Teoretyczne podstawy wychowania i opieki

Model programu złożonego z 4 wzajemnie powiązanych elementów rozwój osobisty ? kształtowanie poczucia własnej wartości i pewności siebie
1.umiejętności życiowe - twórcze rozwiązywanie .problemów i kierowanie własnym życiem
2.uczenie się jak się uczyć i jak myśleć ? aby nauka trwała całe życie i sprawiała radość

Pojęcie wychowania- zamierzone działania w formie interakcji społecznych, mające na celu wywołanie trwałych, pożądanych zmian w osobowości ludzi

Funkcje wychowania
a) główna, uniwersalna, powszechna (cel? wywołać trwałe, pozytywne zmiany w zachowaniu)
b) F-cje specjalna na podstawie kryterium:
- pole aktywności człowieka (np. umysłowe, emocjonalne, społeczne)
- procesy psychiczne, sfery rozwoju psycho-fizycznego (np. wych. fiz. , moralne, umysłowe)
- środowiska i instytucje wychowawcze (np. szkoła, dom)

Funkcje celów wychowania
a) organizacyjna - możliwość zaplanowania i korekty działań
b) regulacyjna
c) kontrolna ? możliwość oceny uzyskiwanych wyników
d) optymalizująca funkcjonowanie systemu wychowania ? budowanie programów, metod, kształcenie wychowawców
e) integrują, mobilizują, umacniają
f) inspirują do myślenia i działania na rzecz przyszłości

Klasyfikacja celów wychowania
a) wg ukierunkowania celu
- ukierunkowanie na dyspozycje psychiczne jednostki (nawyki, postawy, cechy)
- ukierunkowane na warunki życia społecznego (role, normy, wzory kultury)
b) wg Lauwersa i Cowena
- cele ostateczne (dotyczą wielkich zmian)
- cele pośrednie (na poziomie systemu oświatowego)
- zadania edukacyjne (konkretna aktywność w określonym miejscu: szkole, klasie, grupie)
c) wg mechanizmów psychologicznych uwzględnianych w procesie wychowania
- cele kreatywne - ?wywołać? ?ukształtować?
- cele optymalizujące ? ?zwiększyć? ?poszerzyć?
- cele minimalizujące ? ?ograniczyć? ?osłabić?
- cele korekcyjne - ?przekształcić? ?zmienić?
c) wg Kocowskiego (odniesione do poznawczej koncepcji osobowości)
- cel egzystencjalny ? utrzymanie życia, zwiększanie szans przetrwania
- cel prokreacyjny ? posiadanie potomstwa i zapewnienie mu warunków rozwoju
- cel koegzystencjalny ? pozycja społeczna taka, żę jest dostęp do zaspakajania potrzeb
- cel funkcjonalny ? efektywność w realizacji celów
- cel szczęścia ? max satysfakcji, min dyssatysfakcji
d) wg Suchodolskiego - przygotowanie do zaangażowanego uczestnictwa społecznego, do twórczej
pracy zawodowej, udziału w życiu kulturalnym
e) wg koncepcji człowieka i charakteru cywilizacji
- homo laborans ? praca najważniejsza
- homo faber ? nacisk na sprawne działanie
- homo ludens ? udział w rozrywkach
- homo aesteticous ? poszukiwanie pozytywnych doznań w przeżyciach estetycznych
- homo oeconomicus ? pragnienie posiadania dóbr materialnych
- homo creator- człowiek innowator, twórca
- homo cogitans ? człowiek myślący
- homo humanus- wyznaje wartości humanistyczne
f) wg Łukaszewicza
- ?wspinacz- zwycięzca? ? dąży do sukcesów za wszelką cenę
- ?poszukiwacz aprobaty? ? dostosowany do reguł gry, konformista
- ?skutecznie zdziwiony? ? sięga po wiedzę, ma intuicję i wyobraźnię
g) na podstawie psychologicznych koncepcji człowieka
- człowiek reaktywny - manipulowany, urabiany (jako rezultat uczenia się społecznego)
- człowiek niedoskonały ? sterowany nieświadomie przez siły wewnętrzne (popędy i potrzeby)
- człowiek aktywny (transgresyjny) ? samodzielny podmiot, badacz rzeczywistości, wychodzi poza dostarczone wiadomości
- człowiek samoświadomy ? zdolny do wyborów, kierowania sobą, dąży do samorealizacji, odpowiedzialny za siebie, kreatywny

Cechy wychowania - intencjonalność - interakcyjność - celowość - ukierunkowanie zmian - planowość - długotrwałość
- względna trwałość skutków - relatywność

Wychowanie jest potrzebne bo:
Przeciwnicy wychowania mówią, zę:

