Teatr grecki

1. Powstanie teatru.
2. Budowa teatru.
3. Rozwój teatru.
4. Aktorzy.
5. Formy przedstawień.
6. Widownia.

1. Teatr grecki narodził się około VI w.p.n.e. w Atenach z przedstawień religijnych na cześć boga Dionizosa, organizowanych w czasie świąt zwanych Dionizjami. Dionizos był bogiem narodzin i śmierci, ale też życia i użycia, był patronem wina i płodności. Wierzono, że Dionizos budzi się wiosną ze snu zimowego, by dać początek nowemu życiu. Dlatego Wielkie Dionizje ? święto ku czci Dionizosa, obchodzono między marcem a kwietniem, kiedy to przyroda budziła się do życia. Zwano je bachanaliami, a pierwotnie obchody miały charakter rozpasanego, szalonego korowodu. Z nich powstała tragedia. W porze jesiennej odprawiano święto winobrania ? Małe Dionizje, podobne do dożynek, z tańcami, śpiewem i maskami. Odbywały się one na wsiach. Zapoczątkowały komedię.

2. Teatry budowano pod gołym niebem, na wzgórzach. Umożliwiało to doskonałą akustykę. Widowiska te musiały być łatwo dostępne dla ludności, pierwsze sztuki wystawiano więc na wytyczonym u stóp wzgórza placu zwanym orchestra, a na jego środku ustawiano ołtarz (thymele). Początkowo orchestra miała kształt zbliżony do prostokąta, koła albo elipsy, ostatecznie przyjął się kształt koła. Na placu (orchestrze) występował chór i odbywały się popisy taneczne, widzowie zasiadali na zboczu góry, początkowo bezpośrednio na ziemi, później na drewnianych ławkach. Tak powstała widownia w kształcie dużego (większego od półkola) wycinka koła, czyli theatron. Za sceną (proscenium) znajdowała się "scene", tzn. taka ściana, dzięki której głosy aktorów się odbijały i rozchodziły na całą widownię. Chór i aktorzy wchodzili na swoje miejsca "paradosem" (przejściem).

3. Poszczególni dramatopisarze greccy nie tylko pisali sztuki, ale również mieli zasługi w rozwijaniu formy przedstawień. Tespis w VI w. p.n.e. wprowadził pierwszego aktora i zbudował skene. Ajschylos na przełomie VI i V w. p.n.e. wprowadził drugiego aktora, zastosował prolog, opisy i opowiadania. W V w. p.n.e. Sofokles wprowadził trzeciego aktora, zwiększył obsadę chóru i jednocześnie zmniejszył jego rolę w akcji na rzecz przodownika chóru. Zerwał też z tematycznym związkiem poszczególnych części tetralogii. Również w V w. p.n.e. Eurypides zastosował monolog przedstawiający psychiczne przeżycia bohatera, a także wprowadził postaci kobiece.

4. Dla przedstawień teatralnych szyto specjalne stroje, oraz sporządzano obuwie na grubych podeszwach. Koturny te były malowane, a ich kolor i wysokość zależały
od miejsca w hierarchii społecznej. Im wyższy obcas, tym bohater był bardziej poważany. Aktorzy i chórzyści nosili maski, które pokazywały gesty twarzy. Wykonywano z usztywnianego płótna. Były one ściśle związane z określoną rolą i sygnalizowały widzom kim jest postać pojawiająca się na scenie.Elementem znaczącym, symbolicznym były kolory. Purpurę przeznaczono dla władcy, kolor pomarańczowy dla kurtyzany, a szarość i czerń oznaczały żałobę (tak jak i ścięte włosy). Kolory peruk wskazywały na wiek i przynależność społeczną granej postaci: rude nosili niewolnicy albo barbarzyńcy, czarne mężczyźni w "kwiecie wieku", czarne z siwizną starsi mężczyźni, jasne młodzieńcy i młode dziewczyny, a siwe starcy.

5. W V w. p.n.e. ukształtowały się dwa podstawowe gatunki literackie dramatu: tragedia i komedia. Tragedia byłą utworem podniosłym, czerpała swą tematykę z mitów. W dramatach występował chór złożony z dwunastu lub piętnastu młodych ludzi i aktorzy, początkowo jeden, później dwóch, a następnie trzech. Grali oni często więcej niż jedną rolę stąd w sztukach występowały więcej niż trzy postacie. Aktorzy byli profesjonalistami, chórzystów natomiast wybierano spośród ateńskiej młodzieży. (w chórze i na scenie występować mogli tylko mężczyźni ; kłócono się nawet o to, czy kobiety mogły zasiadać wśród publiczności.) Przygotowano ich do określonego widowiska przez dłuższy czas. Dzięki temu teatr był także szkołą dla znacznej liczby ludzi. W czasie najważniejszego święta, o najbogatszym programie spektakli, potrzebowano na przykład około dwustu pięćdziesięciu chórzystów!

