Historia do matury, notatki, daty, pojęcia, wszystko co potrzeba umieć aby dobrze zdać maturę

Historia daty
Mezopotamia
• VI i V wiek p.n.e. – pojawienie się osad na terenie Mezopotamii
• Połowa IV wieku p.n.e. – pojawienie się Sumerów na terenie Mezopotamii
• Koniec IV tysiąclecia p.n.e. – postawnie pisma, które wynaleźli Sumerowie, pismo piktograficzne
• Przełom IV i III wieku p.n.e. – sporządzenie przez Sumerów stałego systemu miar i wag
• III wiek p.n.e. – stworzenie wysoko rozwiniętej cywilizacji Sumerów
• III tysiąclecie p.n.e. – przekształcenie pisma w ideograficzne, czyli pojęciowe
• Około 3000 r .p.n.e. – stworzenie koła garncarskiego przez Sumerów
• Początek XVIII stulecia p.n.e. – Hammurabi, władca Amorytów, zjednoczył państwa Mezopotamii, ustanowienie Babilonu stolicą
• 669-627 r. p.n.e. – panowanie Asurbanipala w Asyrii
• 604-562 r. p.n.e. – władanie Nabuchodonozora w Babilonii
Egipt
• Przełom IV i III tysiąclecia p.n.e. – powstanie Egiptu dolnego i górnego
• IV wiek p.n.e. – podbój Egiptu dolnego przez górny, złączenie obu obszarów i powstanie jednolitego państwa
• Około 3000 r. p.n.e. – postawnie pisma hieroglificznego
• I tysiąclecie p.n.e. – powstanie pisma demotycznego
Chiny i Indie
• V tysiąclecie p.n.e. – pierwsze osady w rejonie Huang-ho i Jangcy
• 2500-1700 r. p.n.e. – pierwsze osadnictwo w dolinie Indusu
• Koniec II tysiąclecia p.n.e. – powstanie państwa chińskiego w dolinie Huang-ho pod dynastią Szang
• 312 r. p.n.e. – zjednoczenie państewek Indii i utworzenie królestwa pod dynastią Mauriów
• 221-210 r. p.n.e. – rozkwit państwa starochińskiego za panowania Szy Huang-Ti
• III wiek p.n.e. – utworzenie cesarstwa w Chinach, pierwszy cesarz – Szy Huang-Ti
• 551-479 r. p.n.e. – życie Konfucjusza
• VII wiek – wynalezienie porcelany przez chińczyków
• VIII i IX wiek – wynalezienie druku przez chińczyków
Izrael
• II tysiąclecie p.n.e. – wynalezienie pisma alfabetycznego przez Fenicjan
• 960 r. p.n.e. – wzniesienie Świątyni Jerozolimskiej
• 587 r. p.n.e. – podbicie Judy przez Nabuchodonozora, spalenie Jerozolimy
• 587-539 r. p.n.e. – „Niewola babilońska”
• XII-II wiek p.n.e. – spisanie starego testamentu
• Schyłek X wieku p.n.e. – dwunastomiesięczny rok, liczący 364 dni lub 365 dni
Grecja
• 3000-1400 r. p.n.e. – okres minojski
• 1600-1100 r. p.n.e. – okres mykeński
• Od połowy 1200 r. p.n.e. do połowy VIII wieku p.n.e. – okres ciemny, „ciemne wieki”
• X-IX wiek p.n.e. – złączenie się osad na terenie Attyki, utworzenie się Aten, król Tezeusz
• X wiek p.n.e. – funkcje królów w Atenach przejęli archonci
• IX wiek p.n.e. – przejęcie alfabetu od Fenicjan, przetworzenie go zgodnie z charakterem języka greckiego
• IX wiek p.n.e. – działalność Likurga, legendarnego władcy i twórcy ustroju Sparty
• VIII-VI wiek p.n.e. – okres archaiczny, wielka kolonizacja
• 776 r. p.n.e. – pierwsze igrzyska olimpijskie, twórca Herakles
• 621 r. p.n.e. – prawa Drakona
• Przełom VII i VI wieku p.n.e. – działalność Talesa z Miletu, filozofa
• VI wiek p.n.e. – zawarto sojusz wojskowy – Związek Peloponeski, na czele stała Sparta
• 594 r. p.n.e. – Solon wybrany na urząd archonta w Atenach, szereg reform
• Połowa VI wieku p.n.e. – ukształtowanie się Persji
• Połowa IV wieku p.n.e. – wykształcenie się dramatu, dzielącego się na tragedię i komedię
• 559 r. p.n.e. – Cyrus II wielki doprowadził do zjednoczenia plemion perskich
• 546 r. p.n.e. – Persowie objęli swym panowaniem obszar Azji Mniejszej
• 540 r. p.n.e. – podbój greków na wybrzeżu Azji Mniejszej przez Persów
• V wiek p.n.e. – działalność Sokratesa, a później Platona (jego ucznia)
• 499 r. p.n.e. – powstanie w Milecie, miasto zburzone z rozkazu Dariusza I
• 492 r. p.n.e. – ekspedycja przeciwko grekom na kontynencie, podbicie Macedonii przez Pesje
• 490 r. p.n.e. – bitwa pod Maratonem
• 486 r. p.n.e. – przejęcie władzy przez Kserksesa, syna Dariusza w Persji
• 481 r. p.n.e. – utworzenie Związku Helleńskiego, koalicja greków ze Spartą na czele przeciw Persji
• 480 r. p.n.e. – wyprawa perska, bitwa pod Termopilami, bitwa u wybrzeży Salaminy
• 479 r. p.n.e. – bitwa pod Platejami, klęska Persji
• 478 r. p.n.e. – utworzenie Ateńskiego Związku Morskiego
• 480-338 r. p.n.e. – okres klasyczny w Grecji
• 449 r. p.n.e. – pokój Kaliasa pomiędzy Grecją a Persją
• 454-429 r. p.n.e. – działalność Peryklesa
• 451 r. p.n.e. – wprowadzenie prawa obywatelskiego w Atenach
• 447 r. p.n.e. – rozpoczęcie budowy Partenonu, świątyni Ateny
• 431-404 r. p.n.e. – wojna peloponeska, między Spartą a Atenami
• 431-421 r. p.n.e. – pierwszy etap wojny, brak rozstrzygnięć, pokój na 30 lat
• 413 r. p.n.e. – porażka Aten w walce na Sycylii ze Spartą
• 405 r. p.n.e. – bitwa pod Ajgospotamoj, Ateny pokonane
• 404 r. p.n.e. – narzucenie władzy trzydziestu tyranów w Atenach przez Spartę
• 400 r. p.n.e. – wojna spartańsko-perska
• Od IV wiek p.n.e. – w każdym mieście znajduje się gimnazjon
• 386 r. p.n.e. – pokój królewski
• 371 r. p.n.e. – bitwa pod Leuktrami, Teby kontra Sparta, klęska Sparty
• IV wiek p.n.e. – działalność Arystotelesa, ucznia Platona
• 359 r. p.n.e. – Filip II na tronie Macedonii
• 338 r. p.n.e. – stronnictwo antymacedońskie, skupione wokół Aten i Teb, zostało pokonane podczas bitwy pod Cheroneją, utworzenie Związku Korynckiego, na czele Macedonia
• 336 r. p.n.e. – decyzja o wojnie Związku Korynckiego z Persją, zabójstwo Filipa II, Aleksander Wielki na tronie
• 335 r. p.n.e. – stłumienie powstania antymacedońskiego w Grecji
• 334 r. p.n.e. – wyprawa Aleksandra Wielkiego na Persje, bitwa pod Issos
• 332 r. p.n.e. – założenie Aleksandrii w Egipcie
• 331 r. p.n.e. – bitwa pod Gaugamelą
• 330-30 r. p.n.e. – okres hellenistyczny
• 329-327 r. p.n.e. – podbicie Persji przez Aleksandra, podjęcie wyprawy na Indie
• 324 r. p.n.e. – uznanie Aleksandra za boga
• 323 r. p.n.e. – śmierć Aleksandra
• III wiek p.n.e. – założenie szkoły stoickiej przez Zenona z Kition
• 307 r. p.n.e. – założenie szkoły epikurejskiej przez Epikura z Samos
• 393 r. – uznanie igrzysk olimpijskich za praktyki pogańskie przez cesarza Teodozjusza
Rzym
• 814 r. p.n.e. – założenie Kartaginy przez Fenicjan
• VIII wiek p.n.e. – kolonizacja Półwyspu Apenińskiego przez Greków
• 753 r. p.n.e. – założenie Rzymu
• 753-509 r. p.n.e. – Rzymem władają królowie
• VI wiek p.n.e. – wzrost potęgi Kartaginy
• 540 r. p.n.e. – bitwy morskie pomiędzy grekami i Etruskami u wybrzeży Korsyki
• Od 509 r. p.n.e. – Rzymem rządzą dwaj konsulowie, utworzenie republiki
• 504 r. p.n.e. – pokonanie Etrusków przez Greków na terenach Lacjum
• V wiek p.n.e. do 264 r. p.n.e. – podbój Półwyspu Apenińskiego przez Rzym
• Połowa V wieku p.n.e. – pierwsza kodyfikacja prawa, Prawo XII tablic
• IV wiek p.n.e. – utworzenie Związku Latyńskiego
• 280-275 r. p.n.e. – wojna Rzymu z Tarrentem
• 264-241 r. p.n.e. – pierwsza wojna Punicka, spór o Sycylię
• 218-202 r. p.n.e. – druga wojna Punicka
• 2 sierpnia 216 r. p.n.e. – druzgocąca porażka Rzymian w walce z Hannibalem pod Kannami w Apulii
• 202 r. p.n.e. – bitwa pod Zamą w Afryce, porażka Kartaginy
• 149-146 r. p.n.e. – trzecia wojna Punicka
• 146 r. p.n.e. – zdobycie Kartaginy, zniszczenie miasta
• I wiek p.n.e. – podbój Galii, reforma armii
• 73 r. p.n.e. – największe powstanie niewolników, wywołane przez gladiatora Spartakusa
• 49 r. p.n.e. – wojna domowa o władzę między Juliuszem Cezarem a Pompejuszem
• 48-45 r. p.n.e. – walki Cezara ze zwolennikami Pompejusza
• 45 r. p.n.e. – Cezar dożywotnio otrzymał urząd dyktatora
• 44 r. p.n.e. – zabójstwo Cezara
• 43 r. p.n.e. – wkroczenie Rzymian do Brytanii
• 31 r. p.n.e. – przejęcie władzy przez Oktawiana, ustanowienie Cesarstwa Rzymskiego
• I wiek – powstanie nowego testamentu, prześladowania chrześcijan, apogeum ekspansji terytorialnej Rzymu
• 64 r. – pożar Rzymu, oskarżenie o to chrześcijan
• 79 r. – wybuch Wezuwiusza, zniszczenie Pompei i Herkulanum
• III wiek – najokrutniejsze represje przeciw chrześcijanom
• 284 r. – dojście do władzy przez Dioklecjana, początek okresu zwanego dominatem
• Druga połowa II wieku – poważny kryzys państwa, upadek gospodarki, walki o władzę, walki z Persami na wschodzie, z Germanami nad Renem i Dunajem
• 303-304 r. – edykty przeciwko chrześcijanom wydane przez Dioklecjana
• 313 r. – edykt mediolański, zrównujący religie chrześcijańską z rzymską
• IV i V wiek – początki działalności hierarchicznego kościoła
• IV wiek – pojawiają się rozłamy i konflikty w łonie kościoła
• 325 r. – sobór w Nicei
• 330 r. – Konstantyn Wielki ustanowił drugą stolicę imperium - Konstantynopol
• 385 r. – sobór w Konstantynopolu
• 392 r. – ustanowienie chrześcijaństwa religią Rzymu przez Teodozjusza
• 395 r. – podział cesarstwa przez cesarza Teodozjusza I Wielkiego
• 476 r. – wódz wieloplemiennej armii barbarzyńskiej Odoaker zdetronizował ostatniego cesarza rzymskiego Romulusa Augustusa, upadek Rzymu
• VI wiek – kodeks Justyniana
• 527 r. – dążenia Justyniana Wielkiego do przywrócenia jedności cesarstwa, pokonanie Wandalów
• 535-553 r. – cesarz pokonał Ostrogotów
• 568-572 r. – podboje Longobardów na północy półwyspu apenińskiego
Daty ogólne
• Połowa V wieku – zainicjowanie związków z Rzymem przez króla Chlideryka I w królestwie Franków
• 451 r. – sobór powszechny w Chalcedonie
• 486 r. – pokonanie namiestnika cesarskiego w Galii przez Chlodwiga (Frankowie)
• 496 r. – chrzest Chlodwiga
• Od VI wieku – tytuł papieża
• VI wiek – najazdy barbarzyńców na Konstantynopol
• 507 r. – wyparcie Wizygotów z Akwitanii do Hiszpanii przez Franków
• 527-565 r. – rządy Justyniana Wielkiego
• 529 r. – założenie klasztoru benedyktynów na wzgórzu Monte Cassino, zlikwidowanie Akademii Ateńskiej przez Justyniana
• 570 r. – urodził się Mahomet
• VII wiek – terytoria północnoafrykańskie podbite przez arabów, podział wyznawców islamu na dwa odłamy: szyitów i sunnitów
• VII-VIII wiek – kryzys polityczny w Bizancjum, umacnianie rządów absolutnych
• Około 610 r. – ukazanie się archanioła Gabriela Mahometowi
• 622 r. – ucieczka Mahometa z Mekki do Jatrib (Medyna)
• 630 r. – Mahomet wkroczył do Mekki
• 629-639 r. – panowanie Dagoberta I w królestwie Franków
• Początek VIII wieku – podboje arabów, zajęcie Turkiestanu i obszarów nad środkowym i dolnym Indusem
• 711 r. – przeprawa arabów do Hiszpanii i opanowanie jej niemal całkowicie
• 732 r. – bitwa pod Poitiers, powstrzymanie ekspansji arabów w Europie Zachodniej przez Karola Młota
• Połowa VIII wieku – przejęcie władzy monarszej przez syna Karola Młota – Pepina Krótkiego
• 751 r. – usunięty z tronu władca merowiński Childeryk III, władzę przejmuje Pepin Mały (Krótki)
• 754 r. – koronacja Pepina przez papieża Stefana II, kampania przeciwko Longobardom, zwycięska dla Francji
• 755 r. – synod w Ver
• 756 r. – kolejna kampania przeciwko Longobardom, utworzenie Państwa Kościelnego
• 771 r. – braterska walka o tron francuski, śmierć Karlomana, do władzy dochodzi Karol Wielki
• 772-785 r. – kampania na terenach saskich
• 774 r. – koronacja Karola Wielkiego na króla Longobardów
• 787 r. – sobór w Nicei, przywrócił kult obrazów
• 788 r. – zdobycie księstwa Bawarów przez Karola Wielkiego
• 25 grudnia 800 r. – koronacja Karola Wielkiego na cesarza Rzymu przez papieża Leona III
• 812 r. – Konstantynopol uznaje cesarski tytuł Karola
• 813 r. – Karol Wielki koronował na cesarza syna, Ludwika
• 814 r. – śmierć Karola Wielkiego, władzę obejmuje Ludwik Pobożny
• 817 r. – mianowanie współcesarzem syna, Lotara
• 840 r. – śmierć Ludwika Pobożnego
• 841 r. – Karol Łysy i Ludwik Niemiecki pokonują Lotara
• 843 r. – sobór w Konstantynopolu, potępiający ikonoklazm, traktat w Verdun na mocy którego imperium karolińskie podzielone zostało na trzy części
• Połowa IX wieku – z Półwyspu Skandynawskiego ruszyli na kontynent Normanowie
• Od 863 r. – misja chrystianizowania słowian
• 887 r. – obalenie ostatniego cesarza z dynastii karolińskiej, Karola Grubego
• IX i X wiek – rozpad Imperium arabskiego na kilka państw
• 906 r. – rozpad państwa wielkomorawskiego
• 919 r. – królem saskim zostaje Henryk I Ptasznik
• 934 r. – bitwa pod rzeką Unstrut, odparcie ataku Węgrów przez Henryka I
• 955 r. – bitwa na Lechowym Polu, Henryk I odniósł zwycięstwo nad Węgrami
• 961 r. – wyprawa Ottona I do Włoch, koronacja na króla Włoch
• 2 luty 962 r. – koronacja cesarska Ottona I
• 976 r. – Otton I rozkazał koronować Ottona II na współcesarza
• 983 r. – wyniesienie do godności współkróla trzyletniego Ottona III
• Grudzień 983 r. – śmierć Ottona II
• 987 r. – w wyniku elekcji możnowładców koronę francuską uzyskał Hugo Capet
• 988 r. – chrzest Rusi Kijowskiej, wejście w orbitę wpływów kultury bizantyjskiej
• 994 r. – rządy w cesarstwie przejmuje Otton III
• Pod koniec X wieku – sytuację we Francji opanował Hugo Capet, założyciel dynastii Kapetyngów
• Między X a XII wiekiem – ustalił się porządek społeczny zwany lennym lub feudalnym
• X-XIII wiek – upowszechnienie się sztuki romańskiej
• 976-1025 r. – panowanie Bazylego II w Bizancjum, szczyt potęgi militarnej, politycznej, ekonomicznej i kulturalnej.