- potrzebne do prawidłowego przebiegu procesu socjal
- Orientacja naturalistyczna - człowiek ma wrodzone siły i potencjał ? w sposób naturalny prowadzą one do dobrych wartości i celów
- poznanie norm ułatwia f-cjonowanie w danej gr społ
- Wych. ułatwia wejście w odpowiednie role społ.
- Wych. jest otzrebne dla zachowania ciągłości
kulturowej, duchowej, narodowej trwałych postaw
- orientacja legitymistyczna ? wychowanie jest
nielegalne bo urabia człowieka i może szkodzić
- Wych może stymulować i przyspieszać rozwój
- orientacja emancypacyjna ? wych odbiera
indywidualność i wciska w ramy społeczeństwa

Teorie wychowania autorytarnego
* racjonalność adaptacyjna
* ped. Behawiorystyczna
* ped. konserwatywna
Teorie wychowania antyautorytarnego
* racjonalność emancypacyjna
* ped. Humanistyczna
* ped. liberalna
Cel wychowania
- rozwój = adaptacja do zastanych warunków życia
- tożsamość roli
- rozwój = samorealizacja, samowychowanie
- tożsamość osoby
Zadanie wychowania
- kształtowanie dzicie wg pożądanych społ. Wzorców osobowych
- kierowanie rozwojem, urabianie określonych cech
- bezinteresowne wspieranie swobodnego rozwoju
Istota zmian edukacyjnych
- udoskonalać świat wg ustalonej już jego definicji
- wykraczanie poza dotychczasowe wyobrażenia o ty co możliwe i pożądane
Istota oddziaływań pedagogicznych
- bezpośredni wpływ na dziecko
- przekazywanie gotowej wiedzy, wzorców zachowań
- podporządkowanie wychowanka woli wychowawcy
- pośredni wpływ na dziecko (organizowanie sytuacji sprzyjających rozwojowi)
- edukacja bez przymusu (własne drogi rozwoju)
- akceptacja autonomii wychowanka i wychowawcy
Interakcja wychowawcza
- przedmiotowa, narzucająca
(podmiot - przedmiot)
- podmiotowa wspomagająca
(podmiot ? podmiot)
Metody, formy, środki wych
- kary/nagrody rywalizacja między wychowankami
- system klasowo-lekcyjny
- współdziałanie, partnerstwo
- elastyczna edukacja
Styl wychowania
- autokratyczny
- autokratyczny z elementami demokratycznego
- demokratyczny
- liberalny
Edukacja
- ceni się stabilność wiedzy, jej bezpośrednią użyteczność
Ceni się taką wiedzę która wymaga samodzielnego przełożenia na działanie
Pomoc jako sterowanie
Pomagający upoważnia się do tego aby:
- sterować kimś w imię ?jego dobra?
-chronić przed błędami, wskazywać dobre sposoby postępowania
- wychowawca udziela pomocy tylko na prośbę wychowanka
- pomoc to zakomunikowanie własnego punktu widzenia
- postawa nieingerencyjna

Ideał wychowania ? pełen zestaw harmonijnie powiązanych ze sobą celów, dający w sumie opis dojrzałej osobowości człowieka
twór teoretyczny nieosiągalny w czystej postaci
nieosiągalny pewien zbiór oczekiwanych wartości i cech
wskazuje kierunek rozwoju

Struktura ideału wychowania:
- naczelne cele wych. = system postaw (ogólna charakterystyka dojrzałej osobowości)
- cele kierunkowe = rodzaje dyspozycji osobowościowych (np. wiedza, poglądy)
- cele etapowe = standardy wychowawcze (poziom rozwoju danej dyspozycji osobowościowej zgadny z okresem rozwoju jednostki)
- cele operacyjne = pożądane formy aktywności (jednostki świadcząc o poziomie rozwoju danej dyspozycji osobowościowej)

Wzór osobowy (bohater, idol, model, przykład postępowania) ? opis postępowania danego człowieka, jego osobowości, postępowania, dokonań

Metoda - zespół działań i środków stosowany w celu osiągnięcia zaplanowanego celu
- systematycznie stosowany sposób postępowania prowadzący do założonego wyniku

Grupowe metody oddziaływania na jednostkę
1.metody kształtowania odniesienia porównawczego (uczenie się przez obserwację)
2.metody kształtowania nacisku grupowego (uczenie się przez pełnione f-cje i pozycje w grupie)
3.metody kształtowania systemu ról i norm grupowych (uczenie się przez system obowiązujących norm i wzorców życia)

