815 r. car Alexander I podpiął konstytucje Królestwa Polskiego. Regulowała ona cztery zasadnicze kwestie:

- zasady zwierzchnictwa Rosji,
- zakres autonomii,
- gwarancje praw obywateli,
- system prawno-społeczny.

W owym czasie konstytucja ta była najbardziej liberalna w Europie. Jej głównym autorem był Książę Adam Czartoryski. Statusu ziem zabranych nie regulowały żadne odrębne prawa. Nadal obowiązywał tam Statut Litewski, istniał odrębny Korpus Litewski pod dowództwem wielkiego księcia Kostantego (który był także dowódcą armii Królestwa), nadal funkcjonował samorząd szlachecki, choć o bardzo ograniczonych kompetencjach. Nie hamowano tez rozwoju polskiej kultury i szkolnictwa (Uniwersytet Wileński, Liceum Krzemienieckie). Oczywiście nad wszystkim czuwał car, administracja rosyjska i aparat policyjny.
Z ziem zaboru pruskiego pewna autonomie miało Wielkie Księstwo Poznańskie. W latach 1815-1830 miało ono odrębnego namiestnika, którym był Antoni Radziwiłł. Istniał tez sejm prowincjonalny, o bardzo ograniczonych kompetencjach. Do polowy lat 20. Bez przeszkód rozwijało się szkolnictwo.
W Galicji będącej pod władzą Austrii już od 1772 r. epoka napoleońska i rok 1815 niczego nie zmienny. Obradujący jedynie we Lwowie sejm mógł składać prośby do Wiednia. Administracja składała się z Austriaków lub zgermanizowanych Czechów.
Natomiast autonomicznym tworem państwowym stała się tzw. Rzeczpospolita Krakowska. Do jej powstania doprowadziły Austria i Prusy, nie chcąc, by w rękach Rosji znalazły się aż dwie dawne stolice Polski. Faktyczne zwierzchnictwo należało oczywiście do przedstawicieli trzech zaborców. W 1818 r. Rz. Krakowska otrzymała konstytucje. Gwarantowała ona:

- istnienie Zgromadzenia Reprezentantów,
- władzę wykonawcza sprawował Senat, złożony z członków Zgromadzenia, przedstawicieli uniwersytetu oraz kapituły krakowskiej,
- prawo wolnego handlu z trzema zaborami,
- uniwersytet mógł przyjmować słuchaczy z zaboru pruskiego i rosyjskiego