Zagadnienia - gramatyka

5. ZDROBNIENIA I ZGRUBIENIA
Zdrobnieniami okreslamy z wyrazy nacehcowane emocjonalnie, budzące w odbiorcy pozytywne skoarzenia np. kotek, kiciuś, koteczek
Zgrubienie to wyrazy z reguły nacehcowane emocjonalnie ujemnie np. kocur, kocisko
W języku polskim mamy również neutralne wyrazy (emocjonalnie obojętne) - są to wyrazy podsatwowe - kot, pies
Zgrubienia mogą przyjmować odemienne funkcje emocjonalne np. śliczny kocur - ten związek przymiotnika z rzeczownikiem zyskuje nacehcowanie emocjonalne pozytywne

6. NORMA I BŁĄD JEZYKOWY
Norma językowa - to poprawność, zgodność mówienia i pisania z pewnymi prawami czyli zasadami i regułami określajacymi co jest dobre a co złe
Błąd - odstepstwo od normy językowej pod względem zasad :
- fleksyjnych - ustalajacych wzorce odmiany przez przypadki, rodzaje i osoby
- ortograficznych - nakazujący przestrzeganie reguł
- komunikacyjnych - kładzących nacisk na logiczność wypowiedzi
- składniowych - zakreślających granicę swobody w budowie wypwiedzi

8. ANTONIMY
wyrazy o znaczeniu przeciwnym np. zło-dobro, ciemny-jasny

23. ŹRÓDŁA ZAPOŻYCZEŃ
X-XVI w -> łacina (makoronizmy)
XVII - XVIII -> frnacuski
XIX -> niemiecki, rosyjski
XX -> angielski
Na przestrzeni wieków słownictwo przedostało się do Polski różnymi drogami
Pierwsza fala naleciałości wyrazów pochodzenia łącińskiego związana jest z przyjęciem chrześcijaństwa np. abdykacja, szkoła
Z jezyka włoskiego równolegle z przyjazdem Batorego do Polski zaczerpnęliśmy słowa : klafior, szczypiorek
Z języka francuskiego pochodzą wyrazy : miraż, bukiet

2. TREŚĆ I ZAKRES WYRAZU
Pod pojęciem treści wyrazu nazywamyy zespół cech, na podstawie którcyh możemy określić co ten wyraz znaczy np. worna, jaskółka - to nazwy gatunków ptaków
Zkres wyrazu dotyczy ogółu przedmiotów nazywanych tym wyrazem np. ubranie  koszula, spodnie. Ubranie - najszerszy zakres i najmniejsza treść, koszula - najwęższy zakres i najszersza treść

11. WIELOZNACZNOŚĆ WYRAZÓW
Bałwan
znaczenie pierwotne (podstawowe) - stwór z śniegu
znaczenie wtórne - człowiek głupi, fala morska
Zamek - budowla  w odzieży, do drzwi, hokej
Balon - guma, pojazd  promile, nabiś kogoś w balona, środek antykon.
Szkoła, los, dom, pączek

9. SYNOIMY
To najliczniejsza grupa wyrazów, która pomaga uniknąć powtórzeń tego samego słowa w tekście, Wyróżniamy różnorodne podziały synonimów. Najszczęściej stosujemy podział na synonimy znaczeniowe i stylistyczne
Inne podziały
- synonimy uczuciowe - wyrażające pozytywne bąź negatywne odczucia mówiącego wzgędem treści wyrazu
- synonimy bliskoznaczne - zwane często niewymiennymi, choć mają podobne znaczenie np. brązowy-kasztanowy, mogą być piwne oczy, ale nie może być piwny koń