Indywidualne metody wychowania

Metoda Wychowania
Mechanizm zmiany, procesy i zjawiska psychologiczne
Środek wychowawczy
Met. Nagradzania i karania
Uwarunkowanie klasyczne, instrumentalne
Nagroda kara, wzmocnienie pozytywne/negatywne
Metoda modelowania
Uczenie się przez obserwację, naśladownictwo
Przykład, wzór, wartości, zasady postępowania
Metoda perswazji
Uczenie się językowe
Przekaz językowy
Metody zadaniowe
Uczenie się przez działanie, ćwiczenie
Wymagania, zadania

Typy kultury:
a)teoria postfiguratywna ? wych tradycyjne ? młodzi wychowują tak jak byli wychowywani
b)teoria konfiguratywna ? stary wzorzec i autorytet starego pokolenia spada ? rówieśnicy i ich poglądy są ważniejsi niż starsi
c)teoria prefiguratywna ? dorośli zmuszeni do niezależności dzieci, dorośli uczą się od dzieci
TEOLOGIA - nauka o celach
Formułowanie celów wychowania jest ściśle związane z określeniem natury człowieka i odpowiedzią na pyt.:
*kim jest człowiek? *jaka jest jego istota? *ku czemu dąży, skąd przychodzi? *jaka jest jego rola i miejsce w rzeczywistości społ-przyr? *jakie jest powołanie człowieka?

6 podstawowych składników poczucia własnej wartości
I - bezpieczeństwo fizyczne ? nie zagrażają nam obrażenia ciała
II - bezpieczeństwo emocjonalne ? nie doświadczamy strachu ani poniżenia
III - świadomość własnej tożsamości ? umiejętność odpowiedzenia sobie na pyt ?kim jestem??
IV ? poczucie przynależności
V - kompetencja ? świadomość że umiemy coś zrobić
VI ? misja ? poczucie, że nasze życie ma sens i kierunek
Modele interakcji edukacyjnej
a)model przyzwolenia ? liberalny styl wychowania, pozwalamy dziecku zyc tak jak chce i zgodnie z jego ograniczeniami
b)model nakazu

c)model współpracy ? wychowanie stymulujące rozwój, nakierowanie dziecka jak należy żyć ale pamiętając że każdy sam kieruje swoim życiem

Funkcje przekazywania wiedzy: informacyjna, konfrontacyjna, więziotwórcza, udzielanie wsparcia

Zachowanie i postawy uczniów w klasie
- uczeń trudny ? zachowuje się niezgodnie z normami, odbiega od przyjętego schematu, wymaga indywidualnego podejścia
- klasowy łobuziak ? zaspokaja potrzebę zwrócenia na siebie uwagi lub nieświadomie sygnalizuje ukryte problemy, czasem faktycznie lekko zdemoralizowny
- klasowy błazen ? chce zaistnieć jako ?miła? osoba, odmiana od szkolnych rytmów, łagodzi napięcia, pomaga przetrwać trudne chwile ? sympatia, wysoka pozycja w grupie
- klasowa ofiara ? odrzucana wbrew jej woli, obiekt kpin i żartów (zjawisko?fali?w szkole)
- lider ? nieformalny pozytywny lub negatywny przywódca ? wpływa na jej cele i klimat
- outsider ? wykluczony, na uboczu z wyboru własnego lub klasy
- klasowe elitki ? grupki wydzielone eg określonego kryterium (zamknięte i rywalizujące)
- klasowa para
- uczeń niepełnosprawny

Modele wychowawcy
1. urzędnik ? wszystko zgodnie z prawem, formalności, normy, zasady
2. nadzorca ? śledzi, dogląda, pilnuje aby wychwycić nieprawidłowości i rozliczyc
3. tyran ? jedyne źródło prawa, sędzia, egzekutor
4. mistrz
5. guru ? słuchamy go i lubimy bez oporu
6. kolejny belfer ? wypełnia tylko formalne obowiązki
7. markierant ? dobry pedagog w opinii własnej i władz, pozer, tylko gra zaangażowanego
8. kumpel ? otwarty, życzliwy, zatarcie granic
9. fałszywy przyjaciel ? niby godny zaufania a chce tylko zyskać w oczach dyrekcji
10. rodzic ? myśli, że wie lepiej co jest dobre dla dziecka niż rodzice
11. dobra cioteczka/ wujcio ? pocieszający, wybaczający, nadopiekuńczy ? puki w rozsądnych granicach to dobrze
12. nasza pani ? opiekuńczy, życzliwy, autorytet
13. stary wyga ? lekceważy młodych kolegów i nowe koncepcje
14. ?ja tu dla was flaki wypruwam, a wy?? ? wypalony zawodowo
15. przewodnik ? czuwa, wspiera, zachęca do wysiłku
* przewodnik muzealny ? pouczanie, informacja, szybkie tempo
* szalony taternik ? wyznacza kolejne szczyty do zdobycia, ciągnie za sobą uczniów
* przewodnik stada ? stado młodych, myślących ludzi, których ukierunkowujemy ale ideał? pozwalamy, ale pozwalamy dojść do własnych wizji swojego życia

