Anatomia i fizjologia skóry.

Skóra jest największym narządem ludzkiego ciała. Aby zachować jak najdłużej urodę i dokonywać świadomych wyborów odpowiednich kosmetyków, należy dobrze poznać jej strukturę i sposoby funkcjonowania. U dorosłej osoby jej powierzchnia stanowi około 2 m2, waży 3 kg i ma średnio 3 mm grubości. W jej budowie anatomicznej wyróżnia się trzy warstwy:
naskórek ( epidermis )
skóra właściwa ( dermis )
tkanka podskórna ( subcutis )

Naskórek stanowi bezpośrednią granicę pomiędzy organizmem a środowiskiem zewnętrznym. Zbudowany jest z pięciu warstw, ułożonych kolejno od dołu: warstwa podstawna (zwana rozrodczą), kolczysta, ziarnista, jasna i rogowa.

Warstwa podstawna jest najniżej położoną warstwą. Złożona jest z jednego szeregu ściśle przylegających do siebie walcowatych komórek, które stale się dzielą tworząc młode. Składa się z:
keratynocytów, w których rozpoczyna się proces wytwarzania keratyny
melanocytów czyli komórek barwnikowych, produkujące barwnik skóry ? melaninę
komórek Langerhansa zwanych inaczej żernymi, biorących udział w procesach immunologicznych
komórek Merkela zaliczanych do układu nerwowego.

Warstwa kolczysta jest najgrubszą warstwą naskórka, zbudowana jest z wielu rzędów komórek które nie przylegają już tak ściśle do siebie i ulegają spłaszczeniu w miarę przesuwania się ku górze. Między nimi powstaje przestrzeń, która wypełniona jest substancją mukopolisacharydowo-białkową odżywiającą te komórki. Warstwa kolczysta i podstawna tworzą tzw naskórek żywy i noszą wspólną nazwę warstwy Malpighiego.

Warstwa ziarnista zbudowana jest z kilku rzędów wrzecionowatych komórek o spłaszczonych jądrach wypełnionych ziarnami keratohialiny, produktu pośredniego w wytwarzaniu keratyny. We wnętrzu rogowaciejących komórek warstwy ziarnistej i kolczystej powstają ceramidy, które w warstwie ziarnistej wydostają się do przestrzeni międzykomórkowej tworząc lamelle (lipidowe blaszki). Te natomiast zanurzone są w NMF (naturalnym czynniku nawilżającym) tworząc cement komórkowy, który jest odpowiedzialny za prawidłowy poziom wody we wszystkich warstwach. W ten sposób zapewnia odpowiednią miękkość i elastyczność skóry.
Powyżej warstwy ziarnistej znajduje się bariera Reina, która jest cieniutką błoną nierozpuszczalną dla wody i substancji w niej rozpuszczalnych, ogranicza TEWL (transepidermalną ucieczkę wody z organizmu).

Warstwa jasna utworzona jest ze ściśle przylegających keratynocytów ? na ogół bez jąder, jest nieprzepuszczalna dla promieni UV. Znajduje się na podeszwach stóp i na wewnętrznych stronach dłoni. Ma duże znaczenie w zaburzeniach rogowacenia.

Warstwa rogowa jest najwyżej położoną warstwą naskórka, zbudowana z martwych komórek, wypełnionych keratyną, które oddzielają się od siebie ulegając złuszczeniu.
Okres przejścia keratynocytu z warstwy podstawnej do momentu złuszczenia trwa od 26 do 28 dni. Dzięki temu procesowi odbywa się ciągła odnowa skóry.
Na powierzchni warstwy rogowej znajduje się płaszcz lipidowy PTS, który jest mieszaniną łoju wydzielanego przez gruczoły łojowe oraz lipidów pochodzących z komórek naskórka. Kwaśny odczyn powierzchni skóry zabezpiecza przed uszkadzającymi czynnikami chemicznymi, bakteriami i grzybami.

Poniższy rysunek przedstawia opisaną wyżej budowę naskórka:

Skóra właściwa jest oddzielona od naskórka błoną podstawną i ściśle powiązana z tkanką podskórną. Składa się przede wszystkim z tkanki tłuszczowej i łącznej, zawiera naczynia krwionośne, zakończenia nerwowe i przydatki skóry.
Granica skórno- naskórkowa ma przebieg falisty. Rozróżnia się dwie warstwy:
warstwę brodawkową, bardziej powierzchniową, obejmującą brodawki skórne zawierające liczne drobne naczynia krwionośne i zakończenia nerwowe
warstwę siateczkową , położoną głębiej aż do tkanki podskórnej, różniącą się bardziej zbitą strukturą kolagenu.
W skórze właściwej występują trzy rodzaje włókien: kolagenowe, sprężyste i retikulinowe.
Włókna elastynowo-sprężyste ( od nich zależy elastyczność skóry ) oplatają włókna kolagenowe tworząc siateczkę kolagenowo-elastynową w skład której wchodzą dodatkowo cieniutkie włókna retikulenowe. Wszystkie wymienione elementy zanurzone są w substancji międzykomórkowej, która ma postać półpłynnego żelu w skład którego wchodzą między innymi kwas hialuronowy, białka i enzymy.

