Od gąbki do mięczaków

Gąbki zwierzęta słono i słodko wodne. Są bryłą galaretowatej substancji mezoglei podpartej szkieletem z igieł wapiennych lub krzemionkowych. Gąbki żywią się najdrobniejszymi zawiesinami organicznymi (nadecznik, gąbka grecka). Zwierzęta tkankowce opisano już ponad milion ich gatunków noszą nazwę Metazoa i obejmują około 30 typów systematycznych. Parzydełkowce SA zwierzętami żyjącymi głównie w wodach słonych, mniej liczne w słodkich. Plan budowy parzydełkowców można sprowadzić do worka, zbudowanego z dwu warstw tkanki nabłonkowej, zewnętrznej ektodermy i wewnętrznej entodermy, sklejonych warstwą galaretowatej, niekomórkowej substancji mezoglei. Wnętrze tego worka zajmuje obszerna jama astralna, która jest odpowiednikiem przewodu pokarmowego innych zwierząt. Prowadzi do niej otwór gębowy, okolony wieńcem czułek lub ramion. Brak otworu odbytowego. Występują w postaciach osiadłego polisa i planktowego meduzy. Różnią się tym, że polis jest w przybliżeniu cylindryczny, a meduza dzwonowata, warstwa mezoglei polipa jest cienka, a meduzy gruba, polipa naturalne jest położenie otworem gębowym do góry, a meduzy do doły. Rozpowszechniona jest przemiana pokoleń, w której polipy rozmnażają się bezpłciowo , produkując meduzy, te zaś na drodze płciowej dają znów pokolenie polipów. Odżywianie Parzydełkowce SA drapieżnikami, przy czym większość chwyta i pożera zwierzęta wielkości podobnej do nich samych. Zdobycz schwytana czułkami zabita parzydełkami zostaje przez ogromnie rozciągliwy otwór gębowy wprowadzona do jamy gastralnej tam pod wpływem enzymów, wytworzone przez komórki wydzielnicze rozpoczyna się pozakomórkowy etap trawienia po którym rozpoczyna się drugi etap trawienie wewnątrzkomórkowe i wchłanianie ostatecznie strawionego pokarmu z wodniczek kom. Oddychanie są niezbyt aktywne, poziom ich metabolizmu nie jest wyskoki. Najczęściej SA małe, powierzchnie ciała mają rozwiniętą, więc wymiana gazów wprost przez nią im wystarcza. Wydalanie produktów ubocznych przemiany materii odbywa się przez powierzchnie ciała. Rozmnażanie się najbardziej rozpowszechnioną form rozmnażania bezpłciowego jest pączkowanie. W procesie tym ściana ciała uwypukla się na zewnątrz, uwypuklanie rośnie, na jego szczycie wyrasta wieniec czułków i otwiera się otwór gębowy. Paczek staje się potomnym polipem. Stułbiopławy zamieszkują morza. Pospolita u nas Stułbia żyje w wodach słodkich, nie ma postaci meduzy, nie tworzy kolonii, a jej polipy obok pączkowania, mogą rozmnażać się płciowo. Stułbie żyją w czystych wodach stojących lub wolno płynących, w miejscach niegłębokich, obfitujących w roślinność zanurzoną i pływającą. Żywią się głównie drobnymi skorupiakami planktonowymi , jak dafnie i oczliki, ale także wrotki, małe planktonowe skąposzczety i inne drobne zwierzęta. Chełbia bałtycka podobnie jak inne meduzy ma ona warstwę mezoglei bardzo grubą, galaretowatą, a ciało jest przejrzyste, że widać przez nie szczegóły budowy wewnętrznej. Otwór gębowy otaczają cztery ramiona, służące do pobierania pokarmu. Gdy inne meduzy potrafią chwytać nawet spore ryby, chełbia żywi się przeważnie drobnym planktonem, który przykleja się do lepkiej powierzchni ramion i dolnej powierzchni dzwona. Koralowce obejmują ok. 6000 gatunków. Mają postać polipa żyjącego pojedynczo lub w koloniach. Polip koralowca ma wykształconą grubą mezogleę. Otwór gębowy rozpoczyna gardziel, która dochodzi do jamy gastralnej. W jamie gastralnej znajdują się promieniste fałdy dzielące jamę na kilka bocznych komór. Ze względu na ilość przegród koralowce podzielono na:
koralowce ośmiopromienne - tworzą kolonie. Posiadają 8 przegród w jamie gastralnej (lub wielokrotność 8). Posiadają szkielet wapienny. Przedstawiciele: koral szlachetny (w Morzu Śródziemnym, krzaczaste kolonie), pióro morskie, koralowce sześciopromienne - mają 6 ramion, 6 przegród (lub wielokrotność). Mogą występować pojedynczo lub w koloniach. Wytwarzają szkielet zewnętrzny. Przedstawiciele: ukwiały (brak szkieletu), zasiedlają morza o pełnym zasoleniu korale madreporowe, tworzą rafy. Płazińce Charakterystyka płazińców: Mają spłaszczone grzbietowo-brzuszne ciało o dwubocznej symetrii. Ciało 3-warstwowe: ektoderma, entoderma, mezoderma. Występuje wór skórno-mięśniowy. Nie mają jamy ciała, przestrzeń pomiędzy narządami wypełnia parenchyma (zawierająca liczne komórki). Spełnia ona rolę tkanki wzmacniającej, jest miejscem gromadzenia zapasowych substancji odżywczych, bierze udział w metabolizmie. Układ pokarmowy - jelito przednie (gardziel), jelito środkowe ślepo zakończone - brak otworu odbytowego. U form pasożytniczych może ulec zanikowi. Układ nerwowy to parzysty zwój nerwowy, pnie nerwowe. Brak układu krwionośnego i oddechowego Po raz pierwszy są narządy wydalnicze - protonefridia (system kanalików kończących się w parenchymie komórką płomykową z rzęskami). Protonefridia łączą się ze środowiskiem zewnętrznym których zapłodnienie jest zewnętrzne, a w rozwoju wstępuje larwa, nazywana trochoforą. Ma ona kulisty kształt, zaopatrzona jest w wieniec rzęsek umożliwiających poruszanie. Po pewnym czasie stopniowo przekształca się w wydłużone ciało wieloszczeta. Przedstawiciel wieloszczetów - nereida

Pijawki - to najmniejsza liczebnie grupa pierścienic. Występują w wodach słodkich, rzadko na lądzie i w morzu. Ciało pijawek jest wydłużone, lekko spłaszczone grzbietobrzusznie, podzielone na segmenty w liczbie 32-34 (segmentacja zewnętrzna jest różna od wewnętrznej). Posiadają 2 przyssawki. Wewnątrz przedniej znajduje się otwór gębowy zaopatrzony w szczęki. W przedniej części ciała znajdują się oczy (ok. 5 par).

