Wiek XIX wiekiem przemian

Wiek XIX w Europie można uznać za wiek wielkich przemian. Ład ustalony na kongresie wiedeńskim 1815r. nie przetrwał długo, a Wiosna Ludów 1848-1849 była początkiem wielkich przemian społecznych oraz politycznych, które następowały stopniowo. Została rozbudzona świadomość narodowa ludności krajów europejskich i to one zapoczątkowały procesy zjednoczeniowe swoich ojczyzn. Dokończenia rozpoczętych działań, od których nie było już odwrotu, musiały dokonać silne, znaczące osobowości, uparcie dążące do zjednoczenia. Często oznaczało to liczne konflikty i wojny z mocarstwami europejskimi. Jako przykłady jednoczących się państw wybrałam Włochy oraz Niemcy, ponieważ szczególnie w ich przypadku możemy mówić o długim, upartym i drastycznym dążeniu do zjednoczenia.

Przyczyn dążeń zjednoczeniowych Italii należy się doszukiwać choćby w tym, że rozbicie ekonomiczne i polityczne hamowało rozwój gospodarczy, tymczasem liczne granice celne, odmienne systemy monetarne, systemy miar i wag utrudniały rozwój handlu, a państwa włoskie dążyły do tego rozwoju.
Drugim czynnikiem jest fakt, że ruchy narodowe i dążenia niepodległościowe zostały rozbudzone i rozpoczęte w okresie napoleońskim oraz Wiosny Ludów, a izolacja Austrii po wojnie krymskiej 1853-1856 oraz jej konflikty z Prusami stworzył sprzyjającą sytuację polityczną dla dążeń zjednoczeniowych, hamując wpływy Habsburgów.
W okresie Wiosny Ludów, w 1848 roku miały miejsce ożywienie ruchu narodowego w Lombardii i Wenecji. Doszło do wojny Piemontu z Austrią, do której następnie przyłączyły się inne państw włoskie i wspólnie osiągały sukcesy militarne. Wkrótce króla Sardynii – Karola Alberta, który stał na czele wojsk włoskich, ogłoszono królem Włoch. Sytuacja uległą jednak drastycznej zmianie: w lipcu 1848 r. wojska italskie poniosły ciężką klęskę pod Custozzą, koleją porażkę – pod Novarą (1849). Nowym królem Sardynii został syn Karola Alberta – Wiktor Emanuel II.
Tymczasem Mazziniemu udało się, po ucieczce papieża, proklamować republikę w Rzymie. Przeciwko niej ruszył Ludwik Napoleon, usiłując realizować własne wizje polityczne. Francuzom udało się zająć Rzym, broniony przez Giuseppe Garibaldiego w lipcu 1849 r. W sierpniu Wenecja poddała się Austriakom.
Nowy etap zjednoczenia Włoch wiązał się ściśle z Królestwem Sardynii. Kamil Cavoura, premier rządu sardyńskiego od 1852r., postulował utworzenie federacyjnego królestwa włoskiego z sardyńską dynastia na tronie. Druga koncepcja - koncepcja rewolucyjnego zjednoczenia głoszona przez Giuseppe Garibaldiego i Giueseppe Mazziniego nie miała tak dużego znaczenia.
Pierwszym krokiem był sojusz z Francją Napoleona III, wymierzony przeciwko Austrii. Wojska Habsburgów zostały pokonane w dwóch bitwach – pod Magentą i Solferino (1859). Jednak pokój w Villafranca przyniósł Sardynii jedynie aneksję Lombardii.
Wybuch powstania w środkowych Włoszech ułatwił przyłączenie tych regionów do Królestwa Sardynii w wyniku plebiscytu 1860r. W następnej kolejności Giuseppe Garibaldi opanował Sycylię i Neapol. Przekładając jedność Włoch nad swoje republikańskie przekonania, Garibaldi podporządkował południe Włoch Wiktorowi Emanuelowi II (następny plebiscyt, również w 1860 r.)
Ogólnowłoski parlament w Turynie proklamował powstanie jednej monarchii Włoch z dynastią sardyńską na tronie. Zjednoczenie przypieczętowało: uzyskanie Wenecji w wyniku wojny prusko-austriackiej 1866 r., w której Włochy wzięły udział, a także zajęcie Rzymu, opuszczonego przez Napoleona III po przegranej wojnie z Prusami (1870) oraz samo uznanie Rzymu za stolicę Włoch przez rząd i parlament, mimo, że papież wyklął „najeźdźców”, czyli wojska włoskie.
To wydarzenie rzeczywiście i symbolicznie zamknęło proces zjednoczenia Włoch.