Tkanka podskórna zbudowana jest przede wszystkim z komórek tłuszczowych różnej wielkości zgrupowanych w tzw zraziki tłuszczu. Ponadto znajdują się tu naczynia krwionośne i chłonne oraz włókna nerwowe. Wielkość i kształt zrazików waha się w zależności od płci, stanu odżywiania i wieku. Pełni funkcje podporowe i chroni przed urazami mechanicznymi. Stanowi jednocześnie magazyn energetyczny organizmu. Tkanka podskórna ma różną grubość w poszczególnych okolicach ciała a w niektórych nie występuje w ogóle, np. na powiekach.

Schemat budowy skóry:

1-mięsień przywłosowy; 2-włos; 3-gruczoł łojowy; 4-gruczoł potowy ekrynowy; 5-gruczoł potowy apokrynowy;
6-splot naczyniowy powierzchowny; 7-splot naczyniowy głęboki; 8-zraziki tkanki tłuszczowej.


W otoczeniu naturalnych otworów człowieka skóra przechodzi w błony śluzowe, które swoją budową prawie nie różnią się od skóry. Zamiast naskórka mają wielowarstwowy płaski nabłonek zbudowany z dwóch warstw: podstawnej i kolczystej.

Skóra pełni wiele funkcji ochronnych, fizjologicznych i immunologicznych wobec organizmu. Do jej głównych funkcji należą:
ochrona przed wirusami, bakteriami i grzybami dzięki kwaśnemu płaszczowi lipidowemu
ochrona przed utratą płynów ustrojowych dzięki obecności cementu międzykomórkowego, bariery Reina i PTS w naskórku
ochrona przed urazami mechanicznymi, dotyczy tkanki podskórnej
ochrona przed szkodliwym działaniem promieni UV
umożliwia swobodne ruchy ciała
jest narządem zmysłu, dotyku i bólu
pełni funkcję termoregulacyjną dzięki zatrzymywaniu i oddawaniu ciepła poprzez wydzielanie potu
bierze udział w przemianie materii- wraz z potem wydalone zostają produkty uboczne
potrafi przyswoić wiele substancji odżywczych
ma zdolność pogrubiania się w miejscach narażonych na stały ucisk
bierze niewielki udział w oddychaniu
komórki Langerhansa ( zwane żernymi ), rozpoznają ciała obce, przemieszczają i degradują je lub przekazują limfocytom T, które pomagają limfocytom B w wywoływaniu reakcji obronnych poprzez wytworzenie i uwolnienie przeciwciał.

Skóra ma silnie rozwinięte unerwienie pochodzące od centralnego układu nerwowego. Wolne zakończenia nerwowe wnikają do naskórka oraz oplatają przydatki i gruczoły łojowe, potowe, mieszki włosowe i wnikają do mięśni naczyń.
Oprócz wolnych zakończeń występują również zakończenia receptorowe. Najbardziej wrażliwe są brodawki sutkowe i okolice narządów płciowych. Wszystkie rodzaje czucia są odbierane przez całą siec nerwową skóry, takie jak:ciepła, zimna, dotyku, uścisku, bólu, świądu.
Włókna czuciowe uwalniają cały szereg neuropeptydów, które odgrywają ważną rolę w przekazywaniu sygnałów w układzie nerwowym. Regulują przekazywanie bólu, wydzielanie potu, kurczliwość naczyń krwionośnych. Niektóre powodują rozszerzenie naczyń, co ma wpływ na powstawanie stanu zapalnego skóry.

Przydatki są to dodatkowe twory skóry, do których zalicza się:
gruczoły łojowe (holokrynowe)
gruczoły potowe (merokrynowe)
gruczoły zapachowe (apokrynowe)
gruczoły mleczne (merokrynowo-apokrynowe)
włosy
paznokcie

Gruczoły potowe występują na całej powierzchni ciała, znajdują się w skórze właściwej a ich przewód wyprowadzający jest skręcony w korkociąg z ujściem na powierzchni skóry. Wydzielanie merokrynowe charakteryzuje się tym, że komórka w procesie wydzielania nie ulega uszkodzeniu, w szczytowej jej części gromadzi się wydzielina, która wyprowadzana jest na zasadzie egzocytozy. Gruczoły te uczestniczą w procesie wydzielania potu celem nawilżenia naskórka i stworzenia warstwy ochronnej wraz z wydzieliną holokrynową.