Pijawki pobierają pokarm jako: drapieżniki (odżywiając się np. larwami owadów, skąposzczetami) pasożyty (pobierają krew kręgowców). Osobniki pasożytnicze zaopatrzone są w gruczoły wytwarzające tzw. hirudynę, substancję, która zapobiega krzepnięciu pobieranej krwi. Krew przechowywana jest w rozbudowanym kieszonkowatym worku. Pijawki poruszają się krocząc. Rozmnażają się płciowo - są obojnakami, a ich rozwój jest prosty. Obleńce Charakterystyka obleńców: Mają ciało nieczłonowane, dwuboczne symetryczne Występuje u nich pierwotna jama ciała, stanowiąca szczeliny między narządami, bezpośrednio granicząca z otaczającymi tkankami. Większość to zwierzęta rozdzielnopłciowe. Nie mają układu krwionośnego i oddechowego Układ wydalniczy albo zupełnie nie występuje, albo reprezentowany jest przez zmodyfikowane gruczoły skórne, albo jest typu protonefrydialnego Układ nerwowy typu ortogonalnego związany jest z powłoką ciała, narządy zmysłów są słabo rozwinięte. W układzie pokarmowym występuje jelito tylne i otwór odbytowy. Dzielą się na nicienie i wrotki.

Nicienie Zamieszkują oceany, morza, wody słodkie, gleby. Znaczna ich część to pasożyty zwierząt i roślin. Nicienie to zwierzęta o ciele wydłużonym, walcowatym, bez odnóży. Ich wielkość wynosi od milimetra do kilku metrów. Ciało pokrywa wór skórno-mięśniowy (oskórek, nabłonek i 2 warstwy mięśni). Narządy wewnętrzne mieszczą się w pierwotnej jamie ciała wypełnionej płynem. Przewód pokarmowy rozpoczyna się otworem gębowym (ma 3 wargi), a kończy odbytem. Jelito składa się z 3 odcinków (odcinek przedni i tylny z ektodermy, a środkowy z entodermy). Układ wydalniczy to kanały podłużne z otworami w pobliżu otworu gębowego, tzw. gruczoły szyjne. Układ nerwowy tworzą: pierścień okołoprzełykowy, pnie nerwowe (8), połączone spoidłami. Oddychają całą powierzchnią ciała, pasożyty beztlenowo. Przeważają formy rozdzielnopłciowe. Przedstawicielami nicieni są:Glista ludzka - osiąga wielkość 25 cm samiec i 40 cm samica (wyraźny dymorfizm płciowy). Nie posiada narządów czepnych, tylko aktywnie porusza się w jelicie żywiciela. Żywi się pokarmem wypełniającym przewód pokarmowy żywiciela. Pokarm wsysa przez opatrzony wargami otwór gębowy (wielowarstwowy naskórek nie przepuszcza pokarmu drogą osmozy).Cykl rozwojowy glisty ludzkiej
Jest prosty i zachodzi bez zmiany żywiciela (200 tys. jaj w ciągu doby). Zapłodnione jaja wydalane są wraz z kałem żywiciela. Zakażenie człowieka następuje przez spożycie pokarmu zawierającego jaja pasożyta (nie umyte warzywa, owoce, zanieczyszczona woda). W przewodzie pokarmowym jajo glisty traci osłonki i wylęga się larwa. Wnika do naczyń krwionośnych jelita i wraz z prądem krwi odbywa wędrówkę po organizmie. Przechodząc przez wątrobę, serce, płuca, rośnie i przeobraża się. Z płuc dostaje się do tchawicy, krtani, jamy ustnej. Połknięta trafia ponownie do żołądka i jelita cienkiego, gdzie osiąga postać ostateczną i ?osiada? na stałe (rozwój ok. 2 miesięcy). Glista prowadzi do niedrożności jelita, żółtaczki, zapalenia wsierdzia i mięśnia sercowego.

Włosień kręty - żyworodny - (trychina) występuje u świni, psów, kotów, szczurów i innych ssaków. Żyje w jelicie cienkim (samiec osiąga wielkość 2-3 mm, a samica 4-5 mm). Włośnie są żyworodne - samice nie składają jaj, lecz po kopulacji rodzą w fałdach błony śluzowej ok. 1500 larw, które dostają się do naczyń krwionośnych i limfatycznych i wędrują po organizmie. Osiada w mięśniach prążkowanych, gdzie zwijają się spiralnie i otorbiają, tworząc cysty. W tym stadium mogą żyć bardzo długo i często giną wraz ze śmiercią żywiciela. Człowiek zaraża się od świń. Zwierzęta zarażają się zjadając np. padłe szczury. Po dostaniu się cyst do przewodu pokarmowego, ścianki ich rozpuszczają się, a wyswobodzone larwy przechodzą do jelita, gdzie osiągają dojrzałość.
Owsik - występuje w jelicie cienkim i grubym, najczęściej u dzieci (długość 1 cm). Dojrzałe płciowo samice (zapłodnione) wypełzają z otworu odbytowego, składając w jego fałdach jednorazowo do 10 tys. jaj. Powoduje to uczucie swędzenia.

Węgorek niszczyk - (ok. 350 gatunków) pasożytuje w otworem. Są obojniakami. Występuje u nich system przewodów wyprowadzających komórki płciowe (u niektórych są narządy zabezpieczające możliwość zapłodnienia wewnętrznego). Obejmują: Wirki, Przywry, Tasiemce. Wirki - są płazińcami wolnożyjącymi, których ciało pokrywa nabłonek migawkowy (zaopatrzony w rzęski). Kształt ich ciała najczęściej ma postać liścia o różnym zabarwieniu i wielkości. Wirki występują w wodach i miejscach wilgotnych na lądzie.

