Renesans i Barok w pytaniach i odpowiedziach. Charakterystyka Epok.

1. Renesans - odrodzenie, trwał we Włoszech od XIV w. do XVI w., a w krajach północnej Europy od końca XV w. do końca XVI w. (w Polsce od XVI w. do lat trzydziestych XVII w.).

2. Tło polityczno - kulturowe Renesansu:
Renesans - "złoty wiek"
 - długotrwała koniunktura ekonomiczna stwarzała solidne i trwałe podstawy dobrobytu i stabilizacji
 - zapewnienie bogatej szlachcie nie tylko rosnących dochodów, ale i czegoś więcej: poczucie bezpieczeństwa i niezmienności porządku świata
 - ułatwienie szlachcie, zwłaszcza zamożnej, aktywności kulturalnej, zdobywania wykształcenia, udziału w polityce i w życiu społecznym

3. Prądy umysłowe Renesansu:
- humanizm - zainteresowanie człowiekiem i zaakcentowanie możliwości jego rozumu
 - reformacja - dążenie do wprowadzenia reform w kościele katolickim w zakresie doktryny kultu, organizacji i obyczajów, rozłam w chrześcijaństwie, utworzenie nowych wyznań

4. Czołowi twórcy Renesansu:
- Mikołaj Rej
 - Jan Kochanowski
 - Andrzej Frycz Modrzewski
 - Piotr Skarga

5. Barok - od słowa barocco, oznacza perłę o wyszukanym kształcie, początek przypada na połowę XVI, a schyłek na koniec XVII wieku. W Polsce druga połowa XVI - XVIII.

6. Tło polityczno - kulturowe Baroku:
- osłabienie państwa za panowania dynastii Wettingów i stworzenie nieustannej sytuacji zagrożenia niepodległości
 - wzmocnienie pozycji rywalizujących ze sobą rodów magnackich, których działalność wymykała się spod kontroli
 - sejm nie może pełnić funkcji regulatora konfliktów sił, gdyż jego działalność paraliżowała zasada liberum veto

7. Prądy umysłowe Baroku:
- kontrreformacja - prąd przeciw reformacji, ustalenie przez sobór trydencki ( 1545 - 1563 ), co należy uznać za katolickie w dziedzinie nauki, dyscypliny i zwyczajów kościelnych

8. Czołowi twórcy Baroku:
- Jan Andrzej Morsztyn
 - Jan Chryzostom Pasek
 - Zbigniew Morsztyn

9. Wielcy mistrzowie renesansu:
- Leonardo da Vinci Mona Lisa, Dama z łasiczką, Ostatnia wieczerza
- Michał Anioł rzeźba Pietà i Dawid
- Piotr Bruegel
- Tycjan
- Rafael Santi Szkoła ateńska
- Dante Alighieri Boska Komedia
- William Szekspir Romeo i Julia, Makbet
- Mikołaj Rej Żywot człowieka poczciwego
 - Jan Kochanowski Treny
 - Andrzej Frycz Modrzewski O poprawie Rzeczpospolitej
 - Piotr Skarga Kazań sejmowe

10. Czołowi humaniści – Jan Kochanowski:
Najwybitniejszy przedstawiciel epoki; w swojej twórczości podejmował tematykę filozoficzną, patriotyczną, moralną, zajmował się wsią, naturą i pięknem świata, pisał o człowieku i jego codzienności; ma w swoim dorobku cykl pieśni, trenów, fraszek; jego utwory mają przemyślaną kompozycję, są wierne tradycji antycznej i urozmaicone, bogate w figury stylistyczne.

11. Renesansowa i barokowa koncepcja człowieka, świata i Boga:
Renesans
 - człowiek jednostką wybitną, której nie może pokonać fortuna, ponieważ posiada cnotę
- Bóg jako hojny i wszechobecny dawca niezmierzonych dóbr, pochwała Pana poprzez zachwyt nad harmonią i doskonałością świata
Barok
 - człowiek tragiczny, świadomy swojej nieświadomości, rozdarty wewnętrznie, żyjący w ciągłym konflikcie między duszą, a ciałem "cóż będą czynić w tak straszliwym boju, wątły niebaczny rozdwojony w sobie"
 - Bóg jako partner dialogu - niepoznawalny i niewyobrażony jest świętą tajemnicą, dobroć Boga, czyli dar wolnej woli jest źródłem kłopotów człowieka, ponieważ trudno mu wybierać, co jest dobre, a co złe"


