Miejsce człowieka w przyrodzie.

Współczesna biologia a szczególnie filogeneza pozwala dostrzec ścisły związek człowieka z przyrodą. Zarówno człowiek jak i przyroda stanowią rzeczywistości autonomiczne, ale wzajemnie wielorako powiązane. Współzależność ta przejawia się w tym, że przyroda kształtuje człowieka, on zaś może ją modelować według swoich idei i planów. Relację między człowiekiem a przyrodą należy ujmować dynamicznie i w różnych możliwych aspektach, ukazując w całokształcie środowiska zarówno funkcje konkretnych rzeczy, jak i całych ekosystemów. Jednocześnie we wszelkich próbach określenia miejsca człowieka w ekosystemach należy unikać rozwiązań skrajnych, które wyrażają się bądź w przekonaniu, że człowiek jest panem przyrody, bądź w opinii, iż jest tylko jedną z wielu jej części. Problem aktywności człowieka w środowisku naturalnym jest obecnie szczgólnie ważny dla losów przyrody i ludzkości. Zwierzę tworzy ze środowiskiem naturalną jedność. Stosunek człowieka jest zawsze tylko pośredni i kształtuje się tylko jako komunikacja. Człowiek nie posiada instynktów takich jak zwierzęta, więc nie może liczyć na to, że środowisko umożliwi mu przeżycie i okaże się przyjazne. Musi on najpierw świadomie tworzyć swoje środowisko a potem przekształcać w miarę swych potrzeb. Taka uprawa świata warunkuje nawiązanie dialogu z naturą. Ewolucjonizm mocno osadza człowieka w przyrodzie, ale nie tłumaczy jego transcendencji. Zmienność naszego gatunku wciąż trwa. Przemawia za tym szybki wzrost rozwoju kulturowego zaś powolniejszy już biologicznego. Człowiek jest mocno związany z naturą, tkwi w nim poniekąd zwierzę, ale nie ma on natury drapieżnej. Człowiek jest łagodnym wszystkożercą, który nie ma naturalnej broni służącej do zabijania. Nadmierne podkreślenie związków człowieka z przyrodą i mocne osadzanie go w niej może prowadzić do redukcjonizmu biologicznego, według którego osoba ludzka w całej swej substancji należy do biosfery i posiada w niej ostateczne korzenie. Człowiek jest istotą poddaną dyktatowi środowiska zewnętrznego, która funkcjonuje na zasadzie bodziec-reakcja. Biorąc przy tym pod uwagę jego popędy, to że jest wytworem swej kultury, pracy, społeczności i to czyni go wolnym. Te prądy redukcjonizmu biologicznego mogą być źródłem postaw antyekologicznych. W wielu źródłach są wzmianki o wyższości człowieka nad przyrodą. Od czasów nowożytnych następują jednak próby odantropomorfizowania świata. Począwszy od przewrotu kopernikańskiego pomniejszana jest wielokość człowieka. Nowoczesne badanie biologiczne potwierdzają wyjątkowość człowieka na tle innych istot żywych, biorąc pod uwagę jego struktury zachowania, rozwój rozumu, zdolność pojęciowego myślenia i mowy. Abstrakcyjne myślenie, pamięć, rozeznanie, uczenie się, zachowanie z ciekawości, naśladowanie, przekazywanie wiedzy z pokolenia na pokolenie jest podobne jak u innych istot żywych.


2. Jakimi przesłankami winna kierować się ludzkość w celu powstrzymania procesu degradacji środowiska?

1. Los człowieka i natury jest nierozdzielnie ze sobą związany.
2. Człowiek jest odpowiedzialny za przyrodę.
3. Człowiek winien szanować środowisko tak jak szanuje własne życie.
4. Na człowieku spoczywa moralny obowiązek zarządzanie z mądrością i odpowiedzialnością zasobami naturalnymi (biotycznymi i abiotycznymi).
5. Odpowiedzialność za przyrodę spoczywa na ludzkości jako całości, gdyż jedynie w ten sposób można cofnąć proces degradacji, sprawiedliwie rozkładając koszty w duchu solidarności.
6. Odpowiedzialność wymaga respektowania odpowiedniej skali wartości i ontologii (ogólnej teorii bytu) bytu ludzkiego, która zakłada alians człowieka z naturą uniwersalną. Dla wierzących odniesieniem jest Bóg, dla niewierzących dobro wspólne.

3. Jakie postulaty musi spełnić człowiek w celu powstrzymania procesu degradacji środowiska?

1. Opracowanie strategii rozwoju całościowego, z uwzględnieniem sytuacji danego środowiska.
2. Uwzględnienie w strategii specyfiki danego kraju.
3. Nawiązanie współpracy między krajami uprzemysłowionymi a rozwijającymi się (udostępnianie technologii i udzielanie pomocy finansowej).
4. Wykorzystanie środków nauki i techniki w ustanowieniu interakcji między człowiekiem i przyrodą.
5. Wyzyskanie mechanizmów rozwoju narodów (informacja, formacja i nauczanie) w duchu odpowiedzialności kolektywnej i indywidualnej.
6. Rozpoczęcie właściwego procesu dydaktycznego od najmłodszych lat.
7. Kierowanie się regułami etycznymi w zagospodarowaniu i urbanizacji.
8. Wymaganie od władz politycznych odpowiedzialności za zasoby ludzkie i przemysłowe.
9. Zwiększenie bezpieczeństwa ekologicznego w wymiarze międzynarodowym.