• Przełom X i XI wieku – podboje Turków Seldżuków na terenach islamu
• U progu XI wieku – uformowanie się królestwa Kastylii
• XI-XIII wiek – pełne średniowiecze
• 1002 r. – śmierć Ottona III, koronacja Henryka II na króla niemieckiego
• 1003 r. – śmierć papieża Sylwestra II
• 1017 r. – Kanut I Wielki opanował całą Brytanię
• 1024 r. – śmierć Henryka II
• II połowa XI wieku – zawładnięcie Syrią i Palestyną przez Turków Seldżuków
• 16 lipca 1054 r. – początek schizmy wschodniej, rzucenie klątwy przez papieża na patriarchę Konstantynopola
• 1063 r. – synod laterański, początek „świętych wojen” czyli krucjat
• 1066 r. – Wilhelm Zdobywca koronował się na króla Anglii
• 1070 r. – utworzenie zakonu joannitów przez rycerzy włoskich
• 1073-1085r. – pontyfikat Grzegorza VII
• 1075 r. – sobór rzymski, ogłoszenie Dictatus Papae
• 1076 r. – sobór w Wormacji zwołany przez Henryka IV i niemieckich biskupów, wypowiedzenie Posłuszeństwa papieżowi, klątwa na Henryka IV
• 1077 r. – zdjęcie klątwy z Henryka IV po trzydniowej pokucie w Canossie
• 1080 r. – usunięcie antykróla w Niemczech, ogłoszenie detronizacji Grzegorza VII przez Henryka IV, elekcja antypapieża Klemensa III
• 1084 r. – koronacja cesarska Henryka IV
• 1092-1095 r. – wojna Niemiec z Lomardzkimi miastami, przegrana przez Niemców
• 1095 r. – sobór w Clermont, ogłoszenie wyprawy przeciw innowiercom
• Sierpień 1096 r. – ludowa krucjata
• 6 maj 1097 r. – pierwsze zmagania wojenne rycerstwa pierwszej krucjaty z Turkami
• 1098 r. – założenie państewka Edessy przez lotaryńskiego księcia Baldwina
• Połowa 1099 r. – zdobycie Jerozolimy przez rycerzy krucjaty
• XII-XIII wiek – alfabetyzacja krajów zachodnioeuropejskiego chrześcijaństwa
• 1100 r. – założenie Królestwa Jerozolimy, koronacja Baldwina
• Sierpień 1106 r. – śmierć Henryka IV
• 1118 r. – utworzenie zakonu templariuszy przez rycerstwo francuskie
• Wrzesień 1122 r. – zawarcie konkordatu w Wormacji, uznany przez cesarza Henryka V i papieża Kaliksta II (Niemcy)
• 1147 r. – druga krucjata, upadek hrabstwa Edessy przyczyną zorganizowania krucjaty
• Lipiec 1187 r. – upadek Królestwa Jerozolimy
• 1189 r. – trzecia krucjata, na czele rycerstwa niemieckiego stanął Fryderyk I Barbarossa
• 1190 r. – założenie zakonu krzyżackiego przez księcia Fryderyka Szwabskiego
• 1191 r. – układ z Saladynem, oddawał łacinnikom wąski pas wybrzeża od Tym do Jafy i zezwalał na pielgrzymki do miejsc świetych
• 1199 r. – śmierć Ryszarda Lwie Serce
• 1203 r. – zdobycie Konstantynopola przez krzyżaków, złupienie miasta, zlikwidowanie Bizancjum i powołanie do życia Cesarstwa Łacińskiego, ogłoszono koniec panującej od XI wieku schizmy
• 1204 r. – oderwanie od Anglii Normandii przez króla Francji Filipa II Augusta
• 1206 r. – władca Mongołów Temudżyn przybrał tytuł Czyngis-Chana
• 1211 r. – przerwanie systemu obronnego Wielkiego Muru, wdarcie się do północnych Chin przez Mongołów
• 1213 r. – papież zmusił Jana Bez Ziemi do uznania Anglii za lenno papieskie
• 1214 r. – bitwa pod Bouvines, Filip II rozgromił wojska Jana Bez Ziemi
• 1215 r. – wydanie Wielkiej Karty Swobód w Anglii przez Jana Bez Ziemi, stanowiącą układ króla ze szlachtą, zdobycie Pekinu przez Mongołów, sobór laterański upowszechniający szkolnictwo, stworzenie Świętego Oficjum (inkwizycja)
• 1217-1229 r. – piąta krucjata
• 1222 r. – wydanie Złotej Bulli na Węgrzech, podstawa praw i wolności rycerstwa i możnowładców
• 1229 r. – reaktywacja Królestwa Jerozolimy
• 1231-1283 r. – podbicie ziem Prusów przez krzyżaków
• 1244 r. – poddanie Jerozolimy Turkom
• 1248 r. – szósta krucjata
• Połowa XIII wieku – powstanie Hanzy
• II połowa XIII wieku – wykształcenie się angielskiego parlamentu, podróż Marco Polo na wschód
• 1261 r. – upadek Cesarstwa Łacińskiego pod naporem Bizantyjczyków
• 1270 r. – siódma krucjata
• 1285 r. – królem Francji zostaje Filip IV zwany Pięknym
• 1291 r. – zdobycie Akki przez Turków, koniec idei krucjat
• XIV wiek – największy rozkwit Hanzy, narodziny humanizmu we Włoszech
• XIV-początek XVII wieku – rozkwit renesansu (odrodzenia)
• 1302 r. – zwołanie pierwszego zgromadzenia wszystkich stanów we Francji
• 1309-1377 r. – niewola awiniońska papieży
• 1313 r. – kasata zakonu templariuszy przez króla Francji Filipa Pięknego
• 1314 r. – spłonięcie ostatniego mistrza templariuszy Jakuba de Molaya na stosie
• 1337-1453 r. – wojna stuletnia pomiędzy Anglią i Francją
• 1358 r. – powstanie chłopskie we Francji, tak zwana żakeria
• 1348-1350 r. – epidemia czarnej śmierci – dżuma
• 1378 r. – początek schizmy zachodniej
• 1414-1418 r. - Sobór w Konstancji
• 1414 r. – spalenie na stosie Jana Husa
• 1453 r. – zdobycie Konstantynopola przez Turków
• 1455-1485 r. – wojna domowa w Anglii pomiędzy rodami Yorków i Lancesterów
• 1469 r. – unia kastylijsko-aragońska w Hiszpanii
• 1487-1491 r. – wojna o przyłączenie Bretanii do Francji między Francją a Anglią
• 1491 r. – traktat w Langeais, Bretania posiadłością Francji
• 3 sierpnia 1492 r. – wypłynięcie floty hiszpańskiej z Krzysztofem Kolumbem ku Ameryce
• 12 października 1492 r. – odkrycie San Salwadoru przez Kolumba
• 1492 r. – odkrycie Kuby i Haiti przez Kolumba
• 1494-1521 r. – wojny włoskie
• 1494 r. – traktat w Tordesillas między Portugalią a Hiszpanią
• 1497 r. – wyprawa Vasco da Gamy, John Cabot dotarł do wybrzeży Ameryki Północnej
• 23 maj 1498 r. – dotarcie Vasco da Gamy do Indii
• XVI-XVIII wiek - kontrreformacja
• 1500 r. – dotarcie Portugalczyka Pedro Alvareza do wybrzeży Brazylii
• 1509-1564 r. – działalność Jana Kalwina
• 31 października 1517 r. – Luter ogłosił 95 tez w Wittenberdze
• 1518-1521 r. – wyprawa konkwistadorów dowodzona przez Ferdynanda Korteza dokonała podboju Azteków w Meksyku
• 1519-1522 r. – podróż dookoła świata przez Ferdynanda Magellana
• 1521 r. – śmierć Magellana na Filipinach, klątwa na Lutra, wybuch wojny między Francją a Hiszpanią
• 1525 r. – bitwa pod Pawią, klęska wojsk francuskich
• 1526 r. – bitwa pod Mohaczem, śmierć Ludwika Jagiellończyka
• 1529 r. – traktat w Cambrai
• 1530 r. – koronacja cesarska Karola V, króla Hiszpanii
• 1531-1533 r. – podbój Imperium Inków w Peru
• Październik 1531 r. – bitwa pod Kappel, zwycięstwo katolickich kantonów nad protestanckimi w Szwajcarii
• 1533-1584 r. – panowanie Iwana IV Groźnego w Rosji
• 1534 r. – Henryk VIII na mocy aktu supremacji ogłosił się głową kościoła w Anglii
• 1542 r. – odnowienie inkwizycji
• 1545-1563 r. – sobór w Trydencie
• 1546-1547 r. – wojna domowa w Niemczech
• 1555 r. – pokój religijny w Augsburgu, przyjęto zasadę czyje panowanie tego religia
• 1558-1603 r. – panowanie Elżbiety I w Anglii
• 1559 r. – ogłoszenie Indeksu Ksiąg Zakazanych, traktat w Cateau-Cambresis
• 1562-1594 r. – wojna między katolikami a hugenotami we Francji
• 1566 r. – powstanie w Holandii
• 1569 r. – wybranie Jana III Wazę na króla Szwecji
• 24 sierpnia 1572 r. – rzeź protestantów, Noc Świętego Bartłomieja, krwawe gody we Francji
• 1579 r. – siedem protestanckich krajów niderlandzkich zawiązało unię w Utrechcie, powołanie Zjednoczonych Prowincji Północnych (Holandii)
• 1581 r. – oderwanie się Zjednoczonych Prowincji Północnych od Hiszpanii
• 1584 r. – pojawienie się pierwszych angielskich kolonistów w Ameryce Północnej, założenie Wirginii
• 1587 r. – egzekucja Marii Stuart w Anglii
• 1588 r. – Wielka Armada Hiszpańska została rozbita przez flotę angielską u wybrzeży Anglii
• 1598 r. – edykt nantejski, gwarantował hugenotom wolność wyznania
• XVII wiek – upadek Hanzy
• 1604 r. – koniec wojen Hiszpańsko-Angielskich
• 1608 r. – zawarcie Unii Protestanckiej
• 1609 r. – rozejm, który doprowadził do uznania niepodległości północnych stanów Holandii, utworzenie Zjednoczonych Prowincji Niderlandów, oraz południowej części kraju zależną od Hiszpanii, zawiązanie Ligi Katolickiej
• 14 maj 1610 r. – zamach na życie króla Francji Henryka IV de Burbon
• 1638-1715 r. – działalność monarchy Francji – Henryka XIV Słońce
• 1642-1648 r. – wojna domowa w Anglii
• 30 stycznia 1648 r. – traktat w Hadze, uznanie niepodległości Północnych Niderlandów przez Hiszpanię
• 24 październik 1648 r. – traktat pokojowy, pokój westfalski kończący wojnę trzydziestoletnią, uznanie niepodległości Szwajcarii
• 1654 r. – tron szwedzki objął Karol X Gustaw
• 1661 r. – Henryk XIV przejmuje obowiązki pierwszego ministra we Francji
• 1682 r. – objęcie rządów przez Piotra I Wielkiego w Rosji
• 1688 r. – chwalebna rewolucja w Anglii
• 1700-1721 r. – wielka wojna północna między Szwecją a koalicją rosyjsko-sasko-duńską, zwaną Ligą Północną
• 1701 r. – osiągnięcie tytułu królewskiego w Prusach przez Fryderyka I
• 1721 r. – traktat w Nystad, uczynił on Rosję hegemonem w Europie Środkowo-wschodniej
• 1773 r. – kasata zakonu Jezuitów
• 1769 r. – James Watt opatentował maszynę parową
• 1773 r. – „Bostońskie picie herbatki”, wybuch wojny angielsko-amerykańskiej
• 1774 r. – I Kongres Kontynentalny w USA, wprowadzenie bojkotu towarów angielskich, żądanie wycofania ustaw represyjnych ogłoszonych przez parlament angielski
• Maj 1775 r. – II Kongres Kontynentalny w USA w Filadelfii
• 4 lipca 1776 r. – ogłoszenie Deklaracji Niepodległości Stanów Zjednoczonych opracowanej przez Tomasza Jeffersona
• 1777 r. – bitwa pod Saratogą, armia amerykańska pokonała anglików, udział Tadeusza Kościuszki
• 1779 r. – bitwa pod Charleston, udział Kazimierza Pułaskiego, bitwa pod Savannah, Amerykanie ponieśli klęske
• 1783 r. – Anglia uznała niepodległość Stanów Zjednoczonych
• 1787 r. – konwent w Filadelfii pod przewodnictwem Jerzego Waszyngtona mający ustalić konstytucję
• 17 września 1787 r. – uchwalenie Konstytucji Stanów Zjednoczonych
• 1789 r. – wejście w życie Konstytucji USA
• 5 maj 1789 r. – zwołanie do Wersalu Stanów Generalnych przez Ludwika XVI we Francji
• 17 czerwca 1789 r. – stan trzeci (mieszczaństwo i chłopi) przyjął nazwę Zgromadzenie Narodowe we Francji
• 14 lipca 1789 r. – zdobycie Bastylii, początek rewolucji we Francji
• 26 sierpnia 1789 r. – uchwalenie Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela we Francji