21. TENDENCJE ROZWOJOWE WSPÓŁCZESNEJ POLSZCZYZNY
W języku polskim wyróżniamy pięć podstawwowych tenedencji :
1. powstawanie nowych wyrazów - neologizmów dla potrzeb zamierzonych np. artystycznych bądź do życia codziennego
2. tendencja do stosowania zapożyczeń
3. w tworzeniu archaizmów (wyrazów które wyszły już z codziennego języka i funkcjonują w ramach gramtyki historycznej bądź gwary)
4. w tworzeniu skrótów i skrótowców, które przyczyniają się do oszczędności języka i prezcyzji pojęć
5. w budowie grmatycznej i funkcjonalności fraz i związków frazeologicznych

23. WYRAZY ZAPOŻYCZONE
a) związana z rozwojem chrześcijaństwa - wyrazy pochodzenia łacińskiego - pacierz, kościół, szkoła
b) poprzez kontakty z Węgrami  kontusz, giermek, szereg
c) z jezyka czeskiego  Władyslaw, serce, hańba
d) z ruskiego  czerep, bohater
e) z rosyjskiego  kosmonauta, sputnik
f) W XVI w weaz z przybyciem Króleowej Bony przejeliśmy nazwy : koperek, kalarepka, kapustka
g) z frnacuskiego  ermitaż, bukiet
h) XX w , na skutek mody, bądż dla potrzeb braku odpowiednika przejeliśmy angielskie wyrazy

32. CHARAKTER DRAMATUGII SZEKSPIRA
Zerwanie z zasadą trójdności
- miejsce akcji Szkocja, wrzosowiska, posiadłość Makbeta - Forres, komnata zamkowa, pole walki
- czas : przekracza regułu antyczne (ponad 24h)
- akcja : skomplikowana, wydarzenia których zakończenia niekoniecznie musimy przewidzieć
Zerwanie z zasadą wysokiego stylu
Szekspir jako pierwszy prowadził do swojej tragedii postacie fantastyczne (duchy, wiedźmy)
Romantyczna sceneria : tajemnicze miejsca przesycone grozą, sceneria przepełniona gotycyzmem
po raz pierwszy autor wprowadza postacie o skomplikowanej wewnętrznej psychice

39. POLSCY NOBLIŚCI
1. Heniu Sienkiewicz - „Quo Vadis” 1905
2. Władek Rejmont - „Chłopi” 1924
3. Czesiek Miłosz - całokształt poezji i prozy - 1980
4. Wisława Szymborska - całokształt poezji - 1996

Czynniki decydujące o przyznaniu nagrody
- uniwersalna temetyka utworów
- poruszanie problemów dotyczących wielu narodów, poszczególnych warstw spółecznych (np. „Quo Vadis chrześcijanie  poganie)
- wartości artystyczne, artyzm, poetyzacja prozy bądź (w przypadku poezji) poruszenie temtyki egzystencjalnej, problemów filozoficznych, przedstwionych w każdej epoce
- prosty język, zrozumiały dla każdego

18. FORMANT I PODSTAWA SŁOWOTWÓRCZA
Podstawa - część neizmienna w wyrazie podstawowym i pochodnym
Formant - cząstka dodana do wyrazu podstawowego za pomocą której tworzymy nowy wyraz. Rodzaje formantów :
- przedrostek (robić  zrobic)
- wrostek (łapać, duch  łapiduch)
- przyrostek (lekarz  lekarka)

20. SCHEMAT AKTU KOMUNIKACJI JĘZYKOWEJ
Wszystkie żywe istoty porozumiewają się - przesyłają komunikaty. Najdoskonalszym komunikatem jest komunikat językowy, czyli akt mowy. Aby akt mowy został należycie skonstuowany i zrozumiany, użytkownicy języka muszą znać ten sam kod (system znaków) czyli slownictwo z zakresu danego jezyka, zasady gramatyki, kryteria poprawności językowej. Warunkiem dobrej komunikacji jej poprawnie zbudowany kod.
Kontekst - sytuacja, okoliczności w któ®ych ma miejsce akt mowy
Nadawca - osoba która dokonuje aktu mowy, nadaje komunikat
Komunikat - wiadomość która jest przekazywana, przekazywana jako kod
Odbiorca - osoba, która odbiera akt mowy
Kod - system form z zakresu słownictwa, gramtyki, stylistyki, które zostają wykorzystane podczas nadawania komunikatu)


