PRUSY
1807 - Zniesienie poddaństwa chłopów
1811 - Edykt regulacyjny (umożliwiał chłopom korzystanie z dóbr prywatnych, nabycie własności i pozbycie się pańszczyzny)
1819 - Zakaz rugowania chłopów wydany przez rząd
1821 - Zarządzenie o wykupie powinności (przeliczenie na gotówkę dotychczasowych świadczeń i robocizny umożliwiało ich wykup)
1823 - Rozciągnięcie edyktu regulacyjnego na Księstwo Poznańskie
1848-1850 - Zniesienie resztek praw zwierz - chnich pana wsi do gruntów, uwłaszczenie objęło wszystkie kat. ludności chłopskiej.
Konsekwencje:
Powstanie znacznej liczby dużych gospodarstw wiejskich, liczna grupa chłopów zamożnych i masa małorolnych i bezrolnych
AUSTRIA
koniec XVII w. - Reformy józefińskie (gwarancja na dziedziczenie użytkowanej ziemi, pod warunkiem wykonania powinności, zabroniono rugować panu chłopów z ziemi, oczynszowanie
prowadzone pod nadzorem władz austriackich - proces rozdrobnienia gospodarstw chłopskich, pan opiekunem dominialnym wsi do końca lat 40-tych XIXw.
1848 - Zniesienie poddaństwa i uwłaszczenie chłopow - odszkodowania dla dziedziców płacone przez państwo - fundusze na ten cel z podatków płaconych przez chłopow. Serwitutow nie rozwia - zano, co było przyczyną nieporozumień między wsią, a panem.
Konsekwencje:
Rozdrobnienie i karłowatość gospodarstw chłopskich, dominacja ziemian (47% gruntów w ich rękach)
ROSJA
1815-1830 - Konstytucja króla polskiego gwaran - towała chłopom wolność osobistą, ale bez prawa do użytkowanej ziemi. W 1818 dekret krolewski - pan jest jednocześnie wójtem. Ograniczony zasięg oczynszowania jedynie w dobrach narodowych.
1841-1864 - Oczynszowanie przede wszystkim w dobrach narodowych, początek akcji rugowania w dobrach prywatnych, 1861 z inicjatywy Wielko - polskiego ukaz carski o oczynszowaniu w dobrach narodowych 9 całkowitych)
1864 - ukaz carski o uwłaszczeniu.
Konsekwencje:
Spadek liczby chłopów bez ziemi, zwiększenie liczby małych gospodarstw.
