Wojna francusko-niemiecka 1870-1871

Wojna francusko – pruska trwała od 19 lipca 1870r. do 10 maja 1871r. Pośrednimi przyczynami jej wybuchu była tocząca się rywalizacji Francji i Prus o dominację w Europie. Francja nie chciała dopuścić do zjednoczenia Niemiec bojąc się powstania wielkiego mocarstwa niemieckiego na jej wschodniej granicy. Politycy pruscy zaś uważali, że Francja stoi na drodze ku pełnemu zjednoczeniu krajów niemieckich, a wojnę z Francja uważali za czynnik, który mógłby zjednoczyć podzielone państwa niemieckie (zwłaszcza południowoniemieckie) i umocnić hegemonię Prus wśród państw niemieckich.
Bezpośrednią przyczyną wybuchu konfliktu stała się sprawa tzw. depeszy emskiej, którą w roku 1870 Bismarck sfabrykował tak, by obrazić Francję i wywołać wojnę. Opublikował w prasie niemieckiej depeszę króla Prus, Wilhelma I, zawierającą relację z rozmów z Napoleonem III, w czasie, których ten ostatni starał się wymusić na Prusach zaniechania prób osadzenia na pustym wówczas tronie hiszpańskim przedstawiciela dynastii Hohenzollernów (w pierwotnej depeszy Wilhelm I uspokaja Napoleona, że nic nie wie o próbach sukcesji Hohenzollernów na tron hiszpański). Wilhelm I odrzucił francuskie żądania, a sama depesza była wyraźnie upokarzająca dla strony francuskiej.
Reakcją Napoleona III było wypowiedzenie wojny Prusom, co nastąpiło w dniu 19 lipca 1870 roku.
W ten sposób Bismarck osiągnął zamierzony cel. Miano agresora spadło na Francje, a Prusy postrzegane były jako państwo prowadzące wojnę obronną z agresorem. Udało się wytworzyć Prusom atmosferę poparcia i uznania dla siebie w całych Niemczech. Do wojny po stronie Prus przystąpiły także państwa południowo niemieckie.
Przed wybuchem konfliktu Prusy łącznie skoncentrowały ponad 460 tysięcy piechoty, 56 tysięcy kawalerii i około 1600 dział. Francuzi zaś skoncentrowali około 200 tysięcy piechoty i 25 tysięcy kawalerii. Jednocześnie, Francja, zgodnie z planem wojny z Cherbourga wysłała eskadrę pięciu pancerników i jednego avizo do blokowania Hamburga i portu wojennego Wilhelmshaven. Przewidywano też, po uzyskaniu zgody Danii, przejście jednostek na Bałtyk i wysadzenie desantu morskiego na Pomorzu. Prusy mogły przeciwstawić tej eskadrze tylko jeden pancernik.
5 sierpnia 1870 roku jednostki prusko-bawarskie w sile około 40 tysięcy ludzi zaatakowały jednostki francuskie w sile około 10 tysięcy ludzi skoncentrowane w okolicach Wissemburga. Był to początek bitwy pod Wrth. 6 sierpnia, wieczorem bitwa zakończyła się klęską Francuzów. Armia Alzacji marszałka Mac Mahona została zmuszona do odwrotu w kierunku obozu warownego w Chlons-sur-Marne.
6 sierpnia 1870 roku I armia pruska przeprowadziła kontratak na wojska francuskie w okolicach wsi Spicheren gdzie doszło do decydującego starcia. Po całodziennej bitwie Prusacy zepchnęli Francuzów. W efekcie wojska pruskie otworzyły sobie drogę na zachód. 12 sierpnia Napoleon III, głównodowodzący wojskami francuskimi przekazał dowództwo marszałkowi Bazaine'owi i opuścił Metz udając się do obozu warownego Chlons-sur-Marne.
Prusacy kontynuowali natarcie po linii Metz – Verdun – Paryż. Doszło do kolejnych bitew.
16 sierpnia doszło do bitwy pod Mars-la-Tour – Rezonville. Wojska francuskie miały przewagę liczebną 140 tysięcy ludzi przeciwko 90 tysiącom wojsk pruskich. Francuzi utrzymali pozycje, ale w nocy wycofali się z braku amunicji.
W związku z sytuacją na froncie już 10 sierpnia rozpoczęto przygotowania do obrony Paryża.