• Wrzesień 1791 r. – uchwalenie konstytucji we Francji, wprowadzenie monarchii konstytucyjnej oraz trójpodział władzy, władzę ustawodawczą oddano w ręce Zgromadzenia Prawodawczego – Legislatywy
• 1 października 1791 r. – pierwsze posiedzenie Legislatywy we Francji
• Sierpień 1792 r. – powołanie rządu miejskiego - Komuna Paryska, przejmując władzę we Francji
• Styczeń 1793 r. – zgilotynowanie Ludwika XVI we Francji, powstanie pierwszej koalicji antyfrancuskiej: Austria, Prusy, Hiszpania, Holandia, Anglia
• 24 czerwiec 1793 r. – uchwalenie nowej konstytucji we Francji
• 27 lipiec 1794 r. – aresztowanie i stracenie na gilotynie Robespierra, władzę we Francji przejmuje burżuazja, koniec rewolucji francuskiej
• 1795 r. – burżuazja we Francji uchwaliła nową konstytucję
• 1798 r. – druga koalicja antyfrancuska: Rosja, Anglia i Austria
• 1799 r. – Napoleon przejmuje władzę nad wojskiem i zmuszenie dyrektoriatu do rozwiązania, ogłoszenie konstytucji, na mocy której władzę w państwie przejął konsulat, nominowany przez senat na 5 lat, Napoleon pierwszym konsulem
• 1804 r. – kodeks prawa cywilnego wydany przez Napoleona
• 2 grudzień 1804 r. – cesarska koronacja Napoleona Bonaparte w obecności papieża Piusa VII
• 1805 r. – trzecia koalicja antyfrancuska: Anglia, Rosja i Austria, bitwa pod Austerlitz (bitwa trzech cesarzy), zwycięstwo Francji
• 1806 r. – czwarta koalicja antyfrancuska: Rosja i Prusy
• 7 lipca 1807 r. – traktat pokojowy w Tylży, utworzenie Księstwa Warszawskiego oraz Wolnego Miasta Gdańsk
• 1808 r. – powstanie przeciwko Napoleonowi w Hiszpanii
• 1809 r. – piąta koalicja antyfrancuska: Anglia i Austria
• 1812-1814 r. – wojna amerykańsko-angielska
• 5 wrzesień 1812 r. – bitwa pod Borodino, klęska Rosji, wygrana Francji
• 1813 r. – przyłączenie się Prus i Austrii do Rosji i wypowiedzenie wojny Napoleonowi
• 16-19 październik 1813 r. – bitwa pod Lipskiem
• Kwiecień 1814 r. – abdykacja Napoleona
• Wrzesień 1814 r. – kongres wiedeński
• 1 marca 1815 r. – powrót Napoleona, wylądował w Tulonie
• 20 marca 1815 r. – Napoleon dotarł do Paryża, ogłosił akt wprowadzajacy monarchię konstytucyjną
• 18 czerwca 1815 r. – bitwa pod Waterloo, klęska Napoleona
• 5 maj 1821 r. – śmierć Napoleona na Wyspie Świętej Heleny
• 26 września 1815 r. – Austria, Rosja i Prusy podpisały akt, powołujący Święte Przymierze
• 1829 r. – niepodległość Grecji
• 27-29 lipca 1830 r. – rewolucja lipcowa we Francji
• Lipiec 1830 r. – niepodległość Belgii
• 1846-1848 r. – wojna amerykańsko-meksykańska
• 1848-1849 r. – Wiosna Ludów
• 22 luty 1848 r. – rewolucja lutowa we Francji, konstytucja przywróciła ustrój republikański w państwie, pierwszym prezydentem został Ludwik Napoleon Bonaparte, bratanek Napoleona
• 1850 r. – uchwalenie konstytucji w Prusach przez Fryderyka Wilhelma IV
• 1852 r. – przywrócenie cesarstwa we Francji, koronacja Napoleona III
• 1853-1856 r. – wojna krymska
• 1861-1865 r. – wojna secesyjna w USA
• 1861 r. – południowe stany utworzyły konfederację w USA, atak na Fort Sumter, cesarz Austrii Franciszek Józef I ogłasza konstytucję w Austrii, utworzenie Królestwa Włoskiego, królem został Wiktor Emanuel II
• 1862 r. – Abraham Lincoln wydał 2 ustawy, ustawa o osadnictwie i znosząca niewolnictwo
• 1863 r. – bitwa pod Vicksburgiem, wojska północy Ulyssesa Granta pokonują konfederację, bitwa pod Gettysburgiem, zwycięstwo unionistów
• 1864 r. – utworzenie Międzynarodowego Stowarzyszenia Robotników, nazwanego międzynarodówką, z inicjatywy Karola Marksa
• 1865 r. – powstanie Ku-Klux-Klanu
• 9 kwietnia 1865 r. – akt kapitulacji wojsk południa w Appomattox, podpisał generał Lee, dowódca konfederatów
• 1866 r. – przyłączenie Wenecji do Włoch
• 1870-1871 r. – wojna francusko-pruska
• 1870 r. – przyłączenie Rzymu do Włoch
• 1871 r. – zjednoczenie Niemiec, Otto von Bismarck premierem
• 1876 r. – rozwiązanie międzynarodówki
• 1879 r. – wynalezienie żarówki przez Thomasa Edisona
• 1882 r. – powstanie trójprzymierza (Niemcy, Austro-Węgry, Włochy)
• 1889 r. – na konferencji w Paryżu utworzono II międzynarodówkę
• 1895 r. – odkrycie promieni X przez Wilhelma Roentgena
• 1896 r. – pierwsze nowożytne igrzyska olimpijskie
• 1898 r. – wyodrębnienie promieniotwórczych pierwiastków: polonu i radu, przez Marię Skłodowską-Curie i Piotra Curie
• 1904-1905 r. – wojna japońsko-rosyjska
• 22 stycznia 1905 r. – krwawa niedziela, rozgromienie demonstracji przez wojsko w Petersburgu
• Październik 1905 r. – car Mikołaj II ogłosił manifest konstytucyjny
• 1907 r. – powstanie trójporozumienia (Francja, Anglia, Rosja)
• 1912-1913 r. – wojna bałkańska
• 1913 r. – II wojna bałkańska
• 1914 r. – otwarcie kanału panamskiego
• 28 czerwca 1914 r. – zamach na arcyksięcia Franciszka Ferdynanda w Sarajewie
• 28 lipca 1914 r. – wojska austriackie zaatakowały Serbię
• 1 sierpnia 1914 r. – Niemcy wypowiedziały wojnę Rosji
• 3 sierpnia 1914 r. – Niemcy wypowiedziały wojnę Francji
• 4 sierpnia 1914 r. – wtargniecie wojsk Niemieckich na tereny neutralnej Belgii, wypowiedzenie wojny Niemcom przez Anglię
• 6 sierpnia 1914 r. – wypowiedzenie wojny Rosji przez Austro-Węgry
• Wrzesień 1914 r. – bitwa nad rzeką Marną, klęska wojsk niemieckich
• Przełom 1914-1915 r. – wojna pozycyjna na froncie zachodnim
• 1915 r. – Włochy poparły państwa ententy
• 1916 r. – niepodległość Irlandii
• Luty 1916 r. – bitwa pod Verdun
• Lato 1916 r. – bitwa nad rzeką Sommą
• 1917 r. – rozpoczęcie nieograniczonej wojny podwodnej, przystąpienie USA do wojny, rewolucja lutowa w Rosji
• 15 marca 1917 r. – abdykacja cara Mikołaja II, władzę w Rosji przejął Rząd Tymczasowy
• Z 7 na 8 listopada 1917 r. – przewrót w Petersburgu dokonany przez bolszewików, rewolucja październikowa
• 3 marca 1918 r. – pokój brzeski, wycofanie wojsk rosyjskich z wojny
• Lipiec 1918 r. – druga bitwa nad Marną
• Wrzesień 1918 r. – kapitulacja Bułgarii
• Październik 1918 r. – kapitulacja Turcji
• 3 listopad 1918 r. – kapitulacja Austro-Węgier
• 11 listopad 1918 r. – zawieszenie broni podpisane przez Niemcy w Compiegne
• 1919-1920 r. – konferencja w Wersalu
• Styczeń 1919 r. – rozpoczęcie konferencji pokojowej w Paryżu
• 28 czerwca 1919 r. – traktat pokojowy z Niemcami w Wersalu
• 1919 r. – Benito Mussolini powołał do życia Włoskie Związki Kombatanckie zrzeszające byłych żołnieży
• 1920-1922 r. – wojna grecko-turecka
• 1920 r. – powstanie w Monachium Niemieckiej Narodowo-Socjalistycznej Partii Robotniczej (NSDAP)
• 1921 r. – ogłoszenie Nowej Ekonomicznej Polityki w Rosji, Mussolini powołał do życia Narodową Partię Faszystowską, powstanie Komunistycznej Partii Chin
• 1922 r. – powstanie Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich, układ w Rapallo między ZSRR a Niemcami o nawiązaniu stosunków politycznych i gospodarczych, „marsz na Rzym” faszyści obejmują władzę we Włoszech
• 1923 r. – pucz monachijski
• 1925 r. – konferencja międzynarodowa w Locarno, zagwarantowanie nienaruszalności zachodniej granicy Niemiec z Francją i Belgią, faszyści wprowadzili we Włoszech system dyktatorski
• 1926 r. – przyjęcie Niemiec do Ligi Narodów
• 24 październik 1929 r. – czarny czwartek, krach Na Wall Street w Nowym Jorku
• 1930 r. – rozpoczęcie kolektywizacji rolnictwa w ZSRR
• 1931 r. – obalenie monarchii i ogłoszenie republiki w Hiszpanii, wkroczenie wojsk Japońskich do Mandżurii, utworzenie państewka Madżukuo
• 1932 r. – wielki głód na Ukrainie, śmierć ponad 5 milionów ludzi
• 1933 r. – objęcie urzędu prezydenta USA przez Franklina Delano Roosevelta, mianowanie Hitlera kanclerzem Niemiec przez prezydenta Paula Hinderburga von Beckendorffa
• 1935-1936 r. - podbój Etiopii przez Włochów
• 1935 r. – ustawy norymberskie
• 1936-1939 r. – wojna domowa w Hiszpanii
• 1936 r. – podpisanie porozumienia zwanego osia Berlin-Rzym, podpisanie paktu antykominternowskiego przez Niemcy i Japonię, remilitaryzacja Nadrenii
• 1937 r. – przyłączenie się Włoch do paktu antykominternowskiego
• Marzec 1938 r. – anszlus Austrii
• 29 września 1938 r. – konferencja w Monachium
• Z 9 na 10 listopada 1938 r. – kryształowa noc, Niemcy rozbijają i niszczą mienie żydowskie w Niemczech
• Kwiecień 1939 r. – zwycięstwo generała Franco w wojnie domowej w Hiszpanii, wprowadzenie systemu autorytarnego, Franco objął władzę dyktatorską
• 3 wrzesień 1939 r. – Anglia i Francja wypowiadają wojnę Niemcom
• Listopad 1939 r. – marzec 1940 r. – wojna zimowa między Rosją a Finlandią
• 12 marca 1940 r. – układ pokojowy w Moskwie między Finlandią a Rosją
• 9 kwiecień 1940 r. – poddanie się Danii
• 10 maj 1940 r. – atak Niemiec na Belgię i Holandię
• 10 czerwiec 1940 r. – poddanie się Norwegii, przystąpienie Włoch do wojny z Francją
• 14 czerwca 1940 r. – wkroczenie wojsk Niemieckich do Paryża
• Sierpień-październik 1940 r. – bitwa o Anglię
• 27 wrzesień 1940 r. – podpisanie paktu trzech przez Niemcy, Japonię i Włochy
• 28 październik 1940 r. – atak na Grecję przez Włochów
• 17 kwietnia 1941 r. – Jugosławia zostaje spacyfikowana
• 22 czerwiec 1941 r. – agresja Niemiec na ZSRR
• 14 sierpień 1941 r. – podpisanie Karty Atlantyckiej
• Wrzesień 1941 r. – luty 1943 r. – oblężenie Leningradu przez Niemców
• 7 grudnia 1941 r. – Japoński atak na bazę amerykańską Pearl Harbor, przystąpienie USA do wojny
• 1 styczeń 1942 r. – podpisanie Deklaracji Narodów Zjednoczonych opracowanej przez Roosevelta i Churchilla przez 26 państw
• 3-5 czerwca 1942 r. – bitwa o Midway
• 14 września 1942 r. – 2 luty 1943 r. – obrona Stalingradu
• 19 październik-3 listopad 1942 r. – bitwa pod El Alamein
• 5 lipiec-23 sierpień 1943 r. – bitwa na łuku kurskim
• 28 listopad-2 grudzień 1943 r. – konferencja w Teheranie
• 4 czerwiec 1944 r. – wkroczenie aliantów do Rzymu
• 6 czerwiec 1944 r. – desant w Normandii
• 25 sierpień 1944 r. – wyzwolenie Paryża
• 3 wrzesień 1944 r. – wyzwolenie Brukseli
• 4-11 luty 1945 r. – konferencja w Jałcie
• 25 kwiecień 1945 r. – pierwsze posiedzenie założycielskie Organizacji Narodów Zjednoczonych w San Francisco
• 2 maj 1945 r. – zdobycie Berlina
• 8 maj 1945 r. – kapitulacja Niemiec
• 26 czerwiec 1945 r. – podpisanie Karty Narodów Zjednoczonych
• 17 lipiec-2 sierpień 1945 r. – konferencja w Poczdamie
• 9 sierpień 1945 r. – ofensywa Armii Czerwonej w kierunku Mandżurii
