Stanisław August Poniatowski - patriota czy zdrajca?

Stanisław August Poniatowski urodził się 17 stycznia 1732 w Wołczynie, a zmarł 12 lutego 1798 w Sankt Petersburgu. Był ostatnim władcą Rzeczypospolitej Obojga Narodów, królem Polski i wielkim księciem litewskim w latach 1764-1795. Poniatowski był patriotą, ponieważ dbał o państwo.

Po śmierci Augusta III w 1763r. rozpoczęto przygotowania do kolejnej elekcji. Wśród kandydatów do tronu wymieniano syna zmarłego władcy, jednak największe szanse miał Stanisław Antoni Poniatowski. Mocną pozycję zawdzięczał on rodzinie Czartorskich [tak zwanej Familii], oraz poparciu carycy Rosji, Katarzyny II.

W 1764r. na polu elekcyjnym zwyciężył Poniatowski, który po koronacji zmienił drugie imię na August. W młodości, jako kandydat na posła, niechętnie jeździł na prowincję, aby szukać poparcia szlachty.

W 1767r. na terytorium Rzeczpospolitej caryca wprowadziła wojska rosyjskie. Pod ich osłoną powstały dwie konfederacje innowiercze w Toruniu i w Słucku. Domagały się one przyznania protestantom i prawosławnym takich samych praw jak katolikom. Część szlachty, przeciwna faktycznemu uzależnieniu od Rosji, zorganizowała w lutym 1768 konfederację barską, która wszczęła wojnę przeciwko Rosji w obronie niepodległości Rzeczypospolitej i wiary katolickiej. 3 listopada 1771 r. w Warszawie, król został porwany, lecz następnego dnia odzyskał wolność. Konfederacja barska upadła po czterech latach walk i nastąpił wtedy I rozbiór Rzeczypospolitej (1772), w którym ok. 1/4 terytorium Rzeczypospolitej ze Lwowem, Pomorzem Gdańskim i Inflantami Polskimi zostało zagarnięte przez Prusy, Austrię i Rosję.

6 października 1788r. zwołany został za zgodą Rosji w Warszawie sejm, zwany później Sejmem Wielkim. Rozpoczął on gruntowne dzieło reformy ustroju. Król opracował wstępny projekt sojuszu polsko-rosyjskiego, licząc, że dzięki wspólnemu wystąpieniu z Rosją przeciwko Turcji, uzyska od Katarzyny II margines swobody w decydowaniu o sprawach wewnętrznych Rzeczypospolitej.

Posłowie Stronnictwa Patriotycznego rozpoczęli likwidację instrumentów panowania ros. nad Rzeczypospolitą. 19 stycznia 1789 sejm zniósł Radę Nieustającą. Poniatowski stracił realny wpływ na władzę wykonawczą w Rzeczypospolitej, jaką sprawował w porozumieniu z ambasadorem ros. za pośrednictwem tego organu. Król próbował ratować resztki wpływów ros., proponując Rosji i Austrii zawarcie przymierza wojskowego.

Największym sukcesem dążeń reformatorskich króla stało się uchwalenie podczas Sejmu Czteroletniego w 1791 Konstytucji 3 Maja. Ostateczną wersję opracowani wspólnie król, Ignacy Potocki i Hugo Kołłątaj.

W maju 1792 r. w Targowicy, Ksawery Branicki, Stanisław Szczęsny Potocki i Seweryn Rzewuski ogłosili akt konfederacji, którego treść opracowano wcześniej w Petersburgu w porozumieniu z Katarzyną II. Targowiczanie oświadczyli, że ojczyźnie zagraża zaprowadzenie rządów absolutnych króla, a szlachcie likwidacja dotychczasowych przywilejów, zatem na pomoc w obaleniu konstytucji wezwali Katarzynę II.

Wkrótce do Polski wkroczyła wezwana przez konfederatów 100-tysięczna armia rosyjska. Polacy pod dowództwem Józefa Poniatowskiego [bratanka króla] odparli siły ros. W bitwie pod Zieleńcami. Stanisław August odznaczył najdzielniejszych oficerów Orderem Virtuti Militari.

23 stycznia 1793 roku, podpisany został w Petersburgu przez Prusy i Rosję II rozbiór Rzeczypospolitej. Austria nie brała udziału w II rozbiorze Polski, gdyż była zajęta wojną ze swymi sąsiadami, szczególnie ogarniętą rewolucją Francją. We wrześniu 1793 roku został zwołany ostatni sejm w Grodnie. Posłowie odrzucili większość wcześniejszych reform i uznali kolejny rozbiór. Po II rozbiorze Rzeczpospolita obejmowała już tylko niewielkie terytorium o powierzchni 200 tysięcy kilometrów kwadratowych z 4 milionami mieszkańców.

Po upadku powstania kościuszkowskiego [1794r.], nastąpił w 1795 roku III rozbiór Rzeczypospolitej przez Rosję, Austrię i Prusy. Rzeczpospolita przestała istnieć jako państwo. Król Stanisław August Poniatowski opuścił wtedy Warszawę i udał do Grodna pod opiekę i nadzór namiestnika ros., po czym abdykował 25 listopada.

Za panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego nastąpiło ożywienie gospodarcze i kulturalne. Powstawały nowe manufaktury, produkowano towary luksusowe, takie jak porcelana, karty do gry, szkło i odzież. Pańszczyzna została zastąpiona czynszem. Zostały wybudowane nowe drogi oraz kanały łączące Niemen z Dnieprem i Buk z Prypecią. Powstały domy handlowe i banki. Zaczęto publikować poezje, czasopisma. W stolicy został założony zespół teatralny. W architekturze zaczął panować umiar i prostota.

Pragnąc wzmocnić system obronny państwa, król założył 15 marca 1765 Szkołę Rycerską, która w swym założeniu miała być elitarną uczelnią wojskową, kształcącą przyszłe kadry dla armii Rzeczypospolitej. Sam został szefem Korpusu Kadetów tej placówki. Wspierał literatów i artystów, a dla najwybitniejszych organizował w czwartki obiady na zamku. Chodził na spotkanie z ministrami, by omawiać najważniejsze sprawy - konieczność uzdrowienia finansów państwa czy przeprowadzenia reformy prawa i wojska. W 1773 roku powstała Komisja Edukacji Narodowej - pierwsza na świecie centralna instytucja zajmująca się edukacją. W tym roku powstało też Towarzystwo Do Ksiąg Elementarnych, które zajmowało się opracowywaniem podręczników.

Stanisław August Poniatowski jest postacią bardzo kontrowersyjną. Niektórzy historycy twierdzą, że mógł zatrzymać upadek państwa polskiego. Myślę, że Poniatowski miał w sobie prawdziwego patriotę. Przeprowadził wiele reform. Troszczył się o Rzeczpospolitą. Przeciwnicy moich poglądów sądzą, że Stanisław August robił wszystko na pokaz i, że nie zależało mu na losie państwa. Jednak ja uważam, że gdyby nie on, nasze państwo by się tak nie rozwinęło.