1. JĘZYK MÓWIONY A PISANY
Mówiony
- tworzywem są głoski
- jest ulotny, nietrwały, zbudowany z wypowiadanych zdań
- wypowiedzi są nacechowane emocjonalnie, na co wskazuje intonacja głosu
- pomoc gestów, mimiki twarzy
- nie obowiązuje znajomość ortografii i interpunkcji
- używany na co dzień
- wyrazy pełna funkcję wieloznaczną

Pisany
- tworzywem są litery
- trwały, złożony z liter - znaków graficznych
- brak nacechowania emocjonalnego
- brak gestykulacji, mimiki twarzy
- obowiązuje znajomość zasad ortograficznych i interpunkcyjnych
- dbałośc o stylistyczną i składniową budowę wypowiedzeń
- jednoznaczna funkcja wyrazów

27. CZYM SIĘ ZAJMUJE
Fleksja - odmiana części mowy przez przypadki, liczby, rodzajestopnie, osoby, czasy, strony, tryby, aspekty
Składnia - nauka o budowie zdań, tj. naukę o elementach skłaniowych zdania i sposobach ich lączenia
Słowotwórstwo - nauka o budowie wyrazów
frazeologia - bada ustalone w danym języku zwroty tzw. idiomy i frazy
logopedia - nauka o kształtowaniu prawidłowej mowy oraz uusuwaniu jej wad i zaburzeń
etymologia - bada pochodzenie wyrazu

33. GATUNKI W OŚWIECENIU
nowe : esej, list poetycki, powiastka filozoficzna („Nowa Helojza” Russau), felieton literacki, powieść polska („Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki”) komedia polityczna („Powrót posła”), sielanka sentymentalna
kontynuacje : oda, bajka (pisał Ezpo), satyra (obyczajowe : Żona Modna, portretowe : Do Króla) sielanka (Laura i Filon), tragedia
bajka - gatunek moralizatorsko dydaktyczny, krótka powiastka wierszem lub prozą, zawiera ogólną naukę

34. GATUNKI W ROMANTYZMIE
ballada („Świteź”), powieść poetycka (Giaur), poemat dygresyjny (Beniowski), powieść historyczna, opowiadania
Stare : oda, elegia, sonet, epopeja narodowa
epopeja : inwokacja, zwycaje narodu, 13 zgłoskowiec, dzieje narodu w przełomowych momentach)

35. GATUNKI W POZYTYWIZMIE
powieść realistyczna (Ojciec Goriot, Lalka, Potop) , publicystyka, nowela, powieść historyczna (Faraon), wiersze programowe, komedia obyczajowa, poezja refleksyjna

36. TEORIA SOKOŁA
(niem. Falkentheosie), sformułowana w 1871 r przez niemeickiego poetę i nowelistę Heysego. Teoria klasycznie skomponowanej noweli opartej na motywie dominującym, którym jest nabierająca znaczeń symbolicznych rzecz. Teorię swą oparł na analizie noweli G.Boccacia pt. „Sokół” (z piątego dnia „Dekamerona”) : syn pewnej szlachcianki prosił matkę o sokoła należącego do kochającego się w niej zubożałego szlachcica Edergia. Dama wybrała się do niego, a tamten gdy się o tym dowiedzial chciał ją godnie przyjąć i ugotował z sokoła rosół. Białogłowa widząc poświęcenie wychodzi za niego za mąż.
Sokół noweli - motyw przewodni

