Kultura masowa

Kultura masowa (kultura popularna, popkultura) to typ kultury symbolicznej oparty na trzecim układzie przekazu kultury, w którym treści docierają do rozproszonej publiczności dzięki środkom masowego przekazu.
Według definicji G. Friedmanna: to "ogół kulturalnych dóbr konsumpcyjnych oddanych do dyspozycji publiczności w najszerszym rozumieniu tego słowa (...) za pomocą masowego komunikowania w ramach cywilizacji technicznej".
Z kolei Antonina Kłosowka kulturę masową definiowała jako: ?kompleks norm i wzorów zachowania o bardzo rozległym zakresie zastosowania. Odnosi się do zjawiska przekazywania wielkim masom odbiorców identycznych lub analogicznych treści płynących z nielicznych źródeł oraz do jednolitych form rozrywkowej działalności wielkich mas?.
Termin ten został wprowadzony przez Dwights?a MacDonalda w 1944r. W jego teorii kultury masowej odnaleźć można postawę całkowicie odrzucającą kulturę masową. Kultura popularna według niego jest zagrożeniem dla kultury wysokiej. To właśnie przez nie w społeczeństwie pojawiają się bierni odbiorcy, zadowalający się odgórnie narzucanymi rozrywkami, normami. Ten radykalizm wynika nie tylko z tła historycznego, ale także tego, iż sam autor jako jeden z pierwszych podjął się opisania problemu tzw. mass culture. Kultura zachodnia jest podzielona według niego na dwie części. Pierwszą z nich jest tzw. kultura wysoka, o której uczą nas szkolne podręczniki. Do niej zaliczymy Mickiewicza, Żeromskiego, Mozarta i Matejkę. Drugą częścią jest kultura niska, która zgodnie z twierdzeniem Macdonalda jest takim samym artykułem masowego spożycia, jak guma do żucia. Tworzona dzięki technice, nie dla wrażeń estetycznych, a dla pieniędzy.
Początki kultury masowej wiążą się z rewolucją przemysłową, w wyniku której powstała prasa drukarska umożliwiająca masowy druk gazet. Drugim etapem rozwoju kultury masowej było pojawienie się radia i telewizji. Trzeci etap łączy się zaś z pojawieniem się komputerów osobistych i Internetu oraz telefonii komórkowej. Antonina Kłosowska wyróżniła dwa etapy rozwoju kultury masowej: pierwszy próg umasowienia czyli zwycięstwo filmu jako sztuki i jako masowego środka oddziaływania, szczytowy punkt rozwoju prasy, początki światowej radiofonii (okres po I wojnie światowej) oraz drugi próg umasowienia, a więc upowszechnienie się telewizji (od 2 połowy XX wieku). Telewizja staje się katalizatorem unifikacji aparatu masowego komunikowania.
Droga do masowości zaczęła się jednak wcześniej. Niektórzy teoretycy kultury i estetycy, dopatrują się jej już w antycznym postulacie "chleba i igrzysk", gdzie władcy zaspokajali prymitywne potrzeby mas. Do jej rozwoju przyczyniły się w pewien sposób ustroje totalitarne, w których wszystkim ludziom zostaje narzucany jednakowy sposób myślenia i gustów. Ponadto rozszerzenie oddziaływania kultury masowej postępowało w ślad za rozwojem zakresu elementarnej, jednolitej oświaty (pewien stopień intelektualnego ujednolicenia odbiorców).
Postęp techniki i komunikacji(środków masowego przekazu) ogranicza, a najczęściej wyklucza bezpośredni kontakt twórcy i odbiorców. Publiczność kultury masowej cechuje się zatem rozproszeniem przestrzennym: jest to publiczność pośrednia, która kształtuje się w wyniku oddziaływań mass mediów, a nie fizycznego zbliżenia (jak publiczność bezpośrednia). Proces wytwarzania, organizacji i przekazywania treści kultury masowej określa się często mianem produkcji- niezależnie od zróżnicowanych stopni jej skomercjalizowania.
Kultura masowa powstała i jest formą dominującą w krajach zurbanizowanych i wysoko uprzemysłowionych, ale występuje również w społeczeństwach państw słabo rozwiniętych ekonomicznie. Uprzemysłowienie i zurbanizowanie społeczeństwa(dominacja ośrodków miejskich) jest warunkiem ilościowego wzrostu społeczeństwa, a więc jest podstawą kultury masowej.
Cechą charakterystyczną kultury masowej jest standaryzacja treści przekazywanych przez mass media, których zrozumienie na ogół nie wymaga zbytniego wysiłku intelektualnego. Pojęcie to odbierane zazwyczaj negatywnie z czasem zostało zastąpione pojęciem kultury popularnej.
