Rozwój społeczny

Rozwój społeczny-jest to trwający przez całe życie proces nabywania wiedzy i umiejętności potrzebnych do udziału w życiu społecznym.
Ad.2. Rozwój wybranych kompetencji społecznych:
a) Adekwatnego spostrzegania ludzi- ludzie w sposób zasadniczy różnią się od przedmiotów i nie chodzi o wygląd, lecz o to, że ludzie w przeciwieństwie do przedmiotów zachowują się intencjonalnie oraz potrafią ujawniać lub ukrywać dotyczące ich informacje. Związki z ludźmi są obustronne i wzajemne. Zachowanie drugiego człowieka jest przewidywalne ale tylko do pewnych granic. Adekwatne spostrzeganie innych ludzi jest to umiejętność tworzenia zgodnej z rzeczywistością charakterystyki drugiego człowieka czyli odpowiedzi na pytania: jaki on jest? Rozwija się w kilku etapach:
I etap wstępny- dotyczy dzieci od 0-3 r.ż. dziecko zdobywa elementarna wiedzę o innych ludziach np. wiedza o ekspresji innych ludzi i potrafi ją różnicować, w wieku 8 mies. rozpoznaje osoby swoje i obce, do 3 r.ż. dziecko potrafi rozpoznawać taką cechę jak wiek, ale najpierw posługuje się dwoma kategoriami- dziecko i dorosły, oraz umiejętność rozpoznawanie płci przy czym kryteria którymi się kieruje to ubiór i fryzura.
II etap egocentrycznego spostrzegania innych ludzi- wiek między 3-7 r.ż. charakterystyki innych ludzi na tym etapie SA mało obiektywne ponieważ dziecko bierze pod uwagę tylko własną perspektywę, a więc to jaka ta osoba jest dla niego, charakterystyki są płytkie ponieważ dzieci nie uwzględniają ani motywów ani okoliczności działania, ważne jest samo zachowanie i to czy ono służy dziecku czy nie. Psychologiczne portrety ludzi powstają bardzo szybko, ale tez łatwo ulegają zmianom, są jednowymiarowe albo białe albo czarne i krótkie bo dziecko nie dysponuje jeszcze słownikiem bogatym w pojęcia służące opisywaniu innych ludzi.
III etap zróżnicowanego postrzegania innych ludzi- okres wczesno szkolny 7-11/12 r.ż. na tym etapie charakterystyki innych ludzi są już bardziej obiektywne ponieważ dziecko bierze pod uwagę nie tylko własną perspektywę ale także perspektywy innych ludzi. Są także bardziej pogłębione bo w niektórych sytuacjach dziecko zastanawia się nad intencjami, motywami zachowań innych ludzi, charakterystyki są tworzone przez dłuższy czas, a zmiany w psychologicznym portrecie drugiego człowieka dokonywane są po dłużej trwających doświadczeniach z tą osobą. Charakterystyki są już wielowymiarowe (wady i zalety), są także bogatsze w określenia.
IV etap zintegrowanego postrzegania innych ludzi- od ok. 12 r.ż. na tym etapie wykorzystywane jest myślenie abstrakcyjne, a w charakterystykach innych ludzi dominuje nie opis zachowań lecz cech psychicznych. Na tym etapie też człowiek jest zdolny do stworzenia tzw. ogólnej wizji drugiego człowieka. Wraz z rozwojem im bardziej złożone stają się struktury poznawcze tym:
- człowiek zauważa więcej właściwości spostrzeganej osoby
- ma słabszą tendencję do tworzenia obrazu innych na podstawie pierwszych fragmentarycznych informacji
- słabsza skłonność do spostrzegania otoczenia w sposób czarno- biały
- mniejsza ma pewność sądów o ludziach
- silniejsza skłonność do przyjmowania punktu widzenia z perspektywy innych
- słabsza tendencja do odrzucania informacji sprzecznych z posiadanym obrazem drugiej osoby
Spostrzeganie innych związane jest także z kompetencją tzn. teorią umysłu. Aby dzieci mogły przyswoić sobie kulturę czyli uczyć się od innych muszą być wyposażone w ?urządzenia umysłowe?, które są zdolne do rozpoznawania przekonań i wartości tkwiących u podłoża zachowań innych. Te ?urządzenia umysłowe? to inaczej teoria umysłu- pojęcie to wprowadzone zostało do literatury pod koniec lat 70. autorzy to Premack i Woodruff.