• 2 wrzesień 1945 r. – akt kapitulacji Japonii
• 2 październik 1945 r. – utworzenie Demokratycznej Republiki Wietnamu
• 14 Listopad 1945 r. – 1 październik 1946 r. –procesy Norymberskie przed Międzynarodowym Trybunałem Wojskowym
• 1946 r. – powstanie Chińskiej Republiki Ludowej ogłoszone przez Mao Tse-tunga
• 1947 r. – scalenie zachodnich stref okupacyjnych w Niemczech
• Marzec 1947 r. – ogłoszenie doktryny Trumana
• 1948-1994 r. – polityka apartheidu w RPA
• 16 kwiecień 1948 r. – powstanie Europejskiej Organizacji Współpracy Gospodarczej - OEEC
• 15 maj 1948 r. – niepodległość Izraela
• Lipiec 1948 r. – maj 1949 r. –blokada Berlina przez ZSRR
• 1949 r. – powstanie Rady Wzajemnej Pomocy Gospodarczej (RWPG)
• 4 kwiecień 1949 r. – traktat waszyngtoński, powstanie Organizacji Paktu Północnego Atlantyku – NATO
• 5 maj 1949 r. – podpisanie statutu Rady Europy
• 21 wrzesień 1949 r. – ogłoszenie powstania Republiki Federalnej Niemiec
• 7 październik 1949 r. – powstanie Niemieckiej Republiki Demokratycznej
• Czerwiec 1950 r. – atak Korei Północnej na Południową
• 18 kwiecień 1951 r. – powstanie Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali
• 5 marzec 1953 r. – śmierć Stalina
• 27 lipiec 1953 r. – rozejm w Panmundżon między Koreami
• 14 maj 1955 r. – powołanie Organizacji Układu Warszawskiego
• 1956 r. – Izraelski atak na Egipt, kryzys sueski
• Listopad 1956 r. – węgierska jesień, interwencja wojsk Układu Warszawskiego na Węgrzech
• 25 marca 1957 r. – traktaty rzymskie, przekształcenie EWWiS w Europejską Wspólnotę Gospodarczą
• 1959 r. – premierem Kuby został Fidel Castro
• Październik 1962 r. – blokada Kuby
• 28 październik 1962 r. – porozumienie amerykańsko-radzieckie kończące kryzys kubański
• 1966-1976 r. – rewolucja kulturalna w Chinach
• 5-10 czerwiec 1967 r. – wojna sześciodniowa między Izraelem a Egiptem
• 1968 r. – praska wiosna, próba demokratyzacji systemu politycznego w Czechosłowacji
• 1974-1975 r. – rewolucja goździków w Portugalii
• Styczeń 1975 r. – ofensywa komunistów z północnego Wietnamu na Południowy
• 30 czerwiec 1975 r. – zdobycie Sajgonu przez Vietcong
• Grudzień 1979 r. – interwencja wojsk radzieckich w Afganistanie
• 10 listopad 1989 r. – zburzenie muru berlińskiego
• 2 sierpień 1990 r. – napaść Iraku na Kuwejt, operacja „pustynna burza” interwencja wojsk NATO
• 3 październik 1990 r. – połączenie RFN z NRD
• 1992-1995 r. – wojna domowa w Jugosławii
• 7 luty 1992 r. – traktat z Maastricht
• 1 listopad 1993 r. – powołanie Unii Europejskiej
• Luty 2001 r. – traktat nicejski
• 11 wrzesień 2001 r. – zamach terrorystyczny na World Trade Center w Nowym Jorku
Polska
• IV-III wiek p.n.e. – Celtowie od południa przenikają na obszar ziem polskich
• Przełom I wieku p.n.e. i I wieku n.e. – silny wpływ Rzymu
• 965 r. – Mieszko I poślubił czeską księżniczkę Dobrawę
• 966 r. – chrzest Polski
• 972 r. – bitwa pod Cedynią
• 990-992 r. – wydanie dokumentu Dagome iudex przez Mieszka I, zawarcie opisu przebiegu granic państwa piastów
• 997 r. – śmierć biskupa Wojciecha
• XI wiek – pojawienie się zakonu benedyktynów w Polsce
• 1000 r. – zjazd w Gnieźnie, spotkanie Ottona III z Bolesławem Chrobrym
• 1002 r. – Bolesław Chrobry zajął Łużyce, Milsko i Miśnię
• 1003 r. – Bolesław Chrobry zajął Czechy, Morawy i Słowację
• 1003-1018 r. – wojna Bolesława Chrobrego z cesarzem Henrykiem II
• 1018 r. – pokój w Budziszynie, Bolesław zachował Milsko i Łużyce
• 1025 r. – koronacja królewska Bolesława Chrobrego oraz Mieszka II, śmierć Bolesława Chrobrego
• 1031 r. – ucieczka Mieszka II z kraju po wystąpieniu Bezpryma i Otta przeciwko królowi
• 1034 r. – śmierć Mieszka II
• 1038 r. – najazd Brzetysława, księcia czeskiego na Polskę, przyłączył Śląsk do Czech a Wielkopolskę złupił
• 1039 r. – powrót Kazimierza Odnowiciela do kraju
• 1047 r. – walka Kazimierza z Miecławem, władcą Mazowsza, pokonanie Miecława
• 1076 r. – koronacja Bolesława Śmiałego (Szczodrego)
• 1097-1107 r. – podział państwa dokonany przez Władysława Hermana
• XII wiek – przybycie cystersów do Polski
• XII-XIII wiek – kolonizacja wewnętrzna
• 1109 r. – najazd cesarza Henryka V na Polskę
• 1119 r. – wcielenie do Polski Pomorza Gdańskiego
• 1121 r. – uznanie Pomorza Zachodniego za lenno polskie
• 1138 r. – śmierć Bolesława Krzywoustego
• 1138-1320 r. – rozbicie dzielnicowe Polski
• 1140 r. – utworzenie biskupstwa w Wolinie
• 1181 r. – książę szczeciński złożył hołd cesarzowi niemieckiemu
• Początek XIII wieku – spisanie kroniki przez Wincentego Kadłubka
• XIII wiek – pojawienie się zakonów żebraczych: dominikanie, franciszkanie, augustianie i karmelici
• 1226 r. – Książę Konrad Mazowiecki sprowadził krzyżaków na ziemię chełmińską
• 1241 r. – najazd tatarów na Polskę, bitwa pod Legnicą, śmierć Henryka II Pobożnego
• 1295 r. – koronacja Przemysła II
• Od początku XIV wieku – rycerstwo określało się mianem szlachty
• 1300 r. – koronacja Wacława II
• 1305 r. – powstanie przeciwko Wacławowi II, na czele stanął Władysław Łokietek, śmierć Wacława II
• 1306 r. – śmierć syna Wacława II, Wacława III
• Od 1306 r. – Malbork siedzibą krzyżaków
• 1308-1309 r. – krzyżacy dokonali zaboru Pomorza Gdańskiego
• 1320 r. – koronacja Władysława Łokietka
• 1327-1332 r. – wojna z zakonem krzyżackim
• 1331 r. – bitwa pod Płowcami, zwycięstwo Łokietka
• 1333 r. – koronacja Kazimierza Wielkiego
• 1335 r. – zjazd władców Węgier, Czech i polski w Wyszehradzie
• 1343 r. – pokój z zakonem krzyżackim w Kaliszu, Polska odzyskała Kujawy, a Pomorze Gdańskie Kazimierz ofiarował krzyżakom jako „wieczystą jałmużnę”
• 1364 r. – król ufundował w Krakowie uniwersytet
• 1370 r. – śmierć bezpotomna Kazimierza Wielkiego
• 1370-1382 r. – panowanie Ludwika Węgierskiego
• 1374 r. – przywilej w Koszycach wydany przez Ludwika Węgierskiego
• 1385 r. – unia w Krewie, Jagiełło został królem Polski, miał przyjąć chrzest, połączenie Litwy i Polski
• Luty 1386 r. – chrzest Jagiełły, ślub i koronacja Władysława Jagiełły
• 1392 r. – ugoda w Ostrowie Lubelskim, Jagiełło powierzył namiestnictwo Litwy Witoldowi
• 1399 r. – bitwa nad rzeką Worsklą z Tatarami
• 1400 r. – odnowienie uniwersytetu krakowskiego przez Władysława Jagiełłę
• 1401 r. – ugoda polsko-litewska w Wilnie i Radomiu, na jej mocy Witold został dożywotnio wielkim księciem litewskim, Litwa miała zagwarantowaną odrębność państwową. Witold złożył hołd Jagielle jako monarsze zwierzchniemu
• 1409 r. – antykrzyżackie powstanie na Żmudzi, poparcie Witolda
• 1409-1411 r. – wojna z krzyżakami
• 15 lipca 1410 r. – bitwa pod grunwaldem
• 1411 r. – pokój w Toruniu z krzyżakami, zakon akceptował pozostanie żmudzi przy Litwie, zwracał Polsce ziemie zagarnięte w czasie wojny i zobowiązany do zapłaty odszkodowania
• 1413 r. – umocnienie unii polsko-litewskiej, zawarcie nowej umowy w Horodle
• 1414-1422 r. – wojna z krzyżakami
• 1422 r. – pokój nad jeziorem Mełno, krzyżacy wieczyście zrzekli się Żmudzi na rzecz Litwy, wydanie przywileju czerwińskiego przez Władysława Jagiełłę
• 1430 r. – wydanie przywileju jedleńsko-krakowskiego przez Władysława Jagiełłę
• 1433 r. – potwierdzenie przywileju jedleńsko-krakowskiego
• 1434 r. – koronacja Władysława Warneńczyka
• 1440 r. – utworzono związek Pruski
• 1444 r. – śmierć na polu bitwy pod Warną Władysława Warneńczyka
• 1447 r. – królem zostaje Kazimierz Jagiellończyk
• 1454 r. – antykrzyżackie powstanie w Prusach, wojna z krzyżakami, włączenie Prus do Polski, wydanie przywileju cerekwicko-nieszawskiego przez Kazimierza Jagiellończyka
• 1466 r. – pokój w Toruniu, Polska uzyskała Pomorze Gdańskie z ujściem Wisły, ziemię chełmińską, Powiśle z Malborkiem i Elblągiem oraz biskupstwo warmińskie. Zakon posiadał część Prus z Królewcem, lecz jako lenno polskie
• 1471 r. – wybranie Władysława Jagiellończyka na króla Czech
• 1490 r. – Władysław Jagiellończyk królem Węgier
• 1496 r. – przywilej piotrkowski wydany przez Jana Olbrachta
• 1501 r. – przywilej mielnicki wydany przez Aleksandra
• 1505 r. – wydanie konstytucji nihil novi
• 1514 r. – bitwa pod Orszą z Moskwą
• 1519-1521 r. – wojna z Krzyżakami
• 10 kwietnia 1525 r. – Albrecht Hohenzollern złożył w Krakowie hołd lenny królowi Polskiemu
• 1529 r. – elekcja Zygmunta Augusta przeprowadzona za życia Zygmunta Starego
• 1533 r. – zawarto wieczysty pokój z Turcją
• 1561 r. – układ w Wilnie, podział Inflant na dwie części
• 1563 r. – wojna polsko-rosyjska o Inflanty
• 1564 r. – sprowadzenie do Polski zakonu Jezuitów
• 1568 r. – powołanie Komisji Morskiej
• 1 lipca 1569 r. – unia lubelska, unia realna, zakładała jedność państwa i utworzenie Rzeczypospolitej Obojga Narodów
• 1572 r. – bezpotomna śmierć Zygmunta Augusta
• 1572-1573 r. – okres bezkrólewia
• 1573 r. – pierwsza wolna elekcja, wybór Henryka Walezego, zaprzysiężenie artykułów henrykowskich, konfederacja warszawska wprowadzała tolerancję religijną, król podpisał pacta conventa (zobowiązania osobiste)
• 1575 r. – drugie bezkrólewie
• 1576 r. – koronacja Stefana Batorego w Krakowie
• 1577 r. – wznowienie wojny z Moskwą
• 1578 r. – Powołanie Trybunału Koronnego, Trybunału Litewskiego jako sądów ostatniej instancji
• 1579 r. – zdobycie twierdzy w Połocku
• 1580 r. – zdobycie twierdzy w Wielkich Łukach
• 1582 r. – rozejm w Jamie Zapolskim z Moskwą
• 1586 r. – śmierć Stefana Batorego,
• 1587 r. - wybór nowego władcy – Zygmunta III Wazę za poparciem Jana Zamoyskiego
• 1596 r. – unia brzeska zawarta w Brześciu nad Bugiem
• Marzec 1600 r. – inkorporacja Estonii, wypowiedzenie wojny przez Szwecję
• 1605 r. – bitwa pod Kircholmem, zwycięstwo polskiej armii
• 1606-1607 r. – rokosz Zebrzydowskiego przeciwko królowi Zygmuntowi Wazie
• 1609-1619 r. – wojny z Rosją
• 4 lipca 1610 r. – bitwa pod Kłuszynem, zwycięstwo Polski pod wodzą hetmana wielkiego koronnego Stanisława Żółkiewskiego
• 1611 r. – rozejm ze Szwecją, prawie całe Inflanty w rękach Szwecji
• 1619 r. – rozejm w Dywilinie, Polska uzyskała ziemię smoleńską, czernichowską i siewierską
• 1620-1621 r. – wojna polsko-turecka
• 1620 r. – bitwa pod Cecorą
• Październik 1621 r. – pokój w Chocimiu między Polską a Turcją
• 1622 r. – rozejm w Mitawie, ustalenie granicy polsko-szwedzkiej w Inflantach