Niski poziom treści kultury masowej wyjaśnia koncepcja wspólnego mianownika: aby treści kulturowe mogły być zrozumiałe dla wszystkich, muszą być one przedstawione w najprostszej formie, nie wyrafinowanej, przez co są tak dobierane aby mogły dotrzeć do jak największej liczby odbiorców. Jeżeli różnice kulturowe między nimi są zbyt duże, koncepcja wspólnego mianownika zakłada, że będą jeszcze bardziej upraszczane. Przykładem mogą być np. treści filmów produkowanych w Hollywood, które to filmy przygotowywane są z myślą nie tylko o widzach amerykańskich, ale także o widzach w krajach Trzeciego Świata.
Produktami (zjawiskami, wytworami) kultury masowej (popularnej) są: gazety, film, audycje radiowe i telewizyjne, reklamy, powieści, piosenki, gry komputerowe, komiks, moda itp.
Pojęcie to odnosić się może jednak również do innych dziedzin ludzkiej aktywności. Na przykład komercjalizacja sztuki, gdzie jej dzieła stają się przedmiotem handlu, a sam proces twórczy podporządkowany jest osiągnięciu zysku, co wymaga dostosowania się do potrzeb odbiorcy (który staje się klientem), często kosztem artystycznej niezależności i jakości. Z tego powodu komercjalizacja postrzegana bywa jako zjawisko negatywne.
Czynnikami sprzyjającymi recepcji kultury masowej są: bierne poddanie się napływającym z zewnątrz podnietom, ucieczka od wysiłku intelektualnego, podatność na powierzchowne, ale jaskrawe efekty, zamiłowanie do muzyki o szybkim rytmie, do wartkiej akcji przedstawianej w obrazach. Społeczeństwo masowe( związanego z dużymi miastami) cechuje z kolei: atomizacja, anonimowość jednostek w wielkim tłumie, sformalizowanie stosunków, heterogeniczność (mieszanina różnych zawodów, tradycji, pochodzenia, obyczajów itd.), ruchliwość ludności. W wielkich miastach obcość jest stosunkiem naturalnym i trwałym (tolerancyjna obojętność). Społeczność masowa to ?samotny tłum?.
W Internecie możemy znaleźć strony i całe serwisy, które mają na celu uświadamiać, iż kultura masowa nie jest idealnym środkiem przekazu wartości, jakie powinny być w dzisiejszych czasach wyznawane. Tępią one traktowanie wszystkich ludzi jako jednolitej masy intelektualnie nie wywyższającej się ponad wykreślony przez tą kulturę poziom. Są również wśród nas ludzie, którzy jako jednostki przeciwstawiają się kulturze masowej: sami tworzą to, co dla nich wartościowe, odkrywają to, co dla innych jest nieznaczne.
Produkty kultury popularnej są odłamkami prawdziwej kultury, jak na przykład muzyka typu pop jest wytworem przejścia cywilizacji przez próg nowego tysiąclecia. Jest też muzyka, która jest protestem skierowanym w stronę kultury masowej: punk rock, hip-hop ,metal oraz inne.
Niektórym ludziom trudno odnaleźć się w gąszczu mediów propagujących kulturę popularną, ponieważ oni sobie cenią cechy i wartości, które aktualnie tracą na znaczeniu w dobie mediów i komputerów.
Krytykowana jest również koncepcja najniższego wspólnego mianownika charakterystyczna dla kultury masowej, anonimowość twórców, bawienie się niskimi gustami odbiorców, zaniżanie poziomu, produkcja kiczu, oparcie na rozrywce, obraz, a nie słowo. Sztuka masowa, nie jest "w stanie dostarczyć nam prawdziwego zadowolenia estetycznego", a jedynie chwilową przyjemność. Poprzez wymieszanie elementów wyższych i niższych jest też pozbawiona jedności stylu i wszelkich hierarchii wartości.
Kultura masowa oprócz dostarczania rozrywki podnosi poziom oświaty i świadomości ogółu ludności. Wpływ kultury masowej na jednostkę i zbiorowości jest wszechobecny i wielokierunkowy.
Interesujący jest związek między kulturą masową a ludową, która dziś też wydaje nam się czymś troszkę tandetnym i odpustowym, ale umiejscawiamy ją na wyższym szczeblu niż kulturę popularną. Ich pewne podobieństwa, jak np. prostota przekazu, mogą sugerować, że kontynuatorką sztuki ludowej jest sztuka masowa. Przeciw takiemu myśleniu buntował się Macdonald (cóż za ironia nazwiska!), według którego różni je miejsce w którym powstają. Pierwsza wyrasta z ludu, samorzutnie i oddolnie. Druga zostaje narzucona ludziom odgórnie, produkują ją technicy.