Francja

Francja

FRANCJA. HISTORIA. Tereny zamieszkane już w czasach prahist.; od VI w. p.n.e. na wybrzeżach M. Śródziemnego osady kupców fenickich, następnie Greków (m.in. kolonie Massalia, Nikaja); od V w. p.n.e. kraj opanowywany przez celt. Galów, wypierających i częściowo wchłaniających ludność dawniejszą, gł. Iberów i Ligurów; od IV w. p.n.e. wojny z Rzymem: początkowo zwycięstwa Galów (387 p.n.e. najazd i złupienie Rzymu), później postępująca kolonizacja rzym. (125 p.n.e. opanowanie pd. Galii, prowincja ? Galia Narbońska); celt. Galia była państwem o wysokiej kulturze materialnej (rozwinięte rolnictwo, rzemiosło i handel, liczne osady miejskie); rozkład wspólnot plemiennych i ich skłócenie ułatwiły Juliuszowi Cezarowi podbój całej Galii (58?56 p.n.e.); po nieudanym powstaniu Wercyngetoryksa (52?51 p.n.e.) Galowie uznali władzę Rzymu.
Pod rzym. panowaniem rozwój gosp. i szybka romanizacja kraju; od poł. II w. chrystianizacja (pierwsze gminy chrześc. w Lyonie i Vienne); w 2 poł. III w. najazdy plemion germ., 476 większość ziem Galii we władaniu Wizygotów, Burgundów, Alemanów i Franków; przyjęcie chrztu 496 przez króla Franków Chlodwiga i jego sukcesy militarne ułatwiły zjednoczenie Galii (państwo Franków), które po okresie rozkwitu za panowania Karola Wielkiego, mocą traktatu w Verdun 843, podzielono na trzy części; Karol Łysy otrzymał część zach., dla której przyjęła się nazwa Francja; traktat w Verdun zapoczątkował przekształcanie państwa zachodniofrankijskiego w królestwo francuskie.
Od poł. IX w. szybka feudalizacja, tron elekcyjny i zanik silnej władzy centr.; w poł. IX w. na pn. najazd Normanów, którzy opanowali ziemie nad cieśn. La Manche i dolną Sekwaną; 911 ich wódz Rollon przyjął chrzest, uznając się za lennika korony franc.; w X w. władcami terytorialnymi, przewyższającymi swą potęgą ostatnich Karolingów, stali się książęta Normandii, Bretanii, Burgundii i Akwitanii oraz hrabiowie Andegawenii, Flandrii, Szampanii i Tuluzy; 987 wasale wybrali królem Hugona Kapeta (dynastia ? Kapetyngów 987?1328), który zapewnił sobie dziedziczność tronu, wzmocnił władzę na obszarze domeny król. i poprzez reformy adm. dążył do ukrócenia niezależności feudałów; 1066 książę Normandii Wilhelm Zdobywca dokonał podboju Anglii i został jej królem, 1154 korona anglo-normandzka przeszła w ręce hrabiów Andegawenii ? Plantagenetów, zaś Henryk II (pierwszy król ang. z tej dynastii) dzięki małżeństwu z Eleonorą Akwitańską skupił w swych rękach prawie całą zach. Francję. W końcu XII w. nastąpiło umocnienie Kapetyngów i zwycięskie wojny z Plantagenetami: Filip II August (1180?1223) odebrał im większą część lenn franc.; po rozgromieniu ? albigensów zlikwidowano odrębność hrabstwa Tuluzy.Od poł. XIII w. Kapetyngowie władali prawie całym królestwem; rozbudowali podległą im administrację urzędniczą, ograniczając polit. przywileje feudalne na rzecz władzy król. i zwiększając znaczenie polit. mieszczaństwa, którym obsadzano urzędy; sądownictwo feudalne zostało zastąpione ? parlamentami, zaś zjazdy wasali król. przekształcono w ? Stany Generalne (1302) z reprezentacją ? obok szlachty i duchowieństwa ? także ?stanu trzeciego? (praktycznie mieszczaństwa); 1302 Filip IV Piękny, uzyskawszy poparcie Stanów Generalnych, przeciwstawił się papieżowi Bonifacemu VIII, a wkrótce później królowie franc. uzyskali wpływ na papiestwo (? niewola awiniońska papieży).
Po objęciu władzy przez Walezjuszy (1328?1589) dążenie do całkowitego zjednoczenia ziem Francji doprowadziło do ? wojny stuletniej (1337?1453); w początkowym okresie obronę przed inwazją ang. utrudniały konflikty wewn. (1358 bunt chłopski ? żakieria oraz powstanie mieszczan paryskich pod wodzą E. Marcela); gdy Henryk V ang. ogłosił się królem Francji (1415), powstanie lud. 1429 pod wodzą Joanny d'Arc zadecydowało o zwycięstwie franc.; 1453 królowie ang. utracili resztę swoich posiadłości na kontynencie. Złamanie przez Ludwika XI koalicji wielkich feudałów (? Liga Dobra Publicznego, 1465) umożliwiło pełne zjednoczenie Francji: 1480 przyłączono Prowansję, 1482 Burgundię (od 2 poł. XIV w. państwo półsuwerenne, sprzymierzające się z Anglią przeciwko Walezjuszom), 1491?1532 Bretanię i 1536 Sabaudię.
