Podstawy ekologii

1. Ekologia – dziedzina biologii badająca relację między organizmami oraz zależności między organizmami a środowiskiem. Nazwa została wprowadzona przez niemieckiego biologa Ernesta Heackela, wywodzi się z gr. oikos (dom, otoczenie) i logos (nauka).

Ekologia dzieli się na:
a. autoekologię – dział ekologii zajmujący się zależnościami między organizmami danego gatunku do środowiska (rozwój, funkcje, zachowanie się, adaptacja)
b. synekologię- dział ekologii zajmujący się badaniem zależności pomiędzy grupami organizmów zasiedlających wspólnie ten sam teren, powiązanych ze sobą w większe funkcjonalne jednostki

2. Przyroda – całokształt świata organicznego i nieorganicznego

3. Środowisko – miejsce występowania danego organizmu wraz z wszystkimi czynnikami na niego wpływającymi (abiotycznymi i biotycznymi)

4. Ochrona przyrody – nauka zajmująca się podstawami ochrony tworów przyrody i jej zasobów, zapewnieniem trwałości ich użytkowania.
Ochrona środowiska – nauka i działalność zajmująca się ochroną elementów otoczenia danego gatunku oraz kształtowanie środowiska, aby zapewniało organizmowi optymalne warunki rozwoju

5. Gatunek –(1) zespół organizmów podobnych do siebie, blisko ze sobą powiązanych, mających wspólne pochodzenie ewolucyjne, mogących się swobodnie krzyżować i dawać płodne potomstwo (2) Podstawowa jednostka klasyfikacyjna organizmów. Ułatwia poznawanie przyrody w określonym porządku. (3) Jest to jednostka biologiczna i jako taka umożliwia poznawanie zjawisk dziedziczności i zmienności.

6. Nazwa gatunkowa jest podporządkowana zasadzie binominalnego (podwójnego) nazewnictwa. Składa się z nazwy rodzajowej (np. człowiek) i nazwy gatunkowej (rozumny)

7. Siedlisko – (habitat) przestrzeń, w jakim dany gatunek występuje

8. Nisza ekologiczna – sposób korzystania przez organizm ze środowiska (jego potrzeby, wymagania, zagrożenia)

9. Podział czynników środowiskowych :
a. biotyczne – elementy przyrody ożywionej wpływające w danej biocenozie na siebie i środowisko abiotyczne (oddziaływania)
b. abiotyczne- ogół przyrody nieożywionej, czynniki fizyczne i chemiczne wpływającej na żywe organizmy, ale także podlegające swym wzajemnym wpływom (temperatura, światło) tworzą biotop
c. antropogeniczne - wszelkie czynniki będące wytworem pracy człowieka (budynki)

10. Czynniki ograniczające – ogół czynników mających niekorzystny wpływ na organizmy

11. – Im bardziej podobne nisze ekologiczne mają 2 organizmy żyjące w jednym miejscu, tym silniejsza konkurencja zawiąże się miedzy nimi

12. Prawo minimum Liebinga – prawo mówiące, że organizm jest uzależniony od elementu, którego dostarcza się mu najmniej

13. Prawo tolerancji – każdy organizm ma własny i optymalny zakres warunków egzystencji i zależności od pewnego czynnika.Zarówno niedobór jak i nadmiar może być szkodliwy.

14. Tolerancja ekologiczna – zdolność do przystosowywania się do zmienności czynników środowiskowych

15. Zakres tolerancji – dzieli się na minimum, optimum i maximum

16. Za względu na zakres tolerancji organizmy dzielimy na :
a. stenobionty – organizmy tolerujące wąski zakres zmienności czynników(wykorzystuje się jako bioindykatory)
b. eurybionty – organizmy o szerokim zakresie tolerancji
c. polibionty – stenobionty o
d. oligobionty –
Ze względu na pokarm – euryfagi, stenofagi
Ze względu na temp – eurytermiczne i stenotermiczne

Wnioski z powiązania eurybionów, stenobiontów i prawa tolerancji:
1. Eurybionty są geograficznie najszerzej rozmiszczone
2. Eurybionty mogą być w stosunku do 1 czynnika eurytypowe, natomiast stenobiontowe w stosunku do innych
3. zwężenie zakresu tolerancji 1 z czynników może spowodować zmiany w zakresie tolerancji innych czynników
4. granice tolerancji mogą być odmienne w przypadku zmiany funkcji fizjologicznych (np. w czasie rozrodu)

17. Gatunki przystosowując się do lokalnych warunków siedliskowych tworzą ekotypy – genetyczne odmiany organizmu w obrębie gatunku. Przystosowania te pozwalają uniezależnić się od czynników ograniczających

18. Populacja – zespół osobników 1 gatunku żyjących jednocześnie w tym samym środowisku i wzajemnie na siebie wpływających. Populacja ma charakterystyczne właściwości charakterystyczne wyłącznie dla niej jako grupy, nie zaś dla pojedynczego osobnika.

