Pedagogika opiekuńcza - zagadnienia

Egzamin z pedagogiki opiekuńczej

1. Przedmiot i podstawowe zadania pedagogiki opiekuńczej.

Pedagogika opiekuńcza ściślej mówiąc pedagogika opieki jest to nauka o opiece międzyludzkiej, a zwłaszcza o opiece nad dziećmi, oraz jej aspektach wychowawczo- opiekuńczych waloryzacji wychowania. Pedagogika opiekuńcza to dział pedagogiki społecznej zajmujący się takimi sytuacjami, które wymagają udzielenia pomocy dzieciom pozostającym w niekorzystnych warunkach bytowych, dotkniętych zdarzeniami losowymi, niemogących własnymi siłami dać sobie rady z dziećmi. Przedmiotem pedagogiki opiekuńczej są:
a) sytuacje wymagające opieki (potrzeby dziecka i potrzeby opiekuńcze: przyczyny występowania, przejawy, skutki, diagnostyka i kwalifikacja potrzeb)
b) cele opieki i zadania opiekuńczo- wychowawcze (cele profilaktyczne, interwencyjne i kompensacyjne oraz klasyfikowanie i charakterystyka zadań opiekuńczo- wychowawczych)
c) formy opieki nad dzieckiem (jako układy organizacyjne działań opiekuńczo- wychowawczych określone zwykle przez dokumenty normatywne precyzujące funkcję społeczną i model formy opieki)
d) proces opiekuńczo- wychowawczy (elementy składowe jako pochodna istoty i składników opieki jako działania; właściwości, prawidłowości oraz zasady doboru środków i czynności występujących w procesie opiekuńczo-wychowawczym)
e) system opieki nad dzieckiem (założenia, elementy składowe, podstawy organizacyjno- prawne, zasady funkcjonowania systemu)
f) metodologia badań i metodyka działania opiekuńczo- wychowawczego (określenie metody jako sposobu działania mającego wyraźnie określone cechy: celowość, systematyzacja, skuteczność, powtarzalność; charakterystyka metodyczna zadań opiekuńczo- wychowawczych)
g) stosunki między wychowankiem i wychowawcą (zróżnicowanie sytuacji i właściwości dzieci objętych opieki, w tym sieroctwo naturalne i społeczne; dzieci normalne i dzieci ryzyka, właściwości, kształcenie i specyfika pracy wychowawcy podczas opieki nad dzieckiem; rola i kształtowanie się więzi osobowych między wychowawcą a wychowankiem i grupą wychowawczą).

2. Funkcje pedagogiki opiekuńczej jako nauki.

a) Podstawowe funkcje pedagogiki opiekuńczej:
- dostarcza niezbędnej wiedzy o potrzebach ludzkich, a szczególnie o potrzebach ponadpodmiotowych i ich diagnozowaniu, których właściwe zaspokojenie stanowi treść działalności opiekuńczej, a wszelkie jego pozytywne następstwa- jej cele. W związku z tym konieczne jest równoległe podejmowanie trudnej i złożonej problematyki wartościowania i hierarchii potrzeb, przede wszystkim ze względu na szerzej i głębiej pojmowany interes podopiecznych oraz humanistyczne wartości ich życia, tworzącej w sumie aksjologiczną warstwę teorii opieki.

- daje obiektywną diagnozę rzeczywistych zewnętrznych warunków, w jakich przebiegają procesy opiekuńczo- wychowawcze, zwłaszcza w takich najbardziej reprezentatywnych dla nich układach, jak rodzina i różne i różne opiekuńczo- wychowawcze placówki oraz ukazuje możliwości i ograniczenia tych warunków, jak również konstruuje ich modele- wzorce. Jednocześnie gromadzi wiedzę o warunkach wewnętrznych tych procesów, tkwiących w przedmiocie opieki, widzę o naturze podopiecznych. Znaczenie tego rodzaju wiedzy polega głównie na tym, że osadza ona proces opiekuńczo- wychowawczy i jego teorię w realiach życia, ukazuje tkwiące w nim zależności oraz pewne możliwości i kierunki dokonywania zmian warunków niekorzystnych.

- wskazuje jakie należy stosować zasady, formy, metody i techniki sprawowania opieki, żeby jej przebieg był prawidłowy, a efekty jak najbardziej korzystne. Ponieważ sprawowanie opieki sprowadza się- jak na to wskazuje jej definicja- do zaspokajania potrzeb podopiecznego, stąd też wszystkie te dyrektywy powinny w sumie zmierzać do nakreślenia jego optymalnego modelu, uwzględniającego odpowiednio interesy trzech zainteresowanych stron: podopiecznego, opiekuna i społeczeństwa, z zachowaniem szczególnych preferencji dla stron pierwszej. Funkcja ta sprowadzałaby się więc ostatecznie do wypracowania systemu wskazań, jak należy w sposób właściwy rozwiązywać dylematy tego trójkąta opiekuńczego.

- dostarcza wiedzy o tym, jak może i powinna być sprawowana opieka, aby zawsze wtedy, gdy to jest możliwe i wskazane, można było równolegle do jej funkcji merytorycznych, na jej podłożu i poprzez nią, kształtować osobowość podopiecznego- wychowanka zgodnie z przyjętymi celami wychowania. Chodzi tu o wypracowanie wskazań co do zasad, form, metod i technik wychowawczej modyfikacji opieki. Jest to druga- obok poprzedniej- typowa dla pedagogiki opiekuńczej jako nauki praktycznej funkcja, której uznawanie i realizacja mają decydujące znaczenie dla zachowywania jej pedagogicznego charakteru. Stąd też zarysowuje się jej szczególna rola wśród całości zadań tej dyscypliny i to tym bardziej, że stanowi ona stosunkowo zaniedbany odcinek pedagogiki w ogóle.

- dostarcza niezbędnej wiedzy o tym, jak należy realizować cele i zadania w zakresie różnych dziedzin i form wychowania, żeby równolegle z tym lub poprzez to zaspokajać potrzeby wychowanków. Inaczej mówiąc, ukazywać, jakie są możliwości i powinności opiekuńczej waloryzacji każdego wychowania.

- opisuje i wyjaśnia wszelkie istotne relacje zachodzące między opieką a wychowaniem, a zwłaszcza rzeczywiste oraz możliwe związki i zależności między tymi dziedzinami, co należy uznać za nieodzowną dla pedagogiki opiekuńczej problematykę. Jej podejmowanie i rozwiązywanie pozwala bowiem na wyłanianie szeregu prawidłowości, stanowiących podstawę do formułowania zasad procesu opiekuńczo- wychowawczego, a tym samym dostarcza teoretycznych podstaw dla opieki wychowawczej i wychowania opiekuńczego. Wynika stąd, że pomyślna realizacja tej funkcji jest koniecznym warunkiem wywiązywania się z poprzedniej, gdyż wszelka wiedza o tym, w jaki sposób można wykorzystywać opiekę do celów ściśle wychowawczych, może być budowana na podstawie wiedzy o relacjach między opieką a wychowaniem.

- rozwija wiedzę przynoszącą odpowiedź na pytanie, jakie nieodzowne i jednocześnie możliwe do spełnienia wymagania stawia opiekunowi- wychowawcy podopieczny i cały proces opiekuńczo- wychowawczy. Chodzi tu zatem o wiedzę o pożądanych- z punktu widzenia obiektywnych wymagań właściwego przebiegu i założonej efektywności tego procesu- dyspozycjach kierunkowych i instrumentalnych opiekuna- wychowawcy lub inaczej: o postulowany, a jednocześnie realistyczny model naturalnego i profesjonalnego opiekuna. Zasadność tej funkcji i jej wyodrębnienia wynika nie tylko ze szczególnej roli opiekuna- wychowawcy w tym procesie ale również z jej- rzec można- nieustającej aktualności. Wprawdzie ten rodzaj wiedzy wiąże się wyraźnie z funkcją drugą, jako jeden z warunków procesu opiekuńczo- wychowawczego, lecz ze względu na swą wyjątkową rangę wymaga zdecydowanie osobnego potraktowania.

