Biebrzański Park Narodowy

Utworzony 25 września 1993r. na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 9 września 1993r. (Dz. U. Nr 86, poz. 399) do 1 stycznia 1999 r. w województwach: łomżyńskim, białostockim i suwalskim - obecnie województwie podlaskim.
Powierzchnia Parku wynosi 59223,00 ha. W granicach Parku znalazł się dawny rezerwat "Czerwone Bagno" o powierzchni 11.298 ha. Wokół Parku utworzono otulinę o powierzchni 66824,00 ha.
Projekt utworzenia parku narodowego w dolinie Biebrzy został opracowany w 1968 roku przez prof. Adama Pałczyńskiego.
Biebrzański Park Narodowy leży w północno-wschodniej części Polski. Obejmuje znaczną część Kotliny Biebrzańskiej, rozpościerającej się na długości ponad 100 km i szerokości 10-15 km w części południowej, 30-40 km w części środkowej i 1-3 km w części północnej. Znaczna część parku to największy i najbardziej naturalny w Polsce oraz w Europie kompleks torfowisk niskich, przejściowych i wysokich.
Zatorfioną dolinę Biebrzy otaczają wysoczyzny morenowe. W jej obrębie wyróżniono 3 części określone jako baseny: północny - obejmujący dolinę na wschód od Sztabina, środkowy - od Sztabina do Osowca i południowy - do ujścia Biebrzy do Narwi. Baseny rozdzielają przewężenia szerokości ok. 1 km. Basen Północny, zwany też Basenem Górnej Biebrzy, obejmuje 40-kilometrowy odcinek doliny szerokości 1,5 - 3,0 km, wypełniony torfem miąższości 3-6 m. Torfowiska zajmują tu ok. 20 000 ha. Basen Środkowy ma kształt zbliżony do trapezu o wymiarach 20x40 km. Większą część powierzchni tego basenu zajmuje taras zalewowy. Jest on pokryty torfem miąższości 1-3 m. Jedynie w strefie przykorytowej Biebrzy niewielkie powierzchnie zajmują iły, muły i piaski. Basen Południowy, zwany też Basenem Dolnej Biebrzy, ma kształt rynny o długości 30 km i szerokości 12-15 km. Również i tu największą powierzchnię zajmuje taras zalewowy. W jego obrębie torfowiska zajmują powierzchnie 21 000 ha, a od strony koryta rzeki występuje strefa mułowa szerokości 1-2 km. Od Osowca do kolonii Nowa Wieś po wschodniej stronie basenu ciągnie się na długość 20 km taras wydmowy, wznoszący się 2-3 m nad poziom torfowisk. Oddziela on strefę dolinową Biebrzy od zatorfionej rynny przylegającej do wysoczyzny ograniczającej Basen Dolnej Biebrzy od wschodu.
Biebrzański Park Narodowy obejmuje dużą część wszystkich trzech basenów. Główną oś hydrograficzną parku stanowi rzeka Biebrza. Jej długość wynosi 164 km, a cała zlewnia obejmuje 7062 km kw. Szerokość koryta Biebrzy wynosi od kilku metrów w Basenie Północnym do kilkudziesięciu w jej dolnym biegu. Płynie wolno zakolami, pozostawiając liczne starorzecza. W granicach parku znajdują się dolne odcinki dopływów Biebrzy. Dopływami prawobrzeżnymi są: Lebiedzianka, Netta i biegnący jej korytem Kanał Augustowski, Kopytówka, Ełk i jego dopływ Jegrznia, Dybła, Klimaszewnica i Wissa. Dopływami lewobrzeżnymi są: Sidra, Kamienna, Brzozówka, Czarna Struga i Kosódka. Dolina Biebrzy jest też w znacznym stopniu zasilana wodami podziemnymi z rozległych warstw wodonośnych z wysoczyzn morenowych otaczających dolinę. Przewężenia doliny oddzielające poszczególne baseny utrudniają odpływ wód. powodując trwałe uwodnienia torfowisk.