Przedstawicielem jest wypławek biały, którego ciało tworzy wór skórno-mięśniowy wypełniony narządami oraz komórkami parenchymatycznymi. Wór okrywają komórki nabłonkowe zaopatrzone w liczne gruczoły produkujące śluz.

Powłoki ciała tworzą wór skórowo-mięśniowy posiadający trzy warstwy mięśni:zewnętrzne mięśnie okrężne powodujące wydłużenie ciała, wewnętrzne mięśnie podłużne powodujące skracanie ciała, mięśnie grzbietowo-brzuszne ułożone w pasma umożliwiające zmiany kształtu. Na brzusznej i bocznej części ciała nabłonek zaopatrzony jest w rzęski. Przednia część ciała tworzy charakterystyczny trójkąt z parą prostych oczu. Budowa anatomiczna i czynności życiowe wypławka Przewód pokarmowy jest niekompletny - brak w nim otworu odbytowego. Otwór gębowy otwiera się do jamy, która zawiera umięśnioną gardziel. Pokarm stanowią skorupiaki, larwy owadów, martwe organizmy zwierzęce. Wypławek nasuwa się na swą zdobycz i chwyta ją swym ciałem. Następnie wynicowuje gardziel, którą przesuwa się do zdobyczy. Ruchy ssące mięśni gardzieli rozrywają pokarm i wciągają go do wnętrza. Pokarm wprowadzany jest do trójramiennej jamy chłonąco-trawiennej (jedno ramię skierowane ku przodowi, a dwa ku tyłowi - ramiona posiadają liczne odgałęzienia służące do rozprowadzenia końcowych produktów trawienia do wszystkich części ciała). Trawienie jest głównie wewnątrzkomórkowe (w wodniczkach trawiennych komórek wyścielających jelito). Niestrawione resztki usuwane są przez otwór gębowy.

Układ wydalniczy (protonefrydialny) - w postaci rozgałęzionych przewodów ciągnących się wzdłuż ciała. Rozmieszczony jest w parenchymie, komunikuje się ze środowiskiem poprzez wiele malutkich otworów wydalniczych. Boczne odgałęzienia tych przewodów zaopatrzone są w komórkę płomykową. Główną funkcją układu jest wydalanie produktów przemiany materii, nadmiaru wody (regulacja osmotyczna). Większość metabolitów azotowych, usuwana jest przez ektodermę, otwór gębowy, a CO2 dyfunduje przez ciało zwierzęcia - otwory wydalnicze są po brzusznej stronie ciała.Układ nerwowy - to parzyste zwoje głowowe i dwa parzyste pnie nerwowe połączone poprzecznymi spoidłami oraz wiele nerwów obwodowych. Typ taki nazywamy ?drabinkowym? (pasmowym). Szczególnie wrażliwe u wypławka na dotyk i ruch wody są płaty czuciowe. Rozmnażanie: bezpłciowe - osobnik przewęża się w rejonie gardzieli i wykonuje gwałtowne przeciwstawne ruchy przedniej i tylnej części ciała, co powoduje ich rozdzielanie się. Część głowowa regeneruje nowy tylny koniec ciała, a część tylna analogicznie regeneruje głowę. płciowe - większość wirków jest hermafrodytami (pomimo że każdy organizm produkuje jaja i plemniki, to samozapłodnienie zachodzi niezwykle rzadko). Układ żeński - zawiera dwa jajniki leżące w pobliżu głowy, połączone z zatoką płciową dwoma jajowodami, z każdym jajowodem połączonych jest wiele tzw. żółtników (gruczołów żółtkowych).

Układ męski - zawiera liczne jądra, które leżą po obu stronach ciała. Każde z nich za pomocą krótkiego przewodu łączy się z jednym przewodem nasiennym, który z kolei wchodzi do pęcherzyka nasiennego kończącego się gruszkowatym prąciem. Prącie wystaje do zatoki żylnej łączącej się ze środowiskiem zewnętrznym przez otwór płciowy. Z zatoką płciową połączony jest zbiorniczek nasienny. Podczas kopulacji narząd kopulacyjny jednego wirka wprowadzany jest w otwór płciowy drugiego i plemniki zbierane są w zbiornikach nasiennych obu partnerów. Po kopulacji wypławki rozłączają się. Nasienie w zbiorniczku uaktywnia się i dąży w górę jajowodów, zapładniając tam jaja uwolnione z jajników. Zapłodnione jaja przesuwają się wzdłuż jajowodów i zostają pokryte żółtkiem z żółtników. Po osiągnięciu zatoki płciowej otoczone przez żółtko jaja otaczane są osłonką (kokonem) i wydostają się przez otwór płciowy na zewnątrz. Każdy kokon zawiera kilka jaj, z których wylegają się po dwóch lub trzech tygodniach małe wypławki. Regeneracja - wypławek ma duże zdolności regeneracyjne. Zdolności te posiada dzięki komórkom mezenchymatycznym, zachowującym swój embrionalny charakter, mogą się modyfikować i różnicować na różne tkanki wypławka.

Przywry - są małymi płazińcami listkowatego kształtu. Przedstawicielem jest motylica wątrobowa, pasożyt ssaków roślinożernych. Motylica występuje na terenie Europy. Pasożytuje w wątrobie bydła, owiec, czasami człowieka (żywicieli ostatecznych). Motylica ma złożony cykl rozwojowy ze zmianą żywicieli i środowiskiem życia. Motylica posiada dwie przyssawki stanowiące aparat czepny. Ciało pokrywa nabłonek pozbawiony rzęsek. Budowa anatomiczna wykazuje podobieństwo do wirków, drobne zmiany wynikają z przystosowań do pasożytnictwa.