- dostarcza wiedzy o samej sobie, odzwierciedlającej- możliwie wiernie i adekwatnie do jej rzeczywistej roli i miejsca w systemie nauk społecznych, a jednocześnie twórczo w koncepcji metodologicznej- jej specyficzne treści, funkcje, charakter. Jest to więc funkcja naukoznawcza pedagogiki opiekuńczej w odniesieniu do niej samej, polegająca na budowaniu wiedzy samookreślającej, będącej teorią teorii. Jej realizacja jest dość trudna, a jednocześnie pilna. Trudności w tym zakresie wynikają przede wszystkim stąd, że jest to dyscyplina in statu nascendi. Pilność zaś jej wyklarowana powoduje powstawanie zbyt wielu nieporozumień wokół tego, czym jest, może i powinna być.

- pedagogika opiekuńcza aktualnie i w określonej przyszłości musi gromadzić i rozwijać wiedzę historyczną z zakresu opieki międzyludzkiej, wychowania przez opiekę i wychowania opiekuńczego głównie w aspektach analizy krytyczno- porównawczej. Jest to niezbędne nie tyle wobec niedostatków usystematyzowanej wiedzy faktograficznej, ale przede wszystkim ze względu na ledwie śladowe przejawy krytycznej interpretacji dorobku pedagogów opiekuńczych w klasycznych pracach z historii wychowania oraz poświęconych im rozprawach monograficzno- historycznych, gdzie najwyraźniej dominuje krytyka pozytywna przechodząca w afirmację lub wręcz apologetykę i gloryfikację. W związku z tym zachodzi konieczność odpowiadania na pytania, czy i w jakim sensie można i należy postulować wykorzystywanie dorobku historycznego w aktualnej praktyce i szerzej.

b) Funkcje opieki:

- Funkcja homeostatyczna opieki - to jej najbardziej pierwotne, fundamentalne, a równocześnie kreatywne następstwa, dokonujące się w osobie podopiecznego. Oznacza to, że wielorakie czynności opiekuna podejmowane dla zaspokajania ponadpodmiotowych potrzeb podopiecznego doprowadzają w sposób ciągły do osiągania określonego stanu ich zaspokojenia, co jest równoznaczne z przywracaniem i utrzymywaniem w jego biopsychicznej strukturze chwiejnej równowagi, jako podstawowej właściwości i absolutnego warunku istnienia. Jej pierwotność polega na tym, ze zgodnie z naturą i warunkami istnienia żywego organizmu jawi się nam jako niezmiennie konieczne i stałe wyprzedzenie wszelkich innych funkcji opieki. Jest ona równocześnie pierwszym fundamentalnym ogniwem całego łańcucha dalszych niezmiernie doniosłych następstw działalności opiekuńczej, a także czynnikiem wyzwalającym i kreującym te następstwa.
Struktura funkcji homeostatycznej jest dwoista.
Składają się na nią dwie warstwy:
Obiektywna to osiągany stan zaspokojenia potrzeb i równowagi, zwłaszcza biochemicznej, niezależnie od tego, czy, na ile i jak jest on odzwierciedlany przez podopiecznego w sferze uczuć i świadomości. Liczy się tu tylko to, co rzeczywiście jemu jest dane, co on faktycznie otrzymuje i osiągana dzięki temu równowaga.
Subiektywna stanowi emocjonalne doznania. Składają się na nie odczucia przyjemności, błogości i zadowolenia, towarzyszące całemu przebiegowi zaspakajania potrzeb aż do ich względnego nasycenia, jako swoista gratyfikacja za to, co organizm otrzymuje.

- Funkcja egzystencjalna- jest to funkcja składająca się z najdonioślejszych dla istnienia elementów, będącymi naczelnymi wartościami. Życie każdej ludzkiej (i nie tylko) jednostki zostaje zachowane przede wszystkim w rezultacie roztaczanej nad nią, opieki, zwłaszcza w zakresie zaspokajania potrzeb biologicznych, szczególnie w okresie dzieciństwa - całkowitej zależności opiekuńczej od dorosłych. Zaspokajanie potrzeb jednostek niezdolnych do samodzielnej egzystencji nie tylko warunkuje życie jako takie, ale również jego jakość. Zaspokajanie potrzeb ponadpodmiotowych potomstwa warunkuje również zachowanie gatunku. Stan zdrowia każdej ludzkiej jednostki, zwłaszcza dzieci i młodzieży, osób chorych, niedołężnych- to w dużym stopniu obserwowalny na co dzień skutek zaspokojenia ich ponadpodmiotowych potrzeb, przede wszystkim biologicznych i bezpieczeństwa (tzw. potrzeb zdrowotnych). Przejawia się, on w zachowywaniu zdrowia, jego odzyskiwaniu we wszystkich przypadkach okresowej, częściowej utraty oraz pozyskiwaniu w możliwym zakresie i stopniu poprzez racjonalny tryb życia, stały kontakt z przyrodą, hartowanie organizmu, utrzymywanie kondycji. Odwiecznym następstwem zaspokajania potrzeb podopiecznych w dominującym zakresie opieki (głównie nad potomstwem) jest ich wielostronny rozwój. Od określonego stanu zaspokojenia potrzeb zależy również możliwość pomyślnego przebiegu szeroko i ściśle pojętego wychowania oraz uzyskiwania założonych jego efektów.

- Funkcja regulacyjna- skutkiem opieki związanym ściśle z zaspokajaniem potrzeb jest ich regulowanie i rozbudzanie. Sprawowanie opieki powoduje bowiem- poprzez określony model zaspokajania potrzeb podopiecznego- ich inherentne wobec tego modelu przyporządkowywanie się i kształtowanie. Inaczej mówiąc, model ten zostaje w pewnej mierze przyswojony przez podopiecznego jako własny. Niedocenianie i niewykorzystywanie w sensie konstruktywnym tego mechanizmu w procesie opieki prowadzi między innymi do powstawania u podopiecznych sprzecznego i niezgodnego z ich interesem życiowym układu potrzeb i tendencji w ich zaspokajaniu. Dlatego też w procesie opieki opiekun staje wobec konieczności podejmowania takich długofalowych działań, wykazywania takich tendencji, które prowadziłyby do możliwie najkorzystniejszych następstw w tym zakresie. W przeciwnym razie będą one różne, a więc dodatnie i ujemne, pożądane i niepożądane.
Cele i zadania funkcji regulacyjno- stymulacyjnej
a) Hamowanie i ograniczanie tendencji ekstremalnych w zaspokajaniu potrzeb
b) Rozwijanie i utrwalanie tendencji optymalizacyjnych w zaspokajaniu potrzeb.
c) Hamowanie i ograniczenie potrzeb ?nienasyconych?
d) Hamowanie i wygaszanie pragnień i dążeń sprzecznych z ich zasadniczymi potrzebami i globalnym interesem życiowym
e) Hamowanie i wygaszanie potrzeb nałogowych i niektórych potrzeb nawykowych
f) Profilaktyka i terapia potrzeb chorobowych
g) Kształtowanie postaw kompromisu w sytuacjach zdarzeń lub sprzeczności niektórych potrzeb.

- Funkcja usamodzielniająca- każda normalna działalność opiekuńcza, w której podopieczni posiadają, wszelkie dyspozycje do stopniowego przezwyciężania swego stanu niezdolności do samodzielnego zaspokajania i regulowania określonych potrzeb, prowadzi do ich uniezależnienia się od tej opieki, do usamodzielnienia życiowego.

- Funkcja socjalizacyjna- każdy ludzki układ opiekuńczy (rodzina, placówka opiekuńcza) funkcjonuje współcześnie nie w odosobnieniu i pełnej autonomii, lecz w określonym, najczęściej zagęszczonym środowisku społeczno-kulturowym, w wielorakich zależnościach od niego, kształtujących treści, formy i zakresy jego działalności. Przede wszystkim czerpie on z tego środowiska (w normalnych przypadkach) odpowiednie zasilanie, jest przez nie w pewnym zakresie i stopniu ciągle pobudzany i regulowany, a środowisko to staje sie odbiorcą, bieżących i finalnych efektów jego działalności.