Szata roślinna odznacza się ogromną różnorodnością, wysokim stopniem naturalności i obecnością wielu rzadkich gatunków, jak: brzoza niska, wierzba lapońska, widłak jałowcowaty, widłaki goździsty, wroniec, goździk piaskowy, grążel żółty, rosiczka okrągłolistna, rosiczka długolistna, pomocnik baldaszkowy, wielosił błękitny, gnidosz królewski, goryczka wąskolistna, niebielistka trwała, kosaciec syberyjski, storczyk krwisty, obuwik pospolity. W uroczysku Grzędy występują również: arnika górska, orlik pospolity, lilia złotogłów, buławik czerwony, podkolan biały, kruszczyk rdzawoczerwony, kruszczyk szerokolistny, tajęża jednostronna. Rosną tu także rzadkie w Polsce rośliny naczyniowe: skalnica torfowiskowa, wełnianka delikatna, fiołek mokradłowy, miesięcznica trwała. Występuje też kilka rzadkich, reliktowych gatunków mchów: mokradłosz, prątnik, skorpionowiec brunatny, tujowiec. Szata roślinna w poszczególnych w poszczególnych basenach wykazuje pewną indywidualność, przejawiającą się w odmienności zbiorowisk roślinnych. Inaczej wykształca się strefowość roślinna, charakterystyczna dla dolin rzecznych. Wynika to z różnorodności warunków ekologicznych w poszczególnych częściach doliny.
Według dotychczasowych, niepełnych jeszcze danych na terenie doliny Biebrzy występuje ponad 50 naturalnych zespołów roślinnych, w tym niemal wszystkie typy zbiorowisk wodnych, bagiennych i torfowiskowych spotykanych w Polsce. Szczególnie cenna jest duża grupa zbiorowisk mechowiskowych, zawierających w swoim składzie liczne gatunki rzadkie i reliktowe, zanikające w innych częściach kraju.
Fauna parku jest bogata, chociaż jeszcze nie w pełni zbadana, np. łoś, który jedynie tu przetrwał okres wojny i dzięki ochronie rozmnożył się i rozprzestrzenił na terenie Polski. Poza łosiem w parku występują: jeleń, sarna, dzik, zając szarak, bóbr, a z gatunków drapieżnych: wilk, lis, jenot, borsuk, tchórz zwyczajny, kuna leśna, wydra, gronostaj, łasica. Ponad to żyje tu 17 gatunków drobnych ssaków, a wśród nich najliczniejsze i najbardziej rozpowszechnione są: orzesznica, ryjówka malutka, badylarka, nornik północny, smużka.
Kotlina Biebrzańska ma ogromne znaczenie dla wielu gatunków ptaków, często bardzo rzadkich w Polsce, a także w Europie. Stwierdzono tu aż 262 gatunki ptaków zarówno lęgowych, jak i żerujących oraz wypoczywających w czasie corocznych wędrówek. Dla ptaków siewkowatych, wymagających rozległych, podmokłych obszarów Biebrza stanowi jedną z najważniejszych ostoi w Europie Środkowej. Najbardziej charakterystyczne gatunki lęgowe dla doliny Biebrzy to: batalion, 4 gatunki bekasów, w tym dubelt i sporadycznie lęgowy bekasik, kulik wielki, biegus zmienny, żuraw, mewa mała, 5 gatunków rybitw, w tym białoskrzydła i białowąsa. Dla wodniczki bagna biebrzańskie mają znaczenie wyjątkowe - być może od utrzymania biebrzańskich turzycowisk w stanie niezmienionym zależeć będzie istnienie tego gatunku (badania biologii i liczebność tego gatunku trwają tu do dziś). Kotlina Biebrzy jest jednym z nielicznych miejsc w Polsce, gdzie można jeszcze spotkać cietrzewia i sowę błotną. W pobliżu Biebrzy i jej dopływów na licznych starorzeczach prócz wymienionych ptaków gniazdują jeszcze takie rarytasy, jak: rożeniec, świstun, łabędź krzykliwy. To tutaj odnotowano aż 25 gatunków ptaków drapieżnych, w tym pojawiających się w Polsce wyjątkowo. Na uwagę zasługuje bielik, gadożer, błotniaki: zbożowy i łąkowy, orliki: grubodzioby i krzykliwy oraz orzełek włochaty. Ostoją ptaków drapieżnych (oprócz błotniaków) są przede wszystkim okalające dolinę olsy, w których znajdują dogodne warunki gniazdowania między innymi takie ptaki, jak: bocian czarny, puchacz i drożdzik.
Bagna biebrzańskie są najważniejszym w Polsce, a także w całej Europie Środkowej i Zachodniej obszarem lęgowym dla wielu gatunków ptaków związanych ze środowiskiem bagiennym. Dolina Biebrzy ma więc pod względem ornitologicznym szczególne znaczenie, zwłaszcza, że bagna zanikają w krajobrazie Europy, a ptaki tych środowisk tracą podstawę swego bytu. Występują tu izolowane stanowiska lęgowe gatunków borealnych, a także gatunków, których centrum zasięgu geograficznego znajduje się w strefie tajgi i tundry. Dlatego obszar parku biebrzańskiego został objęty Międzynarodową Konwencją RAMSAR, chroniącą obszary błotne i lęgowiska ptaków.