Rywalizacja z Habsburgami o hegemonię w Europie (wojny wł. 1494?1559) powiększyła Francję o uzyskane od Niemiec biskupstwa Toul, Metz i Verdun (1552). Reformacja, popierana przez Francję w Niemczech jako element opozycji przeciwko Habsburgom, przeniknęła wkrótce do Francji, a rywalizacja o wpływy polit. między obozem katol. (? Liga Katolicka) i franc. protestantami (? hugenoci) doprowadziła do krwawych ? wojen religijnych 1562?89 (? noc św. Bartłomieja 1572); zakończyło je wstąpienie na tron franc. przywódcy hugenotów, Henryka IV (dyn. Burbonów, 1589?1792), który przyjął katolicyzm, zapewniając jednak ? edyktem nantejskim 1598 równouprawnienie religijne.
Na przełomie XV i XVI w. zjednoczonej i scentralizowanej Francji władza król. zaczęła przeradzać się w absolutną (Ludwik XI, Franciszek I), a po przejściowym osłabieniu umocnił ją 1624?42 kardynał A.J. Richelieu; za panowania Ludwika XIV nastąpił szczyt absolutyzmu (?państwo to ja?) i potęgi Francji: likwidacja wewn. opozycji (rozbicie ? Frondy, uchylenie 1685 edyktu nantejskiego i emigracja hugenotów), ? merkantylizm (wzrost bogactwa i roli mieszczan), liczne zwycięskie wojny oraz aneksje ziem sąsiednich (? reuniony), wzrost potęgi morskiej Francji i rozkwit handlu kolonialneAutorytetowi polit. Francji towarzyszył wzrost jej wpływów kult.: dwór król. w Wersalu stał się wzorem dla monarchów eur., wśród arystokracji upowszechniły się franc. język i obyczaje, zaś literatura franc. znajdowała czytelników i naśladowców.
Postępujący w XVIII w. rozpad struktur feud., zróżnicowanie bogactw poszczególnych prowincji i warstw społ. ? z rosnącą siłą ekon. mieszczaństwa, pozbawionego wpływów polit. ? powodowały głębokie konflikty wewn.; skarb rujnowała rozrzutność dworu (Ludwik XV i Ludwik XVI) i niepomyślne wojny (o sukcesję austr. 1741?48 i wojna siedmioletnia 1756?63 z utratą części posiadłości zamorskich); pogarszająca się sytuacja gosp. (deficyt państwa), wzrost opozycji ?stanu trzeciego? wobec absolutyzmu i żądania reformy państwa oraz udziału we władzy (Stany Generalne 1789) doprowadziły do wybuchu ? rewolucji francuskiej 1789?99: 1789 Konstytuanta zniosła przywileje feudalne, 1791 konstytucja gwarantowała równość wobec prawa oraz ustanowiła monarchię konstytucyjną, 1792 zniesienie monarchii i ogłoszenie I Republiki (1793 ścięcie Ludwika XVI), kolejno rządy: ? żyrondystów, ? jakobinów, termidorian (? thermidor); 1795?99 władza dyrektoriatu. Od 1799 rządy Napoleona Bonapartego jako konsula, następnie 1804?14 i 1815 (? Sto dni) ? jako cesarza; w okresie ? wojen rewolucyjnej Francji 1792?1802 i ? wojen napoleońskich Francja zdobyła w Europie hegemonię: doprowadziła do wielu zmian terytorialnych (m.in. utworzenie 1807 Księstwa Warsz.) i ustrojowych (? Napoleona Kodeks). Po upadku Napoleona ? traktaty paryskie 1814 i 1815 okroiły terytorium Francji i niemal całkowicie pozbawiły ją kolonii, zagarniętych przez W. Brytanię.go (posiadłości w Kanadzie, Luizjanie, na Antylach, w Indiach i Afryce)

Żelazowa Wola. Dworek Chopinów.
Dawna oficyna dworska, miejsce urodzin największego kompozytora polskiego.
Na przełomie XVIII i XIX w. podsochaczewski majątek Żelazowa Wola należał do Skarbków. Dwór właścicieli stał nad brzegiem Utraty. Wychowawcą dzieci hrabiego Fryderyka był przybysz z Francji Mikołaj Chopin. W jednej z wybudowanych niedługo wcześniej oficyn przyszedł na świat 1 marca 1810 Fryderyk. Rychłe bankructwo chlebodawcy spowodowało, że po roku Chopinowie przenieśli się do Warszawy, a sam dwór wkrótce spłonął (1812).
Jednym z następnych posiadaczy został Adam Towiański (syn znanego mistyka), który pragnął podnieść z ruin dom kompozytora. Niestety próba ta nie powiodła się. W początkach XX w. budynek pełnił funkcję gospodarcze. Dopiero w okresie międzywojennym posesję nabyło Towarzystwo Przyjaciół Domu Chopina (1929). Starannie odrestaurowano nie tylko budynek, ale i na nowo rozplanowano w stylu romantycznym rozległy park ? prace kontynuowano po II wojnie światowej..)