Teoria umysłu- przypisywanie innym ludziom pewnych stanów umysłowych tj. myśli, uczucia, pragnienia czy przekonania. Wnioskowanie o stanach umysłu nazywane jest teoria ponieważ stany te nie są obserwowane bezpośrednio. Rozwój teorii umysłu rozpoczyna się ok. 1 r.ż., a momentem przełomowym jest 4-5 r.ż. Jest kilka teorii wyjaśniających rozwój teorii umysłu u dziecka. Autor jednej z najbardziej znanych Baron-Cohen określił warunki wstępne do rozwoju tej umiejętności, są nimi:
- obserwowanie spojrzeń innych ludzi
- pokazywanie przedmiotów innym osobom, dawanie przedmiotów innym i patrzenie na to na co patrzą inni ok. 9-14 mies.ż.
Z kolei Pinker uważa że do rozwoju teorii umysłu przyczyniają się:
- wpatrywanie się w oczy innych już przez 2,5 miesięczne niemowlę
- wiedza 6-miesięcznego dziecka kiedy wpatrują się w nie oczy innych
- wpatrywanie się dziecka rocznego w to na co patrzy rodzic
- umiejętność udawania 18-24 miesiąc ż.
- wiedza o tym że patrzący na ogół chce tego na co patrzy 2r.ż.
- umiejętność przypisywania innym przekonań które jak wiedzą są fałszywe ok. 4r.ż. (pudełko z czekoladkami)
Najważniejsze korzyści z posiadania teorii umysłu
- pozwala ona rozumieć zachowania innych
- pozwala przewidywać i wyjaśniać zachowania innych
- pozwala wykorzystywać innych do poznawania i osiągania celów
b) Rozumienie sytuacji społecznych- jest to umiejętność zinterpretowania jej czyli nadawania jej sensu. Rozumienie sytuacji społecznych zależy od dwóch czynników:
- doświadczeń z danym rodzajem sytuacji
- etap rozwoju umysłowego (ma tu znaczenie teoria umysłu)
Im młodsze dziecko tym ma większe trudności z rozumieniem sytuacji złożonych. Mniej więcej do 11r.ż. dziecko dobrze rozumie znane sobie sytuacje proste, konkretne, dosłowne.
c) Gotowość do podejmowania zachowań prospołecznych- czyli zachowań podejmowanych dla dobra drugiego człowieka np. pomaganie, pocieszanie. Pierwsze zachowania prospołeczne u dziecka możemy obserwować już ok. 1r.ż., ale wyraźniej je widać między 2-3.ż. Wtedy możemy zauważyć takie zachowania jak pocieszanie, pożyczanie zabawek. Występowaniu zachowań prospołecznych i rozwoju gotowości na rzecz innych sprzyjają następujące czynniki wg Eisenberga:
- dobra atmosfera emocjonalna w rodzinie połączona z jasnym tłumaczeniem dziecku różnych sytuacji
- przekazywanie dziecku jasnych zasad określających jak należy postępować i czego nie wolno robić np. zasada zawsze dobrze jest pomagać innym
- b.ważne jest wskazywanie dziecku konsekwencji jego zachowań dla innych ludzi
- przypisywanie dziecku prospołecznych cech
- zachęcanie ale nie zmuszanie dzieci do zachowań prospołecznych
- wzory zachowań prospołecznych przejawiane przez osoby znaczące dla dziecka
- nagradzanie prospołeczności i stwarzanie okazji do bycia prospołecznym
d) Agresja z perspektywy rozwojowej- nie jest rozumiana jednoznacznie co wynika z różnych koncepcji teoretycznych. Na ogół przez agresję rozumie się zachowanie które ma dwie podstawowe cechy:
- jest umyślnym działaniem na szkodę innych lub własności
- nie da się go społecznie usprawiedliwić
Zazwyczaj odróżnia się zachowania agresywne od agresywności jako gotowości do tego typu zachowań. Agresję odziedziczyliśmy po przodkach dla których była on przystosowawczym mechanizmem uruchamianym w obliczu zagrożenia lub przeszkody. Badania nad genetycznymi uwarunkowaniami agresji pozwalają na sformułowanie kilku wniosków i hipotez:
- rozkład agresywności w populacji ludzkiej przebiega zgodnie z krzywą Gaussa
-człowiek stracił zdolność do reagowania na sygnały poddania się
-cywilizacja nie wygasiła naturalnego instynktu agresji, natomiast najczęściej ukierunkowuje agresje przeciwko obcym
Powyższe wnioski odniesione do dzieci wskazują na to że:
- każde dziecko jest zdolne do reagowania agresją, ale dzieci różnią się gotowością do agresywnego reagowania, zachowania
- dzieci potrafią kontynuować agresję w sytuacji ustępstwa czy poddania się przeciwnika
- łatwo wzbudzić w dzieciach agresję wobec dzieci pod jakimś względem odmiennych, obcych
W licznych badaniach wskazuje się, że na agresję wpływają takie czynniki biologiczne jak temperament.
