Filozofia starożytnej Grecji

Wyraz filozofia pochodzi od dwóch słów: phileo (lubię) oraz sophia (mądrość).

W starożytności termin ten oznaczał całokształt wiedzy racjonalnej. Filozofia grecka zaczęła rozwijać się w VI w. p.n.e., natomiast jej największy rozkwit przypada na V i IV w. p.n.e. Jej początek dali myśliciele żyjący w Jonii.

Przed Grekami filozofia nie istniała. Demokratyczna struktura i stosunki panujące w Grecji - otwartość na świat i rozwój myśli - doprowadziły do tego, że właśnie tam działali filozofowie i rozwinęła się filozofia. Oni stworzyli jej fundamenty i nikt inny nie przyczynił się do jej rozwoju tak, jak Starożytni. Filozofowie zajmowali się praktycznie wszystkimi zagadnieniami dotyczącymi życia i nauki. To Grecy właśnie formułowali pierwsze hipotezy, tezy, wyprowadzali różne twierdzenia, wzory i paradoksy. Mimo że wiele z ich poglądów było błędnych, to jednak walnie przyczynili się do rozwoju nauki. Filozofowie udzielali także odpowiedzi na podstawowe pytania dotyczące życia człowieka, powstania świata i jego rozwoju, np.: „Co się dzieje po śmierci?”, „Czy istnieją jakieś siły wyższe?” itp. Nie odwoływali się do religijnych pojęć czy opowieści. Otaczający świat próbowali interpretować za pomocą rozumu i logicznego myślenia.

Filozofowie starali się wytłumaczyć każdy problem, a nie go omijać. To oni stworzyli pojęcie boga niematerialnego, wszechogarniającego, cel i przyczynę wszystkiego co jest, a także starali się ustalić jak powinno wyglądać państwo idealne. Stworzyli pierwsze kierunki filozoficzne. Naukę tę podzielili na trzy działy: metafizykę (naukę o bycie), logikę ( naukę o sposobach panowania i dowodzenia), etykę (naukę o wartościach). Do najwybitniejszych filozofów tego okresu należeli:

Tales z Miletu (636-546 p.n.e.), pierwszy z tzw. filozofów jońskich, jeden z założycieli jońskiej szkoły przyrody. Był pod wpływem dawnych mitów i wiedzy Wschodu, znał astronomię - wszystkich współczesnych zaskoczył wyliczając dokładną datę zać mienia Słońca. Twierdził, że wszystko powstało z wody i właśnie woda jest zasadniczą materią i początkiem wszystkich rzeczy, także ziemi. Stworzył geometrię.

Sokrates z Aten (469-399 p.n.e.), sceptyk (zachowujący dystans wobec wszystkich zjawisk), sofista (człowiek mądry), nauczyciel Platona, Pyrrona. Mówił o świecie idei, z których najważniejsze jest dobro, o czterech podstawowych cnotach: mądrości, męstwie, umiarkowaniu i sprawiedliwości. Autor słynnego zdania: „Jedno wiem, że nic nie wiem”, mistrz dyskusji. Swoich poglądów nie spisał, ale nauczał prowadząc dyskusje na ulicach Aten. Uważany jest za twórcę etyki. W 399 r. p.n.e. wytyczono mu proces oskarżający o to, że nie uznawał państwa, kultur religijnych i „psuł młodzież”. Skazany na śmierć przez otrucie cykutą. Nie przyjął szansy ucieczki - z godnością wypił podaną truciznę...

Platon (427-347 p.n.e.), uczeń Sokratesa, twórca niezwykle oryginalnej i fascynującej filozofii, która pozostała żywa aż do dzisiaj. Nauczał w gaju Akademosa (powstała od tego nazwa Akademii). Badał idee i cienie idei, uznawał świat zjawisk za względny. Reprezentował kierunek filozoficzny zwany idealizmem. Jego idealizm obiektywny zyskał miano platonizmu. Stworzył utopijną teorię ustroju państwa totalitarnego (ściśle wyznaczającego funkcje społeczeństwa). Słynnym pojęciem pochodzącym od Platona jest „jaskinia platońska” (ma udowadniać pogląd filozofa o istocie bytu). Jego słynne dzieło ta “Obrona Sokratesa”, „Uczta”, a także dialogi filozoficzne.