3. Zasady i metody pracy opiekuńczo- wychowawczej.

A) Zasady wychowania opiekuńczego wg Ireny Jundziłł- to prawidłowości, które decydują o wartości wychowawczej opieki nad dziećmi i młodzieżą.
- indywidualizacja w zaspokajaniu potrzeb
- wychowawczy charakter opieki
- odpowiednie wykorzystanie środków
- optymalizacja warunków rozwoju dziecka
- sprawiedliwość w zaspokajaniu potrzeb
- współdziałanie w zaspokajaniu potrzeb z całym wychowującym społeczeństwem
- pozostawienie dziecka w miarę możliwości w jego naturalnym środowisku
- właściwe rozeznanie potrzeb dzieci i młodzieży

B) Zasady wg Z. Dąbrowskiego
- zasada opieki sprawiedliwej
- zasada optymalizacji opieki
- zasada aktywności podopiecznych w zaspokajaniu ich potrzeb
- zasada wychowawczego charakteru opieki
- zasada oddziaływania wychowawczego na potrzeby
- zasada właściwego łączenia świadczeń opiekuńczych z wymaganiami

C) Zasady wg U. Kamińskiej
a) Zasada odpowiedzialności za formalno wychowawcze modyfikacje sposobów zaspokajania potrzeb wychowanków:
- gotowość ponoszenia konsekwencji swoich wyborów, decyzji
- odczucie powinności zachowania się w ten a nie inny sposób
- poczucie winy w sytuacji niepodjęcia określonych działań lub podjęcia działań ocenianych jako negatywne
b) Zasada wiary w możliwości wychowanka i kierowanie się szacunkiem dla jego osobowości
c) Zasada kreowania wysokiej jakości środowiska życia wychowanków:
- podejmowanie różnych inicjatyw budzących zainteresowania wychowanków
- w pomocy w pokonywaniu trudności szkolnych i nadrabianiu zaległości w nauce
- w indywidualizacji kontaktów z podopiecznymi w celu wzmocnienia ich wiary w siebie
- w wyrabianiu przekonania o konieczności posiadania określonego zasobu wiedzy jako warunku kształtowania własnego losu
- stworzenie każdemu wychowankowi stałego, odpowiadającego jego indywidualnym potrzebom, dobrze wyposażonego miejsca do nauki i pracy samokształcącej
d) Zasada optymalnego stosunku do potrzeb oraz ciągłości i trwałości działań opiekuńczo-wychowawczych

Metody pracy opiekuńczo- wychowawczej
a) metody wpływu osobistego
b) metody wpływu sytuacyjnego
c) metody wpływu społecznego
d) metody kierowania samowychowaniem
e) metody wychowania opiekuńczego
f) metody chroniące, leczące i kształtujące sferę emocjonalną dziecka- Maria Łopatkowa
g) metody indywidualnego przypadku
h) metoda pracy grupowej
i) metoda środowiskowa

4. Rozwój opieki nad dzieckiem w dawnej Polsce- pierwsze instytucje opiekuńcze, działalność Marii Ludwiki Gonzaga w doskonalenie praktyki opiekuńczej, historia rodzino podobnych zakładów opieki nad sierotami.

Etapy rozwoju opieki nad dzieckiem w Polsce. Rozwój opieki nad dzieckiem w Polsce można podzielić na ze sześć okresów:
a) pierwszy z nich zwany ratownictwem przypada na lata 1945- 1949. 35% ogólnych strat ludnościowych wówczas poniesionych przez Polskę stanowiły dzieci. Był to czas, w którym wojna i okupacja spowodowały zagrożenia biologicznego bytu naszego narodu. Opiekę nad dzieckiem do 3 r.ż. powierzono Ministerstwu Zdrowia. Organizacje takie jak Robotnicze Towarzystwo Przyjaciół Dzieci, Chłopskie Towarzystwo Przyjaciół Dzieci, Towarzystwo Gniazd Sierocych i Towarzystwo Wiosek Kościuszkowskich prowadziły swoje placówki wśród których znajdowały się domy dziecka, prewentoria, zakłady wychowawcze i świetlice. Podejmowane w tym czasie działania w stosunku do dzieci to karmienie, ubieranie, leczenie, poszukiwanie zaginionych rodziców. W skutek wyjątkowo ciężkich warunków materialnych i braku opieki lekarskiej stan zdrowia dzieci był katastrofalny.
b) drugi okres- 1950- 1955- centralizacja działalności- utrwalił się autorytarny i totalitarny ustrój, a wszelkie formy demokracji zostały wyeliminowane. Wysunięto następujące postulaty w dziedzinie opieki nad dzieckiem:
- zwiększenie liczby domów dziecka
- zmiany w rozmieszczeniu placówek na terenie kraju w celu zapewnienia dzieciom i młodzieży kontaktu z zakładami pracy
- doskonalenie pracowników placówek
- pogłębienie i uzupełnienie pracy szkoły przez placówki opieki częściowej
- umieszczanie dzieci w rodzinach zastępczych, zdrowych klasowo, czyli inteligencji pracującej, drobnochłopskich i robotniczych
W tym okresie przeceniano możliwości placówek, kształtowali postawy ideowe wychowanków, a wychowanie zakładowe miało pierwszeństwo nad indywidualną pracą z dzieckiem.
c) lata 1956- 1970- tworzenie podstaw opieki wychowawczej. Założenia pedagogiczne poprzedniego okresu poddano krytyce zarzucając:
- brak ustalenia potrzeb w zakresie opieki
- niedostatek norm prawnych
- niedostateczne środki materialne
- braki kadry w zakresie przygotowania zawodowego
- niedostateczna pomoc ze strony gabinetów metodycznych
- zbyt niskie wynagrodzenie w stosunku do wysokiego wymiaru godzin pracy w placówkach
Nowa polityka opiekuńcza zakładała, że problemy opieki nad dzieckiem nie mogą być rozwiązywane dopiero w chwili pojawienia się ich, konieczne są działania profilaktyczne. Kierunki rozwoju działalności w zakresie opieki nad dziećmi i młodzieżą wyznaczała ustawa z 15.07.1961. Sformułowano 4 podstawowe zasady:
- pomoc dzieciom miała być udzielana przede wszystkim w szkole i w rodzinie
- konieczne jest rozszerzenie form opieki częściowej
- pomoc udzielana dzieciom i młodzieży szkolnej powinna mieć charakter profilaktyczny, zapobiegając skutkom szkodliwym zdrowiu i wychowaniu dziecka
- działalność opiekuńcza szkoły, władz szkolnych i wszystkich instytucji zainteresowanych opieką i wychowaniem powinna być skoordynowana i ukierunkowana.
Polityka opiekuńcza państwa w tym okresie nie opierała się niestety na racjonalnym i całościowym programie lecz w dalszym ciągu na doraźnych działaniach
d) czwarty okres
e) piąty okres
f) szósty okres

5. Prekursorzy i reprezentanci pedagogiki opiekuńczej w Polsce.

a) Maria Grzegorzewska- zajmowała się opieką i kształceniem dzieci specjalnej troski. W 1921 r. założyła Instytut Pedagogiki Specjalnej. W 1935 r. założyła Państwowy Instytut Nauczycielski, w którym kształcili się przyszli wychowawcy placówek. W pracy z dziećmi niepełnosprawnymi polecała korzystanie z opracowanych już metod: metody indywidualnych przypadków i metody pracy. W swojej pracy kierowała się hasłem ? NIE MA KALEK JEST CZŁOWIEK? Państwowy Instytut Pedagogiki Specjalnej: po doktoracie zdecydowała się na pracę z upośledzonymi i została nauczycielką w jednej z paryskich szkół dzieci opóźnionych w rozwoju. W maju 1919 znalazła się w Warszawie. Od 1919 r. pracowała w Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego zajmując się sprawami szkolnictwa specjalnego, popularyzowała ten rodzaj szkół. Zakładała takie szkoły, powołała kurs seminaryjny dla nauczycieli tych szkół. W roku 1922 przekształciła kurs w Państwowy Instytut Pedagogiki Specjalnej i została jego dyrektorką. Funkcję tę pełniła do końca życia. Opracowała metodę rewalidacyjną i spopularyzowała ją. Państwowy Instytut Nauczycielski: otworzyła go w 1930 r. wraz z Władysławem Radwanem do 1935 r. Warunkiem przyjęcia do Instytutu była praca nauczycielska, wyższy kurs nauczycielski i twórczy stosunek do pracy. Warunkiem przyjęcia był opis własnych doświadczeń. Studia trwały 3 lata. W ciągu 5 lat Instytut wykształcił 178 nauczycieli. Program zawierał: przedmioty dające podstawę naukową pracy pedagogicznej, przedmioty związane z praktyką, przedmioty o kulturze i estetyce plus lektorat języka obcego. Instytut Pedagogiki Specjalnej: w latach 1958- 1960 była profesorem w Katedrze Pedagogiki Specjalnej Uniwersytetu Warszawskiego, pierwszej uniwersyteckiej katedrze pedagogiki specjalnej w Polsce. W 1960 r. choroba serca zmusiła ją do oddania kierownictwa zastępczyni Janinie Doroszewskiej, a wcześniej utworzono dla niej Katedrę Pedagogiki Specjalnej na Uniwersytecie Warszawskim, gdzie stworzyła warunki otrzymania magistra. Zmarła 07.05.1967 r. na atak serca.

