Życie, twóczość i działalność Heleny Radlińskiej

„ŻYCIE, TWÓCZOŚĆ I DZIAŁALNOŚĆ HELENY RADLIŃSKIEJ”


Profesor Helena Radlińska, z domu Rajchman, urodziła się w Warszawie w 1879r. w rodzinie inteligenckiej. Była żoną Zygmunta Radlińkiego, lekarza i działacza PPS.
Życie Radlińskiej było niezwykle bogate i wielowymiarowe, realizowała wiele pasji. Jedną z tych pasji była praca społeczna, oświatowa, polityczna, którą realizowała pzez całe swoje życie. W wieku osiemnastu lat rozpoczęła prace jako nauczycielka prywatna, następnie jako nauczycielka języka polskiego i historii w szkołach i tajnych ursach uczniowskich oraz jako pielęgniarka w instytutach i stowarzyszeniach społecznych (np. Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności, Instytutu Higieny Dziecięcej Fundacji Leona Lenvala). Jej ziałalność społeczno-oświatowa była ściśle związana z działalnością polityczna i narodowowyzwoleńczą. Była działaczką i współorganizatrorką wielu stowarzyszeń społecznych (Towarzystwo Uniwersytetu Ludowego im Adama Mickiewicza, Zwiazek Pomocy dlawięźniów politycznych, Towarzystwo Polskiego Instytutu Pedagogicznego, Twarzystwo Przyjaciół Dzieci). Powołała Centralne Biuro Szkolne (1915r.). Wykładała bibliotekarstwo i historie na wydziale społecznym Wyższych Kursów Dla Kobiet im A.Branieckiego oraz była współzłożycielką Instytutu Oświaty i Kultury im S.Staszica. Aktywnie działała róniez na wsi. Brała udział w pracach Związku Polskiego Nauczycieltwa Ludowego, racowała w kółkach rolniczych, gdzie pełniła funkcję kierownika Działu Oświaty Centralnego Zwiazku Kółek Rolniczych w Warszawie. Zajmowała się tu kształceniem i dksztłcaniem instruktorów tych kółek. Radlińska była jednym z przywódców walki o szkołę polską, o niepodległość oraz o kształtowanie państwowości polskiej. W latach 1913-1918 pełniła wiele funkcji w strukturach organizacyjnych obozu niepodległościowego, aktywnie uczestniczyła w pracach PSL „Wyzwolenie”. Ukończyła studia z zakresu hisorii średniowiecznej na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie w 1911r. W czasie tych studiów ukształtował się jej warsztat badawczy. W 1925r. rozpoczna etap pracy badawczej i działalności naukowej i dydaktycznej w Wolnej Wszechnicy Polskiej w Warszawie, podejmując najpierw obowiazki lektora oświaty pozaszkolnej. W 1925r., w WWP uzyskuje habilitację w zakresie historii pracy społecznej. Rozprawa nosi tytuł: „Staszic jako działacz społeczny”. Otrzymuje stanowisko docenta,a w 1927r. zostaje profesorem nadzwyczajnym w zakresie historii i organizacji oświaty pozaszkolnej na wydziale pedagogicznym w WWP w Warszawie. W 1937r. uzyskuje nominacje na profesora zwyczajnego w zakresie pedagogiki społecznej. Do jej największch osiagnięć należy zorganizowanie w WWP w 1925r. pierwszej w Polsce instytucji kształcenia pracowników społecznych na poziomie wyzszym- Studium Pracy Społeczno-Oświatowej WWP w Warszawie. Kierowała nia do 1944r. Placówka wywarła silny wpływ na pojmowanie pracy społecznej w polsce oraz na kształcenie do pracy socjalnej. Helena Radlinska działała w miedzynarodowym ruchu naukowym. Brała czynny udział w licznych konferencjach naukowych. Uczestniczyła w: III Miedzynarodowym Kongresie Wychowania Moralnego w Genewie(1922), w III Międzynarodowym Zjeździe Nowego Wychowania w Montreux(1924), Międzynarodowej Konferencji Pracowników Społecznych w Paryżu(1928), III Kongresie Wszechświatowej Federacji Stowarzyszeń Pedagogicznych w Genewie(1929). Warto podkreślić, iż Helena radlińska była jedną z pięciu członków założycieli Międzynarodowego Komitetu Szkół Pracy Socjalnej, który powstał w Berlinie w 1929r. Dzisiaj nosi nazwę International Association of schools of social work. Obecność Radlińskiej w międzynarodowym ruchu naukowym I społecznym wywarła wielki wpływ na działalność społeczną pojmowaną w Polsce i Europie. Radlińska była członkiem wielu ważnch instytucji międzynrodowych np. Komitetu Wykonawczego Międzynarodowego Kongresu Wychowania Moralnego z siedzibą w Londynie, Rady Międzynarodowej Biura Wychowania w Genewie, Komisji Miedzynarodowej Pomocy Szkolnych w Brukseli, Komitetu Organizacyjnego Konferencji i Służb Społecznych w Paryżu. Była również współpracownikiem Międzynarodowego Komitetu badań nad analfabetyzmem.