• 1632 r. – objęcie tronu przez Władysława IV
• 1634 r. – pokój w Polanowie między Rosją a Polską
• Maj 1648 r. – śmierć Władysława IV
• 1648 r. – objęcie tronu przez Jana Kazimierza, powstanie Chmielnickiego (kozaków)
• 1651 r. – bitwa pod Beresteczkiem, pokonanie kozaków, ugoda w Białej Cerkwi
• 1652 r. – bitwa pod Batohem, kozacy odnieśli zwycięstwo
• 1654 r. – ugoda kozaków z Rosją w Perejasławiu, kozacy uznali zwierzchność cara Aleksego Michajłowicza, oddanie lewobrzeżnej Ukrainy Moskwie
• 1655-1660 r. – potop szwedzki
• 1657 r. – traktat welawsko-bydgoski
• 1658 r. – wygnanie arian z Polski, ugoda w Hadziaczu mięczy polakami a kozakami
• 1660 r. – pokój w Oliwie ze Szwedami
• 1666 r. – bitwa pod Mątwami
• 1667 r. – rozejm w Andruszowie, przyłączenie Rosji lewobrzeżnej Ukrainy, ziemi smoleńskiej, siewierskiej i czernichowskiej
• 1668 r. – abdykacja Jana Kazimierza
• 1672 r. – ugoda w Buczaczu między Polską a Turcją
• 1673 r. – bitwa pod Chocimiem
• 1674 r. – tron obejmuje Jan III Sobieski
• 1676 r. – traktat w Żurawnie między Turcją a Polską
• Wiosna 1683 r. – Polska wstępuje do ligi antytureckiej
• 1683 r. – zwycięska odsiecz Wiednia przez Sobieskiego
• 1686 r. – traktat pokojowy w Moskwie z Rosją
• 15 września 1697 r. – koronacja w Krakowie Augusta II
• 1699 r. – pokój w Karłowicach z Turcją
• 1704 r. – detronizacja Augusta II i obsadzenie Stanisława Leszczyńskiego na tronie poparte przez Szwecje
• 1706 r. – traktat w Altranstadt, August II zmuszony do złożenia korony polskiej i wyrzeczenia się sojuszu z Rosją, tron Stanisławowi Leszczyńskiemu
• 1708 r. – na tron wraca August II
• 1715 r. – konfederacja przeciw królowi Augustowi II w Tarnogrodzie
• 1 luty 1717 r. – sejm niemy
• 1720 r. – Piotr I i Fryderyk Wilhelm I podpisali układ określający ich jako gwarantów ustroju Polski
• 27 stycznia 1736 r. – abdykacja Stanisława Leszczyńskiego
• 1764 r. – elekcja Stanisława Augusta Poniatowskiego
• 1765 r. – założenie Szkoły Rycerskiej
• 1768-1772 r. – konfederacja barska, skierowana przeciwko królowi, Rosji i innowiercom
• 1769 r. – konfederacja barska otrzymała pomoc ze strony Turcji i Francji
• 1772 r. – upadek ostatniego punktu oporu konfederatów – Częstochowy
• 5 sierpnia 1772 r. – układ w Petersburgu, dokonujący pierwszego rozbioru polski
• 1773-1775 r. – sejm porozbiorowy
• 1773 r. – sejm oficjalnie wyraził zgodę na podział terytorium Polski między zaborców, powołanie do życia Komisji Edukacji Narodowej
• 1788-1792 r. – sejm wielki lub czteroletni
• Jesień 1788 r. – zwołanie sejmu do Warszawy
• Wiosna 1790 r. – traktat między Polską a Prusami
• 3 maj 1791 r. – uchwalenie Konstytucji 3 Maja
• Kwiecień 1792 r. – konfederacja targowicka przeciwko Konstytucji
• Maj 1792 r. – wkroczenie wojsk rosyjskich na teren polski
• Lipiec 1792 r. – przyłączenie się Stanisława Augusta Poniatowskiego do konfederacji targowickiej
• 23 stycznia 1793 r. – konwencja rozbiorowa podpisana w Petersburgu przez Rosję i Prusy, drugi rozbiór polski
• 24 marca 1794 r. – wybuch powstania kościuszkowego
• 3 kwietnia 1794 r. – bitwa pod Racławicami
• 7 maj 1794 r. – wydanie uniwersału w sprawie chłopskiej w obozie pod Połańcem (uniwersał połaniecki)
• 10 maj 1794 r. – do wojny włączają się Prusy
• 10 października 1794 r. – bitwa pod Maciejowicami, Tadeusz Kościuszko trafia do rosyjskiej niewoli
• 4 listopada 1794 r. – rzeź Pragi
• 16 listopada 1794 r. – kapitulacja armii powstańczej
• 1795 r. – Stanisław August Poniatowski abdykował
• 24 października 1795 r. – konwencja rozbiorowa w Petersburgu, trzeci rozbiór Polski
• 1797 r. – utworzenie Legionów Dąbrowskiego we Włoszech
• 21 grudnia 1807 r. – zniesienie poddaństwa w księstwie warszawskim
• 19 kwietnia 1809 r. - Bitwa pod Raszynem, dowództwo Józef Poniatowski
• 1815 r. – utworzenie Królestwa Polskiego
• W nocy z 29 na 30 listopada 1830 r. – wszczęcie powstania listopadowego
• 3 grudnia 1830 r. – uformowanie Rządu Tymczasowego
• 25 stycznia 1831 r. – akt detronizacji cara Mikołaja I jako króla Polski, wojna z Rosją
• 25 luty 1831 r. – bitwa pod Grochowem
• 8 września 1831 r. – Warszawa skapitulowała
• 1832 r. – ogłoszenie Statutu organicznego przez cara, który stał się podstawą nowego ustroju Królestwa Polskiego
• 1846 r. – Rabacja galicyjska, inkorporacja Rzeczypospolitej Krakowskiej do Austrii
• 1848 r. – zniesienie pańszczyzny w Galicji
• 1860 r. – demonstracje w Warszawie, domaganie się przywrócenia autonomii Królestwa
• 1861 r. – wprowadzono stan wojenny
• 8 kwietnia 1861 r. – wojska rosyjskie otworzyły ogień do demonstrantów
• 1862 r. – utworzenie Komitetu Centralnego Narodowego
• 22 stycznia 1863 r. – przekształcenie Komitetu w Rząd Narodowy, wybuch powstania styczniowego
• Zima 1864 r. – ustanie walk powstańczych
• 1886 r. – powołanie Hakaty
• 1892 r. – utworzenie Polskiej Partii Socjalistycznej w Paryżu
• 1893 r. – utworzenie Socjaldemokracji Królestwa Polski, utworzenie Narodowej Demokracji
• 1895 r. – utworzenie Stronnictwa Ludowego
• 1900 r. – przemianowanie Socjaldemokracji Królestwa Polskiego na Socjaldemokrację Królestwa Polskiego i Litwy
• Maj 1901 r. – strajk dzieci we Wrześni
• 1903 r. – przemianowanie Stronnictwa Ludowego na Polskie Stronnictwo Ludowe
• 5 listopad 1916 r. – akt 5 listopada wydany przez Niemcy, odezwa do narodu polskiego
• 1917 r. – utworzenie Ukraińskiej Republiki Ludowej
• Lato 1917 r. – kryzys przysięgowy
• Sierpień 1917 r. – utworzenie Komitetu Narodowego Polski w Szwajcarii, przywódcą był Roman Dmowski
• Luty 1918 r. – niepodległość Litwy
• Marzec 1918 r. – niepodległość Białorusi
• 10 listopad 1918 r. – przybycie Józefa Piłsudskiego do Warszawy z twierdzy w Magdeburgu
• 11 listopada 1918 – ogłoszenie niepodległości Rzeczpospolitej Polskiej, rada regencyjna powierzyła dowództwo nad siłami zbrojnymi Józefowi Piłsudskiemu
• 14 listopad 1918 r. – rozwiązanie się rady regencyjnej, przekazanie pełni władzy Józefowi Piłsudskiemu
• 22 listopad 1918 r. – Piłsudski ogłosił się Tymczasowym Naczelnikiem Państwa
• 27 grudnia 1918 r. – demonstracja polskiej ludności w Poznaniu, wybuch powstania wielkopolskiego
• 16 stycznia 1919 r. – powołano nowy rząd na czele z Ignacym Janem Paderewskim
• Styczeń 1919 r. – Armia Czerwona zajęła Mińsk i Wilno
• 20 luty 1919 r. – uchwalono Małą Konstytucję
• Z 16 na 17 sierpnia 1919 r. – wybuch pierwszego powstania śląskiego
• Wrzesień 1919 r. – plebiscyt na Śląsku Cieszyńskim, Spiszu i Orawie
• 21 kwietnia 1920 r. – układ polsko-ukraiński
• Kwiecień-maj 1920 r. – ofensywa polska na Kijów
• 7 maj 1920 r. – wkroczenie polskich wojsk do Kijowa
• 11 lipca 1920 r. – plebiscyt na Powiślu, Warmii I mazurach
• 13 sierpnia 1920 r. – walki na przedpolach Warszawy w rejonie Radzymina
• 16 sierpnia 1920 r. – kontrofensywa wojsk polskich znad rzeki Wieprz
• Z 19 na 20 sierpnia 1920 r. – wybuch drugiego powstania śląskiego
• Wrzesień 1920 r. – bitwa niemeńska
• Luty 1921 r. – polsko-francuski układ sojuszniczy
• 17 marca 1921 r. – uchwalenie Konstytucji marcowej
• 18 marca 1921 r. – pokój w Rydze między bolszewikami a polską
• 20 marca 1921 r. – plebiscyt na Górnym Śląsku
• Z 2 na 3 maja 1921 r. – wybuch trzeciego powstania śląskiego
• 9 grudnia 1922 r. – wybrano na prezydenta Gabriela Narutowicza
• 16 grudnia 1922 r. – prezydent Narutowicz został zastrzelony
• 20 grudnia 1922 r. – prezydentem został Stanisław Wojciechowski
• 1925-1931 r. – wojna celna z Niemcami
• 12-15 maj 1926 r. – zamach majowy, zamach stanu Józefa Piłsudskiego
• Z 14 na 15 maja 1926 r. – rząd ustąpił, prezydent Wojciechowski podał się do dymisji
• 31 maj 1926 r. – Zgromadzenie Narodowe wybrało Piłsudskiego na prezydenta, on odmówił i wysunął Ignacego Mościckiego na urząd prezydenta
• 2 sierpień 1926 r. – nowela sierpniowa, zmiana w obowiązującej konstytucji
• 1932 r. – pakt o nieagresji między Polską a ZSRR
• 1934 r. – pakt o nieagresji między Polską a Niemcami
• 23 kwiecień 1935 r. – uchwalenie Konstytucji Kwietniowej
• 12 maj 1935 r. – śmierć Józefa Piłsudskiego
• 1937 r. – ogłoszono plan budowy Centralnego Okręgu Przemysłowego
• 23 sierpień 1939 r. – pakt Ribbentrop-Mołotow dzielący Polskę między okupantów
• 1 września 1939 r. o godzinie 4.45 – atak wojsk Niemieckich na Westerplatte
• Z 9 na 10 września 1939 r. – bitwa nad Bzurą
• 17-20 września 1939 r. – bitwa w rejonie Tomaszowa Mazowieckiego
• 17 wrzesień 1939 r. – wkroczenie Armii Czerwonej od wschodu
• Z 17 na 18 września 1939 r. – członkowie polskiego rządu próbują uciec z kraju do Rumunii, gdzie zostają internowani
• 28 wrzesień 1939 r. – Warszawa skapitulowała
• 30 wrzesień 1939 r. – powołanie Władysława Sikorskiego na premiera i naczelnego wodza polskiej armii
• 2-5 październik 1939 r. – bitwa pod Kockiem
• 1940 r. – powstanie pierwszych obozów w Auschwitz
• 30 lipiec 1941 r. – układ Sikorski-Majski między Polską a ZSRR
• 1942 r. – utworzenie Polskiej Partii Robotniczej i Gwardii Ludowej
• Luty 1942 r. – przemianowanie Związku Walki Zbrojnej na Armię Krajową
• 1943 r. – został przygotowany plan „Burza”
• Wiosna 1943 r. – tworzenie jednego korpusu wojskowego u boku Armii Czerwonej pod dowództwem Zygmunta Berlinga
• 19 kwiecień-8 maj 1943 r. – powstanie w Getcie Warszawskim
• 3 lipiec 1943 r. – katastrofa gibraltarska, śmierć Sikorskiego, na czele rządu Londyńskiego stanął Stanisław Mikołajczyk
• Z 31 grudnia 1943 r. na 1 stycznia 1944 r. – utworzono Krajową Radę Narodową z Bolesławem Bierutem na czele
• 1944 r. – utworzenie Urzędu Bezpieczeństwa
• 9 styczeń 1944 r. – powstanie Rady Jedności Narodowej
• 20 Lipca 1944 r. – utworzenie z inicjatywy ZSRR Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego
• 1 sierpień 1944 r. – wybuch powstania warszawskiego, przybycie członków PKWN do Lublina
• 2 październik 1944 r. – kapitulacja powstańców
• 31 grudzień 1944 r. – PKWN przekształcił się w Rząd Tymczasowy Rzeczypospolitej Polskiej
• 17 styczeń 1945 r. – Armia Czerwona wkroczyła do zburzonej Warszawy
• 28 czerwiec 1945 r. – powołanie Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej
• 30 czerwiec 1946 r. – referendum ustrojowe, „trzy razy tak!”