Są to: ograniczenia funkcji narządów zmysłów (postacie larwalne różnią się pod tym względem od osobników dorosłych), układ pokarmowy wspomagany przez powłoki ciała, silnie rozbudowany układ rozrodczy. W przewodach żółciowych żywiciela ostatecznego dochodzi do zapłodnienia. Zapłodnione jaja dostają się z żółcią do przewodu pokarmowego i z kałem są usuwane na zewnątrz. Jeśli jaja dostaną się do wody odbywa się dalszy rozwój zarodkowy - powstaje dziwadełko. W tej postaci wnika do ciała żywiciela pośredniego, ślimaka, gdzie przechodzi dalsze stadia rozwoju, tworzy sporocystę. Dalej mnoży się, tworząc redie i cerkaria, które opuszczają organizm żywiciela pośredniego i w postaci otorbionej czekają na połknięcie przez żywiciela ostatecznego. Osadzają się w wątrobie (mogą w mózgu, płucach, mięśniach). Jaja wydalane są z kałem. Zakażenie człowieka najczęściej następuje drogą ustną podczas picia wody z naturalnych zbiorników, w czasie ssania trawy lub zbóż z podmokłych terenów. Tasiemce (1500 gatunków) - te największe płazińce są zwierzętami taśmowatymi, które w formie dojrzałej prowadzą pasożytniczy tryb życia w przewodzie pokarmowym żywiciela. Występują u wszystkich kręgowców. Przód ich ciała nie ma oczu, ale wyposażony jest w przyssawki, a niektóre gatunki mają wieniec haczyków, za pomocą których mogą zakotwiczyć się w błonie śluzowej jelita gospodarza. Za główką (skoleks) znajduje się strefa produkująca bezustannie nowe człony (proglotydy). Reszta ciała składa się z serii członów. Każdy człon zawiera pełny zestaw narządów rozrodczych. U tasiemców może zachodzić samozapłodnienie w obrębie proglotydu lub sąsiadujące człony mogą kopulować ze sobą. Wypełniony zapłodnionymi jajami proglotyd (każde jajo jest otoczone osłonką) odrywa się i opuszcza ciało żywiciela. Kiedy zapłodnione jajo zostaje zjedzone przez żywiciela pośredniego, larwa wykluwa się z osłonki i rozwija dalej. Tasiemce nie mają otworu gębowego ani śladów układu pokarmowego. Chłoną pokarm całym ciałem, z jelita żywiciela. Ciało pokrywa gruby oskórek, zabezpieczający przed strawieniem. Tasiemiec nie posiada narządów zmysłowych. Układ nerwowy to pnie biegnące przez całe ciało. Równolegle do tych pni biegną kanały wydalnicze, połączone kanałem poprzecznym w tylnej części każdego członu.

Oddychanie - beztlenowe śródcząsteczkowe, polegające na enzymatycznym rozkładzie glikogenu.

Najczęstszymi tasiemcami pasożytującymi u człowieka są: tasiemiec uzbrojony, tasiemiec nieuzbrojony, tasiemiec karłowaty, tasiemiec bąblowcowy, bruzdogłowiec szeroki.

Tasiemiec uzbrojony - osiąga długość 4 m. Główka tego tasiemca zaopatrzona jest w haczyki i przyssawki. Żywicielem ostatecznym jest człowiek. Tasiemiec przebywa w jelicie. Dojrzałe człony tasiemca, wypełnione zapłodnionymi komórkami jajowymi, usuwane są z kałem na zewnątrz żywiciela. Uwolnione jaja mogą przebywać w środowisku zewnętrznym kilka miesięcy. Kolejnym żywicielem umożliwiającym dalszy rozwój jest świnia, u której z połkniętego jaja wydostaje się w przewodzie pokarmowym larwa, onkosfera, zaopatrzona w 6 haczyków. Przebija ona ścianki jelita żywiciela i z krwią wędruje do mięśni, gdzie przekształca się w wągra. Wągier ma postać pęcherzyka wypełnionego płynem, zawierającego główkę tasiemca. Postać ta trafia do żywiciela ostatecznego w kawałkach mięsa z wągrami. W przewodzie pokarmowym żywiciela ostatecznego strawieniu ulega osłona wągra. Uwolniona główka tasiemca przyczepia się do ścianki jelita i rozpoczyna przyrost.Tasiemiec nieuzbrojony - osiąga długość do 12 m. Posiada na główce przyssawki. Jego żywicielem pośrednim jest bydło. Tasiemiec karłowaty - (od 5 do 60 mm) nie wymaga żywiciela pośredniego i cały cykl może się odbyć u człowieka. Pasożytuje w jelicie cienkim. Zakażenie następuje przez spożycie jajeczek osadzonych w produktach spożywczych. W przewodzie pokarmowym uwolnione larwy wnikają do kosmków błony śluzowej jelita, gdzie przechodzą stadium larwalne, niszczą kosmki, powracają do światła jelita, gdzie główka za pomocą przyssawek i haczyków przyczepia się ponownie do kosmków i rozrasta w dorosłego osobnika - pasożyta. Tasiemiec ten występuje u myszy i szczurów.

