Ojcowski Park Narodowy

Położenie, powierzchnia, historia

Ojcowski Park Narodowy jest położony w południowej części kraju, w województwie małopolskim, w odległości 16 km na północ od Krakowa, na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej. Park obejmuje doliny dwu niewielkich rzek - Prądnika i Sąspówki oraz przyległe fragmenty wierzchowiny jurajskiej.

Park został utworzony w 1956 roku na obszarze 1440 ha. Aktualna jego powierzchnia wynosi 2146 ha z czego 1528 ha zajmują lasy. Ochroną ścisłą objętych jest 251 ha terenów leśnych. Jest to najmniejszy park narodowy w Polsce.

Początki ochrony obszaru parku sięgają 1924 roku, kiedy to z inicjatywy W. Szafera opracowano pierwszą monografię przyrodniczą tego regionu oraz projekt rezerwatu w Dolinie Prądnika i Sąspowskiej.

Geologia i geomorfologia

Podłoże geologiczne obszaru parku stanowią wapienie jurajskie, które powstały około 150-180 mln lat temu. W wyniku działania wód krasowych w dolinach ojcowskich powstał osobliwy krajobraz urozmaicony stromymi ścianami wąwozów, osiągających do 120 m głębokości oraz przeróżnymi formami skałkowymi i ostańcami.

W rejonie Ojcowa występują dwie odmiany wapieni: skaliste i ławicowe. Wapienie skaliste są odporne na wietrzenie i tworzą wspaniałe ostańce oraz izolowane skałki w dolinach o urozmaiconych kształtach (Maczuga Herkulesa, Igła Deotymy i inne).

Na terenie parku znajduje się ok. 400 jaskiń i inne formy krasowe, takie jak: wywierzyska, wciosy, rozłogi czy leje krasowe. Do najdłuższych jaskiń w parku należą: jaskinia Łokietka (320 m), jaskinia Ciemna (230 m) i jaskinia Zbójecka (189 m). Gleby wytworzone są na wapieniach, glinach i lessach.

Wody - Obecna sieć rzeczna parku wykształciła się pod koniec trzeciorzędu w wyniku wgłębnej erozji potoków. Głównym ciekiem jest Prądnik, a jedynym jego dopływem na terenie parku jest Sąspówka. Potoki te zaopatrywane są w wodę z ok. 20 źródeł szczelinowo-krasowych zwanych wywierzyskami.

Roślinność - Różnorodność rzeźby terenu oraz mikroklimatu wpłynęły na bogactwo i urozmaicenie flory parku, na terenie którego występuje około 1000 gatunków roślin naczyniowych o różnych wymaganiach ekologicznych i pochodzeniu, w tym m.in. ok. 50 gatunków górskich i ponad 100 ciepłolubnych występujących głównie na południu Europy. Do najciekawszych z nich zalicza się: nasz największy storczyk - obuwik pospolity, subalpejski chaber miękkowłosy, stepowa trawa - ostnica Jana oraz rosnąca na jedynym w Polsce stanowisku macierzanka wczesna. W parku stwierdzono także 110 gatunków mszaków, 73 gat. wątrobowców, 370 gat. porostów i 1140 gatunków grzybów.

W okresie tworzenia parku głównymi zbiorowiskami leśnymi były bory mieszane (38% powierzchni parku), w których dominowała sosna, jodła i świerk. Grądy zajmowały 16% powierzchni a buczyny 9%. W wyniku sukcesji wtórnej oraz oddziaływania emisji zanieczyszczeń przemysłowych, struktura zbiorowisk leśnych uległa zasadniczej przemianie. Obecnie bory mieszane zajmują 5% obszaru parku a do roku 2010 przewiduje się ich zanik; dominują zaś grądy (40%) oraz buczyna karpacka (31%).

Zwierzęta - Fauna parku jest bardzo bogata. Dotychczasowe badania wskazują na bytowanie na jego terenie ok. 5500 gatunków zwierząt; ogólną zaś ich liczbę szacuje się na 12000 gatunków. Spośród ssaków występują takie jak: borsuk, orzesznica, gronostaj oraz introdukowany w 1985 roku bóbr. Do najciekawszych ssaków należą nietoperze, z których wiele zimuje w tutejszych jaskiniach. Z 15 obserwowanych gatunków nietoperzy, zwraca uwagę osiągający tu północny kres swego występowania nocek orzęsiony. Wśród ptaków stwierdzono 134 gatunki m.in.: żyjącego głównie w górach pluszcza. Najliczniej reprezentowany i najbardziej urozmaicony jest świat owadów, liczący ok. 4600 gatunków, w tym m.in.: 1700 gatunków chrząszczy, ponad 950 gat. błonkówek i 1075 gat. motyli.