31. CECHY DRMATU ROMANTYCZNEGO NA PRZYKŁADZIE "DZIADÓW III" I "KORDIANA" J. SŁOWCKIEGO.
• Brak jedności czasu, miejsca, akcji
• Bohater zbiorowy i indywidualny
• Realizm i irracjonalizm
• Fragmentaryczność akcji
• Inwersja czasowa
• Podział na sceny realistyczne i wizyjne
• Obok tragizmu występuje groteska
• Akcja dramatu spleciona z elementami epiki i lirycznymi
• Poświęcenie się jednostki dla sprawy narodu.
• Wewnętrzny dramat bohatera
• Bohater nie ma wyboru postępowania, ponosi klęskę ponieważ cel go przerasta
• Koloryt historyczny
• Motywy ludowe


29. CECHY EPOSU NA PRZYKŁADZIE "ILIADY".
Epos to główny gatunek epiki do czasu powstania powieści. Jest to rozbudowany utwór wierszowany, który ukazuje dzieje legendarnych lub historycznych bohaterów na tle wydarzeń przełomowych dla danej społeczności. W przypadku "Iliady" tłem jest wojna Trojańska, natomiast bohaterowie legendarni to np. Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a także bogowie greccy. Źródłem eposu są mity i podania, "Iliada" np. wywodzi się z mitu o jabłku niezgody.
Cechy gatunkowe eposu:
• Inwokacja - apostrofa umieszczana we wstępie utworu skierowana do Bóstwa z prośbą o pomoc w tworzeniu dzieła. W "Iliadzie" autor zwraca się do Muzy (bogini), która poddaje pieśń śpiewakom: "Gniew, bogini, opiewaj Ahilla, syna Peleusa"
• Równoległość dwóch płaszczyzn: świata bogów i świata ludzi. W "Iliadzie" fabuła przebiega w świecie bogów ( bogowie walczą po dwóch stronach wrogów w wojnie Trojańskiej, np. Atena decyduje o zwycięstwie Achillesa nad Hektroem i w świecie ludzi i ludzkich uczuć - dowodem jest np. miłość Parysa do Heleny.
• Narrator eposu ujawnia swoje uczucia tylko w inwokacji, potem jest obiektywny, wszechstronny i zdystansowany wobec wydarzeń
• Wydarzenia opisane są stylem podniosłym i petetycznym, dostosowanym do wagi opisywanych wypadków, co widać wyraźnie w sposobie opisu walczących w pojedynku Achillesa i Hektora.
• Szczegółowy, realistyczny opis przedmiotów i sytuacji (realizm szczegółów). Wspaniałym przykładem realizacji tego punktu jest opis tarczy Achillesa. Homer opisuje nie tylko kolejne działania wykonawcy Hefajstosa, lecz obrazy przedstawione w płaskorzeźbie. Są one opisane tak że można je z łatwością odtworzyć. Jest to dziesięć scen - obrazów z życia pokojowego. Znajdujemy wyobrażenie ziemi, nieba, morza, dwóch miast i życia w tym mieście - śluby, uczty, właśnie handlujących itp.
• Opisy scen batalistycznych - sceną taką jest np. pojedynek Hektora z Achillesem, obraz oblężenia grodu, zasadzki i bitwy.
• Porównania homeryckie - jest to porównanie, którego drugi człon jest rozbudowany tak, że stanowi odrębną epizodyczną scenkę. Przykładem może być porównanie walczących (Achillesa i Hektora) do walki orła i gołębicy, umieszczone w pieśni 22 p.t. "Pojedynek"
• Epizodyczność akcji. Epizod to odstępstwo od toku głównej akcji, opisanie wydarzenia mniej istotnego, pobocznego, nie związanego z główną fabułą, przykładem może być opis tarczy Achillesa.
Miarą wierszową eposu homeryckiego jest heksametr. Heksametr - to wers który składa się z 6 stóp metrycznych: daktyli lub spondejów (heks = 6)