• Luty 1947 r. – polski sejm przyjął ustawę o planie trzyletnim zwanym Planem Odbudowy Gospodarczej
• Grudzień 1948 r. – utworzenie Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej z połączenia PPS i PPR
• 1949 r. – ogłoszenie planu sześcioletniego
• 22 lipiec 1952 r. – Konstytucja PRL
• 1956 r. – utworzenie Komitetu Obrony Robotników przez Jacka Kuronia I Jerzego Andrzejewskiego
• 28 czerwca 1956 r. – strajki w Poznaniu w zakładach Cegielskiego
• Marzec 1968 r. – wydarzenia marcowe, strajki studentów po ocenzurowaniu dziadów
• 12 grudnia 1970 r. – podwyższa cen artykułów spożywczych, przyczyna strajku w stoczni gdańskiej
• 15 grudzień 1970 r. – utworzenie w stoczni Gdańskiej Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego
• 1976 r. – wystąpienia robotnicze w Radomiu, Ursusie i Płocku
• 1977 r. – powstanie Ruchu Obrony Praw Człowieka i Obywatela
• 1978 r. – powstanie Komitetu Założycielskiego Wolnych Związków Zawodowych Wybrzeża, założone przez Annę Walentynowicz i Lecha Wałęsę
• 16 październik 1978 r. – wybór Karola Wojtyły na papieża Jana Pawła II
• 1979 r. – pierwsza pielgrzymka papieża do Polski
• 16 sierpień 1980 r. – powstanie Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego w stoczni gdańskiej pod przewodnictwem Lecha Wałęsy
• 18 sierpień 1980 r. – przedstawienie 21 postulatów, utworzenie Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego w Szczecinie pod przewodnictwem Mariana Jurczyka
• 30 sierpień 1980 r. – porozumienie ze strajkującymi stoczniowcami w Szczecinie
• 31 sierpień 1980 r. – porozumienie ze strajkującymi w Gdańsku
• 17 wrzesień 1980 r. – utworzenie NSZZ Solidarność
• 13 maj 1981 r. – zamach na papieża
• 13 grudnia 1981 r. – władzę przejęła Wojskowa Rad Ocalenia Narodowego (WRON) kierowana przez Wojciecha Jaruzelskiego, wprowadzenie stanu wojennego
• 16 grudnia 1981 r. – pacyfikacja strajkujących robotników w kopalni „Wujek”
• 22 lipiec 1983 r. – zniesienie stanu wojennego, rozwiązanie WRON
• Wrzesień 1986 r. – Lech Wałęsa powołuje jawnie działającą Tymczasową Radę NSZZ Solidarność
• 6 luty 1989 r. – początek obrad „okrągłego stołu”
• 5 kwiecień 1989 r. – zakończenie obrad „okrągłego stołu”
• 4 i 18 czerwiec 1989 r. – wolne wybory do sejmu
• 28 stycznia 1990 r. – rozwiązanie PZPR
• 10 kwiecień 2010 r. - SMOLEŃSK






Historia pojęcia
• Hominizacja – wykształcenie się postawy pionowej i dwunożnego chodu, trzykrotne powiększenie mózgu, wykształcenie się mowy, opanowanie umiejętności wytwarzania narzędzi, posługiwania się nimi i podział pracy.
• Sieć irygacyjna – sieć nawadniająca
• Teokracja – ustrój, w którym najwyższą władzę sprawuje warstwa kapłanów
• Katarakta – pierwszy próg skalny
• Monarchia patriarchalna – forma rządów, w której król zarządza państwem jak swoją ojcowizną, a urzędy obsadza członkami swej rodziny
• Monarchia despotyczna – forma rządów, w której władza panującego jest niczym nieograniczona
• Pismo hieroglificzne – pismo mieszane, znakowo-piktograficzne, umieszczane na pomnikach i budowlach
• Pismo hieratyczne – pismo kapłańskie, stanowiące uproszczenie hieroglifów i stosowane na papirusach
• Pismo demotyczne – pismo ludowe
• Kasta – ściśle zamknięta grupa społeczna, której odrębność, wynikająca z przepisów religijnych czy prawnych, jest zwykle usankcjonowana zwyczajowo
• Animizm – pogląd, według którego rośliny, zwierzęta, zjawiska przyrody i rzeczy posiadają duszę
• Reinkarnacja – wiara w wielokrotne odradzanie się człowieka po śmierci przez wstępowanie jego duszy w inne ciało
• Buddyzm – człowiek powinien wyzbyć się wszelkich pragnień, osiągając w ten sposób absolutną mądrość, prowadzącą do nirwany
• Nirwana – stan całkowitego spokoju, uwalnia duszę od bezustannego wcielania się w różne byty
• Faktoria – punkt handlowy, osada handlowa
• Mastaby – nazwa egipskich grobów kamiennych w kształcie ściętego ostrosłupa o podstawie prostokątnej
• Kabotaż – przybrzeżna żegluga krajowa, łącząca porty jednego morza albo różnych mórz
• Hellada – obszar zamieszkiwany przez greków
• Polis – miasto-państwo, wspólnota obywatelska, decyzje podejmowano na zgromadzeniu wszystkich obywateli
• Agora – zgromadzenie ludowe w polis, później miejsce obrad takiego zgromadzenia
• Metropolia – (starożytna Grecja) miasto macierzyńskie
• Apoikia – nowa osada podczas wielkiej kolonizacji
• Symmachia – w starożytnej Grecji sojusz wojskowy niepodległych polis, sojusznicy byli zobowiązani do wspomagania się w wyprawach wojennych
• Falanga – żołnierzy ustawiano w zwartych szeregach, każdy żołnierz swoją tarczą zasłaniał bok sąsiada, z drugiej strony wysuwając włócznię
• Hektemoroj – w Atenach, grupa ludzi zależnych od arystokratycznych właścicieli ziemskich i zobowiązana do stałej opłaty na ich rzecz
• Tyrania – w starożytnej Grecji forma rządu powstała w wyniku przejęcia władzy przez jednostkę, najczęściej przy poparciu ludu
• Satrapia – okręg administracyjny, prowincja w starożytnej Persji, odpowiadający w przybliżeniu krainom geograficzno-historycznym
• Kworum – liczba członków zgromadzenia, niezbędna do podjęcia prawomocnych decyzji
• Stoicyzm – cnota czyli zachowanie równowagi duchowej, jest najwyższym dobrem człowieka
• Epikureizm – szczęście utożsamiane z brakiem cierpień, jest głównym celem człowieka, dążenie do przyjemności
• Skene – garderoba
• Orchestra – obszar na którym występował chór, otoczony widownią
• Panteon – ogół bóstw powiązanych związkami rodzinnymi
• Orfizm – najważniejszą rolę odgrywał Zeus, bóg będący źródłem wszystkiego, co żyje i istnieje
• Misteria – forma kultu połączona z procesami, widowiskami, tańcami, śpiewami
• Olimpiada – czteroletni okres pomiędzy igrzyskami
• Gimnazjon – kompleks budynków sportowych
• Legion – największa jednostka armii rzymskiej, cała armia liczyła ich od 25 do 30. W skład legionu wchodziło około 6 tysięcy żołnierzy
• Senator – w starożytnym Rzymie członek rady starszych, a w okresie republiki członek senatu, czyli głównego organu rządzącego
• Municypium – gmina italska, mająca z Rzymem traktat o przymierzu i zobowiązana do wypełniania zadań wskazanych przez Rzym, jej mieszkańcy nie posiadali obywatelstwa rzymskiego
• Forum – znajdowało się w pobliżu skrzyżowania głównych ulic, odpowiednik greckiej agory, centrum życia publicznego
• Panteon – świątynia poświęcona wszystkim bogom
• Arkada – element architektoniczny, składający się z dwóch podpór (kolumn, filarów) połączonych łukiem
• Romanizacja – proces przejmowania kultury rzymskiej
• Apostoł – uczeń Jezusa Chrystusa należący do grona tak zwanych dwunastu, czyli powołanych przez Chrystusa na świadków Jego życia, nauk, śmierci i zmartwychwstania
• Kościół – wyznawcy Chrystusa na terenie jednego miasta, kierował nimi biskup
• Synod – zgromadzenie biskupów w danym regionie
• Sobór – zgromadzenie biskupów reprezentujących cały kościół
• Schizma – rozłam w kościele, w chrześcijaństwie zerwanie jedności z papieżem
• Bursztynowy szlak – trasa handlowa łącząca w starożytności wybrzeża Adriatyku i Bałtyku, bałtycki bursztyn stanowił podstawę wymiany handlowej prowadzonej początkowo przez Celtów, a rozwiniętej przez Rzymian
• Forpoczta – wysunięty posterunek lub oddział zwiadowczy
• Kolonowie – dzierżawcy gruntów, z czasem przypisani do ziemi, wolni wieśniacy, od IV wieku w myśl prawa uchwalonego przez senat, byli dziedzicznie związani z dzierżawioną ziemią.
• Ostrogoci – lud germański,. Który w IV wieku przybył znad Morza Czarnego do rzymskiej prowincji Panonii. Tam założyli swoje państwo podległe Konstantynopolowi. W VI wieku po przeniesieniu się do Italii państwo Ostrogotów zlikwidował cesarz bizantyjski Justynian Wielki.
• Latyfundium – wielka posiadłość ziemska, zwłaszcza w starożytnym Rzymie lub średniowieczu.
• Diecezja – kościelna jednostka administracyjna pod zarządem biskupa, w późnym okresie cesarstwa rzymskiego była również państwową jednostką administracyjną
• Monastycyzm – ruch zakonny mający na celu dążenie do samorealizacji w czystości duchowej, ubóstwie, umartwianiu się, modlitwie i kontemplacji prowadzących do zbawienia
• Majordom – w państwie frankońskim w VII i VIII wieku określenie dostojnika zarządzającego dworem królewskim
• Kalif – tytuł świeckiego i duchownego przywódcy muzułmanów, uważanego za następcę Mahometa
• Bazyleus – cesarz bizantyjski, jeden z trzech archontów w starożytnych Atenach mający pieczę nad sprawami religijnymi
• Cezaropapizm – stan prawny, w którym cesarz stoi na czele instytucji państwowych i kościelnych
• Patriarcha – we wczesnym chrześcijaństwie tytuł biskupów najważniejszych miast Antiochii, Aleksandrii, Rzymu, Jerozolimy i Konstantynopola, obecnie najwyższa godność w kościele wschodnim
• Ikonoklazm – oficjalna doktryna państwa i kościoła bizantyjskiego, sformowana w VIII wieku przeciwko czcicielom świętych obrazów (ikon)
• Opat – przełożony klasztoru, mający część uprawnień Biskupskich, obierany dożywotnio lub na określoną kadencję
• Marchia – w państwie frankijskim i w średniowiecznych Niemczech zorganizowany wojskowy okręg pograniczny, zarządzany przez margrabiego
• Hrabstwo – wczesnośredniowieczny okręg administracyjny w zachodniej europie, zarządzany przez hrabiego
• Monarchia patrymonialna – forma państwa w której władca traktuje podległy mu kraj jako własność i swobodnie nim dysponuje, sprawowaną dożywotnio władzę przekazując potomstwu
• Zasada primogenitury – pierwszeństwo dziedziczenia przez najstarszego z synów władcy
• Patrocinium – wolni rolnicy zabiegali o patronat potężnego latyfundysty
• Commendatio – oddanie się pod opiekę możnego latyfundysty
• Feudum – nadanie ziemi w czasowe użytkowanie przez latyfundystów tym osobom, którym chcieli zapewnić utrzymanie, nadanie traktowane było jako dobrodziejstwo
• Lenno – ustąpione pod warunkiem pełnienia jakichś służb
• Oficjalista – osoba zatrudniona przy zarządzaniu majątkiem ziemskim
• Inwestytura – nadanie ziemi pańskiemu oficjaliście
• Wasal – obdarowany
• Senior – obdarowujący
• Felonia (wiarołomność)– naruszenie kontraktu
• Immunitet – przywilej przyznawany możnym świeckim, później również kościelnym, polegający na zakazie wstępu urzędnikom królewskim na obszar terytorium czy instytucji objętej immunitetem
• Wiec plemienny – zgromadzenie członków plemienia
• Siedem sztuk wyzwolonych – program szkół we wczesnym średniowieczu, przyjęty ze starożytnych szkół rzymskich
• Papieski uniwersalizm – idea zwierzchności papieża nad władzą cesarską
• Kardynał – w hierarchii kościoła katolickiego – najwyższy po papieżu dostojnik kościelny, należący do konklawe – kolegium wybierającego papieża
• Konkordat – układ zawarty między papieżem jako zwierzchnikiem kościoła rzymskiego, a władzą państwową, regulujący stosunki państwo-kościół
• Rekonkwista – wyzwalanie uprzednio chrześcijańskich terytoriów spod muzułmańskiego panowania
• Emirat – kraj podległy władzy emira, czyli muzułmańskiego księcia
• Kalifat – urząd, władza kalifa, obszar podległy kalifowi
• Etos – ogólna orientacja kultury, styl życia społeczności i przyjęta przez nią hierarchia wartości pojawiających się w ludzkich zachowaniach, termin, który stosuje się do grup
• Chevalier – rycerz walczący konno
• Hospicjum – dawna nazwa schroniska, gospody albo stancji
• Albigensi – sekta w kościele łacińskim
• Normanowie – „ludzie północy”, ogólne określenie społeczeństw skandynawskich, które we wczesnym średniowieczu tworzyły cztery grupy plemienne: Szwedzi, Goci, Duńczycy i Norwegowie
• Kaster – urzędowy spis lub zbiór, sporządzany dla celów podatkowych
• Monarchia stanowa – system współrządów monarchy i reprezentantów poszczególnych stanów
• Wendety – wojny prywatne
• Legiści – znawcy prawa
• Głagolica – alfabet słowiański, który w IX wieku przeniesiony został do Bułgarii i Macedonii, a następnie na Ruś, gdzie zyskał nazwę Cyrylica, jako że Cyryla uważano za pomysłodawcę alfabetu, w kolejnych stuleciach alfabet ten upowszechnił się w tych krajach słowiańskich, w których dominuje prawosławie
• Hołd trybutarny – uroczystość uznania się za podległego wobec władcy innego kraju, wyrazem zależności było płacenie trybutu
• Car – tytuł najwyższego władcy u Słowian południowych i wschodnich zapożyczony z Bizancjum
• Orda – obóz, koczowisko tatarów, wojsko, państwo tatarskie
• Dwupolówka – jedną połowę gruntu obsiewano zbożami ozimymi a drugą jarymi, w kolejnym roku rozmieszczenie upraw ulegało zmianie, co miało zapobiec wyjałowieniu ziemi.