Arystoteles (384-322 p.n.e.), uczeń Platona, wielki mistrz filozofii europejskiego i arabskiego średniowiecza. Jeszcze za życia Platona wystąpił przeciw niemu. Rozwinął logikę, świat według niego jest wieczny i w nim odbywa się proces przyczynowo i celowo powiązanych zdarzeń. Założył szkołę filozoficzną w Atenach, zapoczątkował empiryczne (doświadczalne) metody badań przyrodopoznawczych, stworzył naukę o państwie. Był twórcą „Poetyki” - znanej rozprawy o literaturze, prawach rządzących się poszczególnymi rodzajami i gatunkami literackimi. Nauki głosił w ogrodach Likejonu. (Stąd nazwa liceum).

Zenon z Kition (336-264), twórca stoicyzmu. Najważniejsze według niego wartości to ład, harmonia, umiarkowanie, spokój, opanowanie i rozum. Należy więc żyć w zgodzie z naturą i prawami wszechświata, nie ulegać namiętnościom, wybierać zawsze cnoty i dobra, a nie rozkosz.. Uważał, że należy wyzbyć się smutku i radości, gdyż one zakłócają równowagę duchową. Stąd powiedzenie „stoicki spokój”.

Epikur z Samos (341-270 p.n.e.), założyciel epikureizmu. Interesował się przede wszystkim kategorią szczęścia widząc w nim największe dobro człowieka. Starał się uwolnić ludzi od obawy przed śmiercią, uważał, że dusza jest niezniszczalna, a wiara w nieśmiertelnośc to tylko złudzenie: „największe zło, śmierć, nie dotyczy nas ani trochę, gdyż póki jesteśmy, nie ma śmierci, a odkąd jest śmierć nie ma nas”. W swojej szkole (tzw. „ogrodzie Epikura”) uczył jak żyć, by byś szczęśliwym. Twierdził, że należy postępować rozsądnie, zgodnie ze swoim sumieniem, wieść spokojne i cnotliwe życie, aby osiągnąć jedyne dobro - przyjemność (brak bólu).

Anaksymetes z Miletu (585-525 p.n.e.), filozof joński, współzałożyciel jońskiej szkoły przyrody. Według niego podstawowym elementem świata było powietrze; w zależności od tego, czy było ono rozrzedzone czy zagęszczone, powstaje ogień, woda, ziemia czy człowiek.

Heraklit z Efezu (540-480 p.n.e.), Współzałożyciel jońskiej szkoły przyrody, filozof joński. Jako pierwszy zajął się człowiekiem. Za cel filozofii uważał poznanie świata przez zgłębienie duszy ludzkiej. Według niego podstawowym elementem świata miał być ogień. Głosił, iż nie ma rzeczy trwałych. Wymyślił teorię, że wszystko na świecie jest w ciągłym ruchu i przetwarza się. Jemu przypisuje się autorstwo myśli: „Panta rhei” - wszystko płynie albo inaczej: „niepodobna dwa razy wejść do tej samej rzeki”.

Pitagoras z Samos (VI w. p.n.e.), wyznawał idealistyczny kierunek filozofii, głosił naukę o wędrówce dusz (metapsychozie) i ich udoskonalaniu się. Szczególny nacisk kładł na matematykę. Wyobrażał sobie ziemię i inne ciała niebieski mające kształt kuli - najdoskonalszej figury geometrycznej.

Ksenofont z Miletu (VI/V w. p.n.e.), głosił naukę o wyższości mądrości (sofia) nad wszystkim. Według niego świat jest wieczny i niezmienny. Jego nauki rozwijali uczniowie i tzw. szkoła eleatów.

Antystenes z Aten (436-365 p.n.e.), założyciel cynizmu, przeciwnik logiki, odrzucał naukę Platona o ideałach. Twierdził, że istnieją na świecie tylko trzy konkretne rzeczy, a reszta to słowa, a nie rzeczywistość. Jedynym dobrem i celem życia jest cnota.

Diogenes z Synopy (412-323 p.n.e.),cynik, głosił, że człowiekowi do szczęścia wystarczy zaspokojenie tylko najbardziej elementarnych potrzeb (dziś: minimalista). Udowodnił to, gdy zamieszkał w beczce, gdyż więcej metrażu do szczęścia nie potrzebował. W biały dzień chodził z zapaloną latarnią i twierdził, że szuka człowieka. Potępiał wszelkie zainteresowania intelektualne, nie poświęcone oczywistym celom praktycznym (np.,: astronomię). Filozofię cyników oddają w pełni słowa Antystenesa: „Platonie, widzę zawsze konia, a nigdy nie widzę końskości”.

Zenon z Elei (490-430 p.n.e.), zajmował się ruchem, twierdził, że ruch nie jest możliwy, bo: przedmiot w ruchu, aby przebyć jakąś drogę, musi najpierw przebyć jej połowę, potem połowę drogi pozostałej itd., a więc musi przebyć nieskończoną ilość odcinków, tego natomiast nie da się uczynić w skończonym przeciągu czasu. Stwierdził także, że prędkość jako taka nie istnieje, bo względem innych przedmiotów jest inna, wobec czego nie można jej określić.

