„Rozwój moralny”

?Rozwój moralny?
( Wydanie Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1983, wyd. I)

Książka ta przestawia różne aspekty moralności, a przede wszystkim wyjaśnia nam na czym polega moralność. Ale żeby zając się tymi zagadnieniami musimy wiedzieć co to jest moralność. I właśnie to autor ? Heliodor Muszyński ? w swojej Książe wyjaśnia nam w pierwszych rozdziałach tej książki., i niejednokrotnie wraca do tego w kolejnych działach. Znajdziemy również mnóstwo zaganiaj z nią powiązanych.
Przez pojęcie ?rozwoju moralnego? rozumiemy stopniowe wrastanie jednostki w tę dziedzinę społecznej rzeczywistości, którą nazywamy moralnością. Jedną z jego istotnych właściwości jest przede wszystkim to, że obejmuje głównie sferę motywacji i uczuć, a w znaczeniu mniejszym stopniu sferę wiedzy i umiejętności.
Moralność polega na tym, że na postawie akceptujących i dezaprobujących reakcji członków grupy ( takie ogólne podzielane oczekiwania odnoszone do każdego członka społeczeństwa nazywamy normami społecznymi) nabiera orientacji w tym, jakie zachowania są od niego oczekiwane, a jakie zabronione. I możemy powiedzieć, że w miarę, jak dostrzega on i rozumie te oczekiwania, rozwija się jego świadomość moralna.
Normy mogą także określać skutki, które swymi czynami ludzie powinni wywoływać, lub też motywy, jakimi powinni się kierować. Np. hasło: ?Unikaj zadawania cierpień? jest przykładem normy moralnej kładącej naciski na skutek czynów, natomiast natomiast normie: ?Miłuj bliźniego swego? najwyraźniej akcentuje się stronę motywacyjną postępowania człowieka. Autor przestawia nam również badania J. Piageta, który zauważył mianowicie, że dla małych dzieci normy obowiązujące w grupie są czymś zewnętrznym, czemu podporządkowują się one na zasadzie ?jednostronnego szacunku? do starszych członków grupy, którzy norm tych przestrzegają i żądają podporządkowania się im.
Proces uwewnętrznienia norm moralnych zachodzi wtedy, gdy jednostka normy te zacznie odnosić sama do siebie i kieruje się nimi oraz ocenia siebie już niezależnie od tego, czy i jak są w tym względzie reakcje grupy. Jej moralność uległa autonomizacji.
W Książe tej mamy również przestawione różne typy moralności, np. takie jak: moralność socjalistyczna, która stawia przed człowiekiem troskę o dobro człowieka w znaczeniu uniwersalnym i materialistycznym. Moralność ta, to moralność zaangażowana we wszystko, co jest działaniem na rzecz lepszej teraźniejszości i przyszłości innych ludzi, i ma ona charakter poznawczy.
Inną moralnością, jest moralność indywidualna, która stanowi ogół tych cech (lub nastawień), które wyznaczają zachowania jednostki w stosunku do obowiązujących norm i wzorów współżycia. Moralne aspekty naszych zachowań zależą bowiem nie tylko od norm, które do nich przykładamy, lecz także od sytuacji, w jakich zachodzą.
Moralne zachowanie wyznacza zarówno sfera poznawcza, czyli wiedza o świecie, rozumienie go i przekonanie o nim, jak też sfera emocjonalna oraz motywacyjna. Zanim dziecko zacznie rozumieć świat i mieć o nim właściwe wyobrażenie, wykształca się jego emocjonalny stosunek do wszystkiego, co je otacza i co może ono objąć swym jeszcze niedoskonałym poznaniem. Role społeczna występują wszędzie tam, gdzie toczy się życie zbiorowe i gdzie w biegu tego życia ukształtowały się określone podzielane w danej grupie poglądy oraz wyobrażenia co do tego, jak powinna zachowywać się jednostka uznawana za członka tej grupy. Rozwój społecznej orientacji dziecka oraz rozwojowe stopniowanie stawianych dziecku wymagań ? sprawiają, że rozwija się też świadomość moralna.
Zachowanie moralne jest zawsze w swojej istocie prospołeczne. Polega bowiem na uwzględnianiu dobra innych przez respektowanie określonych norm postępowania. Wiąże się to zwykle z koniecznością pewnych wyrzeczeń, czyli ograniczenia dobra osobistego. Dziecko jest niezdolne do wynoszenia satysfakcji z zachowań prospołecznych. Jeżeli zachowania prospołeczne nie są jeszcze wewnętrznie nagradzane, to ich przejawianie może następować tylko wówczas, kiedy przynoszą one zaspokajanie jakichś innych motywów. Zachowania niezgodne z obowiązującymi normami i wzorami moralnymi, przynoszą one różne ujemne dla niego następstwa. I właśnie chęć ich uniknięcia skłania dziecko do zachowań moralnych.