b) Aleksander Kamiński- nosił pseudonim ?Kamyk?, skupiał się przede wszystkim na unowocześnieniu pracy harcerstwa, zwracał uwagę na opiekuńcze funkcje organizacji młodzieżowych. Wcielał w życie hasło ?STAĆ PRZY SŁABSZYM?, które realizowano w formie opieki starszych nad młodszymi. Był organizatorem kolonii. Wprowadził pojęcie opieki w wojsku i szerokim znaczeniu. W życiu kierował się zasadą ŻYCIE TYLKO WTEDY MA SENS JEŚLI JEST SŁUŻBĄ. Napisał ? Samorząd młodzieży jako metoda wychowawcza?, ?Spółdzielnia uczniowska jako placówka wychowawcza?, ?Czas wolny i jego problematyka społeczno- wychowawcza?. Twórca metody zuchowej- harcerskiej metody wychowawczej.

c) Ks. Bronisław Markiewicz- salezjanin, poświęcił się dzieciom opuszczanym i ubogim. Założył placówkę opiekuńczo- wychowawczą dla chłopców, w której prowadził szkołę powszechną, gimnazjum oraz warsztaty i pracownie. Wychowankowie produkowali wyroby skórzane i zabawki. W pracy kierował się hasłem POWŚCIĄGLIWOŚĆ I PRACA. Wychowaniem chłopców zajmowali się klerycy. Po lekcjach prowadzili zajęcia muzyczne, plastyczne i teatralne. Po raz pierwszy wprowadzono tzw. Karty indywidualne. Podkreślał, że nagroda jest skuteczniejszym środkiem wychowawczym niż kara. Całkowite poświęcenie się dzieciom, ogrom prac do wykonania oraz zaparcie stosunkowo szybko przyczyniły się do wyczerpania sił i całkowitej utraty zdrowia. Uważany za człowieka nadzwyczajnego został beatyfikowany.

d) Kazimierz Lisiecki- wychował się w bursie rady głównej opiekuńczej w Żbikowie kierowanej przez Babickiego. Studia z pedagogiki opiekuńczej zakończył w Warszawie w wolnej Polsce. Współpracował z Jeżewskim będąc wychowawcą w gnieździe sierocym. W 1927r. rozpoczął pracę w Towarzystwie Przyjaciół Dzieci Ulicy i niósł pomoc bezdomnym. Stworzył nowy typ placówki tzw. Ognisko wychowawcze. Dzieci przebywały w placówce przez cały dzień, a na noc wracały do domu. Dla tych którzy nie mogli wracać otworzył mały hotelik. Jego wychowankowie nazywali go dziadkiem. W pracy opiekuńczo- wychowawczej stosował dwie reguły: wstyd za zło oraz nic za darmo. Starał się oddziaływać na ambicje dzieci, na ich postawę moralną. Do pracy na rzecz ogniska włączał w miarę możliwości rodziców. Charakterystyczną cechą jego pracy były tzw. Kazania dziadka czyli pogadanki o tematyce ogólno- społecznej. Uważał, że dużą wartość wychowawczą ma nagradzanie publiczne. Początkowo zakładał ogniska tylko dla chłopców, a od 1965 r. również dla dziewcząt.

e) Janusz Korczak- pedagog, lekarz i pisarz. W latach 1911-1942 organizator i kierownik domu sierot w Warszawie dla dzieci żydowskich oraz sierocińca Nasz Dom dla dzieci polskich. Stworzył system wychowania w domu dziecka łącząc zasadę kierowania dziećmi z zasadą ich samodzielności. Dużą rolę w tym systemie odegrały formy pobudzające społeczną aktywność dzieci np. samorząd, gazetka. Prowadził szeroką działalność popularyzatorską w obronie praw dziecka za pośrednictwem radia, prasy, książek. Zginął wraz z dziećmi w domu sierot w hitlerowskim obozie zagłady w Treblince, w którym został umieszczony wraz ze swoimi wychowankami. Kierował się hasłem iż DZIECKO NIE JEST ZADATKIEMNA CZŁOWIEKA LECZ JUŻ JEST CZŁOWIEKIEM.

f) Józef Babicki- w 1915 r. rozpoczął pracę w Pruszkowskim kompleksie placówek opiekuńczych. W okresie międzywojennym pracował jako radca w Ministerstwie Pracy i Opieki Społecznej. Zajmował się dokształcaniem kadry placówek opiekuńczo- wychowawczych. Redagował czasopismo ?Wychowawca?. Opracował podstawy prawne opieki nad dzieckiem, prowadził kursy dla wychowawców, a jako profesor opracował metodyki pracy opiekuńczo- wychowawczej. Był organizatorem pierwszego ogólnopolskiego kompresu dziecka (1938). Przez cały czas walczył z koszarowością w placówkach. Propagował system rodzinkowy. Jako pierwszy użył pojęcia pedagogika opiekuńcza.

g) Helena Orsza Radlińska- 02.05.1879 (Warszawa)zmarła 10.10.1954 (Łódź)- zawdzięczamy jej ład terminologiczny dotyczący pojęć opieka i wychowanie. Krytykowała zakłady opieki całkowitej, które w okresie RP miały charakter zakładów zamkniętych. Zakłady opieki całkowitej według niej powinny mieć charakter przejściowy. Proponowała przede wszystkim rozwój form opieki częściowej: żłobków, przedszkoli, świetlic, kolonii, obozów, poradni a także urlopów macierzyńskich. W 1925 r. założyła studium pracy społeczno- oświatowej, w którym mieli być kształceni pracownicy placówek. Pracę wychowawcy traktowała jako służbę społeczną.

h) Kazimierz Antoni Jeżewski- uważny jest za twórcę Gniazd Sierocych na terenie Polski. Działalność jego przypadła na końcówkę lat Polski pod zaborami, okres I wojny światowej, na okres lat między wojennych, na czas wybuchu i trwania II wojny światowej oraz tez na okres powstawania Polski Ludowej. Na świat przyszedł 1 marca 1877 r. na Ziemi kieleckiej. Pochodził z rodziny wielodzietnej, wychowując się wśród 6 braci i dwóch sióstr. I właśnie w takiej rodzinnej atmosferze kształtowały się osobowość i ideały przyszłego twórcy Gniazd Sierocych, Wiosek Kościuszkowskich - człowieka walczącego o prawa dla dzieci i młodzieży. Powrócił do ojczyzny po wybuchu Rewolucji w 1905 r. i brał czynny udział w pracach społecznych Komitetu Sienkiewiczowskiego, który miał na celu ratowanie od głodu i zimna dzieci ?robotniczej Warszawy". Później przekształcono Komitet Sienkiewiczowski na Towarzystwo opieki nad dziećmi i tam piastował Jeżewski stanowisko sekretarza, a następnie wice prezesa. Dzięki właśnie jego staraniom powstał pierwszy prototyp Rodzinnego Domu Dziecka, gdzie pod opieką przybranej matki wychowywało się kilka sierot. Miał on też wiele pomysłów dla władz w sprawie opieki nad dziećmi. Proponował powołanie Krajowego Biura Opieki nad Dziećmi. W swych dążeniach stykał się z ogromna niechęcią brakiem poparcia i zrozumienia szczególnie ze strony możnych sfer konserwatywnych. Dlatego też skupił się na mniejszej działalności i powołuje w 1908 r. Towarzystwo Gniazd Sierocych. Duże poparcie dla jego działalności i pomysłów płynęło od znanych pisarzy Marii Konopnickiej, Henryka Sienkiewicza, Elizy Orzeszkowej. Gniazdo stanowić miało właściwe środowisko zastępczo-rodzinne, zapewniając odpowiednie warunki dla wszechstronnego rozwoju dziecka i wychowanie poprzez pracę, w zamiłowaniu do otaczającej przyrody. W takiej wielodzietnej rodzinie pracującej wspólnie na dostatnie utrzymanie, można było każdemu dziecku zapewnić nie tylko indywidualną opiekę, ale też przygotować do samodzielnego życia po ukończeniu szkoły zawodowej. W Wiosce mogły pozostać dzieci starsze powyżej 16 roku życia. Pierwsza taka placówka powstała koło Przemyśla i przez 2 lata Jeżewski sam nią kierował. Do roku 1914 powstało 8 Gniazd. Jako dyrektor Towarzystwa Gniazd Sierocych odwiedzał placówki rozmieszczone na terenie całego kraju, interesował się ich działalnością i problemami. Uczniowie, którzy opuszczali Wioski mięli zapewnione wykształcenie, zawód i drobne oszczędności z Funduszu Kształcenia Zawodowego lub Funduszu Posagowego, które funkcjonowały w Wioskach. Absolwenci Wiosek należeli do Związku Gnieździaków, który później przekształcono w Związek Pracowników Społecznych. Zmarł 15.03.1948 r.

