Rodzaje wypowiedzi pisemnych

1). STRESZCZENIE - jest ujętą w lapidarny sposób treścią streszczanego tekstu lub innej formy podawczej. Obligatoryjne cechy streszczenia to:
- treściwość i skrótowość w przedstawianiu głównych myśli
- pominięcie informacji nieistotnych, nie rozwijających akcji
- brak nacechowania emocjonalnego, całkowity obiektywizm w przedstawianiu wydarzeń

2). OPOWIADANIE - główną cechą epiki jest narracja, a najważniejszym sposobem relacjonowania wydarzeń w dziele fabularnym jest opowiadanie. Wyróżniamy: opowiadanie właściwe, informacyjne i unaoczniające. Najistotniejsze cechy opowiadania to:
- dynamizm w przedstawianiu zdarzeń pozostających do siebie w stosunku przyczynowo- skutkowym;
- dostarczanie czytelnikom informacji o zdarzeniach i postaciach biorących w nich udział;
- liczebna przewaga czasowników określających czynności.

3). OPIS - jest statycznym elementem narracji służącym przedstawieniu wyglądu i stanu postaci, scenerii wydarzeń. Jego głównym celem jest zapełnienie tła wydarzeń relacjonowanych w opowiadaniu. Opis podnosi frekwencję występowania przymiotników. Szczególnie rozbudowane są opisy w dużych formach epickich, takich, jak choćby epopeja, w których opis pełni funkcję retardacyjną, opóźniającą czas dziania się wydarzeń głównych, mającą na celu wytworzenie w czytelniku uczucia napięcia i oczekiwania. Wyróżniamy:
- opis postaci: zewnętrzny lub psychologiczny
- opis tła wydarzeń
- opis sytuacji (jest formą pośrednią, pomiędzy opisem i opowiadaniem)
- opis przedmiotów
- opis przyrody.

4). CHARAKTERYSTYKA POSTACI - postać literacka jest zazwyczaj nadrzędnym elementem świata przedstawionego w utworze literackim. Wyróżniamy:
- postać główną - będącą sprawcą głównych wydarzeń w utworze, niekiedy jest ona ujęta w tytule dzieła
- postacie drugoplanowe
- postacie epizodyczne, które często nie są nawet nazwane przez autora; ich działania tworzą tło dla działań postaci pierwszoplanowej.

Prawie nigdy nie są nam dane od razu wszystkie cechy postaci literackiej, uzupełniamy naszą wiedzę o niej wraz z lekturą dzieła.

Jeśli chcemy scharakteryzować postać literacką, powinniśmy zwrócić uwagę, na takie elementy, jak:
- imię, nazwisko, przydomek, pochodzenie społeczne, narodowość, wykonywany zawód, itp.
- wygląd zewnętrzny: wzrost, kolor włosów , oczu, itp.
- charakterystyka charakteru
- cechy szczególne postaci
- nasz stosunek do niej, np. to czy wzbudza w nas sympatię.

Powinniśmy pamiętać o właściwym doborze słownictwa, zastępowaniu użytych już wcześniej w naszym tekście przymiotników ich synonimami; im bogatsze słownictwo, tym opis postaci jest pełniejszy.

5). SPRAWOZDANIE - jest ustną lub pisemną relacją dotycząca przebiegu jakiejś działalności. Jest bardzo szczegółowe zdawanie sprawy z obserwowanych wydarzeń.

6). RECENZJA - jest nacechowanym subiektywnie sprawozdaniem z odczuć, jakie w nas wzbudziło jakieś dzieło muzyczne, filmowe, teatralne czy literackie. Jest zbudowana z dwóch wyraźnie oddzielnych części: sprawozdawczej i oceniającej.

7). LIST - pisemna wypowiedź skierowana, do osoby prywatnej lub instytucji, która powinna być zredagowana w czytelny dla odbiorcy sposób. Jego główne elementy to:
1. nagłówek zawierający datę i miejsce sporządzenia listu
2. skierowany do adresata zwrot grzecznościowy, dostosowany do wieku i funkcji pełnionej przez osobę, do której się zwracamy
3. rozpoczęcie, wstęp, w którym formułujemy powód, dla którego piszemy list, jeśli list jest odpowiedzią, powinniśmy nawiązać do pisma, na które odpowiadamy.
4. rozwinięcie, przedstawienie głównych celów, dla których piszemy list
5. zakończenie, podsumowanie, umieszczamy w tym miejscu wyrazy szacunku lub pozdrowienia dla odbiorcy.

8). ROZPRAWKA - niewielkich rozmiarów szkic, wypracowanie, artykuł, w którym chcemy obalić lub potwierdzić pewne tezy. Redagując rozprawkę należy wziąć pod uwagę specyficzny układ tej wypowiedzi:
- na początku powinniśmy przedstawić hipotezę, którą się zajmiemy w naszej pracy
- następnie wysuwamy argumenty obalające lub potwierdzające prawdziwość tej hipotezy
- na końcu podsumowujemy wszystkie argumenty, formułując pewną tezę, którą udowodniliśmy przez poprzednią argumentację.

9). ESEJ - krótki szkic literacki, ujmujący dany temat w sposób subiektywny, zespalający elementy publicystyki z prozą artystyczną. Początkowy pozorny chaos, w kompozycji, dopiero na samym końcu odkrywa rzeczywiste skrywane pod gąszczem wątków tajemnice, wyróżnia się bogactwem artystycznym w sposobie wyrażania uczuć spowodowanych, jakimiś przeżyciami, którą może być zarówno lektura jakiejś książki, jak i spotkanie z interesująca osobą.

Jest swobodnie prowadzoną interpretacją wybranego zjawiska lub artefaktu, podkreślającą podmiotowy punkt jego postrzegania.

10). FELIETON - jest gatunkiem z pogranicza literatury i publicystyki. Jego treść dotyczy zazwyczaj aktualnych wydarzeń lub problemów, przedstawianych bez konieczności komentowania ich. Jego główną funkcją jest funkcja przedstawiającą. Często jest zabarwiony satyrycznie lub humorystycznie.

11). ARTYKUŁ - to najbardziej powszechny gatunek dziennikarski. Zazwyczaj małych rozmiarów wypowiedź publicystyczna, informująca o aktualnych wydarzeniach, tematach, zjawiskach.