Starożytność -notatki

MEZOPOTAMIA
Obszar nad Eufratem i Tygrysem
Sumerom zawdzięczamy wynalazek pisma, podstawy astronomii, matematyki i geometrii
Na terenie Mezopotamii rozwinęły się: Mitanni, Babilonia, Asyria
Kodeks Hammurabiego
Pszenica, jęczmień, proso, len, palmy daktylowe, rośliny oleiste i warzywa
Największe miasta: Karkemiusz, Babilon, Nippur, Uruk, Ur, Larsa, Eridu, Aszur i Niniwa
ziggurat – wielopiętrowe świątynie w kształcie ściętej piramidy schodkowej- miejsce obserwacji astronomicznych, magazyn żywności i budynek sądu
Teokracja – ustrój, w którym najwyższą władzę sprawuje warstwa kapłanów
XXIV w. p.n.e. – powstanie państwa Sargona Wielkiego z Akadu
Amortyci – semiccy osadnicy
Hammurabi – zjednoczył państewka, stolica – Babilon
Nabuchodonozor – zapoczątkował niewolę babilońską Żydów, odbudował zniszczony Babilon, zaopatrzył miasto w mury i piękne budowle
II tys. p.n.e. - Huryci i Indoeuropejczycy pojawili się w Mezopotamii
Państwo Asyryjskie – wokół miasta Aszur. W czasie Starego Państwa podbite przez Hammurabiego i podporządkowane Babilonii. W okresie Średniego Państwa Asyria umacniała się. Podbili Litanię, zdobyli Babilonię i Fenicję. Kres ich sukcesom położyły najazdy semickich Aramejczyków (Cheldajczyków)
W czasie Nowego Państwa podbili Babilon, Syrię, Izrael i Egipt, tzn obszary tych państw i ich polityka była oparta na terrorze i przesiedlaniu podbitych ludów.
Asurbanipal – trudne nazwisko króla Asyrii, który zasłynął z założenia ogromnej biblioteki w Niniwie, za jego panowania przypada największy rozrost terytorialny państwa.
612r p.n.e. - zniszczenie Niniwy
Piktogramy – obrazki
Pismo ideograficzne – pismo pojęciowe
Epos o Gilgameszu – epos o władcy miasta Uruk
Systemy miar i wag, równania kwadratowe, pierwiastki kwadratowe i sześcienne, kalendarz oparty na cyklu księżycowym, zegar słoneczny, wynaleźli brąz, rozpoczęli produkcję żelaza, udoskonalono narzędzia rolnicze, zaczęli wykorzystywać koło.

EGIPT
30 dynastii
Chronologia została opracowana przez kapłana Manetona, żyjącego ok. 280 r. p.n.e.
Ag, Au, Cu
Monarchia patriarchalna – forma rządów, w której król zarządza państwem jak swoją ojcowizną, a urzędy obsadza członkami swojej rodziny
Za Ramzesa II zawarto pokój pomiędzy Egiptem a Hetytami
Pismo hieratyczne – kapłańskie, uproszczenie hieroglifów, stosowane na papirusach
Pismo demotyczne – ludowe
Kamień z Rosetty
Bajka, opowiadanie historyczne, pieśń miłosna i biesiadna
Zegar wodny, kalendarz słoneczny

INDIE I CHINY
Ok. 1500 r. p.n.e. ludy kultury Indusu zostały podbite przez indoeuropejskich Ariów
W Indiach społeczeństwo było podzielone na 4 kasty
Syn Niebios – cesarz państwa starochińskiego
Pszenica, jęczmień, bawełna, bydło
Dynastia Szang – 1. dynastia
Ryż, zboża i warzywa
Wykorzystali ropę naftową i gaz ziemny jako paliwo
Produkcja porcelany z glinki kaolinowej i skalenia
Papier, druk, pieniądze papierowe, karty do gry, laki, jedwab
Gazy trujące, proch strzelniczy
Liczby arabskie, gra w szachy - Indie
Żelazny pług

W Indiach system 4 warn, dzielących się na kasty
Kapłani, wojownicy – uprzywilejowane warny
Chłopi, rzemieślnicy – warna pośrednia
Ludność podbita – niższa warna
Niewolnicy – najniższa
„niedotykalni” - usunięci z kasty lub zajmowali się np. zmarłymi lub zabijaniem zwierząt
Kasta – ściśle zamknięta grupa społeczna, której odrębność, wynikająca z przepisów religijnych czy prawnych, jest zwykle usankcjonowana zwyczajowo