6. Zagraniczni przedstawiciele pedagogiki opiekuńczej w Polsce.

a) Antoni Makarenko- żył w latach 1888- 1939. Był prekursorem pedagogiki opiekuńczej, który miał wykształcenie pedagogiczne. Ukraiński pedagog. W swojej pracy zajmował się bezprizornymi, czyli taką młodzieżą, która w trakcie rewolucji w Rosji straciła dom i środki do życia. Była to młodzież która żebrała, kradła, gwałciła. Wychodził z założenia, że aby człowieka przywrócić do życia społecznego należy ukształtować go po nowemu. W swojej pracy wykorzystywał doświadczenia M. Gorkiego. Proponował aby w zakładach opiekuńczo- wychowawczych tworzyć grupy w formie tzw. Kolektywu od 7-15 osób, którzy mieli by przydzielone funkcje. Głównym celem takiego zespołu powinna być wspólna walka o warunki życia, a podstawową formą pracy powinno być współdziałanie a nie rywalizacja. W grupach wprowadził zasadę białej karty, która polegała na całkowitym darowaniu wychowankom, niechlubnej przeszłości i mobilizowaniu pracy nad sobą i zaczęciu życia od nowa. W placówkach dużą rolę odgrywała praca fizyczna, najpierw w gospodarstwie rolnym potem w warsztatach rzemieślniczych, a na końcu w produkcji przemysłowej. Najgorszą karą było odseparowanie od grupy i odsunięcie od pracy. Stosował kary cielesne i karę aresztu. Nie doceniał wychowania fizycznego, zastępował je musztrą.

b) Wasyl Suchomliński- działał na Ukrainie, po II wojnie światowej pracował we wsi Pawłysz na Ukrainie, żył w 1918-1970. Nawiązywał do dorobku Pestalozziego, Szackiego i Korczaka. Rozwinął koncepcję wiejskiej szkoły środowiskowej. Zwracał uwagę iż w wychowaniu najważniejszy nie jest rozwój intelektualny lecz kształtowanie wrażliwości na piękno, dobroć, zaszczepienie człowieczeństwa, serdeczności oraz chęci niesienia i okazywania pomocy innym ludziom. Uważał, że istnieją 3 elementy środowiska szkolnego najbardziej istotne w pracy szkoły, tj.: ciekawa myśl, żywe słowo i twórczość dziecka. Organizował wyprawy do źródeł żywej myśli- lekcje na łonie przyrody w środowisku społecznym. Rozwijał dzieci poprzez twórczość dziecięcą, układanie baśni i opowieści. Mówił, że w dzieciństwie każdy jest poetą. Najbardziej rozbudował opiekuńczą funkcję szkoły. Otworzył klasę przedszkolną (5-7 r.ż) którą nazywał radosną szkołą. Była prowadzona świetlica z dożywianiem oraz pomoc dzieciom samotnych matek i uczniom z rodzin patologicznych. Szkoła organizowała kolonie i akcje nieobozowe lato. Szkoła świadczyła poradnictwo dla uczniów i ich rodzin. W szkole przygotowywano młodzież do pełnienia obowiązków rodzicielskich na przedmiocie kultura wzajemnych stosunków w rodzinie. Otaczał opieką sieroty wojenne oraz dzieci opóźnione w rozwoju fizycznym i psychicznym. Twierdził, że należy podnosić kulturę pedagogiczną rodziców.

c) Mary Richmond- zapoczątkowała na zachodzie nową teorię opieki społecznej, założenia jej przedstawiła w pracy ?Diagnoza społeczna?. Udowodniła, że nędza i niezdolność do samodzielnego życia, oraz wykolejenia mają swe źródła w sytuacji środowiskowej. Dlatego punktem wyjścia poczynań opiekuńczych powinno być rozpoznanie środowiskowych przyczyn ludzkich kłopotów. Nie można poprzestać na stwierdzeniu objawów nędzy. Konieczne jest szukanie przyczyn tych społecznych nieszczęść zarówno w środowisku i w cechach charakterologicznych człowieka. Przyjęła z medycyny terminy oraz diagnozę postępowania w którym na pierwszym miejscu jest badanie na drugim diagnoza, a na trzecim terapia. Opracowała narzędzie badawcze zwane wywiadem środowiskowym. Diagnozę i terapię powinien organizować tylko pracownik społeczny o poprawnej postawie. Dokonała przewrotu w opiece publicznej, która bywa określana jako unaukowienie dobroczynności.

d) Carl Rogers- amerykański pedagog i psychoterapeuta. Twórca pedagogiki wolności, w Polsce zwaną pedagogiką niedyrektywną. Podstawy teoretyczne tego kierunku zaczerpnięto z psychologii. Podstawą stały się postulaty: samo urzeczywistnienie, autonomia i współzależność pedagogiczna, ponoszenie odpowiedzialności za swoje postępowanie i życie, orientacja człowieka na cel i sens swojego życia, holizm. Z powyższych postulatów wynikają wskazania do kształtowania właściwych relacji między wychowankiem, a wychowawcą: zapewnienie klimatu bezpieczeństwa psychologicznego, otwarte komunikowanie się, uważne słuchanie, powstrzymywanie się od oceniania, przekazywanie informacji zwrotnych, swobodne poszukiwanie informacji oraz rozwiązań pobudzających i akceptujących twórczość dziecka, poszanowanie umiejętności wychowanka w samodzielnym radzeniu sobie w rozwiązywaniu trudności. W świetle jego koncepcji wychowanek jest najlepszym przewodnikiem dla zrozumienia samego siebie. Rola wychowawcy polega na podążaniu za podopiecznym, usuwaniu barier, ułatwianiu mu nie tylko dokonywania wyborów ale także prawidłowego funkcjonowania w społeczeństwie.

9. Formy zastępczej opieki rodzinnej i instytucjonalnej wobec dziecka pozbawionego możliwości opieki rodziny własnej.

Zadaniem placówek opiekuńczo- wychowawczych jest stworzenie warunków powrotu dziecka do domu rodzinnego lub do rodziny zastępczej w przypadku gdy pierwsza możliwość nie istnieje. Zadanie to realizowane jest we współpracy z rodzicami wychowanków. Ważnym zadaniem jest także łagodzenie poczucia sieroctwa i kształtowanie u rodziców poczucia współodpowiedzialności za dalszą drogę życiową dziecka. Utrzymanie korespondencji, umożliwienie wzajemnych odwiedzin, przekazywanie informacji o aktualnym stanie zdrowia, umożliwienie udziału w uroczystościach, spotkaniach i świętach, przy czym kontakty z rodziną powinny mieć charakter reedukacyjny, terapeutyczny i profilaktyczny. Podstawową rolą jest jednak w rękach opiekuna danej placówki. Dziecko trafia do niej w czasie najmniej spodziewanym przez rodziców np. ze szkoły, świetlicy. Najpierw trafia do placówki interwencyjnej, rodzice otrzymują pisemną informację gdzie i dlaczego znalazło się ich dziecko. Ważnym zadaniem jest dążenie przez opiekuna do współpracy z rodziną naturalną. Jego odwiedziny wraz z pracownikiem socjalnym do rodziny dziecka nie mogą mieć charakteru kontroli. Obowiązkiem opiekuna jest nawiązanie pozytywnych relacji z rodziną. Przykłady instytucjonalnych form opieki całkowitej: wioska dziecięca, rodzina zastępcza, dom dziecka, pogotowie opiekuńcze. Zgodnie z rozporządzeniem ministra pracy i polityki społecznej z dnia 01.09.2000 r. w sprawie placówek opiekuńczo- wychowawczych, placówki opiekuńczo- wychowawcze to: placówki wsparcia dziennego, placówki interwencyjne, placówki rodzinne, placówki socjalizacyjne, placówki resocjalizacyjne. Obecnie funkcjonują one w myśl rozporządzenia ministra pracy i polityki społecznej z dnia 14.02.2005 r. w sprawie placówek opiekuńczo- wychowawczych.