Ludzie różnią się między sobą m.in. zapotrzebowaniem na stymulacje, jest ono wrodzone chociaż możliwa jest modyfikacja takiego zapotrzebowania przez doświadczenie. Zachowania agresywne częściej występują u tych osób które mają wyższe zapotrzebowanie na bodźce, występują tu różnice międzypłciowe i związane z wiekiem. Głód stymulacji jest szczególnie silny w okresie dojrzewania. Jeżeli nie zostaje zaspokojony przez atrakcyjne formy spędzania wolnego czasu to poszukiwanie silnych wrażeń może przyjąć formy aspołeczne. Do czynników biologicznych zaliczamy:
- przyjmowanie anabolików powodujących wzrost agresji; takie znaczenie mogą mieć także narkotyki, zanieczyszczenie środowiska. Współcześnie przyjmuje się że agresywne zachowanie dzieci i dorosłych jest wypadkową wpływów genetycznych i środowiskowych, przy czym największe znaczenie przypada uczeniu się agresywnych zachowań.
Społeczne tło agresywnych zachowań u dzieci- wpływy jakim podlega dziecko od samego początku życia kształtują doświadczenia w których można wyróżnić:
1.doświadczenia emocjonalne które odnosi się przede wszystkim do więzi emocjonalnych między dzieckiem a osobami znaczącymi; szczególnie niekorzystne dla dalszego rozwoju dziecka są doświadczenia które wynikają z niechęci matki do niego lub z uczuć ambiwalentnych (jednocześnie kochać i nienawidzić) kiedy matka ma takie uczucia do dziecka to nie stanowi dla niego wsparcia w przetwarzaniu różnych emocjonalnych napięć, to powoduje, że dziecko ma poczucie samotności, samotność wyzwala lęk, a obrona przed lękiem może mieć kierunek agresywny; na niechęć matki szczególnie narażone są dzieci tzw. niechciane. Dla wyjaśnienia związku między tymi wczesnymi niekorzystnymi emocjonalnymi doświadczeniami, a dalszym rozwojem dziecka przydatne jest odwołanie się do badań Le Doux, który wykazał istnienie tzw. pamięci emocjonalnej przedwerbalnej co wskazuje na możliwość wpływu wczesnych doświadczeń typu urazy psychiczne z najwcześniejszego okresu życia wpływa na dalsze życie. Uważa się że w tym może tkwić źródło wielu niezrozumiałych aktów agresji w dalszym życiu.
2.doświadczenia poznawcze które kształtują strukturę umysłu dziecka; szczególnie ważne są te, które w przyszłości owocują ukształtowaniem się tzw. postawy autorytarnej, czyli:
- bezkrytyczna uległość wobec silniejszych
- stosowanie przemocy fizycznej i emocjonalnej wobec słabszych. Postawa ta sprzyja podziałowi ludzi, dyskryminowaniu ich, sprzyja ograniczeniom dotyczącym empatii, ograniczonemu zasięgowi oddziaływania norm moralnych. Kiedy tworzy się taka struktura umysłu? Rodzi się w wyniku stosowania wobec dziecka surowych struktur wychowawczych i stosowania kar cielesnych.
3.doświadczenia socjalizacyjne odnoszą się do wzorów i regół, które zostają przekazane dziecku; wzory kulturowe i różnorodne wpływy oddziałujące na dzieci modelująco. Zarówno życie jak i badania eksperymentalne dowodzą że agresja rodzi agresję może ją rodzić także upokorzenie. Jakie jeszcze właściwości wychowawcze rodziców sprzyjają agresji u dziecka?