12. Problematyka utworów Jana Kochanowskiego:
W Trenach podmiot liryczny wyraża ogrom bólu i żalu spowodowanego śmiercią córki, który możemy utożsamić z poetą, są dziełem osobistym, poszczególne etapy rozmyślań i przeżywania podmiotu odpowiadają w dużej mierze myśleniu i odczuwaniu poety. We Fraszkach podejmuje tematykę: refleksyjno - filozoficzną, towarzyską, religijną, miłosną, biesiadną. W Pieśniach poruszał problematykę filozoficzną, w której zawarte są refleksje nad sensem ludzkich działań, myśli, losów.

13. Gatunki literackie renesansu:
hymn - wzniosła, patetyczna pieśń pochwalna.

Pieśń - wiersz liryczny, który cechuje uproszczenie budowy, prosta składnia, układ stroficzny, występowanie refrenów i paraleizmów

Tren - utwór literacki, wokalny, muzyczny o nastroju elegijnym, żałobnym, którego tematem jest opiewanie osoby zmarłej

Fraszka - krótki utwór wierszowany, liryczny lub satyryczny, często oparty na anegdocie.

Sielanka - gatunek literacki obejmujący tematy zaczerpnięte z życia wiejskiego, przedstawiane w sposób realistyczny, wyrażała tęsknotę za życiem natury i niechęci do miasta

Dramat - gatunek literacki przedstawiający akcję przez bezpośrednie działania bohaterów, gł. w formie dialogu lub monologu, przeznaczony do grania na scenie.

Kazanie - przemówienie o treści religijnej, wygłaszane podczas nabożeństwa, objaśniające teksty religijne i zawierające pouczenie moralne.

Sonet - składa się z 14 wersów podzielonych na 4 zwrotki, pierwsza część ma charakter opisowy, druga refleksyjny

14. Obywatelska i patriotyczna myśl P. Skarga i A.Frycz - Morsztyn:
Piotr Skarga w Kazaniach Sejmowych podejmuje zagadnienia związane z ojczyzną, i jej upadkiem, propaguje wzmocnienie władzy królewskiej, przeprowadzenie szeregu reform związanych z sądownictwem oraz poprawą bytu chłopa. Autor nie ogranicza się jedynie do wskazania prawidłowej, jego zdaniem, drogi postępowania, lecz także wymienia "choroby", jakie niszczą ojczyznę. Andrzej Frycz - Modrzejewski w swoim dziele O poprawie Rzeczypospolitej wnikliwie analizował ustrój Polski stwarzając wizję sprawiedliwego, zreformowanego państwa omawiając najważniejsze dziedziny życia społecznego. Wypowiadał się przeciw uciskowi chłopów, głosił zasadę wolności religijnej tym samym potępiał wojny głosił zasadę równości obywateli.

15. Sonety F. Petrarki i ich geneza:
F. Petrarka w swoich utworach (Sonecie 132, Sonety do Laury) przedstawia motyw miłości, świat cudów i kontrastów. Euforii oraz rozpaczy, pożądania i szacunku, bliskości i oddalenia, blasku i ciemności, ognia oraz lodu. To zarazem magiczna moc, wznosząca człowieka ponad sprawy codzienne, w sferę, która już na ziemi daje nam przedsmak niebieskich rozkoszy. Kobieta jest dla poety aniołem, przewodniczką po tej cudownej krainie.

16. Motyw "vanitas", "deus artifex":
vanitas - barokowy motyw fascynacji przemijaniem, marnością, nicością, czasem i śmiercią.
W utworze Daniela Naborowskiego Krótkość żywota poeta podejmuje tu temat doczesnego życia. Wskazuje na jego krótkość i przemijanie. Dowodzi, że człowiek powinien starać się pogodzić z ulotnością swojej egzystencji.