11. Opiekuńczo-wychowawcza funkcja szkoły.

Funkcje opiekuńczo ? wychowawcze szkoły:
Realizując opiekuńczo - wychowawcze funkcje szkoła nie tylko zaspokaja potrzeby uczniów, ale wzbogaca je i rozwija. Bardzo ważnym zadaniem w zakresie opieki wychowawczej w szkole jest troska o zapewnienie każdemu uczniowi jego indywidualnego rozwoju.
Funkcje opiekuńczo - wychowawcze szkoła spełnia względem uczniów w następujących formach:
? diagnozowanie sytuacji dziecka w rodzinie i środowisku,
? ratownictwo indywidualne,
? kompensacja,
? profilaktyka,
? stymulowanie rozwoju,
? poradnictwo,
? integracja,
? koordynacja działalności opiekuńczo - wychowawczej.

W stosunku do środowiska zamieszkania uczniów szkoła pełni swe opiekuńczo - wychowawcze funkcje przede wszystkim przez inspirowanie tworzenia urządzeń rekreacyjnych i sportowych w rejonie szkoły, troskę o powoływanie do życia placówek wychowania równoległego i zabezpieczenie warunków do racjonalnego wykorzystania czasu wolnego przez dzieci i młodzież. Organizując działalność opiekuńczo - wychowawczą należy uwzględnić zasadę aktywnego udziału uczniów w procesie zaspo-kajania potrzeb osobistych, a także potrzeb kolegów. Do realizacji opiekuńczo - wychowawczych funkcji, szkoła powinna mieć odpowiednie warunki w postaci pomieszczeń, bazy, wyposażenia i dobrze przygotowanej kadry. Dyrekcja szkoły i cały personel nauczający muszą mieć przekonanie opiekuńczych równorzędności funkcji opiekuńczych z dydaktycznymi i wychowawczymi. Szkoła realizuje zadania opiekuńcze wobec uczniów, a ich zakres i sposób wykonania przez nauczycieli i wychowawców klas oraz internatu powinien być odpowiedni do wieku uczniów i zgodny z obowiązującymi w szkole ogólnymi przepisami bezpieczeństwa i higieny.

Nauczyciele znając problematykę opiekuńczo - wychowawczą mają szukać wciąż nowych, jak najlepszych rozwiązań w zakresie tworzenia uczniom optymalnych warunków rozwoju. Osobą najbardziej kompetentną w sprawach opiekuńczo - wychowawczych powinien być pedagog szkolny. Pedagog szkolny pomaga wychowawcy w rozwiązywaniu trudnych problemów opiekuńczo - wychowawczych, ale nie wyręcza go.

Funkcje Opiekuńczo-wychowawcze szkoły

Funkcje są to skutki wywoływane przez działania czy zachowania się członków grupy, występujące w szerokiej zbiorowości bez względu na to czy były one zamierzone, czy pożądane Do zadań szkoły w zakresie opieki wychowawczej zaliczamy:
1. Tworzenie w szkole w środowisku optymalnych warunków rozwoju uczniów
2. Zaspokajanie potrzeb biologicznych, psychicznych i społecznych
3. Wspomaganie potrzeb przez rozwijanie zainteresowań i zamiłowań
4. Zapewnienie uczniom możliwości indywidualnego rozwoju w/g. posiadanych możliwości
5. Prowadzenie działalności korekcyjnej i wyrównawczej
6. Pomoc uczniom w wyborze określonego systemu wartości oraz kreowaniu siebie i odnajdywaniu wśród rzeczywistych warunków życia własnej drogi do ideału pełnego człowieka
7. Wychowanie do czasu wolnego - organizowanie różnych form racjonalnego korzystania z czasu wolnego.
Podstawowa funkcja opiekuńczo-wychowawcza wyraża się w tworzeniu na terenie szkoły i środowiska jak najbardziej korzystnych warunków intensyfikujących rozwój psychiczny i somatyczny dziecka. Warunki te umożliwiać pełną realizację potrzeb uczących się dzieci i młodzieży W szkole uczeń przebywa 5-8 godzin dziennie w tym czasie należy
zabezpieczyć mu możliwości zaspokajania wszystkich jego potrzeb
Należą do nich potrzeby podstawowe (biologiczne- racjonalne żywienie,
ochrona przed niebezpieczeństwem utraty zdrowia, ochrona przed hałasem, ruch
światło. Znacznie trudniejsze do realizacji są potrzeby psychiczne (bezpieczeństwa,
życzliwości szacunku, uznania, samorealizacji) Integracja działalności opiekuńczo-wychowawczej polega na tym, że tworzy ona harmonijną całość z całym systemem wychowawczym szkoły. Integracja pionowa ma zapewnić ciągłości procesów opiekuńczo- wychowawczych od wczesnego dzieciństwa poprzez przedszkole do coraz wyższych szczebli
systemu szkolnego.

12. Zadania świetlicy szkolnej.

a) pomoc w nauce oraz tworzenie warunków i przygotowywanie do samodzielnej nauki i pracy umysłowej
b) organizacja gier, zabaw ruchowych i innych zajęć zarówno na terenie szkoły, jak i na świeżym powietrzu
c) wykrywanie i rozwijanie u uczniów uzdolnień i zainteresowań oraz organizacja odpowiednich zajęć
d) dbanie o uczestnictwo uczniów w kulturze, udział w kulturalnej rozrywce, kształtowanie nawyków kultury życia codziennego
e) upowszechnianie zasad higieny osobistej, czystości i dbałości o zdrowie
f) rozwój samodzielności i społecznej aktywności
g) współpraca z rodzicami oraz z nauczycielami uczniów uczęszczających na świetlicę, jak również z placówkami kulturalnymi, sportowymi

13. Internat jako instytucja opiekuńczo- wychowawcza.

Zadania internatów:
a) zagwarantowanie wychowankom całodobowej opieki i bezpieczeństwa
b) zapewnienie prawidłowych warunków do nauki i pomocy samo koleżeńskiej
c) zapewnienie jak najlepszych warunków snu i wypoczynku, oraz odpowiednich warunków sanitarnych
d) zagwarantowanie mieszkańcom całodziennego wyżywienia zgodnie z obowiązującymi normami żywienia zbiorowego
e) prawidłowe planowanie i wykorzystanie czasu wolnego poprzez organizowanie zajęć i imprez kulturalno-oświatowych, rekreacyjno-sportowych, oraz rozwijanie zainteresowań i uzdolnień
f) ciągłe oddziaływanie wychowawcze w celu przygotowania wychowanka do życia dorosłego
g) podnoszenie jakości pracy opiekuńczo-wychowawczej poprzez wprowadzenie zmian na bazie wyników pomiaru pedagogicznego
h) efektywne współdziałanie z rodzicami, szkołami, zakładami pracy i instytucjami lokalnymi na rzecz rozwoju osobowości wychowanka

14. Rola i zadania pedagoga szkolnego.

Zadania pedagoga szkolnego:
a) rozpoznawanie indywidualnych potrzeb uczniów oraz analizowanie przyczyn niepowodzeń szkolnych
b) określanie form i sposobów udzielania uczniom, w tym uczniom z wybitnymi uzdolnieniami, pomocy psychologiczno- pedagogicznej, odpowiednio do rozpoznanych potrzeb
c) organizowanie i prowadzenie różnych form pomocy psychologiczno-pedagogicznej dla uczniów, rodziców i nauczycieli
d) podejmowanie działań wychowawczych i profilaktycznych wynikających z programu wychowawczego szkoły i programu profilaktyki, o których mowa w odrębnych przepisach
e) planowanie i koordynowanie zadań realizowanych przez szkołę na rzecz uczniów, rodziców i nauczycieli w zakresie wyboru przez uczniów kierunku kształcenia i zawodu, w przypadku gdy w szkole nie jest zatrudniony doradca zawodowy
f) działanie na rzecz zorganizowania opieki i pomocy materialnej uczniom znajdującym się w trudnej sytuacji życiowej.