Życie i działalność Radlińskiej było ścisle związane z wydarzeniami historycznymi, miały one wpływ na to, co robiła: brak państwowości, odzyskanie niepodległości, nadzieja na mozliwość tworzenia i przekształcania społeczności w imię ideału, II wojna światowa i ochrona idei i wartosci poprzez kierowanie i udział w konspiracji i tajnym nauczaniu, następnie organizacja i kierowanie ierwszą w polsce Katedrą Pedagogiki Społecznej w Uniwersytecie Łódzkim(1945-1950). W 1950r. placówka ta została zlikwidowana, więc Radlińska musiała zakończyć karierę akademicką, Helena R. kierowała się hasłem: „TRUDNOŚCI SA PO TO, AB JE POKONYWAĆ”, czego przykladem może byc samo życie Radlinskiej. Nie dzieliła ona ludzi na dobrych lub złych, lecz na silnych i słabych. Silni mieli udzielać pomocy słabym, dla słabszych poszukiwała dróg wzmocnienia. Podstawę jej przesłanek wychowawczych stanowił szcunek do godności drugiego człowieka.
Dorobek Badawczy radlińskiej jest obfity i różnokierunkowy. Podejmowała zagadnienia w zakresie: pedagogiki społecznej, kształcenia pracowników społecznych, edukacji dorosłych, oswiaty, kultury na wsi polskiej, bibliotekarstwa, czytelnictwa, wybranych kwesti społecznych, społecznych przyczyń powodzeń i niepowodzeń szkolnych. Były to badania zespołowe, niejednokrotnie przeprowadzane we współpracy ze swoimi studentami. Często stosowano procedurę badanie-działanie (recherche-action).
Radlińska jest autorką 79 książek i ponad 500 rzpraw i artykułów, które są odbiciem jej stosunków do bieżących spraw wychowania. Jest autorka szeregu prac dotyczacych historii pracy społecznej i samokształcenia. Nalezy tu wymienic takie prace jak: „Książka wśród ludzi”, „Szkice z pedagogiki społecznej”, „Oswiata dorosłych”, „Stosunek wychowawcy do środowisk społecznego”, „Społeczne przyczyny powodzeń i niepoodzeń szkolnych”. Działalnosć naukowa Radlińskiej przypadała na okres szybkiego i bardzo burzliwego rozwoju nauk pedagogicnych. Stworzyła własne, oryginalne ujęcie procesów wychowawczych, jako procesów integralnych obejmujących całe zycie człowieka, uwarunkowanych wpływem czynników kulturalnych i bytowych. Helena R. jest twórczynią polskiej szkoły pedagogiki społecznej, oryginalnej i prężnej koncepcji naukowej, która odegrała znaczacą rolę w mysli i praktyce pedgogicznej II Rzeczypospolitej.
Radlińska głosiła ideę wychowania za pomoca, którego pragnęła budować „lepszą przyszłość”. Pierwszym krokiem na drodze do osianiecia niezbednych przeobrazeń miało być kształtowanie czynnych i twórczych postaw. Postawy tego rodzaju powinno cechowac głębokie umiłowanie ojczyzny, wrazliwoć na krzywdy społeczne, niezłomnne dążenie do zmiany istniejacych warunków oraz gotowość do samodoskonalenia się jednostki. Oznacza to,ze pedagogika w ujęciu Radlińskiej jest zaangazowana w proces przebudowy społecznej i wykracza poz obszar tradycyjnych stosunków wychowawczych typu nauczyciel-uczeń.
Sergiusz Hassen określił stanowisko Radlińskiej terminem „PEDAGOGIKA PRZEŻYWANA”, czyli taka, która angażuje całą osobowość, obejmuje umysł, uczucia, działania – są to poglądy w stanie ciągłego powstawania, odrzucające sztywną konstrukcję teorii. Poglady Radlińskiej na wychowanie utożsamiają ją z kręgiem pedagogów czynu, przeciwstawiającym się wszystkiemu, co krępuje swobodny rozwój człowieka. Pedagogika społeczna może być przykładem umiejętnego łączenia tego, co rzeczywiste z tym, co wyobrażone i tego, co projektowane. Helena Radlińska budując podstawy polskiej pedagogiki społecznej, koncentrowała się na analizie warunków życia jednostki w celu wzmocnienia możliwości pełnego jej rozwoju. Analiza relacjijednostki i jej świata społecznego pozwala ukazać zróznicowania zachodzacych procesów (często konfliktowych, które nie tylko wpływają na jakość egzystencji człowieka, oraz na dokonywane wybory).Pomóc w nich może umiejetnie prowadzona praca społeczna (czyli pomoc w rozwoju). Koncepcja pracy społecznej sformułowana przez Radlinską umozliwia orientowanie działania społecznego na tworzeie wspólnoty. Jej struktura jest wielowymiarowa, oznacza cel działania (dla społeczności) i sposób osiągniecia celu (siłami społecznymi). Czyli praca społeczna oznacza w tej koncepcji działalnośc systematyczną, umozliwiajaca w sposób umiejetny działanie nie tylko dla społeczności,ale i poprzez społecznośc. Tak pojmowana praca społeczna odnajduje odniesienie ideologiczne w kategoriach takch jak: solidarność, naród, wspólnota, interes publiczny. Celem pracy społecznej jest: profilaktyka i zapobieganie zagrozeniom rozwoju jednostki i społeczeństwa. Praca społeczna jest wsparciem w pokonywaniu trudnosci, poprzez odnajdywanie sił społecznych.