Bruzdogłowiec szeroki - (do 20 m) podobnie jak inne tasiemce jest pasożytem jelita cienkiego. Główka posiada bruzdy czepne po bokach, dalej szyjka i kilka tysięcy członów (3-4). U człowieka może bytować do kilkudziesięciu lat. Od poprzednich różni się tym, że dojrzałe jajeczka wydostają się z członów tasiemca już w jelicie i wraz z kałem, swobodnie, a nie w członach, są wydalane na zewnątrz organizmu człowieka. Dla dalszego rozwoju muszą przeniknąć do wody, aby dostać się kolejno do dwóch żywicieli pośrednich: oczlika (skorupiak słodkowodny) oraz ryb nadziemnych częściach głównie żyta, owsa, lucerny, koniczyny, ziemniaka, cebuli. Dojrzałe węgorki żyją w tkankach łodyg i liści, gdzie składają ogromne ilości jaj. Wylęgające się larwy przebijają się na zewnątrz rośliny i spadają do gleby. Tam atakują korzenie kolejnych roślin, a z korzeni przedostają się do innych części roślin. Duże szkody powoduje mątwik burakowy, ziemniaczany. Wrotki Małe (do 3 mm) organizmy wodne. Prowadzą wolny tryb życia jako formy przydenne lub planktonowe. Ciało ich zbudowane jest z 3 części, tzw. odcinków: przedniego, głowowego, zaopatrzonego w aparat wrotny (od tego aparatu pochodzi nazwa tych zwierząt). Aparat wrotny to dwa wieńce rzęsek powodujące zawirowania wody i umożliwiające wychwytywanie pokarmu tułowiowego, zawierającego wszystkie narządy oraz tylnego - nogi. Kształt ciała jest najczęściej cylindryczny. Budowa wewnętrzna wrotków Mają dobrze rozwinięty układ pokarmowy, rozpoczynający się otworem gębowym, za którym jest gardziel zaopatrzona w gruczoły ślinowe oraz aparat żujący, służący do rozcierania pokarmu. Narządami wydalniczymi są protonefrydia. Układ nerwowy wykazuje koncentrację w części głowowej. Wrotki posiadają narządy zmysłów (niektóre gatunki mają oczy). Wrotki są osobnikami rozdzielnopłciowymi, z wyraźnym dymorfizmem płciowym. Samce są mniejsze. U niektórych w rozwoju występuje pokolenie partenogenetyczne (dzieworodne). Mieńczaki Są zwierzętami występującymi w wodach: słodkich, słonych, niektóre żyją na lądzie. Mają miękkie ciało, okryte płaszczem tworzącym jamę płaszczową. Do mięczaków należą: ślimaki, małże, głowonogi.Ślimaki to najliczniejsza grupa mięczaków. Występują w wodach i na lądzie. Ciało ślimaków pokrywa delikatna skóra zbudowana z jednowarstwowego nabłonka z licznymi gruczołami śluzowymi, tkanki łącznej poprzerastanej licznymi włóknami mięśni prążkowanych. Całość przypomina wór skórno-mięśniowy robaków. U większości ślimaków ciało pokrywa asymetryczna muszla. Muszla zbudowana jest z soli mineralnych i konchioliny. Ma trzy warstwy: zewnętrzną - konchiolinową, wewnętrzną - porcelanową perłową. W muszli wyróżnia się: otwór, słupek i wierzchołek. Muszle są prawo lub lewo-skrętne. W ciele ślimaków wyróżniamy: głowę, na której znajdują się 2 pary czułków, oczy, otwór gębowy, wór trzewiowy pokryty płaszczem oraz mięsistą nogę. Budowa anatomiczna ślimaków: układ pokarmowy rozpoczyna otwór gębowy z jamą gębową oraz gardziel zaopatrzona w szczęki i tarkę. Kolejnym odcinkiem jest przełyk, żołądek posiadający połączenie z wątrobą. Za żołądkiem znajduje się jelito. Otwór odbytowy otwiera się do jamy płaszczowej. układ krwionośny jest otwarty. Krew krąży wewnątrz naczyń oraz wlewa się do jamy ciała. Narządem tłoczącym krew jest serce zbudowane z dwóch części. Krew ślimaków jest bezbarwna, choć może być też niebieska lub czerwona. układ oddechowy - wymiana gazowa w układzie oddechowym odbywa się w skrzelach (u wodnych ślimaków) lub płucach (u lądowych i wodnych). układ nerwowy - zbudowany jest z trzech par zwojów (głowowego, nożnego, trzewiowego). Ślimaki posiadają rozwinięte narządy zmysłu: węchu, smaku, wzroku, równowagi. układ wydalniczy to najczęściej nieparzysta nerka oraz długi moczowód. Układ ten uczestniczy w utrzymywaniu równowagi osmotycznej. rozmnażanie, rozwój - rozmnażają się płciowo. Są rozdzielnopłciowe lub obojnacze. Zapłodnienie wewnętrzne. U obojnaków, np. ślimaka winniczka, jaja składane są do dołeczka. Wylęgają się z nich osobniki podobne do dorosłego z 1 skrętem muszli. Rozwój jest prosty.

Przedstawicielami ślimaków są: rozdebka rzeczna, błotniarka stawowa, zatoczek rogowy, bursztynka pospolita, pomrownik polny, winniczek.Małże są zwierzętami występującymi w środowisku wodnym. Prowadzą najczęściej osiadły tryb życia przy dnie. Są zwierzętami zróżnicowanymi pod względem wielkości - od kilku centymetrów do 1,4 metra (np. przydacznia olbrzymia). Ciało małży tworzą: wór trzewiowy oraz noga. Noga wyznacza oś symetrii. U nasady nogi znajduje się gruczoł wytwarzający, bisior, umożliwiający przytwierdzenie. Całe ciało pokryte jest płaszczem, który wyściela muszlę. Między płaszczem a worem trzewiowym znajduje się jama płaszczowa. Płaszcz w tylnim odcinku ciała zrasta się i tworzy 2 syfony - wpustowy i wypustowy. syfon (na dole) wpustowy - jest postrzępiony na końcach, ma ząbki zaopatrzone w komórki czuciowe, pobiera wodę. syfon (na górze) wypustowy - gładko zakończony, wyprowadza wodę. Budowa wewnętrzna: układ krwionośny jest otwarty, krew jest bezbarwna lub niebieska, układ oddechowy tworzą nitkowe skrzela mające różną budowę, układ wydalniczy to parzyste nerki, zwane organami Bojanusa. Małże rozmnażają się płciowo. Gdy żyją w wodach bieżących, są rozdzielnopłciowe, gdy w wodach stojących - obojnacze.Przedstawicielami małży są: omułek jadalny (w morzach), skójka (wody bieżące), szczeżuja (wody tworzą płuca lub płucotchawki, ułożone w odwłoku po stronie brzusznej. Układ wydalniczy - tworzą cewki Malpighiego, mające ujście na granicy jelita tylnego i środkowego. U młodych pająków są gruczoły biodrowe, mające ujście w pierwszej parze odnóży krocznych.Układ rozrodczy - rozmnażają się płciowo. Występuje u pająków dymorfizm płciowy (samica większa od samca, samica często po kopulacji zjada samca). Rozwój pająków jest prosty. Do pajęczaków należą: pająki (pająk krzyżak, czarna wdowa, ptasznik zwyczajny, topik wodny)Wije - występują w miejscach wilgotnych, zacienionych, są stawonogami lądowymi. Mają wyodrębnioną głowę oraz długie ciało, często podzielone na segmenty zaopatrzone w odnóża kroczne. Wyróżniamy dwie grupy wśród wijów. Pierwsza to grupa osobników drapieżnych - przedstawicielem jest pospolity gatunek, wij drewniak. Posiada chwytne szczęki zaopatrzone w gruczoły jadowe. Drugą grupę tworzą gatunki roślinożerne występujące w wilgotnych lasach. Przedstawicielami są krocionogi. słodkowodnych (szczupak, okoń), żywiących się m.in. oczlikami. Postacie larwalne są mało odporne na sól i temperaturę. Zakażenie powoduje niedokrwistość. U bruzdogłowca żywicielem bezpośrednim jest pies, lis, kot, żywicielem pośrednim jest oczlik, ryba. Pierścienice To zwierzęta występujące w morzach, wodach słodkich i glebie. Prowadzą wolny tryb życia będąc drapieżnikami, filtratorami, glebożercami. Ciało tych zwierząt jest wydłużone, podzielone na segmenty (tzw. metamery), oddzielone przegrodami poprzecznymi. Ciało tworzy wór skórno-mięśniowy. Wewnątrz ciała występuje wtórna jama ciała (celoma), zajmująca przestrzeń między przewodem pokarmowym a mięśniami. Celomę wypełnia płyn pełniący funkcję hydroszkieletu. Ta grupa zwierząt ma dobrze rozwinięty zamknięty układ krwionośny. Układ nerwowy jak większość układów pierścienic jest metameryczny. Pierścienice rozmnażają się płciowo. Są obojnakami lub rozdzielnopłciowymi.