- wychowywanie dziecka pozbawione możliwości nauczenia się odraczania gratyfikacji
- uleganie żądaniom dziecka, tolerowanie przykładów tyrani
Fazy rozwoju dziecięcej agresji:
I. faza wstępna- dzieci 0-3lata, wiek poniemowlęcy zwłaszcza 2-3r.ż. polega na tym że dziecko przeżywa frustracje wynikająca z niezaspokojenia różnych swoich potrzeb, a wyraz tej frustracji może dotyczyć zrzucania czegoś, uderzania, kopania, gryzienia kogoś
II. faza preagresywnych zachowań- może być już w 3r.ż. lub w wieku przedszkolnym, charakteryzują je: usuwanie przeszkód (wszyscy z drogi bo król idzie), wybuchy złości, wyrażanie niezadowolenia kopaniem, gryzieniem, krzykiem; ważna jest postawa rodziców by nie aprobowali
III. faza prostych zachowań agresywnych- wiek przedszkolny 4-6lat, pojawiają się pierwsze zachowania, które spełniają kryteria zachowań agresywnych zwłaszcza łączą się z intencją wyrządzenia komuś krzywdy, pojawia się agresja slowna
IV. faza zróżnicowanych zachowań agresywnych- okres wczesnoszkolny, szczególną formą zachowań agresywnych jest dręczenie dzieci przez dzieci, związane z ustalaniem swojej pozycji kosztem innych, polega na wyśmiewaniu się i szykanowaniu dzieci pod jakimś względem innych
Charakterystyka prześladowcy i ofiary:
- dzieci znęcające się- są agresywni wobec innych ludzi pozytywnie ustosunkowane do do agresji i przemocy jako sposobu radzenia sobie z trudnościami, mają niewiele współczucia dla ofiar przemocy, mają niski poziom lęku, mają silne dążenie do dominacji, sprawowania kontroli, silna potrzeba aplauzu, uznania wśród innych
- dzieci dręczone- wysoki poziom lęku, bierność, dzieci spokojne, nieśmiałe często o niskiej samoocenie. Do grupy ryzyka należą też dzieci przewlekle chore, niepełnosprawne z trudnościami w nauce i uczęszczające do klas specjalnych
-objawy znęcania się- najczęściej lęk i obniżone poczucie własnej wartości, niższe wyniki w nauce, uczucie bezsilności (czasem tak głębokie, że prowadzi do samobójstwa lub śmiertelnego odwetu); objawy zdrowotne- zaburzenia snu, moczenie nocne, bóle głowy, brzucha. Potencjalną konsekwencją mogą być zachowania kryminalne w przyszłości.
e) Uwarunkowania rozwoju społecznego- udział dorosłych i rówieśników w rozwoju dziecka- z dorosłymi łączą dziecko relacje pionowe, a rówieśnikami poziome
Relacje pionowe- to kontakty z osobami których pozycja jest wyższa, maja większą wiedzę, umiejętności, władzę- główne korzyści z tego: to zapewnienie dziecku bezpieczeństwa i ochrony, umożliwienie mu opanowania różnych kompetencji czyli wiedzy i umiejętności potrzebnych w życiu społecznym
Relacje poziome- to relacje z osobami o tym samym statusie, ich cecha jest wzajemność a ich funkcje to: umożliwiają nabywanie umiejętności współdziałania, rywalizowania, a można je nabyć jedynie w kontaktach z równymi sobie, umożliwiają zdobywanie doświadczeń, polegają na dowodzeniu innymi, podporządkowywaniu ich sobie, ułatwiają rozwój umiejętności rozwiązywania konfliktów, pozwalają dziecku ukształtować własną tożsamość
Status dziecka w grupie rówieśniczej:
-dziecko popularne- optymizm i wesołe usposobienie, atrakcyjność fizyczna, liczne kontakty towarzyskie, wielu kolegów, chęć do zabawy, zachowania prospołeczne, umiejętność kierowania innymi, niski poziom agresji
-dzieci odrzucone- zachowania destrukcyjne, są kłótliwe, nadmiernie aktywne w tym werbalnie, nie umiejące współpracować w zabawie, narzucające się innym
-dzieci lekceważone- są nieśmiałe, niski poziom agresji, w sytuacjach gdy agresja jest kierowana ku nim to wycofują się, brak stanowczości, skłonność do działania w pojedynkę, unikanie kontaktów w diadach (2 osoby), preferowanie większych grup, brak pewnych umiejętności społecznych
-dzieci kontrowersyjne- dzieci lubiane przez jednych i nie lubiane przez innych
-dzieci przeciętne- nie wzbudzają szczególnych emocji u innych ludzi