W 1925 roku Radlińska założyła pierwszą szkołę pracy socjalnej przy WWP w Warszawie. Została nazwana Studium Pracy Społeczno-Oświatowej. Wyznaczyło to początek pracy socjalnej jako profesji w Polsce. Radlińska i jej szkoła stały się znane w skali międzynarodowej. Radlińska została członkinią komitetu, który zorganizował pierwszą Międzynarodową Konferencję Pracowników Socjalnych w Paryżu w 1928 roku. Radlińska utrzymywała stosunki z wieloma czołowymi postaciami pracy socjalnej w Europie (np. Alice Salman – twórczynią pracy socjalnej w Niemczech) rozwinęła bliższą roboczą relację z Mary Hurllburt – pracownicą socjalna z USA. Była dobrze poinformowana na temat pracy socjalnej w tym kraju i zainteresowana reformatorskimi działaniami Jane Addams. Ze względu na wybuch II wojny światowej Radlińska musiała zejść do podziemia wraz ze Studium Pracy Społeczno –Oświatowej. Została poważnie ranna w niemieckiej inwazji na Polskę i powodu żydowskiego pochodzenia zmuszona była ukryć się w klasztorze. Kontynuowała jednak nauczanie, badanie i publikowanie. Pozostała na czele Studium do 1944 roku. Polska po zakończeniu wojny popadła w uzależnienie od Rosji. Praca socjalna w tym czasie została uznana za niepotrzebna pozostałość kapitalizmu, gdyż uważano, że nowy ustrój społeczny rozwiąże wszystkie problemy społeczne.