Obejmują ok. 9000 gatunków należących do gromad: skąposzczetów, wieloszczetów, pijawek.

Skąposzczety to grupa 2400 gatunków zwierząt przystosowanych do życia w wodach słodkich i glebie. Przedstawicielem jest dżdżownica ziemna, występująca w glebie.

Ciało dżdżownicy jest walcowate, podzielone na liczne segmenty (pierścienie, metamery). Liczba ich dochodzi do 110-180, a długość ciała 9-30 cm. W przedniej części ciała pierścienie są węższe niż pozostałe. Najszersze, od 31-37 pierścienia, to tzw. siodełko; pierścienie siodełka wydzielają ciecz (z gruczołów), która służy do łączenia osobników w czasie kopulacji i do budowy kokonu jajowego. Każdy pierścień jest oddzielony od następnego przegrodą. Na każdym pierścieniu znajduje się 8 szczecinek (4 pary, oprócz pierwszego i ostatniego), poruszanych za pomocą mięśni. Powłokę ciała stanowi nabłonek z kutikulą. Pod nabłonkiem są dwie warstwy mięśni. Powłoka ciała wraz z mięśniami tworzy wór skórno-mięśniowy. Pod kutikulą są gruczoły śluzowe. Wewnątrz wora jest wtórna jama ciała, tzw. celoma. Budowa anatomiczna dżdżownicy: układ pokarmowy tworzą otwór gębowy, gardziel, przełyk, wole (w 14 segmentach), żołądek, komory chloragenowe (zawierają tłuszcz jako materiał zapasowy), jelito, fałd wzdłużny (zwiększenie powierzchni trawienia i wchłaniania), odbyt. Wymiana gazowa - całą powierzchnią ciała tlenowo.

Układ krwionośny - zamknięty, składa się z naczyń podłużnych i okrężnych. Grzbietowe naczynie biegnące ponad przewodem pokarmowym prowadzi krew od tyłu ku przodowi. Pod przewodem pokarmowym naczynie brzuszne z krwią płynącą w kierunku ku tyłowi. Te dwa naczynia połączone są okrężnymi naczyniami, tzw. ?sercem?, które pulsując przepompowuje krew z naczynia grzbietowego do brzusznego. Krew jest czerwona (hemoglobina rozpuszczona w osoczu).

Układ nerwowy to obrączka okołoprzełykowa, która łączy zwoje nadprzełykowe i podprzełykowe. Wzdłuż ciała biegną pnie nerwowe łączące zwoje segmentalne (łańcuszek). Dżdżownica reaguje na światło i związki chemiczne.

Układ wydalniczy - ma budowę metameryczną. W każdym pierścieniu (oprócz trzech pierwszych i ostatniego) występuje jedna para narządów wydalniczych. Tym narządem jest lejek otwierający się do wtórnej jamy ciała, na brzegach ma rzęski. Lejek prowadzi do cienkiej rurki znajdującej się w sąsiednim pierścieniu. Typ metanefrydialny różni się od protonefrydialnego tym, że występuje u niego urzęsiony lejek z otworami: jednym prowadzącym do jamy ciała, a drugim wydalniczym. Otwory wydalnicze są na stronie brzusznej.

Rozmnażanie - dżdżownica jest obojnakiem. Samiec ma dwie pary jąder (pęcherzyki nasienne, nasieniowody); samica jedną parę jajników (jajowody, zbiorniki nasienne). Podczas kopulacji polegającej na zaplemnieniu krzyżowym - dwa osobniki leżące w przeciwnych kierunkach przylegają stroną brzuszną. Plemniki przechowywane są w zbiornikach do chwili dojrzałości. Przed dojrzewaniem gruczoły siodełka wydzielają gęstą ciecz, która otacza w tym miejscu ciało, tworząc mufkę. Kurcząc ciało dżdżownica przesuwa mufkę ku przodowi. Gdy dotrze do 14 pierścienia, dojrzałe jaja wychodzą z jajowodów i kryją się w jej masie; gdy mufka dosięgnie dziewiąty pierścień, ze zbiorników nasiennych wytryskuje nasienie i wewnątrz mufki dochodzi do zapłodnienia. Mufka ześlizguje się z ciała dżdżownicy, zamyka z obu końców i staje się kokonem, wewnątrz którego są zapłodnione jaja. Rozwój jest prosty, nie ma stadium larwy.