Kultura materialna i turystyka - Najstarsze ślady bytności człowieka na tym terenie pochodzą ze starszego paleolitu i liczą około 120 tys. lat. Późniejsze stanowiska archeologiczne z jaskiń reprezentują kultury lewaluasko-mustierską, mikocko-prądnicką (ok. 70-54 tys. lat p.n.e.) i jerzmanowicką (ok. 36 tys. lat p.n.e.). Z okresem neolitu wiąże się kopalniana eksploatacja krzemienia i jego obróbka w rejonie Ojcowa.

Na terenie parku znajdują się liczne zabytki architektury. Należą do nich m.in: dobrze zachowany, renesansowy zamek w Pieskowej Skale i ruiny gotyckiego zamku w Ojcowie. Obydwa te obiekty, były ogniwami średniowiecznego systemu obronnego chroniącego południowo-zachodnią granicę Polski. W zamku w Pieskowej Skale mieści się muzeum Oddział Państwowych Zbiorów Sztuki na Wawelu. Ojcowski Park Narodowy posiada stałą ekspozycję w Muzeum im. prof. Wł. Szafera, którą co roku odwiedza około 40 tys. osób. Innymi obiektami udostępnionymi do zwiedzania są: Jaskinia Łokietka, Jaskinia Ciemna oraz ruiny zamku w Ojcowie.

Muzeum im. prof. Wł. Szafera powstało w Ojcowskim Parku Narodowym w roku 1965. Gromadzi ono dane o zasobach i zjawiskach zachodzących na terenie parku, przygotowuje warunki do prowadzenia badań naukowych oraz propaguje wiedzę o parku i regionie. Park wydaje pismo "Prądnik", w którym publikowane są prace dotyczące zagadnień ochrony przyrody i środowiska oraz edukacji. Z uwagi na bliskość Krakowa park jest odwiedzany przez licznych turystów , którzy mają do dyspozycji bogatą infrastrukturę (muzeum, szlaki, schrony, itp).

Działalność ochronna - Ojcowski Park Narodowy od 1982 r. prowadzi aktywną ochronę łąk i muraw kserotermicznych i naskalnych. Odsłonięto dotąd większość dużych kompleksów skalnych w Dolinie Prądnika m.in. Górę Koronną, Skały Panieńskie i Kawalerskie oraz Skałkę Jonaszówka. W 1999 r. rozpoczęto odsłonięcia na Skałach Nad Trzaską, Dziurawcu i na Górze Zamkowej; w latach 2000 - 2001 roku planuje się osłonę masywu Długiej Skały na Grodzisku. Zabiegi ochrony czynnej wykonuje się w terminach i według zaleceń Operatu Ochrony Zbiorowisk (Ekosystemów) Nieleśnych Ojcowskiego Parku Narodowego oraz Operatu Ochrony Walorów Estetycznych Krajobrazu, będących częścią Planu

Ochrony Ojcowskiego Parku Narodowego na lata 1998 - 2017.

Odsłonięte w 1998 roku piargi u podnóża Góry Koronnej.

Ekosystemy nieleśne obejmujące łąki w dnach dolin oraz murawy naskalne i kserotermiczne, zróżnicowane na ponad 20 zespołów roślinnych są kluczowymi centrami ochrony różnorodności biologicznej w Ojcowskim Parku Narodowym. Na niewielkiej powierzchni murawy grupują blisko 300 gatunków roślin naczyniowych (1/3 całej flory Parku, liczącej 960 gatunków), w tym wiele bardzo rzadkich w skali kraju oraz bardzo bogatą faunę bezkręgowców. Powstały one przez wykarczowanie lasów, a następnie wielowiekowe użytkowanie w formie koszenia i wypasu zwierząt, i bez tych zabiegów ulegają szybkiej sukcesji w kierunku lasu (zarastanie przez drzewa i krzewy). Od momentu utworzenia Parku w 1956 r. murawy kserotermiczne zmniejszyły swój udział w całkowitej powierzchni OPN z 30 do około 3%. W tym czasie wyginęło 36 gatunków roślin, a około 300 zmniejsza swój udział.