Obronę oparto o linię fortów i murów obronnych miasta. Forty posiadały silną artylerię – w sumie około 2500 armat wszystkich kalibrów. Jednostki liniowe uzupełniano rezerwami. Z portów Brest, Rochefort i Tulon ściągnięto jednostki marynarzy przygotowywanych do desantu morskiego na Pomorzu i to oni obsadzili forty.
23 sierpnia 1870r. doszło do zaciętych walk wojsk pruskich, bawarskich, saskich i wirtemberskich z wojskami francuskimi, prowadzonymi przez Napoleona III, pod miastem Sedan. Już na samym początku bitwy został ranny marszałek Mac Mahon. Po paru nieudanych próbach przebicia się, zamknięta w Sedanie, pozbawiona amunicji i żywności osiemdziesięciotysięczna armia francuska skapitulowała 2 września 1870. Do niewoli dostał się Napoleon III wraz 39 generałami. Prusacy wzięli do niewoli około 75 tysięcy jeńców.
Wojna na wschodzie została przez Francuzów przegrana. Broniła się jeszcze otoczona w Metzu armia Renu, która skapitulowała 28 października i twierdze Belfort i Bitche. Belfort skapitulował na polecenie rządu francuskiego już po zawieszeniu broni 16 stycznia 1871 roku, a Bitche jeszcze później, bo dopiero 12 marca 1871 roku.
Po upadku Cesarstwa 4 września 1870 Francja proklamowała powstanie III Republiki. Powstał Rząd Obrony Narodowej. Generał Louis Jules Trochu został mianowany prezydentem, zaś Leon Gambetta ministrem wojny i spraw wewnętrznych.
Pierwszymi decyzjami nowego rządu było mianowanie nowych władz administracyjnych dla poszczególnych departamentów, wzmocnienie obrony Paryża i zgromadzenie dostatecznego na potrzeby oblężenia zaopatrzenia. Nikt nie pomyślał wcześniej o konieczności ewakuacji ludności cywilnej z miasta. W mieście pozostało około 2 milionów 300 tysięcy mieszkańców. Teoretycznie do obrony Paryża zmobilizowano 450 tysięcy żołnierzy, ale tylko ich część przedstawiała realną siłę. Było to 80 tysięcy żołnierzy armii regularnej zebranych z rozbitych 13 i 14 korpusu armijnego i 14 tysięcy marynarzy marynarki wojennej. Reszta to jednostki Gwardii Narodowej i ochotników uzbrojonych własnym kosztem.
19 września 1870r. zakończyła się przegrana przez Francuzów bitwa o Wersal i nastąpiło okrążenie Paryża. Siły armii niemieckich szybko urosły do około 400 tysięcy żołnierzy. Wojska niemieckie zadowoliły się okrążeniem Paryża i nie podejmowały akcji ofensywnych umacniając swoje pozycje. Bierni pozostali również Francuzi. Niemcy przygotowywali się systematycznie do oblężenia.
Powstanie III Republiki zostało dobrze przyjęte przez olbrzymią większość Francuzów. Klęski, które poniosła Francja nie osłabiły chęci do obrony kraju. Działał rząd w Paryżu i jego "delegacja" w Tours. Łączność między tymi miejscowościami była utrzymywana poprzez linię telegraficzną Paryż – Rouen, zatopioną w Sekwanie, a po jej wykryciu przez Prusaków poprzez balony i gołębie pocztowe. Wykorzystano technikę mikrofilmów do zmniejszenia wielkości przenoszonych przez nie meldunków. Były też trudności. Brakowało uzbrojenia dla nowo formowanych jednostek, uzbrajano je, więc w coraz starszą broń. Podjęto starania o nabycie broni w Belgii, Wielkiej Brytanii i Stanach Zjednoczonych. Ocalałe jednostki armii regularnej też wymagały zaopatrzenia w sprzęt i materiały. Podjęto decyzję o sformowaniu czterech nowych armii komponowanych z ocalałych jednostek armii regularnej i Gwardii Narodowej Zmobilizowanej. Celem nadrzędnym tych działań było przerwanie oblężenia Paryża. Według planów rządu miały tego dokonać Armia Wschodu i Armia Loary.