312 r. p.n.e. – zjednoczenie Indii pod władzą dynastii Maurów
Szy Huang-Ti – za jego panowania przypada rozkwit państwa starochińskiego, zjednoczył rozbite na dzielnice ziemie, tworząc scentralizowaną monarchię, dokonał wielu reform, ujednolicił pismo, miary i wagi, zniósł dziedziczność urzędów, zlecił rozpoczęcie budowy Wielkiego Muru. Pierwszy cesarz Chin. Jego grobowiec jest wyposażony w wykonaną z terakoty 7-tysięczną armię w kompletnym uzbrojeniu.
Wezy – zbiory tekstów religijnych, stanowiące podstawę najstarszej znanej religii Indii – wedyzmu. Najstarsze zabytki religijnej literatury indoeuropejskiej.
Animizm – zwierzaki, zjawiska przyrody i rzeczy mają duszę
Metempsychoza – reinkarnacja
Braminizm – Brahma, od którego zaczynało się wszelkie życie. Do niego podążała każda dusza.
Hinduizm – jeden odłam uznał Wisznu, drugi Śiwę za Boga
Wisznu – trwanie i porządek świata
Śiwa – zagłada świata
Kryszna – bóg natury, niosący radość
Brahma – opiekun kapłanów, wcielenia prawa, pośrednik między ludźmi a bogami
Nirwana – stan całkowitego spokoju, uwalnia duszę od bezustannego wcielania się w różne byty
Konfucjusz – filozof chiński, wg którego każdy musi wypełniać swoje obowiązki(czteroksiąg, pięcioksiąg)
Lao-Cy – twórca taoizmu, wg którego człowiek nie może sam dojść do doskonałości

IZRAEL
Amoryci, semiccy Kananejczycy, Filistyni i Fenicjanie
XI w p.n.e. – zjednoczenie 12 plemion Izraelitów
Państwo Amuru – w północnej Palestynie, miasto Hebron
Miasta Sydon, Tyr, Byblos
Faktoria – pkt handlowy
Kartagina – jedna z największych faktorii fenickich
Fenicjanie wynaleźli spółgłoskowe pismo alfabetyczne
Kanaan – Palestyna
Saul – pierwszy król Hebrajczyków
Dawid – syn Jessego (Izaja) zdobył Jerozolimę , rozszerzył granice państwa
Salomon – syn Dawida, utrzymywał dobre stosunki s sąsiadami, państwo podzielone na 12 okręgów, z których każdy kolejno przez miesiąc musiał dostarczać daniny na dwór. Rozbudowano kopalnie, ufortyfikowano największe miasta.
960 r. p.n.e. – wzniesienie Świątyni Jerozolimskiej (Muru Herodiańskiego) na wzgórzu Moria. Dla Żydów jest to miejsce ofiary Abrahama. Miejsce przechowywania Arki Przymierza.
Ściana Płaczu – pozostałość po świątyni Salomona.
Meczet Omara – Kopuła na Skale
Juda – na południu Palestyny
Izrael – na północy
721 r. p.n.e. – zdobycie Izraela
597 r. p.n.e. – podbicie Judy przez Nabuchodonozora
Stary Testament – między XI a II w. p.n.e., 24 księgi
Tora – Pięcioksiąg
Prorocy
Hagiografy – Księga Psalmów
Talmud – księga zawierająca prawa i przepisy religijne Żydów
Menora – świecznik
Pascha – podczas pierwszej wiosennej pełni Księżyca.
Święto Szałasów – koniec roku
Jom Kippur – Święto Pojednania
Szabat – niedziela

SZTUKA
Świątynie w Luksorze, Karnaku, Tebach i Abu Simbel (Ramzes II)
Sumerowie jako pierwsi wznosili pomniki upamiętniające ważne wydarzenia polityczne
Zegary słoneczne – gnomony
Piramidy w Gizie: Cheopsa, Chefrena i Mykerinosa
Pagody – wysokie wieże przy świątyniach buddyjskich
Świątynia Pagan w Birmie – poświęcona Anandzie.
Sanktuaria w Angor Wat w Kambodży i zespół świątyń słynny z rzeźb o tematyce erotycznej (zwany starożytną Kamasutrą) w Khadżuro w Indiach
Pałac Sargona w Niniwie
Synagoga – świątynia żydowska jak np. na krakowskim Kazimierzu
Mahabharata, Ramajany i Kamasutra – eposy hinduskie
W Babilonii istniała sakralna prostytucja w świątyni Isztar
Hebrajczycy wierzyli, że zmarli kontynuują życie w podziemnym Szeolu, Sumerowie sądzili, że spotkają po śmierci duchy i demony