28. BUDOWA TRAGEDII GRECKIEJ
Tragedię zaczynał prolog, który wprowadzał w akcję. Prolog kończył się węzłem dramatycznym, tzn. wydarzeniem rozpoczynającym właściwą akcję. Akcja dzieliła się na epejsodiony (sceny), które z kolei przedzielone były stasimonami, czyli pieśniami chóru. Punktem szczytowym tragedii była perypetia, będąca przełomem w akcji dramatycznej i kończąca się katastrofą, czyli klęską bohatera. Ostatnia część tragedii to epilog, który zwykle wyjaśniał sprawę do końca i dokonywał podsumowania.
Istotą tragedii był konflikt tragiczny, który wynikał z istnienia przeciwstawnych, równorzędnych racji, pomiędzy którymi nie można dokonać wyboru, gdyż każda decyzja przynosi klęskę bohaterowi. Ta niemożność dokonania właściwego wyboru, który nie skończyłby się katastrofą, nosi nazwę tragizmu.
Tragedię cechowała zasada trzech jedności: czasu, miejsca i akcji.
Podstawowym pojęciem tragedii greckiej jest katharsis (wewnętrzne oczyszczenie), gdyż dzieło antyczne miało oddziaływać na przeżycia odbiorców.

12. ZABYTKI PIŚMIENNICTWA POLSKIEGO
1. „Geograf bawarski”
IX w. - spis nazw polskich plemion
2. „Dagome index”
X w. - najdawniejszy polski dokument, Mieszko I oddaje państwo pod opiekę papieżowi, nazwy geograficzne
3. „Kronika Theimara”
X-XI w. - nazwy plemion (Ślązanie), nazwy rzek (Odra, Bóbr) i nazwy miast (Krosno)
4. „Bulla Gnieźnieńska”
XII w. - rejestr dóbr kościelnych, „Złota Bulla języka polskiego”  zawiera 410 nazw polskich
5. „Księga Henrykowska”
XIII w. - pierwsze polskie zdanie: „Dać ać ja pobruczę a ty poczywaj”
6. Kazania Świętokrzyskie
XIV w. - autor-kaznodzieja starał się nadać swoim kazaniom artystyczną formę, utrzymane są w tonie podniosłym, adresatem tych kazań są wykształceni ludzie
7. „Kazania Gnieźnieńskie”
XV w. - 103 kazania łacińskie, 10 polskich, zabytek trój języczny: niemiecki, łaciński, polski
8. „Bogurodzica”
pierwszy tekst napisany po polsku mający charakter religijny
9. „Psałterz Floriański”
najstarszy zachowany przekład Psalmów Dawida, zawiera tekst psalmów w trzech językach: łacińskim, polskim i niemieckim, psałterze pełnią w średniowieczu funkcję modlitewnika
10. „Psałterz Puławski”
XV w. - modlitewnik zawierający komentarz do każdego psalmu
11. „Apokryty”
przedstawiają żywoty świętych
12. „Roty sądowe”
formuły przysiąg sądowych
13. „Biblia Szaroszpatacka”
pierwszy i jedyny polski przekład Biblii

30. CECHY POWIEŚCI POETYCKIEJ „KONRAD WALLENROD”
Synkretyzm rodzajów literackich (zmieszanie):
Elementy epickie (powieść) – fabuła, obecność narratora, fragment powieści Wajdeloty.
Elementy liryczne – poetyckie opisy, rymowy układ utworu, uczciwość, subiektywizm.
Elementy dramatu – np. dialog Konrada z Głosem z wieży (Aldona), typowo sceniczny, pozbawiony narracji.
• Inwersja czasowa - akcję poznajemy z fragmentów, bez zachowania przypadku i chronologii (np. głównego bohatera poznajemy już jako Konrada Wallenroda, mistrza zakonu, później z retrospekcji powieści: Wajdeloty dowiadujemy się jego przeszłości).
• Tajemniczość – wydarzenia dopiero na końcu układają się w logiczną całość, wiele scen odbywa się w tajemniczych okolicznościach, często pod osłoną nocy np. sąd nad Konradem, rozmowy z Głosem z wieży.
• Bohater Byroniczny – samotny, zbuntowany, tajemniczy, nieszczęśliwy