• Trójpolówka – ziemię uprawną dzielono na trzy części, z których jedna nie była uprawiana. Część tę nazywano ugorem
• Ordyniec – członek ordy tatarskiej
• Komesam – urzędnik książęcy
• Wojna szarpana – polega na niespodziewanym atakowaniu wroga z zasadzki i szybkim odwrocie
• Palatyn – zwany również wojewodą, był do początków XIV wieku zastępcą panującego władcy w monarchii Piastów, podlegały mu zwłaszcza sprawy związane z dowodzeniem wojskiem
• Trybut – danina składana przez jednego władcę innemu jako wyraz zależności politycznej w zamian za pokój
• Jałmużna – datek ofiarowany jako uczynek miłosierny, zapomoga, wsparcie
• Kapituła katedralna – wspólnota dostojników kościelnych przy katedrze Biskupskiej, pełniąca funkcje religijne, jak i administracyjne
• Wolnizna – okres w którym osadnicy byli zwolnieni ze świadczeń na rzecz pana
• Komturia – okręg wojskowo-administracyjny
• Teocentryzm – pogląd, sprowadzający całokształt spraw ludzkich od Boga jako najwyższej, jedynej wartości i podporządkowujący celom pozaziemskim wszystkie dziedziny życia i działalności człowieka
• Kapituła – kolegium kanoników przy katedrze, zgromadzenie przełożonych zakonu
• Kontemplacja – pogrążanie się w myślach, rozpamiętywanie, medytacja
• System nakładczy – między wytwórcą a konsumentem pojawił się pośrednik. Rzemieślnik sprzedawał mu swój towar, a on sprzedawał go innemu rzemieślnikowi w celu udoskonalenia produktu. Następowała w ten sposób specjalizacja produkcji.
• Dżuma – bardzo zaraźliwa, gwałtowna, groźna dla życia epidemiczna choroba, wywoływana przez pałeczkę dżumy, przenoszona na ludzi ze zwierząt (głównie szczurów) przez pchły
• Apanaże – ziemie, nieruchom ości, uposażenie, dochody członków domu panującego, przyznane im przez monarchę
• Żakeria – nazwa ta pochodzi od żartobliwego przezwiska chłopów, nazywanych wówczas we Francji „Kubusiami”
• Herezja – poglądy religijne uznane za błędne przez kościół panujący
• Jurysdykcja – uprawnienia władzy do rozstrzygania spornych spraw, termin ten oznaczał również obszar, na który uprawnienia te były rozciągnięte
• Gildie – organizacje kupieckie funkcjonujące w mieście
• Prawo składu – przybywający do miasta kupiec zobowiązany był wyłożyć swoje towary do sprzedaży na miejscowym targu. Prawo dzieliło się na „względne” i „bezwzględne”. Względne tzn. kupiec po kilku dniach mógł wyruszyć w dalszą drogę, zabierając resztę własnych towarów, Bezwzględne tzn. zobowiązany był pozostać tak długo, aż sprzedał wszystkie towary lub zostawił je w skaldzie miejskim
• Przymus drogowy – stanowił uzupełnienie prawa składu i zobowiązywał wędrujących z towarem kupców do korzystania tylko ze wskazanych dróg
• Cech – organizacja zrzeszająca rzemieślników jednego zawodu lub kilku bliskich specjalności. Do zadań cechu należały: obrona interesów członków cechu, kontrola jakościowa produktów, regulacja cen
• Asceza – dobrowolne wyrzeczenie się przyjemności i ograniczanie potrzeb życiowych w celu osiągnięcia doskonałości duchowej
• Pieta – postać Marii z martwym Chrystusem na kolanach
• Annaty – jednoroczne wpłaty pieniężne na rzecz Stolicy Apostolskiej, na utrzymanie misjonarzy świadczone za pierwszy rok ze świeżo obsadzonych beneficjów. Obecnie płacone tylko we Włoszech
• Szlachta – pojęcie to pochodzi prawdopodobnie od niemieckiego Geschlecht (ród)
• Prawo zwyczajowe – system norm prawnych panujących na danym terenie, traktowany jako odwieczny i niezmienny
• Czarna legenda – propagowane w okresie średniowiecza i czasach późniejszych opowieści o mordowaniu chrześcijan przez Żydów
• Przywilej szlachecki – prawo zwalniające szlachtę od pewnych obowiązków lub nadajaca jej szczególne uprawnienia ekonomiczne, osobiste lub sądownicze
• Folwark – duże gospodarstwo rolne lub rolno-hodowlane produkujące na zbyt. Pierwsze folwarki powstały w dobrach kościelnych i klasztornych w XIV wieku
• Konfederacja – związek zawiązywany na zasadzie dobrowolności dla realizacji określonych celów, w konfederacji podejmowano decyzje większością głosów
• Pańszczyzna – chłopi zobowiązani byli do odpracowywania określonej liczby dni w roku na folwarku za darmo
• Sejmiki ziemskie – lokalne zjazdy szlachty
• Konstytucja – zespół postanowień wydanych przez sejm i ogłoszonych drukiem, od końca XVIII wieku nazwa ta zaczęła oznaczać ustawę zasadniczą, normującą podstawy ustrojowe państwa
• Makiawelizm – doktryna polityczna zalecająca stosowanie wszelkich metod, w tym: podstępu, przemocy i obłudy, w dążeniu do zamierzonego (szlachetnego) celu politycznego
• Konkwistador – tytuł nadawany przez królów hiszpańskich i portugalskich zdobywców Ameryki
• Manufaktura – forma masowej produkcji, oparta na zorganizowanej pracy ręcznej. W przeszłości manufaktury nazywano także zakładami rękodzielniczymi
• Połownictwo – system dzierżawy ziemi, w którym właściciel ziemski otrzymywał połowę zbiorów
• Dymitriada – nazwa okresu w którym toczyły się walki o tron moskiewski, prowadzone przez Dymitra Samozwańca popieranego przez Polaków
• Vivente rege – wybór następcy za życia jego poprzednika
• Elekcja viritim – zasada udziału całej szlachty w wyborze króla
• Interrex – osoba sprawujaca władzę w okresie bezkrólewia
• Liberum veto – prawo wolnego sprzeciwu pojedynczego posła
• Aklamacja – zgoda powszechna
• Oligarchia magnacka – rządy rodów możnowładczych w Rzeczypospolitej od połowy XVII wieku do drugiej połowy XVIII wieku. Magnaci opierali swą potęgę na olbrzymich dobrach ziemskich, rządy w państwie natomiast realizowali pośrednio przez sejm walny i bezpośrednio jako senatorzy. Utrzymywali liczne prywatne wojska, służące do obrony ich osobistych interesów i często będące narzędziem nacisku na króla.
• Merkantylizm – doktryna ekonomiczna, według której podstawową miarą bogactwa i siły gospodarczej narodu jest ilość posiadanego kruszcu, uzyskiwanego przede wszystkim z handlu z zagranicą, zwłaszcza eksportu towarów przemysłowych i rolnych, przy ograniczeniu ich importu, na przykład przez wysokie bariery celne.
• Purytanizm – religijno-polityczny ruch reformatorski nacechowany surowością zasad moralnych i obyczajowych w Anglii XVI i XVII wieku, dążący do przywrócenia kościołowi anglikańskiemu czystości doktrynalnej w duchu kalwinizmu
• Ogradzanie – przejmowanie ziemi wspólnej przez posiadaczy ziemskich. Przejęte grunty odgradzano od pozostałych włości gminnych płotem, rowem lub murkiem.
• Fizjokratyzm – szkoła ekonomiczna, której podstawą filozoficzną była idea porządku naturalnego, określającego najpomyślniejsze proporcje i warunki działania gospodarczego, uważająca wielkie rolnictwo za jedyne źródło narodowego bogactwa
• Uniwersał – list władz lub akt prawny odczytywany publicznie, dotyczący ważnych wydarzeń, spraw gospodarczych, wojskowych, wyznaniowych
• Afirmacja – potwierdzenie, aprobata, popieranie czegoś
• Marksizm – przemiany społeczne i polityczne są uwarunkowane rozwojem gospodarczym, społeczeństwo dzieli się na klasy, czyli grupy społeczne różniace się między sobą stosunkiem do własności środków produkcji
• Bolszewicy – radykalny odłam, który wyodrębnił się na drugim zjeździe Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej Rosji w 1903 r. Drugi odłam (mienszewicy) ewoluował w kierunku reformistycznym. W 1912 r. powstała odrębna Socjaldemokratyczna Partia Robotniczej Rosji (bolszewików)
• Cenzus – kwalifikacje obywatela będące warunkiem korzystania z pewnych uprawnień lub przywilejów
• Syjonizm – ruch nawołujący do odbudowy państwa Izraelskiego
• Ultimatum – oświadczenie państwa skierowane do drugiego państwa, w ultimatum pod groźbą wojny żąda się spełnienia podanych warunków w wyznaczonym i nieprzekraczalnym terminie.
• Czekiści – funkcjonariusze Wszechrosyjskiej Nadzwyczajnej Komisji do Walki z Kontrrewolucją i Sabotażem
• Arbitraż – postępowanie rozjemcze, sąd polubowny
• Keynesizm – system poglądów ekonomicznych uzależniający poziom gospodarki od wielkości inwestycji i zakładający interwencjonizm państwa zwłaszcza w strefę polityki pieniężnej
• Interwencjonizm państwowy – polityka aktywnego ingerowania państwa w przebieg procesów gospodarczych
• GUŁAG – organ odpowiedzialny za administrowanie systemem obozów na terenie ZSRR
• Kołchozy – spółdzielnie
• Korporacjonizm – doktryna głosząca, że podstawą państwa powinny być grupy zawodowe zrzeszające pracodawców i pracobiorców
• Autarkia – samowystarczalność gospodarcza
• Pucz – przewrót polityczny, zamach stanu przygotowany przez spiskowców, którzy dążą do przejęcia zwierzchnictwa nad państwem, najczęściej określając ten stan jako przejściowy
• Autorytaryzm – niedemokratyczny system rządów, w którym władza jest sprawowana przez armię, aparat biurokratyczny lub partię. Często nazywa się go także rządami silnej ręki.
• Federacja – państwo związkowe mające własne organy federalne, którym kraje wchodzące w jego skład przekazują część swych suwerennych praw
• Numerus clausus – wielkość oznaczająca maksymalny odsetek kandydatów pewnej kategorii, którzy mogą być przyjęci na studia, do urzędów itp.
• Numerus Nullus – całkowite niedopuszczenie pewnych grup do przyjęcia na studia, do urzędów itp.
• Pacyfikacja – tłumienie buntu lub powstania przy pomocy siły zbrojnej





Historia wynalazki
• Sumerowie – koło garncarskie, stworzenie brązu poprzez połączenie miedzi z cyną, powstanie pisma, stały system miar i wag, opracowanie podstaw matematyki, geometrii i astronomii, kalendarz oparty na cyklu księżycowym (354 dni)
• Babilończycy – zegar słoneczny, podział doby na 24 godziny
• Amoryci – kodeks Hammurabiego, który regulował ustrój i prawo w Babilonii
• Fenicjanie – obmyślenie alfabetu, przekształconego przez greków
• Hetyci – rozpoczęcie produkcji żelaza
• Egipcjanie – rozwój matematyki, obróbka kamienia na wysokim poziomie, wyrób szkła, wyjątkowe osiągnięcia w medycynie, znajomość anatomii człowieka, wysoki poziom astronomii, pismo hieroglificzne, pismo hieratyczne, pismo demotyczne, rozwój literatury, opracowanie i upowszechnienie zegara wodnego, sporządzenie kalendarza opartego na obserwacji Nilu
• Chińczycy – żelazny pług, porcelana, papier, druk, papierowe pieniądze, karty do gry, gazy trujące, proch strzelniczy
• Hindusi – rozwój medycyny, matematyki, cyfry arabskie, szachy
• Kreteńczycy – wynalezienie dwóch rodzajów pisma: piktograficznego i linearnego typu A
• Arabowie – spopularyzowali meliorację, uprawę ryżu, trzciny cukrowej, indygo, szafranu, rozpowszechnili przyrządzanie ziaren kawy w postaci naparu, rozwinęli rzemiosło tkackie i metalurgiczne, rozpowszechnienie produkcji papieru w Europie, rozwój medycyny, astronomii i matematyki, upowszechnienie cyfr arabskich wywodzących się z Indii, wysoki poziom osiągnęła muzyka, poezja i sztuki plastyczne.




Historia
• Grecja – kolonizacja przyczyniła się do rozprzestrzenienia greckiej kultury, form ustrojowych, obyczajów, języka, religii i wzorów sztuki w całym basenie Morza Śródziemnego. Ożywiła wymianę handlową, rozwój techniki, rzemiosła i poszerzyła wiedze o świecie.
• Na czele Sparty stało dwóch królów, najważniejsze decyzje należały do Rady Starszych (geruzja) w której skład wchodziło 28 spartiatów z arystokratycznych rodzin i dwóch królów. Geronci to członkowie rady, byli wybierani na Zgromadzeniu Ludowym, musieli mieć powyżej 60 lat, dożywotnio pełnili funkcje.
o Spartiaci – pełnoprawni obywatele, podstawowym obowiązkiem była służba wojskowa
o Heloci – chłopi, byli własnością państwa, brak praw obywatelskich
o Periojkowie – mieli wolność osobistą, wpływ na sprawy państwa znikomy. Zajmowali się uprawą ziemi, dzierżawią majątków oraz handlem i rzemiosłem
• Ateny
o Pizystrat wprowadził tyranię, Popierał rozwój rzemiosła i handlu, wprowadził podatek dochodowy i stałą armię
o Klejstenes wprowadził urząd stratega, sąd skorupkowy (ostracyzm)
o Reformy Solona i Klejstenesa umożliwiły ukształtowanie się demokracji w Atenach
o Prawo obywatelskie uważało, że obywatelem Aten może być tylko ten, którego rodzice byli Ateńczykami
o Perykles przeniósł prawa Areopadu na Zgromadzenie Ludowe (Eklezja), Radę Pięciuset i sąd przysięgłych
• Grecja
o Najważniejszymi budowlami, służącymi celom sakralnym, były świątynie
o Dwa style: dorycki (prosty) i joński (prawie wypas)
o Najwięksi dramaturdzy: Ajschylos, Sofokles, Eurypides
o Najważniejszy komediopisarz: Arystofanes
o Powstanie teatru z Wielkich Dionizji
o W Okresie hellenistycznym zapoczątkowany został boski kult władcy
o Aleksandria była największą biblioteką starożytności
• Rzym
o Najważniejsza osada Latynów to Rzym
o W Republice urzędnicy byli wybierani na rok
o Sądownictwo należało do pretorów
o Cenzorzy wybierani na 5 lat, przestrzeganie zasad moralności w Rzymie
o Kwestorzy sprawowali kontrolę nad finansami państwa
o Najwyższa władza należała do konsulów, wybieranych spośród patrycjuszy, uprzywilejowanej grupy
o Najważniejszą rolę odgrywał senat
o Po śmierci Oktawiana władzę przejął Tyberiusz a następnie Kaligula
o Kaligula chcąc utrzymać się u władzy wprowadził terror. Został zamordowany
o Następnie rządził Klaudiusz, autor wielu prac historycznych
o Po nim – Neron, za którego doszło do pożaru Rzymu
o Po śmierci Dioklecjana władzę przejął Konstantyn Wielki,. Który utworzył nową stolicę na wschodzie – Konstantynopol
o Największym amfiteatrem jest Koloseum, wybudowane przez cesarzy z dynastii Flawiuszów
o Rzymski kalendarz pochodził od Etrusków. Rok rozpoczynał się od 1 marca, od 153 r. p.n.e. przeniesiono początek roku na 1 stycznia. Pierwotnie liczył 10, a następnie 12 miesięcy, mających po 29 lub 31 dni. Istniał także dodatkowy miesiąc, powtarzający się co 2 lata. Taki rok miał 366 i pół dnia.