Motywacyjne podłoże moralnych zachowań ma zawsze charakter społeczny oraz jest pochodnią układu stosunków i więzi dziecka z innymi ludźmi. Wypowiadane przez dzieci i młodzież poglądy moralne są odbiciem tych wpływów, jakim są one poddane w domach rodzinnych. Zróżnicowania w dojrzałości sądów ideowo ? moralnych dzieci nie są uwarunkowane ani inteligencją, ani wiedzą, lecz jedynie szeroko rozumianymi wpływami wychowawczymi.
Moralność bez wątpienia ma charakter społeczny, co wiąże się z pojęciem opracowanym przez Muszyńskiego ? świadomości społecznej ? przez pojecie rozumie się postrzeganie siebie jako członka określonej grupy z wszystkimi konsekwencjami, jakie stad wypływają, a więc posiadanie poczucia odrębności grupowej, podzielanie grupowych celów i dążeń, jak też znajomość i akceptacja tych norm i wzorów postępowania, które odnoszą się do każdego członka danej grupy. Współpraca dziecka w grupie prowadzi do pojawienia się w jego społecznej świadomości nowej kategorii, zawierającej się w zaimkach ?my? oraz ?nasze?. Moment ten otwiera rozwój właściwych postaw moralno-społecznych.
Zjawiska rozumienia i współprzeżywania stanów psychicznych innej osoby bez użycia komunikacji słownej nazywamy empatią ? jest fundamentem rozwoju postaw altruistycznych. Zdolność do empatii pojawia się dość wcześnie, wyprzedza mocno stadium, w którym dziecko jest zdolne do moralnej oceny i kontroli. To czy w ślad za reakcjami empatycznymi pójdą jakieś poczucia moralnej odpowiedzialności, zależy od wychowania. Empatia jest podłożem dla rozwoju pełnej wrażliwości moralnej dziecka. Mówiąc o wrażliwości moralnej autor ma na myśli z jednej strony reakcje i zdarzenia docierania do jednostki za pośrednictwem informacji, z drugiej zaś oceny dokonywane w kategoriach dobra i zła, a więc przy świadomym uwzględnieniu norm moralnych.
W ostatnim rozdziale autor opisuje rozwój stosunku do samego siebie, po przez postawy intrapersonalne ? możemy tu wyróżnić trzy funkcje. Takie jak: rozwój samooceny moralnej ? która następuje wówczas, kiedy dziecko wchodzi w interakcje z innymi osobami, osobami toku których zachodzi pewien podział ról społecznych. W grupie tej może być przez nich aprobowany lub dezaprobowany, że może spełniać czyjeś oczekiwania lub też nie. Na tym podłożu dopiero kształtuje się jego własne odczucie powodzenia lub niepowodzenia. Rozwój samooceny przebiega w 5 etapach.
Drugą funkcją, jaką w moralności jednostki spełniają postawy intrapersonalne, jest odpowiedzialność za siebie. Stopniowy proces tego rozwoju dokonuje się na drodze postępującej internalizacji norm i w związku z tym stawiania sobie samemu pewnych, coraz wyższych, wymagań.
Trzecia funkcja, spełniająca postawy intrapersonalne, nazywana jest perfekcjonistyczną, pełni jednocześnie funkcje podsumowującą rozwój moralny, ponieważ jest ważnym aspektem rozwoju moralnego. Ich brak w określonym wieku może być uważany raczej za objaw zaburzeń rozwojowych, zaś ich obecność dynamizuje cały rozwój, w szczególności rozwój moralny. Charakterystyka rozwoju moralnego, koncentrować się musi na ustaleniu dwóch niejako programów: narodzin samego perfekcjonizmu oraz skierowania go ku moralnym sferom własnej osobowości. Dążenia perfekcjonistyczną pojawiają się u dzieci jako pewien sposób przystosowania się do wymagań dorosłych. Przedmiotem nie jest doskonalenie osobowości, lecz korygowanie zachowań. Dzieci nie tylko chcą się dopracować zalet, ile pozbyć wad, i to tych, które przejawiają się w zachowaniach wobec dorosłych i są przedmiotem ich dezaprobaty. Aspiracje perfekcjonistyczną są z pewnością jedną z tych właściwości, które mogą w danym wieku się pojawiać, ale ich rzeczywiste wystąpienie zależy od zbyt wielu dodatkowych czynników, aby można je było objąć ogólną prawidłowością rozwojową.
Zakończenie książki skłania autora do refleksji nad tym, czy udało mu się osiągnąć postawione przed sobą cele. Droga, jaka świadomie obrał Muszyński, polegała na sygnalizowaniu nam, że książka ta może spełniać swoistą funkcję rejestru problemów wciąż oczekujących na podjęcie. Jak się bowiem okazuje, na polu badań nad rozwojem moralnym dzieci i młodzieży wciąż jeszcze wiele pozostaje do zrobienia.