Budowa dramatu greckiego:
1. Prolog (wstęp) - dialogowy, zarysowywał sytuację w punkcie wyjściowym fabuły (aktor wygłaszał zapowiedź tragedii)
2. Parodos pierwsza pieśń chóru, zawiera opis sytuacji w jakiej rozpoczyna się tragedia (wejście chóru na scenę)
3. Epejsodiony - sceny dialogowe i monologi postaci
4. Stasimony- komentarz chóru. Stasimony przeplatają się z epejsodionami
5. Exodos-pieśń wyjściowa chóru, zakończenie
6. Epilog- dopowiedzenie, wyjaśnienie

Cechy tragedii antycznej:
1. Zasada trzech jedności
2. Istnienie chóru
3. Zasada dekorum
4. Bohaterowie to wybitne jednostki
5. Tytuł od imienia głównego bohatera
6. Zasada jedności estetyki

6. Na widowiskach gromadziły się tłumy. Na wniosek Peryklesa niezamożnym obywatelom wypłacano kwoty, które umożliwiały im wstęp do teatru. Sądzono bowiem, że wszyscy członkowie polis powinni uczestniczyć w tym święcie. Wymagały tego względy pobożności - była to bowiem forma oddania czci bogu Dionizosowi, oraz sprawiedliwości społecznej, ponieważ wszyscy winni mieć udział w przyjemności, jaką dawało widowisko. Każdy powinien obejrzeć takie widowisko również ze względów wychowawczych, gdyż dramat uczył widzów moralności obywatelskiej.
Przygotowanie spektaklu od strony technicznej, nadzór nad wyborem i nauką chórzystów zlecano wybranym zamożnym obywatelom. Jeśli sztuki zyskiwały nagrodę, to i oni otrzymywali ją razem z autorami.

To jak nam zostanie czas, ale nie ucz się tego przeczytamy najwyżej.

W V w. p.n.e. w Atenach tworzyło trzech wielkich dramaturgów. Na dziełach tych wielkich tragików najlepiej można zaobserwować tendencje rozwojowe i ścisły związek teatru z życiem Aten.

Ajschylos (525-456) - uczestnik walk pod Salaminą i Platejami. Spośród ponad 90 jego dramatów do naszych czasów zachowało się tylko 7. Jego sztuki kilka razy wygrywały konkurs ku czci Dionizosa.

Sofokles (496-404) - skarbnik Ateńskiego Związku Morskiego, dwa razy wybrany na urząd stratega, kapłan Asklepiosa, po śmierci był czczony jako heros. Wygrywał 18 lub 24 razy konkurs teatralny, spośród jego 124 sztuk do naszych czasów zachowało się 7, m.in. "Antygona". Wprowadził on ważną innowację: zawsze w tragediach występowało tylko dwóch aktorów - nie znaczy to, że w sztuce występowało tylko dwóch bohaterów, bo ten sam aktor mógł wcielać się kolejno w różne osoby, jednak w danym momencie mogły przebywać na scenie tylko dwie postacie (oczywiście nie licząc chóru). Sofokles wprowadził trzeciego aktora, co ożywiło akcję, bo na scenie mogły rozmawiać jednocześnie trzy osoby. Udoskonalił też dekoracje teatralne.

Eurypides (480-406) - o jego życiu wiemy najmniej. Zwyciężał 5 razy w konkursie, spośród kilkudziesięciu jego sztuk do naszych czasów zachowało się 17, m.in. "Medea". W tragedii greckiej obowiązywała zasada trzech jedności - miejsca, czasu i akcji. Rolę świadka i komentatora wydarzeń pełnił chór. Tragedie stanowiące część święta religijnego poruszały najważniejsze problemy moralne i religijne. Dzieła Ajschylosa, Sofoklesa, Eurypidesa powstały 2500 lat temu. Nadal jednak zachwycają i skłaniają do przemyśleń.

Największe dzieła trzech genialnych twórców:
Ajschylos: "Persowie"; "Oresteia"; "Prometeusz"
Sofokles: "Antygona"; "Edyp król"; "Elektra"
Eurypides: "Medea"; "Cyklop"; "Hipolit".