o W 45 r. p.n.e. Cezar zmienił kalendarz, wprowadził zamiast dodatkowego miesiąca w latach przestępnych dodatkowy dzień w miesiącu lutym.
o Kalendarz Juliański został w niewielkim stopniu zmieniony przez papieża Grzegorza XIII w 1582 r.
o Za panowania Oktawiana Augusta nazywano ten okres złotym wiekiem poezji rzymskiej, tworzyli ją: Wergiliusz, Owidiusz, Horacy
o Przyczyną rozłamu w kościele był podział cesarstwa, różne języki obrzędów. W zachodnim cesarstwie obowiązywał język łaciński, we wschodnim grecki. W drugiej połowie IV wieku biskupowi Rzymu podporządkowali się biskupi zachodniej części cesarstwa, z Konstantynopola nie zrobili tego. Spór dotyczący natury boskości Chrystusa.
o Twórca arianizmu – Ariusz – nie uznawał dogmatu o Trójcy Świętej i negował boskość Jezusa. Potępiono to w 325 r. na soborze w Nicei i w 385 r. na soborze w Konstantynopolu.
o Królestwo Wizygotów obejmowało Hiszpanię i południową Galię z ośrodkiem w Tuluzie, a później w Toledo
o Ostrogoci założyli państwo w Italii
o Wandalowie w północnej Afryce, zajmując większość terenów Kartaginy
o Jutowie, Anglowie i Sasi tworzyli swe państewka w Brytanii
o W północno-wschodniej Galii powstało królestwo Franków.
• Ogólna historia
o Tryb życia zakonników – kult, medytacja, nauka i praca fizyczna
o Pańatwo Merowingów (Frankijskie państwo) powstało na obszarach w sąsiedztwie centrum dawnego Imperium Zachodniorzymskiego
o Po śmierci Dagoberta I państwo podzieliło się na trzy odrębne państwa: Neustria, Austrazja i Burgundia
o Od 622 r. czyli hidżry (ucieczki) muzułmanie liczą lata swojej ery
o Najważniejszą księgą islamu jest Koran
o Pięć filarów wiary islamu: wyznanie wiary, modlitwa, jałmużna, post i pielgrzymka do Mekki
o Dictatus Papae – papież absolutną władzą obejmował cesarzy, tylko on był uprawniony do dzierżenia insygniów władzy cesarskiej, sam nie podlegał żadnym sądom
o Konkordat z Wormacji rozróżnił temporalna (nadanie dóbr przez władców świeckich) i spirytualia (godności duchowne), cesarz zrezygnował z inwestytury, dając kościołowi prawo przeprowadzania swobodnego wyboru biskupa według prawa kościelnego, zastrzeżeniem była obecność cesarza przy elekcji
o Obowiązkiem rycerza stał się obowiązek stawiania w obronie wiary chrześcijańskiej
o Powracające zakony rycerskie z krucjat uzyskały znaczne wpływy polityczne i gospodarcze. Najważniejsze skutki krucjat to znaczne ożywienie ruchu handlowego, rozładowanie względnego przeludnienia oraz przenikanie do Europy elementów wschodniej kultury
o Zasady lokacji miast – pomysłodawcę i wykonawcę nazywano zasadźcą
o Filozofowie pełnego średniowiecza: Piotr Abelard i Tomasz z Akwinu
o Tomasz z Akwinu przejął i rozpowszechnił empiryzm i racjonalizm
o Weksel został przywieziony do Europy ze wschodu przez templariuszy
o Traktat w Tordesillas ustalał linię demarkacyjną pomiędzy strefami wpływów Portugalii i Hiszpanii wzdłuż 46 południka, obszary na zachód przypadły Hiszpanii, a na wschód Portugalii
o Humaniści przeciwstawiali się kulturze średniowiecznej, w której centralne miejsce zajmował Bóg. Interesowali się przede wszystkim człowiekiem
o Wybitni humaniści: Niccoló Machiavelli, Erazm z Rotterdamu, Tomasz More (Morus)
o Podstawową cechą renesansu był powrót do form artystycznych starożytnego Rzymu i Grecji.
o Najwybitniejsi twórcy włoskiej literatury odrodzenia: Dante Alighieri, Francesco Petrarka, Giovani Boccaccio
o W czasach renesansu działało we Włoszech wielu utalentowanych artystów, do najwybitniejszych z nich należeli: Leonardo Da Vinci, Michał Anioł, Rafael Santi, Tycjan i Donatello
o Jan Kalwin nie uznawał papieża i kościelnej hierarchii, celibatu, kultu świętych oraz większości sakramentów.
o Zwolennikami protestantyzmu we Francji nazywano hugenotami
o Deiści zakładali istnienie Boga Stwórcy, który po zakończonym akcie stworzenia zaprzestał ingerowania w sprawy ludzi, a ateiści zaś podważali istnienie Boga
o Na czele jakobinów we Francji stał Maksymilian Robespierre
o Na kongresie wiedeńskim przyjęto dwie zasady: zasadę równowagi sił i legitymizmu
o Zgodnie z zasadą legitymizmu żaden z władców nie mógł być usunięty przez poddanych
o Podstawy ideologii liberalnej:
 Afirmacja własności prywatnej jako podstawy wolności
 Ograniczanie funkcji państwa i pozostawianie jednostce jak największego zakresu wolności
 Wiara w postęp i doskonalenie się świata w rozwoju dziejowym
 Indywidualizm – przekonanie o wyższości jednostki nad społeczeństwem
o Nacjonaliści uznawali dobro swojego narodu za najwyższą wartość i starali się podporządkować interesom narodu kwestie moralne, społeczne i polityczne
o Ustawa o osadnictwie Abrahama Lincolna zezwalała każdemu obywatelowi, pragnącemu się osiedlić na nowo kolonizowanych terenach, zająć działkę o wielkości 60 ha po uiszczeniu bardzo niewielkiej opłaty.
o Konferencją w wersalu kierowali prezydent USA Woodrow Wilson, premier Anglii David Lloyd George, premier Francji Georges Clemeneau, zwani Wielką Trójką
o Traktat wersalski znosił powszechny obowiązek służby wojskowej w Niemczech, kraj mógł posiadać armię tylko zawodową, nie większą niż 100 tysięcy żołnierzy i oficerów, zakazano posiadania ciężkiego sprzętu bojowego, lotnictwa i okrętów podwodnych. Niemcy zobowiązane zostały do zapłacenia odszkodowań wojennych, okupacja Nadrenii przez 15 lat.
o Nowa Ekonomiczna Polityka zezwoliła na istnienie drobnego prywatnego rzemiosła, handlu i przemysłu, a także firm z zagranicznym kapitałem. Chłopi mogli sprzedawać część płodów rolnych na wolnym rynku
o Roosevelt ogłosił nową koncepcje polityki gospodarczej zwaną nowym ładem (New Deal)
o Polityka appeasementu – uspokajania Hitlera przez ustępowanie jego żądaniom
• Polska
o Za panowania pierwszych Piastów Podstawą władzy księcia była zbrojna drużyna
o Zadaniem drużyny była walka z wrogami zewnętrznymi jak również utrzymanie porządku wewnętrznego
o Za główne grody uznawano Gniezno i Poznań
o Wojna Bolesława Chrobrego z Henrykiem II była prowadzona w taktyce wojny szarpanej
o Głównym ośrodkiem państwa za panowania Piastów stał się Kraków
o Bolesław Śmiały opowiedział się za papieżem Grzegorzem VII w sporze z Henrykiem IV
o Po wygnaniu Bolesława Śmiałego na tronie zasiadł Władysław Herman
o Władysław Herman pod presją synów dokonał podziału państwa. Zbigniew objął władzę w Wielkopolsce, a Bolesław w Małopolsce i na Śląsku. Ojciec otrzymał dla siebie Mazowsze oraz Wrocław, Sandomierz i Kraków. Po śmierci ojca Zbigniew zajął Mazowsze, a Bolesław pozostałe grody
o Bolesław Krzywousty podczas najazdu Henryka V unikał wielkich bitew, stosował taktykę wojny podjazdowej
o Bolesław Krzywousty wprowadził w monarchii Piastów zasadę senioratu
o Najstarszy z rodu, zwany seniorem, sprawował władzę zwierzchnią. Do jego uprawnień należało: wypowiadanie i prowadzenie wojen, reprezentacja państwa na zewnątrz, zawieranie traktatów, inwestytura dostojników kościelnych. W jego władaniu pozostawała dzielnica senioralna
o Najstarszy syn Krzywoustego, Władysław Wygnaniec otrzymał we władanie Śląsk i ziemię lubuską, Bolesław Kędzierzawy otrzymał Mazowsze i Kujawy, a Mieszko Stary władał Wielkopolską
o Dzielnicę senioralną stanowiły ziemia krakowska i sandomierska
o Gorącym zwolennikiem zjednoczenia monarchii piastowskiej był arcybiskup gnieźnieński Jakub Świnka
o Kazimierz Wielki zawarł z królem węgierskim układ, na mocy którego władca Węgier zostanie spadkobiercą króla Polski, jeśli ten nie będzie miał syna
o Kazimierz Wielki podjął rokowania z królem Czech. W zamian za zrzeczenie się praw do korony polskiej Jan Luksemburski domagał się odszkodowania oraz uznania zwierzchnictwa czeskiego nad Śląskiem. Kazimierz przyjął te warunki.
o Za Kazimierza Wielkiego miasta otaczano murami obronnymi, zreorganizowano siły zbrojne, usprawniono sądownictwo
o Kazimierz powołał do życia pieniężny skarb państwowy
o Za panowania Kazimierza królestwo przeżywało okres dużego rozwoju gospodarczego, dokonano kodyfikacji prawa
o Przywilej koszycki zwalniał szlachtę z podatków z wyjątkiem dwóch groszy z łanu kmiecego. Każdy wprowadzany przez króla podatek musiał być zaakceptowany przez szlachtę, udział w pospolitym ruszeniu został ograniczony to terytorium państwa, podczas wypraw zagranicę szlachta miała dostawać wynagrodzenie. Urzędy ziemskie mogły być obsadzane tylko polakami
o Po śmierci Ludwika Węgierskiego na tronie zasiadła Jadwiga
o Przywilej piotrkowski wprowadzał zasadę że wieś mógł opuścić w ciągu roku tylko jeden chłop
o Przywilej czerwiński zabraniał konfiskaty lub zajmowania majątku szlacheckiego bez wyroku sądowego
o Przywilej jedleńsko-krakowski potwierdzał wcześniejsze przywileje. Zgodnie z tym przywilejem szlachcic nie mógł być pozbawiony wolności bez wyroku sądowego
o Przywilej cerekwicko-nieszawski ustalał, że król nie będzie zwoływał pospolitego ruszenia ani nakładał nowych podatków bez zgody sejmików ziemskich
o Przywilej mielnicki przekazywał rzeczywistą władzę w państwie w ręce senatorów. Król miałbyć tylko przewodniczącym senatu
o Na mocy konstytucji nihil novi jedynie sejm walny stanowił nowe prawa. Senat przeobraził się w izbę wyższą sejmu, a izba poselska tworzyła izbę niższą sejmu. Posłem i senatorem mógł zostać jedynie szlachcic. Nihil Novi stała się postawą ustroju w Polsce do XVIII wieku.
o Demokracja szlachecka przyznawała prawa polityczne wyłącznie szlachcie
o Artykuły henrykowskie zaprzysiężane były przez każdego nowego władcę Polski, zawierały zasadę iż każdy władca ma być powoływany przez wolną elekcję. Monarcha nie mógł zwoływać pospolitego ruszenia, ustanawiania nowych podatków i ceł bez zgody sejmu. Sejm miał być zwoływany raz na dwa lata na sześć tygodni, bez zgody senatu król nie mógł decydować o wojnie i pokoju, powołano radę senatorów rezydentów, kontrolujących poczynania króla
o Stefan Batory zainicjował reformę wojska, wprowadzając piechotę wybraniecką
o Unia brzeska było to połączenie Cerkwi prawosławnej z Kościołem łacińskim w Rzeczypospolitej Obojga Narodów
o Szwedzi podczas potopu weszli do Wielkopolski bez walki zdobywając ją, w Kiejdanach zawarli układ z szlachtą litewską, Litwa poddana Szwecji
o Trzy obozy podczas sejmu wielkiego: hetmański (Franciszek Ksawery Branicki, Seweryn Rzewuski, Szczęsny Potocki) grupował skrajnie konserwatywną szlachtę, drugi obóz to król i jego zwolennicy, trzeci obóz – patriotyczny (Stanisław i Ignacy Potoccy, Adam Kazimierz Czartoryski, Stanisław Małachowski)
o Konstytucja 3 Maja znosiła liberum veto i konfederacje
o Dwa obozy polityczne przed powstaniem styczniowym: biali byli przekonaniu że powstanie nie ma szans na zwycięstwo. Uważali, że pokojowe manifestacje, wsparte przez działania dyplomatyczne emigracji, doprowadzą do interwencji mocarstw zachodnich na korzyść Polski, Czerwoni dążyli do powstania
o PPS w zaborze rosyjskim działało nielegalnie, legalnie działały Polska Partia Socjalno-Demokratyczna Galicji i Śląska Cieszyńskiego oraz PPS zaboru pruskiego
o Józef Piłsudski powierzył misję stworzenia rządu Jędrzejowi Moraczewskiemu
o Plan Niemiec na Polskę „Fall Weiss” (Plan Biały) zakładał wojnę błyskawiczną (blitzkrieg)
o Na obradach okrągłego stołu podjęto decyzję o legalizacji niezależnych związków zawodowych, utworzenie urzędu prezydenta państwa, przeprowadzenie wolnych wyborów do senatu i uzgodniono założenia podziału mandatów do sejmu