Model pracy społecznej według Radlińskiej

Radlińska spostrzegała prace socjalną jako działalność zaangażowaną w każdy aspekt życia społecznego z nastawieniem na usuwanie zagrożeń, które utrudniają rozwój jednostki i społeczeństwa. Praca socjalna „powalana do rozbudzania i organizowania sił ludzkich” powinna działać w: legislacji, polityce, oświacie, opiece zdrowotnej, przemyśle i rolnictwie. Radlińska zaznaczała, że istotne jest dla polskiej pracy socjalnej , aby nie zmierzała w stronę socjalizacji, jak to się stało w innych krajach. Podkreślała również, ze praca socjalna rożni się od tradycyjnych form chrześcijańskiej filantropii, działa się bowiem w imię solidarności i interesu ogólnego. Zachęcała, aby pracownicy socjalni nie skupiali się na cierpieniu i poświęceniu w rozumieniu religijnym, ale zachęcała do kładzenia nacisku na wyzwolenie mas i ich silne strony. Opowiadała się za stosowaniem naukowych metod w praktyce pracy socjalnej. Metody były ukierunkowane na prewencje problemów społecznych oraz ich ameriolacje. Np. pomaganie dziecku wymagało, pomaganie matce dziecka przez jej edukowanie, zapewnienie dobrej opieki medycznej w bezpiecznym środowisku. Model pracy socjalnej Radlińskiej był mocno zakorzeniony w wierze w ludzkie silne strony, w ludzki potencjał. Uważała, że ludzi opresjonowanych należy przekonywać, iż mają oni swoje silne strony i coś do zaoferowania innym. Praca socjalna miała odpowiadać za tworzenie środowiska, które by inspirowało ludzi do znajdowania własnych sposobów wypełnienia swego potencjału. Jej celem było „odkrywanie, budzenie i organizowanie utajonych mocy, następnie doradzenie jak mają wykorzystać te moce do pracy na rzecz poprawy życia własnego i wszystkich członków społeczeństwa. W polskiej populacji istniała potrzeba edukacji na wszystkich etapach życia, gdyż bez wykształcenia ludzie nie będą mieli samoświadomości potrzebnej do poprawy życia. Ludzie potrzebowali również umiejętności technicznych, dlatego Radlińska uważała, że pracownicy socjalni winni być instruktorami uczącymi umiejętności we wszystkich kręgach społeczeństwa. Raz była to nauka formalna i wymagała organizowania kursu w szkołach, ośrodkach opiekuńczych, ośrodkach pomocy społecznej z drugiej strony było to uczenie przez dawanie przykładu. W modelu tym pracownicy socjalni podejmowali role facylitatora i animatora społeczności lokalnej. Radlińska podkreślała, że jednostki powinny być skupione razem w grupy, aby w pełni wykorzystać swoja zbiorowa ludzka moc. Pracownik socjalny ułatwia to przez organizowanie grup zespołów, które pracowały na rzecz poprawy warunków dla każdego. Jako ostateczny cel pracy socjalnej widziała reformy społeczne na poziomie państwa. Radlińska przedstawiała pracownika socjalnego jako przewodnika, którego celem było inspirowanie ludzi dodawanie im otuchy, pomoc w zrozumieniu, że trudności mogą ich wzmocnić. Pracownik socjalny nie przoduje w grupie, lecz idzie w gromadzie, mierzy swa wartość tym, co może wydobyć z grupy. Radlińska widziała potrzebę kształcenia do zawodu pracownika socjalnego. Uważała, iż dobre chęci nie wystarczą. Tak jak w innych krajach, kształcenie do pracy socjalnej zaczęło się w Polsce od rozwijania krótkich kursów, które pomogą pracownikom socjalnym poznać się wzajemnie i uświadomić potrzebę bardziej formalnego kształcenia. Studium Pracy Społeczno-Oswiatowej miało zaspokoić tę potrzebę, oferowało najwyższy dostępny w kraju poziom kształcenia. Radlińska uważała, że studenci potrzebują ugruntowania w naukach humanistycznych i przyrodniczych nim zaczną się koncentrować na pracy socjalnej. Wykładowcami Studium byli profesorowie z innych dyscyplin uniwersyteckich oraz uznani politycy. Wiele stowarzyszeń zawodowych oraz placówek opieki społecznej nawiązało partnerskie kontakty ze Studium i oferowało miejsca praktyki dla studentów. Studium kładło nacisk na kształcenie w zakresie metod edukacyjnych. Studenci wstępujący do Studium musieli mieć za sobą, co najmniej jeden rok doświadczeń praktycznych. Radlińska dobierała swoich studentów w oparciu o ich osobowe cechy: życzliwość, opiekuńczość i motywacja do pomocy społeczeństwu. Mogli dobierać dowolne przedmioty na uniwersytecie według ich zainteresowań. Studium było znane ze swoich znakomitych akademickich standardów i zasad demokratycznych. Panowała atmosfera tolerancji, szacunku i zrozumienia. Radlińska była szanowana przez swoich studentów i czule zwana przez z nich „Babcią”. Styl uczenia był interaktywny i nastawiony na usamodzielnienie studentów. Nie stosowała wykładania, prowadziła rozmowę na dany temat i wciągała ich w proces krytycznego myślenia o problemie. Każdy uczestniczył w zajęciach i był pobudzany do dzielenia się przemyśleniami i doświadczeniami.