Podstawowa rola pedagoga szkolnego to przede wszystkim analiza sytuacji wychowawczej w szkole. Obszary działania pedagoga szkolnego obejmują w zasadzie wszystkie płaszczyzny szkolnego życia.
Pedagog szkolny:
- udziela uczniom pomocy w eliminowaniu napięć psychicznych nawarstwiających się na tle niepowodzeń szkolnych
- udziela porad uczniom w rozwiązywaniu trudności powstających na tle konfliktów rodzinnych
- udziela porad i pomocy uczniom posiadającym trudności w kontaktach rówieśniczych i środowiskowych
- przeciwdziała skrajnym formom niedostosowania społecznego młodzieży
- rozpoznaje warunki życia i nauki uczniów sprawiających trudności w realizacji procesu dydaktyczno-wychowawczego
- udziela pomocy uczniom w prawidłowym wyborze zawodu i kierunku dalszego kształcenia
- udziela pomocy wychowawcom i nauczycielom w ich pracy z uczniami sprawiającymi trudności wychowawcze i dydaktyczne
- prowadzi terapię indywidualną i grupową uczniów jak również i rodziców
- organizuje opiekę i pomoc materialną uczniom opuszczonym, osieroconym, uczniom z rodzin patologicznych, wielodzietnych, uczniom wychowującym się w rodzinach o szczególnie trudnej sytuacji materialnej
- wnioskuje o kierowanie spraw uczniów z rodzin zaniedbanie środowiskowo do odpowiednich sądów dla nieletnich
- wnioskuje o skierowanie uczniów osieroconych i opuszczonych do placówek opieki całkowitej
- prowadzi zajęcia profilaktyczne dla młodzieży

15. Nauczyciel jako animator działalności opiekuńczo-wychowawczej.

Nauczyciel- wychowawca ma decydujący wpływ na kształtowanie oblicza młodych, a potem całej dojrzałej społeczności Rudziński stwierdza ze:" we współczesnej epoce wychowanie odgrywa lub odgrywać powinno role najważniejszą, a zawód nauczyciela jest w rzeczywistości najważniejszym ze wszystkich obecnie istniejących?? nauczyciel to człowiek niewzruszonych zasad i szerokich horyzontów uczony w swojej specjalności i znawca duszy młodzieży systematyczny starannie planujący działania na podstawie naukowej wiedzy ma skutecznie nauczać, ale nie stresować i być sprawiedliwym. Ma dokształcać się i doskonalić zawodowo, utrzymywać kontakt z nowatorską pedagogiką. Nauczyciel w nowym modelu to bardziej pracownik naukowy ciągle testujący hipotezy. Musi on być blisko uczniów, aby jego decyzje do nich trafiały i były przez nich aprobowane. W nowym modelu oświaty nauczyciel przestaje być osobą głównie przekazującą wiedzę. Staje się bardziej diagnostykiem, pomocnikiem, konsultantem. Musi się on liczyć z tym, że trzeba dać uczniom odpowiednio dużo czasu, by mogli zmagać się z problemami, wypróbowywać różne strategie, dyskutować, eksperymentować, badać i oceniać. Nauczyciele powinni wpływać na postawy. Powinien służyć za model do naśladowania. Nauczyciel rozwiązuje modelowe problemy i sam również prowadzi badania. Robi to tak, że uczniowie wiedzą, że każdy uczestnik procesu nauczyciel - uczeń jest aktywnym uczniem i nikt nie zna wszystkich odpowiedzi. Nauczyciel musi ryzykować to, że może nie mieć racji. To bardzo trudne zadanie, wymagające nie tylko odwagi ze strony pedagoga, ale i obopólnego zaangażowania w ,, poznawanie świata?? i jego wartości. Potrzebne jest też wzajemne zaufanie w relacji: uczeń- nauczyciel, by nikt nie był się pytać oraz stawiać problemowych odpowiedzi. Nauczyciel powinien być osobą, która ułatwia uczenie się. W nowym modelu nauki bardzo ważny jest rozwój wyobraźni, kształcenie myślenia twórczego i spekulatywnego- na tym nauczyciel powinien się skupić.

Nauczanie przedmiotu musi dawać szansę poznawania różnych stylów życia, różnych celów działania, a przede wszystkim rozwoju wrażliwości w rozumieniu problemów, z którymi mogą się stykać uczniowie. Program szkolny wprowadza ucznia do różnorodności stylów uczenia się i różnych zasobów wiedzy. Uczniowi trudno jest się w tym odnaleźć i dlatego oczekuje pomocy nauczyciela, której ten powinien mu udzielić. Celem nowego modelu oświaty jest kształcenie giętkości w myśleniu, ze szczególnym zwróceniem uwagi na twórczość. Akcent kładzie się bardziej na proces niż na produkt, a uczniowie sami również powinni zadbać o naukę własną, by być przygotowanymi na zmiany, które następują w społeczeństwie. Nauczyciel musi kreować takie relacje z uczniami, które zapewniają skuteczna realizację procesu nauczania. Powinien być wyrozumiały względem uczniów, ale powinien również potępiać złe zachowanie, potrafić z młodzieżą porozmawiać na każdy temat, interesować się jej problemami. Nauczyciel powinien być przyjacielem, do którego można się zwrócić z trudnym zadaniem, poprosić o rade. Swoja postawa powinien dawać przykład do naśladowania. Nauczyciel-wychowawca powinien być odpowiedzialny za swoje postępowanie i poprzez swoje kulturalne zachowanie wyrażać szacunek wobec uczniów. Dostrzegać niepowtarzalność każdego wychowanka, umiejętnie odszukiwać to, co w nim jest najcenniejsze, odkrywać zalążki dobrych skłonności, talentów i zadbać o ich rozwój. Ważną metoda wychowawcza moim zdaniem jest uświadomienie uczniom, że każdy człowiek jest zdolny do kierowania własnym życiem, jest osobą wolną sam musi dokonywać wyborów. Musi jednak nauczyć się krytycyzmu i odpowiedniego wartościowania. Jest to szczególnie ważne obecnie, gdy nasilają się zjawiska patologiczne wśród dzieci i młodzieży(alkoholizm, nikotynizm, narkomania, dewiacje seksualne, kradzieże, a nawet morderstwa).

16. Adopcja - cele i zadania ośrodków adopcyjno-opiekuńczych

Cele i zadania ośrodków adopcyjno-opiekuńczych:
a) pozyskiwanie i przygotowywanie kandydatów do rodziców adopcyjnych
b) pomoc pedagogiczna, psychologiczna i medyczna rodzinom adopcyjnym
c) regulowanie sytuacji prawnych dzieci
d) udzielanie wsparcia rodzinom naturalnym w trudnych momentach życia
e) rozwiązywanie problemów wychowawczych w rodzinach adopcyjnych
f) udzielanie porad i kierowanie do poradni specjalistycznych
g) organizowanie stowarzyszeń ośrodków rodzin zastępczych
h) praca na rzecz kobiet tzw. ciąży społecznie problemowej

Dokumenty prawne regulujące adopcję:
a) kodeks rodzinny i opiekuńczy z dnia 25.II.1994 z późniejszymi zmianami
b) prawo o aktach stanu cywilnego z 1986
c) kodeks postępowania cywilnego z 1964 ze zmianami w 1995
d) konwencja narodów zjednoczonych o prawach dziecka z 20.XI.1989
e) haska konwencja o ochronie dzieci i współpracy w dziedzinie przysposobienia międzynarodowego z 1993
f) europejska konwencja o przysposobieniu z 1967 ratyfikowana przez Polskę w 1996
g) rozporządzenie ministra pracy i polityki społecznej w sprawie ośrodków adopcyjno-opiekuńczych z 16.II.2001
h) ustawa o pomocy społecznej z marca 2004
i) rozporządzenie ministra pracy i polityki społecznej w sprawie placówek opiekuńczo-wychowawczych z 14.II.2005

Adopcja- skomplikowany proces tworzenia zastępczego środowiska rodzinnego wymagający uwzględnienia, bardzo wielu złożonych procesów psychologicznych np. wzajemnego budowania więzi czy poznawania osobowości dziecka. Typy adopcji:
a) adopcja pełna nieodwołalna- występuje w sytuacji gdy rodzice biologiczni wyrazili przed sądem opiekuńczym zgodę na adopcję bez wskazywania osoby adoptującej następuje wówczas całkowite zerwanie więzi z rodziną naturalną i sporządzenie nowego aktu urodzenia w którym jako rodziców wymienia się osoby adoptujące.
b) adopcja pełna- w tym przypadku następuje ustanie praw i obowiązków względem rodziny biologicznej i ich krewnych oraz nabycie takich samych praw i obowiązków względem rodziców adopcyjnych i ich krewnych, w tym przypadku akt urodzenia zawiera informacje o adopcji a pochodzenie dziecka nie ulega zatarciu
c) adopcja niepełna- w tym przypadku więź z rodziną naturalną zostaje utrzymana, dziecko nie przestaje być jej członkiem a osoby adoptujące nie stają się krewnymi w znaczeniu prawnym.