Zasady dobrej współpracy:
- zasada akceptacji
- zasada Wiarygodności
- zasada Poszanowania intymności
- zasada Równych zobowiązań
- zasada Stabilności
- zasada Prośby
- zasada Konsekwencji
- zasada Otwartości na nowe informacje
- zasada Humoru
- zasada współdecydowania

Warunki dobrej relacji z uczniem
- SZACUNEK - poświęcasz mu swój czas i uwagę
- upewniasz się że czuje się swobodnie w pozycji w jakiej siedzicie
- aktywnie słuchasz go, zadajesz pytania
- unikasz krytyki, osądzania
- używasz języka dla niego zrozumiałego
- EMPATIA - śmiejesz się gdy ta osoba się śmieje itp.
- dzielisz się doświadczeniami (ale nie kieruj uwagi na siebie)
- reagujesz na uczucia drugiej osoby (mówisz np. ?widzę że jesteś zły?)
- nie lekceważ uczuć innej osoby (NIE mów np. ?było minęło?)
- AUTENTYCZNOŚĆ - jesteś spostrzegany jako osoba, która mówi co myśli i robi to co mówi, jesteś szczery i przekazujesz zgodne informacje w formie werbalnej i niewerbalnej

Zasada budowania bliskiej więzi:
a. afirmuj uczucia d. bądź dostępny
b. akceptuj e. okazuj uczucia
c. doceniaj f. bądź gotowy do rozliczenia

Mechanizmy psychospołeczne wpływające na kontakty interpersonalne i klimat wychowania
1. emocje mają charakter symetryczny- lubimy kogoś kto nas lubi
2. pułapki ?efektu halo? -efekt pierwszego wrażenia jako przyczyna niesprawiedliwych ocen
3. pozytywny wpływ zasłużonych i uzasadnionych pochwał (umiejętność obserwowania i zauważenia powodów do sprawiedliwych pochwał tak by były sprawiedliwe)
4. zasada samosprawdzającej się przepowiedni- jako mechanizm utrwalenia negatywnych stereotypów i uprzedzeń
5. mechanizm dysonansu poznawczego- strażnik poczucia własnej wartości, racji
6.rola tzw ?hipotezy optimum odrębności? w kształtowaniu poczucia własnej tożsamości młodych ludzi (zachowanie jako efekt 2 sprzecznych tendencji: poczucia wspólnoty i poczucia odrębności- atrakcyjne są osoby podobne do nas ale pod pewnymi względami inne)
7. stworzenie warunków do otwartego wyrażania opinii przez dzieci i liczenie się z tym, że w okresie dorastania będą ona bardzo krytyczne (atrybut fazy rozwojowej)
8. nauczenie (się) zasad otwartej komunikacji i udzielania inf. Zwrotnej (zacznij od pozytywów, wskaż negatywy, zasugeruj zmiany i nie obrażaj)
Nieprawidłowe postawy rodzicielskie:
- unikająca
- odtrącająca
- nadmiernie chroniąca (nadopiekuńczość)
- permisywna (pobłażliwość)
- nadmiernie wymagająca (dominacja, realizacja ambicji rodziców)
- faworyzowanie niektórych dzieci w rodzinie
AUTOKRATYCZNY STYL WYCHOWANIA
-dystans -blokowanie pragnień dziecka -wywoływanie lęku, wstydu, krytyka - wych oparte na strachu
- ograniczanie swobody - wymaganie bezwzględnej karości,
- krzyki, wyśmiewanie - kary a nie nagrody
- brak uargumentowania decyzji
KONSEKWENCJE: mała aktywność, samodzielność, napięcie emocjonalne, świadomość kontroli, nadzoru, bierne uleganie wpływom
DEMOKRATYCZNY STYL KIEROWANIA
- uwzględnianie zdania dzicka
-dobrowolne przyjmowanie przez dziecko obowiązków
- silna więź emocjonalna
-zaufanie, sympatia, życzliwość
-oferowanie pomocy, ułatwianie aktywności
KONSEKWENCJE: rozój aktywności, poczucie bezpieczeństwa, umocnienie więzi, wewnętrzna dyscyplina, odpowiedzialność za siebie
LIBERALNY STYL KIEROWANIA
Samodzielność, twórczość, swoboda, kłopoty z akceptacją nrm, brak zainteresowania potrzebami innych, obojętność, unikanie konfliktów, łagodne restrykcje