Eubulides z Miletu (IV w. p.n.e.), wprowadził do historii paradoks kłamcy (Jeżeli kłamca mówi, że kłamie, to zarazem kłamie i mówi prawdę.) oraz paradoks rogów (Rogów nie zgubiłeś, a czego nie zgubiłeś, to masz. A zatem masz rogi.).

Demokryt - twórca materialistycznego nurtu w filozofii. Uznał, że wszystko jest zbudowane z maleńkich, niewidzialnych i niepodzielnych elementów, czyli z atomów.

POJĘCIA

- IDEALIZM OBIEKTYWNY (platonizm) - koncepcja idei i ich cieni, która zakłada, iż istnieje świat idei, chociaż nie jest nam bezpośrednio dany. My postrzegamy tylko cienie, odbicie idei: są nimi przedmioty materialne i doznania psychiczne. Świat idei jest jednak bardziej realny niż to, co postrzegamy bezpośrednio. Idee są światem doskonałym, a naczelną wartością jest trójjednia: dobro - piękno - prawda

SZKOŁY I PRĄDY FILOZOFICZNE, należą do nich:

- CYNICY - grecka szkoła filozoficzna głosząca w etyce ideał cnoty jako życia zgodnego z naturą, ideał mędrca kierującego się tylko rozumem, nie uznającego żadnych ogólnie zobowiązujących wartości, norm, praw i autorytetów. Założył ją Antystenes z Aten.

- EPIKUREJCZYCY - szkoła filozoficzna stworzona przez Epikura, który uznawał za cel życia rozważne dążenie do przyjemności. Epikureizm to filozofia szczęśliwego życia jako tożsamego z życiem normalnym.

Warunkiem do poczucia szczęścia jest brak cierpień. Epikurejczycy odrzucali wiarę w siły pozaziemskie, głosili pochwałę życia na ziemi. Późną i skrajną odmianą epikureizmu jest hedonizm (gr. hedo - rozkosz), stworzony przez Arystypa z Cyreny, uznającego rozkosz cielesną za najważniejszą i jedyną formę szczęścia. Hedoniści główny cel życia widzieli w osiąganiu przyjemności.

- STOICY - grecka szkoła filozoficzna założona przez Zenona z Kition. Stoicy zajmowali się głównie problematyką etyczną. Wysoko cenili zachowanie wewnętrznego spokoju, hartu, opanowania. Głosili życie godne z zasadami rozumu. W filozofii przyrody głosili materializm. W logice stworzyli rachunek zdań.

Stoicyzm - postawa życiowa polegająca na zachowaniu spokoju, hartu ducha, opanowania w trudnych sytuacjach. Człowiek powinien ze stoickim spokojem znosić życiowe niepowodzenia.

- SOFIŚCI - to nauczyciele przygotowujący obywateli do życia publicznego, działający w Atenach, poprzez nauczanie retoryki, polityki, filozofii i etyki. Sofiści reprezentowali poglądy demokratyczne i wolnomyślicielski. Uczyli za pieniądze. Zajmowali się logiką, analizą języka, polityką. Głosili poglądu relatywizmu(wszystko względne, każdy prawdę widzi inaczej), sensualizmu (poznanie za pośrednictwem zmysłów) i konwencjonalizm (normy i zasady to wynik umowy społecznej). W swojej nauce ośrodkiem zainteresowania uczynili człowieka, uznawanego za miarę wszechrzeczy. Głowni przedstawiciele to Gorgiasz z Leontinoj i Pitagoras z Abdery.

Sofista to człowiek świadomie posługujący się fałszywymi przesłankami, dowodzący nieprawdziwych tez za pomocą fałszywych argumentów.

- SCEPTYCY - grupa greckich filozofów zachowująca dystans wobec wszelkich zjawisk. Sceptycy zaprzeczali możliwości poznania prawdy oraz postulowali powstrzymanie się od sądów. To ostatni z wielkich obozów filozoficznych epoki hellenistycznej.

Sceptycyzm - stanowisko odrzucające możliwości uzyskania wiedzy pewnej i nieuzasadnionej w metodologii, postulujące krytycyzm wobec twierdzeń naukowych, przyjmowanych jedynie na podstawie autorytetu. W znaczeniu potocznym, sceptyczny jest człowiek, który nie uznaje ogólnie przyjętych wierzeń i prawd, ograniczając się do obserwacji, rezygnując z osądzenia pewnych zjawisk i teorii.