Wieloszczety - to liczna grupa występująca w morzu. Przedstawicielami są np. nalepian, nereida. U gatunków wolno żyjących widoczny jest wyodrębniony odcinek głowowy zaopatrzony w narządy zmysłów. Ciało mają wydłużone, podzielone na segmenty zaopatrzone w parapodia, które pełnią funkcje lokomotoryczne. U wieloszczetów występuje czasami rozmnażanie bezpłciowe przez podział oraz rozmnażanie płciowe. Wówczas są organizmami rozdzielnopłciowymi, u
stojące), świdrak okrętowy, racicznica (o czarnej trójkątnej muszli), perłopław (poławiany w Oceanie Indyjskim i Spokojnym), przydacznia olbrzymia, ostryga.Głowonogi.To największe i najwyżej zorganizowane bezkręgowce. Występują w morzach o dość dużym zasoleniu. Prowadzą tryb życia aktywny, raczej w strefie przydennej. Mają zróżnicowane wymiary od kilku centymetrów do 0,5 m.Dzielą się na: ośmiornice, dziesięciornice. Ciało dziesięciornicy jest wydłużone, składa się z głowy i wora trzewiowego.Głowa silnie rozwinięta, oddzielona zwykle przewężeniem od reszty ciała. Na głowie jest otwór gębowy, otoczony wieńcem ramion (tzw. macek). Występują w liczbie 8 (u ośmiornic) lub 10 (u dziesięciornic). Ramiona powstały z przekształconej nogi. Na wewnętrznej stronie ramion znajdują się przyssawki (przylgi), niekiedy z gruczołami jadowymi. Na głowie znajdują się duże oczy.Wór trzewiowy - otoczony jest mięsistym płaszczem. Płaszcz może tworzyć fałdy po bokach ciała lub z tyłu. Płaszcz po stronie brzusznej tworzy jamę płaszcza, zamknięty jest na dwa zatrzaski. Po stronie grzbietowej zrośnięty z worem trzewiowym. Na granicy głowy i tułowia znajduje się lejek, przekształcona przednia część nogi (wykorzystywany jako środek lokomocji).Głowonogi poruszają się trzema sposobami: krocząc na ramionach, pływając za pomocą fałdów skórnych płaszcza, skacząc na zasadzie odrzutu (do jamy płaszcza dostaje się woda, zatrzaski się otwierają, woda pod dużym ciśnieniem, wyrzucona jest przez lejek, a głowonóg odrzucony jest w tył). Budowa wewnętrzna układ pokarmowy rozpoczyna jama gębowa zaopatrzona w szczęki oraz język uzbrojony w tarkę. Głowonogi są drapieżnikami. wymianę gazową umożliwiają skrzela, produkty przemian metabolicznych wydalane są przez nerki układ nerwowy charakteryzuje się dużą koncentracją, masa nerwowa skupia się w głowie, tworząc ?mózg? okryty puszką chrzęstną. Od mózgu odchodzą pnie nerwowe. Głowonogi mają rozwinięte narządy zmysłów: oczy, które są najlepiej rozwiniętym narządem, smaku, równowagi, słuchu. Głowonogi rozmnażają się płciowo. Są rozdzielnopłciowe, o wyraźnym dymorfizmie płciowym. Zapłodnienie jest wewnętrzne, rozwój prosty. układ krwionośny u głowonogów jest prawie zamknięty, krew wylewa się tylko w okolicy serca. Serce jest wieloczęściowe (2 przedsionki komora). W układzie krwionośnym występują dwa obiegi krwi: duży po całym organizmie i mały doprowadzający krew do skrzeli. Przedstawicielami głowonogów są: mątwa, kałamarnica, łodzik, żeglarek. Stawonogi stanowią bardzo liczną grupę zwierząt wodnych i lądowych - obejmującą ok. 1 mln gatunków. Ciało tych zwierząt jest dwuboczne symetryczne, zgrupowane w określone odcinki (np. głowa, tułów, odwłok lub głowotułów, odwłok). Odnóża stawonogów składają się z licznych członów połączonych stawami. Ciało okryte jest jednowarstwowym nabłonkiem produkującym chitynowy oskórek, tworzący szkielet zewnętrzny. Brak u stawonogów wora skórno-mięśniowego. Mięśnie poprzecznie prążkowane zgrupowane są w pęczki i połączone z pancerzem. Ta grupa zwierząt posiada narządy służące do wymiany gazowej (skrzela, tchawki, płucotchawki). Ich układ nerwowy ulega centralizacji, mają dobrze rozwinięte narządy zmysłów. U stawonogów, w związku z dość sztywnym pokryciem ciała, wzrost odbywa się skokowo i związany jest z mechanizmem linienia. Do stawonogów należą następujące gromady:

Skorupiaki - są zwierzętami żyjącymi w wodzie, nieliczne występują na lądzie w miejscach wilgotnych. Ciało skorupiaków jest segmentowane - podzielone na głowotułów i odwłok (pokryte chitynowym pancerzem). Jednym z przedstawicieli jest rak rzeczny, posiadający odcinek głowy oddzielony od tułowia bruzdą karkową. Rak posiada wiele odnóży zróżnicowanych pod względem budowy i funkcji. Są to: czułki, odnóża gębowe, odnóża kroczne, odnóża odwłokowe. Budowa anatomiczna raka.

Układ krwionośny u raka jest otwarty. Zbudowany jest z serca, od którego odchodzi 7 naczyń krwionośnych, sieci naczyń oraz zatok. Krew z serca wypływa naczyniami, wylewa się do zatok, skąd żyłami płynie do skrzeli, a następnie do serca.

Układ pokarmowy jest podzielony na funkcjonalne odcinki. Rozpoczyna się otworem gębowym otoczonym odnóżami gębowymi. Kolejno znajdują się: jama gębowa, przełyk, żołądek, jelito z uwypukleniem trzustko-wątrobowym i odbyt. Rak jest wszystkożerny.

Rak rzeczny Układ nerwowy typu drabinkowego tworzą zwoje nerwowe nadprzełykowe. Od zwojów ?mózgowych? odchodzą nerwy do: oczu, statocyst i zmysłu dotyku. Od każdej pary odnóży odchodzi 1 para nerwów. Następuje centralizacja układu nerwowego.

Układ wydalniczy - to przekształcone metanefrydia, tzw. gruczoły czułkowe lub zielone, leżące u nasady drugiej pary czułków. Jest to gruczoł, od którego odchodzi kanalik do pęcherzyka moczowego z ujściem u nasady drugiej pary czułków.

