ANTROPOGENEZA (pochodzenie człowieka) - to procesy zmian ewolucyjnych prowadzące do powstania współczesnego człowieka.
SYSTEMATYKA - nauka zajmująca się badaniem różnorodności organizmów, sporządzaniem ich opisów, katalogowaniem i klasyfikacją, w celu stworzenia systemu roślin lub zwierząt
Karol Darwin uważał, że człowiek jest przedstawicielem rzędu naczelnych, a najbliższe więzy pokrewieństwa łączą go z grupą wielkich małp (małp człekokształtnych: szympansem, gorylem, orangutanem i nieco bardziej odległym od nich gibonem).
Za najbardziej typowe cechy człowieka jako gatunku Darwin uznał:
- dwunożność, wynikająca z przystosowania do naziemnego trybu życia;
- niewielkie kły, związana ze zmianą diety z roślinnej na mięsną;
- wyjątkowo duży mózg, przejście na łowiecki tryb życia;
- używanie narzędzi, w/w.
Pokrewieństwo linii rozwojowych człowieka i małp człekokształtnych wynika z posiadania bezpośredniego wspólnego przodka, ale podczas antropogenezy linie te rozeszły się w przeszłości i grupy te rozwijały się osobno.
Badania filogenetyczne z metodami molekularnymi (analiza białek i sekwencji nukleotydów w DNA) wykazały, że człowiek jest najbliżej spokrewniony z szympansem.
Australopitek
Do pierwszych hominidów (człowiekowatych) zalicza się AUSTRALOPITEKI, dwunożne istoty szeroko rozprzestrzenione w Afryce już ok. 4 mln lat temu. Wykształciły wiele form, które można uznać za przodków człowieka.
Do najważniejszych form, które odegrały rolę w ewolucji rodzaju ludzkiego należą Australopithecus afarensis, który pojawił się ok. 4 mln lat temu, i ok. mln lat młodszy Australopithecus africanus. Firmy te miały ponad metr wzrostu, delikatną budowę i niewielką objętość mózgu (400-500 cm2). Możliwe, że posługiwały się prymitywnymi narzędziami. Późniejsza forma miała bardziej ludzie cechy: wyższe czoło, krótszą twarz i mniejsze zęby.
W 2002 r. w Afryce odnaleziono starszą formę australopiteków, opisano ją jako Sahelanthropus tchadensis, pochodzi sprzed 6-7 mln lat i stanowi mieszaninę cech szympansa i cech człowiekowatych.
Człowiek zręczny
Od Australopithecus africanus wywodzi się pierwszy gatunek należący już do rodzaju człowiek (Homo) - CZŁOWIEK ZRĘCZNY (Homo habilis), który żył ponad 1-2 mln lat temu. Oba gatunki (wyjściowy i potomny) zamieszkiwały wschodnią Afrykę. Człowiek zręczny był istotą drobną, o szkielecie podobnym do ludzkiego, ale przypominał australopiteka. Do rodzaju człowieka został zaliczony, bo miał znacznie większy mózg (ok. 700cm2).
Człowiek wyprostowany
Ok. 2 mln lat temu pojawiła się nowa forma hominida, CZŁOWIEK WYPROSTOWANY (Homo erectus). Żył w Afryce, był podobny do człowieka rozumnego. Miał zbliżony wzrost, a mózg przypominał w budowie mózg człowieka rozumnego (800-1250 cm2, przeciętnie ok. 1000 cm2). Jego cechy: grube kości, silnie zaznaczone łuki brwiowe, duże zęby.
Człowiek neandertalski
CZŁOWIEK NEANDERTALSKI (Homo neanderthalensis) pojawił się ok. 200 tys. lat temu. Miał mocniejsza od współczesnego człowieka budowę: większe i silniejsze mięśnie, grubsze kości (także czaszki), większe zęby i silniejsze zarysowane łuki brwiowe. Pojemność czaszki była większa niż u współczesnego człowieka. Grzebał zmarłych, stosował narzędzi. Żył w grupach i polował na duże zwierzęta. Występował w Europie, Środkowym Wschodzie, w Azji, aż po Uzbekistan. Główną przyczyną wymarcia tej formy mogła być konkurencja ze strony człowieka rozumnego.
Człowiek rozumny
Najstarszym, pochodzącym sprzed 35 tys. lat był CZŁOWIEK Z CRO-MAGNON, zwany też kromaniończykiem. Szacuje się, że człowiek rozumny (Homo sapiens) pojawił się na Ziemi wcześniej, ponad 100 tys. lat temu. Żył w Palestynie, Australii i Nowej Gwinei, ale Afryka jest uważana za miejsce, w którym pojawił się człowiek rozumny i skąd się rozprzestrzenił na cały świat.