W poszukiwaniu zaopatrzenia wojska niemieckie oblegające Paryż wysyłały oddziały kawalerii do Normandii. Bałagan informacyjny i fałszywe pogłoski o marszu jednostek nieprzyjaciela na Orlean doprowadziły w dniu 24 września 1870 do opuszczenia tego miasta przez Francuzów. Wojska francuskie wróciły tam po trzech dniach, po otrzymaniu wiadomości, że miasto nie zostało zajęte przez nieprzyjaciela. Ostatecznie Orlean został zajęty przez nieprzyjaciela 11 października.
29 października 1870 roku kapituluje Metz. Kapitulację poprzedziły rozruchy części młodszych oficerów i mieszkańców Metz, pragnących bronić się dalej mimo katastrofalnego zaopatrzenia w żywność i amunicję. Do niewoli dostało się sto kilkadziesiąt tysięcy żołnierzy armii regularnej i Gwardii Narodowej. Kapitulacja Metz wyeliminowała z walki ponad dwukrotnie więcej żołnierzy francuskich niż klęska pod Sedanem.
31 października, na skutek niepomyślnych wiadomości z frontu, jak również małej skuteczności działań w obronie Paryża, mieszkańcy Paryża wzniecili rewoltę. Opanowano wiele gmachów publicznych, między innymi budynek merostwa. Domagano się ustąpienia niesprawnych wojskowych i polityków, chciano proklamować komunę. Rozruchów nie poparły jednak wojska regularne i Gwardia Narodowa Zmobilizowana. Poparła je tylko Gwardia Narodowa Terytorialna, a to było za mało, aby obalić władze. Dokonano kilku zmian we władzach Paryża i wojsku. Około 2 listopada przywrócono porządek. Represje były łagodne i skierowane głównie w skrajną lewicę, ale i tu działania policji były powolne i często nieskuteczne.
18 stycznia 1871r. w Sali Lustrzanej pałacu wersalskiego pod Paryżem proklamowano powstanie Cesarstwa Niemieckiego. Dokument, który tam podpisano świadczył o zjednoczeniu ziem niemieckich. Wilhelm I koronował się na cesarza II Rzeszy. W skład zjednoczonych ziem niemieckich nie weszła Austria.
28 stycznia 1871r. po prawie czterech miesiącach oblężenia Paryża, wojska niemieckie, wymuszają na Francji podpisanie paktu o zawieszeniu broni, a nowy, ugodowy rząd francuski, kierowany przez monarchistę Louis Thiersa, przeciwnika wojny z Prusami, przyjął 26 lutego 1871 propozycje pokojowe pruskiego kanclerza Bismarcka.
10 maja 1871r. we Frankfurcie nad Menem ratyfikowano traktat pokojowy z 26 lutego 1871r. W ramach układu pokojowego, Francja musiała oddać nowo powstałemu Cesarstwu Niemieckiemu terytoria Alzacji i część Lotaryngii o łącznej powierzchni 14 508 km² oraz zapłacić olbrzymią jak na tamte czasy sumę 5 miliardów franków w złocie. Do czasu spłaty kontrybucji, wojska niemieckie stacjonowały w północnej Francji, oczywiście na rachunek tejże.
Wygrana Prus w wojnie francusko-pruskiej z lat 1870-1871 doprowadziła do zmiany układu sił w Europie. Powstało nowe, dominujące w Europie mocarstwo – II Rzesza, powstała po zjednoczeniu państw niemieckich. Niemcy dzięki wykorzystaniu wysokiej kontrybucji od Francji oraz zdobyciu nowinek technicznych i naukowych, wykorzystanych w przebudowie przemysłu osiągnęły szybki rozwój gospodarczy, wyprzedzając nawet potencjałem gospodarczym Wielką Brytanie.
We Francji przegrana doprowadziła do upadku Cesarstwa, czego skutkiem było powstanie III Republiki. Francuzi stracili Alzacje i Lotaryngię, rejony bardzo ważne pod względem gospodarczym, gdyż posiadały one bardzo duże złoża węgla kamiennego i rud żelaza, a 18 marca1871r. doszło do wybuchu Komuny Paryskiej.


BIBLIOGRAFIA:

• Marek Chmaj, Wojciech Sokół, Janusz Wrona – „Historia dla kandydatów na studia prawnicze, administracyjne, politologiczne, historyczne i socjalne” Oficyna Wydawnicza Branta 2004;
• Grażyna Szelągowska – „Historia – dzieje nowożytne najnowsze 1870-1939; podręcznik dla klasy III liceum ogólnokształcącego” WSiP 1998;
• www.pl.wikipedia.org