Układ rozmnażania - raki są organizmami rozdzielnopłciowymi. Ich gruczoły rozrodcze są parzyste i znajdują się pod sercem. Mają ujście: u samic - u nasady drugiej pary odnóży krocznych, u samców - przy czwartej parze odnóży krocznych.

Po zapłodnieniu samica składa około 200 jaj. Składa je jesienią i nosi przyczepione do odnóży odwłokowych. Na wiosnę lub początek lata rozwijają się młode. Rozwojowi raka towarzyszą linienia. Proces ten jest regulowany hormonalnie.

Przedstawicielami skorupiaków są: rozwielitki, oczliki, pąkle, stonogi, homary, kraby, przekopnice, zmieraczki plażowe. Owady.To najliczniejsza grupa zwierząt. Według ewolucjonistów, w rozwoju filogenetycznym zwierząt jako pierwsze wyszły na ląd. Są zwierzętami żyjącymi na lądzie, w glebie, rzadko w wodzie. Ciało ich podzielone jest na głowę, tułów i odwłok, okryte jest chitynowym oskórkiem. Na głowie znajdują się duże oczy złożone, czułki oraz aparat gębowy, którego budowa zależy od rodzaju pobieranego pokarmu. Pokarm o konsystencji stałej pobierany jest przez aparat gryzący, a pokarm płynny przez aparat liżący lub ssący. Aparaty gębowe owadów Na tułowiu u owadów znajdują się 3 pary odnóży krocznych. Odnóża zbudowane są z kilku części (uda, goleni, stopy zakończonej pazurkiem lub przylgą). Wygląd odnóży jest u poszczególnych gatunków zróżnicowany i zależy od pełnionych funkcji, np. grzebnych, skocznych, pływnych, chwytnych. Odnóża owadów

U owadów fruwających na 2 i 3 segmencie tułowia znajdują się 2 pary skrzydeł, które są rozpiętym na tchawkach fałdem skórnym. Wyróżniamy skrzydła: błoniaste, pokrywowe, łuseczkowate lub zredukowane w formie wyrostków, nazywanych przezmiankami (np. u muchy). Układ pokarmowy - rozpoczyna otwór z aparatem gębowym, kolejno jest obszerna gardziel z gruczołami ślinowymi, krótki przełyk, wole z enzymami trawiennymi, żołądek żujący z chitynowymi listewkami przecierającymi pokarm, jelito środkowe z uwypukleniami, jelito odbytowe, odbyt. Układ ten jest ułożony po brzusznej stronie ciała.

Układ krwionośny - jest otwarty, serce jest trzynastokomorowe, leży po grzbietowej stronie ciała. Zaopatrzone w zastawki utrudniające wsteczny ruch krwi. Krew jest najczęściej bezbarwna, roznosi pokarm, hormony, produkty przemiany materii. Leży w odwłoku nad przewodem pokarmowym. System naczyń zredukowany jest na korzyść układu oddechowego, którego końcowe rozgałęzienia tchawek oplatają nawet pojedyncze komórki dostarczając im bezpośrednio tlen.
Układ oddechowy - tworzą tchawki rozwinięte silnie u form latających. Mają postać dwu ciągnących się po bokach ciała kanałów. Powietrze z zewnątrz dostaje się przez specjalne otworki (przetchlinki) znajdujące się w odwłoku (po bokach ostatnich segmentów). Układ nerwowy - tworzą parzyste zwoje nadprzełykowe (mózg), podprzełykowe i obrączka okołoprzełykowa oraz łańcuszek brzuszny. Owady mają dobrze rozwinięte narządy zmysłów (wzroku, smaku, węchu, równowagi). Mają doskonały zmysł orientacji, potrafią zapamiętywać drogę swego przelotu.

Układ wydalniczy - to cewki Malpighiego. Cewki są wytworem jelita i skierowane są do jamy ciała jako palczaste wypustki.

Rozmnażanie i rozwój owadów - są rozdzielnopłciowymi zwierzętami, u których narządy rozrodcze są parzyste i zbudowane według schematu: samiec ma parzyste jądra, nasieniowody zakończone narządem kopulacyjnym (uchyłek odwłoka), samica 2 jajniki, 2 jajowody oraz zbiorniki nasienne. Zapłodnienie u owadów jest wewnętrzne.

Rozwój owadów jest: z przeobrażeniem niezupełnym; jajo - larwa - imago (konik polny, świerszcz, szarańczaki) z przeobrażeniem zupełnym ; jajo - larwa - poczwara - imago (mucha, motyl, pszczoła, c Do owadów zaliczamy np. rzędy: prostoskrzydłe (szarańcza wędrowna), pluskwiaki (pluskwa domowa, mszyca kapuściana), chrabąszcz) Pajęczaki - do najbardziej znanych należą pająki, nazywane ośmionożnymi drapieżnikami. Występują na lądzie (tylko pojedyncze gatunki żyją w wodzie). Ciało ich podzielone jest na głowotułów i odwłok. Pajęczaki posiadają 6 par odnóży. Dwie pierwsze są pomocne w zdobywaniu pożywienia (szczękoczułki, nogogłaszczki) oraz 4 pary służące do chodzenia, tzw. kroczne. U pająków tworzących pajęczynę na odwłoku znajdują się kądziołki przędne. Ciało pająków okrywa miękki chitynowy oskórek z włoskami. Budowa anatomiczna pająka Układ pokarmowy - rozpoczyna się otworem gębowym, tworzącym coś w rodzaju przedsionka gębowego. Układ składa się z jelita przedniego, środkowego i tylnego, dalej jest przełyk, umięśniona gardziel i żołądek ssący (nie mieszają się enzymy z pokarmem) oraz jelito środkowe, tylnie. Układ krwionośny - jest otwarty. Serce znajduje się w odwłoku po stronie grzbietowej. Odchodzi od niego 9 naczyń. Serce zbudowane jest z 4 komór, ma zastawki. Układ nerwowy - tworzy brzuszny łańcuszek nerwowy, który zlał się ze zwojami podprzełykowymi, tworząc wspólną masę nerwów. Narządami zmysłów są: oczy proste oraz liczne włoski dotykowe, zmysł równowagi. Układ oddechowy -