Radlińska przykładała wielką wartość do znaczenia badań dla profesji pracy socjalnej. Jak mówiła: „naukowe badania powinny wykorzystywać swoje odkrycia do pomnożenia ludzkiego szczęścia”. Zachęcała studentów do uczestniczenia w badaniach we własnych środowiskach praktyki a szereg jej technik badawczych jest podobnych do współczesnych metod w działaniu. Studium Pracy Społeczno- Oświatowej stało się ośrodkiem badań społecznych a Radlińska i jej studenci wnieśli swoim wysiłkiem badawczym znaczący wkład do nauki w owym czasie.

Model pracy socjalnej Radlińskiej został rozwinięty w warunkach głębokiego niedorozwoju społecznego. Wielka prostota i mądrość jej modelu może być wykorzystana dziś w praktyce pracy socjalnej z podobnymi populacjami i moc w rozszerzeniu aktualnych konceptualizacji praktyki wśród nich. Model Radlińskiej w centrum praktyki lokuje empowerment są w nim doceniane: potencjał każdej i wszystkich istot ludzkich jest ukierunkowany na wzmocnienie każdej osoby w osiągnięciu jej potencjału. Model ten oparty na wierze w ludzkie silne strony i przypomina pracownikom socjalnym o doniosłym znaczeniu tej wiary. Praca socjalna powinna postrzegać sama siebie jako zdolną do pracy z każdym elementem systemu społecznego w celu wspierania rozwoju istot ludzkich i społeczeństwa. Pracownicy socjalni powinni tworzyć bardziej zintegrowane i wszechstronne systemy opieki. Poglądy Radlińskiej na kształcenie i badania pozostają ważne dla współczesnej pracy socjalnej.

W Polsce i w społeczeństwie europejskiej odnowiło się zainteresowanie dziełem Radlińskiej. Jej model współbrzmi z tematami empowerment i od nowa łączy pracę socjalną we wszystkich krajach z misją pracy socjalnej. Radlińska postrzega pracownika socjalnego jako działającego na rzecz wzmocnienia członków społeczności w wypełnieniu swych potencjałów. Wymaga to wypełniania wielu ról edukatora, facyliatora grupy, animatora społeczności. Pracownik socjalny występuje jako przywódca, który idzie w gromadzie, inspiruje grupę i jednostkę do urzeczywistnienia ich silnych stron.

Poglądy Radlińskiej na praktykę pracy socjalnej kształtowanie i badanie pozostają aktualne dzisiaj. Mogą przypominać pracownikowi socjalnemu o jej własnym potencjale w dziele doskonalenia społeczeństwa.