Adam Jarzębski

Adam Jarzębski (ur. w Warce nad Pilicą prawdop. w ostatniej dekadzie XVI wieku, zm. prawd. w ostatnich dniach 1648 lub na początku 1649 w Warszawie). Muzyk kapeli królewskiej w Warszawie i wybitny kompozytor wczesnego baroku, literat, budowniczy i administrator królewski, wójt wsi Piaseczno.
Pierwsze informacje o Jarzębskim pochodzą z września 1612, kiedy zostaje członkiem kapeli elektora brandenburskiego w Berlinie. 30 kwietnia 1615 otrzymuje od elektora zezwolenie na roczny pobyt we Włoszech, zapewne dla dalszego doskonalenia się jako kompozytor i dla lepszego poznania muzyki włoskiej. Do Berlina prawdopodobnie już nie wraca, trafia za to na dwór Zygmunta III Wazy w Warszawie, gdzie do końca życia będzie muzykiem kapeli królewskiej. Stało się to zapewne w 1616 lub 1617 (choć dawniejsze opracowania opowiadają się za rokiem 1619). Poza działalnością muzyczną Jarzębski uczy dzieci senatorów (u Stanisława Herakliusza Lubomirskiego prawdopodobnie pełni przez pewien czas funkcję nauczyciela muzyki jego synów, wśród których znajduje się późniejszy rokoszanin Jerzy Sebastian Lubomirski); w latach 30. XVII wieku dogląda budowy królewskiego pałacu w Ujazdowie. Zajęcia te czynią z Jarzębskiego osobę zamożną: poza licznymi kadukami, otrzymuje on prawo do dzierżawy różnych dóbr królewskich, a także wójtowstwo wsi Piaseczno (dzisiejsze województwo kujawsko-pomorskie). W 1630 żeni się z Elżbietą z majętnego rodu Siennickich, a w 1648 zostaje wpisany do rejestru patrycjuszy miasta Warszawy. Słyszymy o nim po raz ostatni 26 grudnia 1648 kiedy to w obliczu przybliżającej się śmierci spisuje ostatnia wolę. Umiera prawdopodobnie w kilka dni później; pochowany zostaje w podziemiach kościoła świętego Marcina w Warszawie.
Do połowy XX wieku Jarzębski najbardziej był znany jako autor poematu ?Gościniec, albo krótkie opisanie Warszawy? (wydanego w 1643, zapewne w drukarni Elerta, pod patronatem Adama Kazanowskiego) - pierwszego w Polsce przewodnika po stolicy, na którego podstawie, na równi z obrazami Canaletta, rekonstruowano po wojnie wygląd Starego Miasta.Jedyną kompozycją Jarzębskiego wydaną za jego życia był kanon ?More Veterum?, opublikowany w dziele Marka Scacchiego - ?Cribrum musicum? w 1643 roku. W okresie powojennym, w trakcie badania zbiorów klasztornych i kościelnych, odnaleziono szereg nieznanych wcześniej pieśni i koncertów skomponowanych przez tego artystę, których odkrycie postawiło autora w gronie najwybitniejszych kompozytorów polskiej instrumentalnej muzyki barokowej.Najbardziej znanym, zachowanym rękopisie, dziełem Jarzębskiego jest zbiór Canzoni e concerti z 1627 roku, zawierający 27 utworów (w tym popularna ?Tamburetta?). Składa się nań 12 utworów na 2 instrumenty, 10 utworów na 3 instrumenty, i 5 utworów na 4 instrumenty. Melodie wszystkich utworów są bogato zdobione i intersujące harmonicznie.Na Canzoni e Concerti składa się pięć ksiąg (zeszytów głosowych): 1. prima vox 2. secunda vox 3. bassus sive vox tertia 4. basso continuo 5. basso continuoJarzębski przeważnie nie określa instrumentów, dla których przeznaczone są poszczególne głosy. Wymienione są tylko - sporadycznie - bastarda, trombone i fagotto.Kompozycje dwugłosowe z incipitami łacińskimi wykorzystują materiał prekompozycyjny od twórców takich jak Giovanni Gabrieli, Orlando di Lasso, Merulo i Palestrina. Jarzębski ogranicza zapożyczenia do zarysu ogólnej konstrukcji i materiału tematycznego, który poddaje w swoich utworach przeobrażeniom za pomocą techniki wariacyjnej i dodając nowe elementy. Oryginalność i inwencja kompozycyjna czynią z Jarzębskiego twórcę o kluczowym znaczeniu dla rozwoju muzyki kameralnej w Europie środkowej.Choć znamy jedną jego mszę a w zasadzie tylko jej głos basowy, Jarzębski postrzegany jest głównie jako twórca muzyki kameralnej czy instrumentalnej. Jego canzony wykorzystują najnowsze ówcześnie zdobycze włoskie na tym gruncie.Wszystkie kompozycje Jarzębskiego mają konstrukcję wielocząstkową. Owe cząstki możemy wyróżniać głównie dzięki technice wariacyjnej, kontrastom metrum czy charakteru poszczególnych cząstek.