17. Rodzina zastępcza jako forma opieki- typy rodzin zastępczych.

Rodzina zastępcza jest formą zastępczego środowiska rodzinnego i powstaje na mocy orzeczenia sądu, lecz stanowi nie stałą a czasowa formę opieki nad dzieckiem. Utworzenie rodziny zastępczej nie powoduje powstania więzi rodzinno-prawnej pomiędzy rodzicami zastępczymi a dzieckiem, jak to się dzieje w adopcji. Dziecko przyjęte do takiej rodziny nie uzyskuje statusu dziecka rodziców zastępczych, pomiędzy nim a rodzicami zastępczymi nie powstają obowiązki alimentacyjne, nie dochodzi do dziedziczenia na mocy ustawy, nie zmienia się jego stan cywilny i nazwisko. Rodzice zastępczy nie przyjmują pełnej władzy nad przyjętymi do siebie dziećmi. Na rodziny zastępcze czekają:
- dzieci, które chociaż ze względu na sytuację prawną mogą być adoptowane, to jednak ich szanse na znalezienie rodziny adopcyjnej są niewielkie. Będą to dzieci z problemami - zdrowotnymi i rozwojowymi, liczne rodzeństwa, dzieci starsze,
- dzieci z nieuregulowaną sytuacja prawną, tzn. których rodzice mają ograniczoną lub zawieszoną władzę rodzicielską.

Dzieci w rodzinie zastępczej przebywają do czasu uregulowania ich sytuacji prawnej. Po czym mogą być adoptowane przez rodzinę zastępczą lub inną rodzinę oraz mogą powrócić do rodziny naturalnej, jeżeli zapewnia ona dziecku pełne bezpieczeństwo. Dzieci mogą przebywać w rodzinie zastępczej również do czasu usamodzielnienia się, dotyczy to szczególnie pierwszej wymienionej grupy dzieci. Rodzina zastępcza otrzymuje z powiatu częściowy zwrot kosztów utrzymania dziecka, szczegółowe informacje w Rozporządzeniu Ministra Polityki Społecznej z dnia 18.10.2004 r. w sprawie rodzin zastępczych.

Rodziny zastępcze dzielą się na:
- rodziny spokrewnione
- rodziny niespokrewnione
- rodziny niespokrewnione, pełniące funkcję pogotowia rodzinnego

Dziecku zapewnia się opiekę i wychowanie w rodzinie zastępczej.
Rodzina zastępcza może być ustanowiona dla dziecka pozbawionego całkowicie lub częściowo opieki rodzicielskiej lub niedostosowanego społecznie.
Ta forma opieki w wypełnianiu swoich funkcji kieruje się dobrem przyjętego dziecka i poszanowaniem jego praw. Sprawuje opiekę nad powierzonym dzieckiem osobiście, z wyjątkiem przypadków gdy osoba pełniąca funkcję rodziny zastępczej okresowo nie może z powodów zdrowotnych lub losowych sprawować opieki osobiście albo gdy dziecko okresowo przebywa w szczególności w sanatorium, szpitalu, domu pomocy społecznej, specjalnym ośrodku szkolno-wychowawczym, młodzieżowym ośrodku wychowawczym lub w innej placówce zapewniającej opiekę i wychowanie uczniom w okresie pobierania nauki poza miejscem stałego zamieszkania.

Rodzina zastępcza zapewnia dziecku warunki rozwoju i wychowania odpowiednie do jego stanu zdrowia i poziomu rozwoju, w tym:
1) odpowiednie warunki bytowe;
2) możliwości rozwoju fizycznego, psychicznego i społecznego;
3) możliwości zaspokojenia indywidualnych potrzeb dziecka;
4) możliwość właściwej edukacji i rozwoju zainteresowań;
5) odpowiednie warunki do wypoczynku i organizacji czasu wolnego.

20. Instytucje sprawujące opiekę nad człowiekiem niepełnosprawnym we współczesnej Polsce.

a) ośrodki wczesnej integracji- niosą pomoc rodzinom posiadającym dziecko niepełnosprawne w pierwszym okresie niepełnosprawności
b) środowiskowe domy samopomocy- ośrodki dla osób z zaburzeniami psychicznymi, zapewniają dzienny pobyt, świadczenia opiekuńcze, rehabilitacyjne, rewalidacyjne, edukacyjne, a także rehabilitacyjno-kulturowe i przygotowania do życia
c) ośrodki interwencji kryzysowej- świadczą usługi psychologiczne, prawne a nawet hotelowe
d) domy dziennego pobytu- dla różnych grup dyspanseryjnych, starszych, niepełnosprawnych, zapewnia dzienny pobyt, organizacja dziennego czasu, aktywizacja psychofizyczna podopiecznych, wyżywienie
e) świetlice socjoterapeutyczne dla dzieci i młodzieży
f) mieszkania chronione tj. mieszkania w których mieszkają osoby niepełnosprawne które chcą mieszkać same
g) warsztaty terapii zajęciowej- umożliwiają osobom niepełnosprawnym w rehabilitacji społecznej i zawodowej poprzez terapię zajęciową
h) zakłady aktywności zawodowej- zajmują się zatrudnieniem osób niepełnosprawnych i rehabilitacją
i) zakłady pracy chronionej- zatrudnianie osób niepełnosprawnych na otwartym rynku pracy
j) noclegownie i schroniska- zapewnienie podstawowych świadczeń noclegowych i żywieniowych
k) domy pomocy społecznej- ośrodki stałego pobytu dla osób w podeszłym wieku, niewydolność rodziny
l) przedszkola integracyjne
m) szkoły integracyjne
n) ośrodek szkolno-wychowawczy

22. Planowanie działalności opiekuńczo-wychowawczej- zasady.

a) Zasada jedności i hierarchiczności planowania. Wszystkie komórki organizacyjne i wychowawcze występujące w danej placówce lub organizacji powinny być ze sobą dostatecznie spójne i znajdować powiązanie w ogólnym planie organizacji czasu wolnego dzieci i młodzieży.
b) Zasada uwzględniania aktualnych i możliwych warunków realizacji zaplanowanych zadań. Należy tak zaplanować działalność opiekuńczo-wychowawczą, aby była ona możliwa do zrealizowania w odniesieniu do warunków, którymi dysponuje dana placówka.
c) Zasada aktualizacji. Planując działalność opiekuńczo-wychowawczą i rewalidacyjną należy zadbać o to, aby jej podstawowe cele, zadania, metody i środki realizacji odpowiadały aktualnym wymogom pedagogiki specjalnej oraz uwzględniały najnowsze osiągnięcia i doświadczenia tej dziedziny nauki.
d) Zasada adekwatności. Zasada ta nakazuje, aby podejmowane zadania faktycznie przyczyniły się do realizacji celów, a środki działania do realizacji zadań.
e) Zasada atrakcyjności zadań. Podczas planowania należy dobierać przede wszystkim takie zadania, które nie sprawiają trudności, są łatwe w realizacji i stanowią dużą atrakcję dla dzieci i młodzieży.
f) Zasada uwzględniania systematycznej stopniowości. Przy planowaniu zadań opiekuńczo-wychowawczych należy uwzględnić hierarchię trudności oraz miejsce i funkcję, jaką spełniają poszczególne zadania w realizacji przyjętych celów.
g) Zasada kolegialności w procesie planowania. Ogólny plan pracy powinien być opracowany przy współudziale tych wszystkich grup uczestników i działaczy, którzy tym planem mają być objęci.
h) Zasada powszechności. Planując pracę opiekuńczo-wychowawczą należy uwzględnić różnorodność form organizacji zajęć oraz realizację różnych potrzeb upośledzonych umysłowo. Chodzi o to, aby zajęcia były realizowane w sposób elastyczny, a ich treść i poziom wymagań dostosowane do możliwości uczestników.