Gruczoły zapachowe znajdują się w okolicy pach, brodawek sutkowych oraz narządów rodnych. Podejmują swoją funkcję dopiero w okresie dojrzewania. Część wydzielnicza umieszczona jest w tkance podskórnej a część wyprowadzająca uchodzi do mieszka włosowego i tam wylewa wydzielinę. Wydzielanie apokrynowe polega na gromadzeniu się wydzieliny w szczytowej części komórki a następnie wylewaniu się zawartości wraz z częścią błony komórkowej i cytoplazmy.

Gruczoły łojowe towarzyszą prawie zawsze mieszkom włosowym. Stanowią boczne uwypuklenie mieszków i uchodzą do nich poniżej lejka. Część wydzielnicza ma kształt pęcherzyka, który zbudowany jest z komórek, których cytoplazma gromadzi wydzielinę w postaci kropelek tłuszczu. Czynność gruczołów łojowych podlega wpływom hormonalnym a ich typowa lokalizacja to tzw litera T na twarzy czyli czoło, nos, broda a także przednia i tylna rynna potowa tułowia.

Włosy są to gładkie włókna zrogowaciałe, które powstają z komórek naskórka. Okres wzrastania włosa to 5-6 lat, długość 50-60 cm, choć mogą być nieraz dłuższe. Rozróżniamy kilka rodzajów włosów:
meszkowe
okolic płciowych
skóry okolicy głowy
brwi i rzęs
Czynnikiem sterującym wykształcenie różnych typów owłosienia jest różna wrażliwość mieszków włosowych na hormony. Włosy nie ustawiają się do powierzchni skóry prostopadle lecz skośnie i dlatego też mogą się układać w pasma. Najcieńsze włosy to meszek, najgrubsze brody.
Każdy włos zbudowany jest w podobny sposób i można go podzielić na kilka odcinków:
łodygę
korzeń włosa
cebulkę
brodawkę włosową
Natomiast w przekroju poprzecznym składa się z:
rdzenia- występuje w grubszych włosach, jest ich stałym składnikiem
kory
powłoczki włosa
tkanek otaczających włos

W każdym mieszku włosowym następują po sobie w rytmicznej kolejności trzy fazy: wzrostu i pełnej czynności, inwolucji i spoczynku.
W każdej z tych faz mieszek podlega zmianom. Fazę wzrostu określa się jako anagen -trwa od 2-6 lat a w niej znajduje się 85% wszystkich włosów, fazę inwolucji (przejściowa) jako katagen -to ok 1% włosów i trwa do 2 tygodni, fazę spoczynkową jako telogen -trwa od 2-4 miesięcy, włos obluzowuje się w mieszku włosowym a na koniec fazy zostaje wypchnięty przez nowy włos i wypada.

Paznokcie podobnie jak włosy stanowią przydatek naskórka. W skład jednostki paznokciowej wchodzą: macierz, blaszka i łoże paznokcia oraz zrośnięta z nim tkanka okołopaznokciowa . Paznokieć jest zrogowaciałą giętką, przeźroczystą, lekko wypukłą płytką, która
powstaje z macierzy położonej pod końcową, podskórną częścią paznokcia zwaną korzeniem paznokcia. Część macierzy widoczna jest pod płytką jako obłoczek. Macierz przechodzi w znacznie cieńsze łożysko które jest zespolone z leżącą na nim płytką paznokcia. Wokół płytki leży obrąbek naskórkowy zwany wałem paznokciowym. Macierz pokryta jest dodatkowo tzw skórką.

Szybkość wzrostu paznokcia wynosi ok 0,1 mm/dzień, przy czym paznokcie u rąk rosną szybciej niż paznokcie u stóp. Całkowity odrost paznokci następuje w ciągu 3-4 miesięcy.
Twardość paznokcia zależy od dachówkowatego ułożenia zrogowaciałych komórek, których głównym składnikiem jest keratyna. Pełnią wiele funkcji, które ułatwiają życie codzienne. Można do nich zaliczyć ochronę opuszek palców oraz przed urazami, zwiększenie zdolności manipulowania drobnymi przedmiotami i ułatwienie chwytania, umożliwienie bardziej precyzyjnych ruchów palców oraz zwiększenie wrażliwości dotykowej.
Jedną z bardziej wartościowych cech paznokcia jest to, że może służyć jako element diagnostyczny chorób układowych i skóry.



Bibliografia:
?KOSMETOLOGIA? - Barbara Jaroszewska , wydawnictwo ATENA
?KOSMETYKA STOSOWANA? - Joanna Dylewska-Grzelakowska WSiP
inne źródła