Deus artifex - Bóg – artysta. Jan Kochanowski w utworze Czego chcesz od nas, Panie…ukazał Boga, jako artystę który tworzy najlepszy z możliwych światów - różnorodny w bogactwie, oczarowujący człowieka pięknem. Jest to również świat logiczny, uporządkowany i posiadający własną

17. Reformacja i kontrreformacja w Polsce i Europie:
Reformacja, ruch religijny, kulturalny i społeczny, zapoczątkowany ogłoszeniem w Wittenberdze przez M. Lutra 95 tez dotyczących konieczności zreformowania bogacącego się i odchodzącego od zasad wiary Kościoła katolickiego. Reformacja w Polsce rozpoczęła się 
 4 lata po Luterze, główne przyczyny to: nadmierne bogacenie się kościoła oraz mieszanie się do polityki, nie było w Polsce wojen religijnych, najważniejsze dokumenty:
Konfederacja warszawska 1573 – każdy szlachcic może wyznawać taką religię jaką chce 
Ugoda Sandomierska 1570 – współpraca wszystkich wyznań.

Kontrreformacja - przeciwdziałanie reformacji, które podjął kościół, polegające na zastraszać ludzi którzy byli zwolennikami reformacji (wznowiona święta inkwizycja sądziła i łapała heretyków, paliła na stosie, uporządkowanie dogmatów wiary, podniesiono dyscyplinę w kościele np. wprowadzono kary dla księży którzy nie spełniali swoich obowiązków.

18. Sarmatyzm w Polsce:
Sarmatyzm - wywodzi się od starożytnego plemienia Sarmatów, określa umysłową i duchową kulturę, obyczajowość i styl życia polskiej szlachty w XVI – XVIII wieku. Cechy Sarmaty: patriotyzm, bogobojność, wiara, wolność, niechęć do cudzoziemców, obrona swobód szlacheckich, przestrzegał rycerskich obyczajów, cenił odwagę, waleczność, honor, męstwo, zacofanie, pycha, pewność siebie, pijaństwo, niskie wykształcenie. Przedstawiciele kierunku: W. Potocki "Nierządem Polska stoi, Pospolite ruszenie, Zbytki polskie"., J. Ch. Pasek "Pamiętniki"

19. Topos ojczyzny - tonącego statku:
Piotr Skarga w "Kazaniach sejmowych" przepowiada upadek Polski, porównuje ojczyznę do tonącego okrętu, klęska państwa jest równoznaczna z klęską jej obywateli. Bowiem na dno nie idzie sam tonący okręt, ale również jego bohaterowie. Wzywa, więc Skarga do ratowania kraju, bo ojczyzna to matka, wobec której każdy ma obowiązek troski i opieki.

20. Wielcy twórcy barokowi w Polsce:
- Jan Andrzej Morsztyn Do trupa 
 - Wacław Potocki Transakcja wojny chocimskiej 
 - Jan Chryzostom Pasek Pamiętniki 
 - Piotr Skarga Żywoty Świętych Kazania sejmowe
 - Daniel Naborowski Marnoś, Krótkość żywota

21. J.Ch. Pasek Pamiętniki:
Pamiętniki powstały pod koniec życia Jana Chryzostoma Paska i obejmują ponad trzydzieści lat z życia autora, a mianowicie lata 1656 – 1688.. Pamiętniki powstały, gdyż intencją autora było uwiecznienie obrazu życia i obyczajów szlacheckich panujących w wojsku, ale też i na wsi, gdzie po wojennych przygodach zamieszkał autor, prowadząc życie ziemianina. A poza tym na pisanie pamiętników panowała w okresie baroku moda. Pisali je wszyscy, którzy umieli władać piórem – szlachta i mieszczanie, amatorzy i zawodowi pisarze. Pamiętniki odzwierciedlają mentalność szlachty, są też dokumentem zawierającym ważne wydarzenia historyczne.

22. Człowiek wobec śmierci i przemijania. Sonety M. Sępa - Szarzyńskiego:
Sonet IV. O wojnie naszej, którą wiedziemy z szatanem, światem i ciałem – wiersz przedstawia poglądy na temat świata i sensu życia. Jest prośbą do Boga o pomoc i wsparcie, ponieważ ludzkie życie to nieustanna walka z pokusami, wynikającymi z dwoistości ludzkiej natury (ciało i dusza). Szatan nieustannie usiłuje pobudzić człowieka do czynienia zła. Stawką w walce jest życie wieczne.

Sonet V. O nietrwałej miłości rzeczy świata tego – utwór zawiera przesłanie, że wyróżnia się dwa rodzaje miłości. Pierwszy z nich to umiłowanie dóbr doczesnych, drugi to miłość do Boga. Tylko drugi z tych rodzajów miłości jest prawdziwy.