19. Cechy populacji:
a. rozrodczość
b. śmiertelność
c. struktura wiekowa
d. liczebność
e. rozmieszczenie
f. strategia pokarmowa
g. terytorializm

20. Rozrodczość – liczba osobników rodzących się w danej populacji. Zależy od:
a. czynników środowiskowych
b. ilości osobników
c. struktury płci
d. struktury wiekowej
e. oddziaływań międzygatunkowych
f. choroby
g. kataklizmy

21. Krzywe przeżywalności – graficzna ilustracja przeżywalności organizmów

22. Struktura wiekowa – ukazuje udział poszczególnych klas wiekowych w danej populacji

23. Liczebność- liczba osobników składających się na daną populację. Zależy od:
a. rozrodczości – jeżeli ta wzrasta, to wzrasta liczebność
b. śmiertelności – jeżeli wzrasta, to maleje liczebność
c. imigracji – jeżeli wzrasta, wzrasta też liczebność
d. emigracji – jeżeli wzrasta, maleje liczebność

24. Łatwiej wyznacza się liczebność osobników dużych, mało ruchliwych, nielicznych lub zajmujących niewielkie siedliska

25. Całkowitą liczebność wyznacza się w przypadku gatunku wymierającego, chronionego

26. Gdy organizmy są małe, bardzo ruchliwe, liczne lub gdy zajmują duże siedliska, wyznacza się zagęszczenie populacji. Jest to liczba osobników przypadających na jednostkę powierzchni lub objętości

27. Rozmieszczenie – sposób korzystania osobników z siedliska:
a. równomierne – występowanie konkurencji (rośliny w sadach, ogródkach, plantacje, rośliny rozłogowe, drapieżniki, ptaki śpiewające, pola uprawne, szkółki leśne, pingwiny
b. przypadkowe (po klęskach żywiołowych, rośliny wiatrosiewne)
c. skupiskowe (grupowe) (leszczyny, mchy, trawy, owady kolonialne, zwierzęta stadne) (równomierne – skupiskowe; losowo- skupiskowe)

Strategia pokarmowa – sposób pozyskiwania środków energetycznych
28. Gradacja – gwałtowny przyrost liczebności populacji prowadzący do masowego pojawiania się tego gatunku na określonym terenie. Wywołana jest zakłóceniem równowagi biocenotycznej (stan równowagi dynamicznej między roślinami, zwierzętami.

29. Czynniki sprzyjające powstaniu gradacji:
a. obfitość pokarmu
b. duża płodność
c. brak konkurencji, korzystne oddziaływania międzygatunkowe
d. sprzyjające warunki środowiskowe

30. Przykłady gradacji:
a. eutrofizacja (masowe pojawianie się glonów w wodach na skutek zanieczyszczeń)
b. szkodniki np. stonka
c. bakterie, wirusy, epidemie

31. Przegląd szkodników:
a. pola-stonka, turkuć podjadek, bielinek kapustnik
b. sady- mszyca, kwieciak jabłkowy, owocówka jabłkóweczka,
c. lasy- korniki, brudnica mniszka, strzygonia chojnówka, osnuja gwieździsta, barczatka
d. magazyny- wołek zbożowy, mklik mącznik, młynarek mączny, strąkowiec fasolowy

32. Metody zwalczania szkodników:
a. mechaniczna (zbieranie)
b. chemiczne (zastosowanie pestycydów)
c. agrotechniczne (dzielenie pól na mniejsze części, zastosowanie roślin odstraszających zapachowa, płodozmian
d. genetyczna (rośliny transgeniczne- odporne na pasożyty)
e. biologiczna (wykorzystanie naturalnych wrogów szkodnika, stosowanie repelentów- substancji o nieprzyjemnym zapachu lub smaku np. naftalen, otrzymywane sztucznie feromony
- tęcznik liszkarz - strzegonia, osnuja, brudnica
- biedronka- mszyce
- przekrasek – korniki
- złotook – mszyce
- świtezianka błyszcząca – mszyce
- biegacz skórzasty,
- zgłębiec
Dlaczego niekorzystnie jest stosować chemiczne środki ochrony?
1. Nie działają wybiórczo, wpływają także na rośliny uprawne
2. Nie prowadzą do całkowitej eliminacji. Szkodniki często uodparniają się.
3. Wnikają do tkanek roślin uprawnych, w wyniku czego dostają się także do organizmu człowieka, co może spowodować mutacje komórek itd.
4. Spływy wód z pól, które były spryskiwane do rzek, jezior powodują eutrofizaję wód

33. Pestycydy (biocydy) ogólna nazwa chemicznych środków ochrony roślin przed szkodnikami. Dzielimy je na:
a. insektycydy (przeciw owadom)
b. herbicydy (przeciw chwastom)
c. rodenocydy (przeciw gryzoniom)
d. fungicidy (przeciw grzybom)
e. bakteriocydy (przeciw bakteriom)
f. moluskocydy (przeciw ślimakom)
g. nematocydy (przeciw nicieniom)
h. akracydy (przeciw roztoczom)
i. defolianty (usuwają liście roślin)
DDT - dichlorodiufenylotrichloroetan