Utworzenie luźnego konfederacyjnego Związku niemieckiego na kongresie wiedeńskim w 1815 r. i reprezentującego go Bundestagu nie przybliżyło zjednoczenia. Niemcy, rozczłonkowane na wiele państw, były jednak świadome jedności narodowej. Poczuciu temu sprzyjała wspólnota językowa, ekonomiczne powiązania i dążenia do liberalizacji, wspólnota germańskiego pochodzenia i dziejów oraz świadomość znaczenia w historii (cesarz rzymski narodu niemieckiego). Na przeszkodzie stały różnice ustrojowe, gospodarcze i wyznaniowe, ale najbardziej rywalizacja o hegemonię między Prusami a Austrią.
Obydwa państw uchodziły za zacofane ostoje absolutyzmu i feudalizmu, jednak, podczas gdy austriacki kanclerz Metternich utrzymywał monarchię absolutna Habsburgów i feudalne struktury, Prusy podjęły dzieło wielkich reform.
Prusy już w 1807 roku zniosły poddaństwo chłopów, a także ograniczenia produkcji, handlu, nabywania własności (likwidacja cechów, ekonomicznych przywilejów stanowych), osiągania stopni oficerskich. Zniesienie pozostałych barier feudalnych i stworzenie zdrowej konkurencji zaowocowało ogromnym rozwojem przemysłu i rolnictwa.
Kolejnym krokiem w stronę rozwoju było utworzenie pod zwierzchnictwem Prus Związku celnego w 1834 r. Związek celny gwarantował wolny handel między krajami niemieckim, oprócz Austrii i Badenii. Tak więc, Związek Celny i szybko rozwijająca się kolej żelazna stały się mocnym czynnikiem sprzyjającym zjednoczeniu się Niemiec pod przewodnictwem Prus.
Rewolucja Wiosny Ludów 1848 niosła ze sobą hasło, wszystkich państwach niemieckich, zjednoczenia Niemiec i nadania im demokratycznego charakteru. W maju 1848r. doszło do zebrania się we Frankfurcie nad Menem ogólnoniemieckiej Konstytuanty, czyli Zgromadzenia Narodowego. Narodziły się dwie koncepcje zjednoczenia Niemiec: rzecznikiem „Wielkich Niemiec” (w skład których miały wejść: Austria, państwa niemieckie, w tym Prusy) była Austria, a rzecznikiem „Małych Niemiec” były Prusy (zjednoczenie państw bez Austrii). Parlament był naprawdę zgromadzeniem profesorów i inteligencji, a na 586 posłów tylko jeden okazał się chłopem. Uczestnicy na ogół przychylali się koncepcji „Małych Niemiec”.
Koniec Wiosny Ludów okazał się również końcem parlamentu frankfurckiego, jednak Prusy uzyskały oktrojowano konstytucję w 1850r.
Przełomem w dziele zjednoczenia Niemiec okazała się działalność kanclerza - Otto von Bismarcka (od 1862r., gdy na tronie zasiadał Wilhelm I). Szybko przyćmił postać króla pruskiego, zmierzając z całą energią do zjednoczenia Niemiec. Rządził wbrew parlamentarnej większościowej opozycji liberałów. Bismarck zapewnił sobie neutralność mocarstw europejskich , a następnie doprowadził do wojny z Austrią. Pretekstem był konflikt Prus i Austrii wokół księstw Szlezwik i Holsztyn odebranych Danii w 1964r. W bitwie pod Sadową w 1866r. Austria przegrała, tracąc przewodnictwo w krajach niemieckich (koniec Związku Niemieckiego). Utworzono Związek Północnoniemiecki (czyli bez Austrii, i m.in. Bawarii), stanowiący federację państw niemieckich pod przewodnictwem Prus. Związek miał wspólną konstytucje (1867), monarchę (król pruski), parlament i jednego kanclerza – Bismarcka.
Później Bismarck doprowadził do wojny z Francją. W bitwie pod Sedanem armia francuska skapitulowała (wrzesień 1870), a sam cesarz Napoleon III dostał się do niewoli i abdykował. Na skutek traktatu pokojowego Francja utraciła Alzację i Lotaryngię.
18 stycznia 1871r. w Wersalu proklamowano utworzenie federacyjnego Cesarstwa Niemieckiego, a cesarzem został Wilhelm I. Poza cesarstwem znalazła się oczywiście Austria.

Plan utworzenia „Małych Niemiec” Bismarcka zakończył się całkowitym i trwałym sukcesem. Powstanie potężnego państwa z pruskimi tradycjami i mentalnością było wydarzeniem ogromniej wagi dla kontynentu europejskiego i świata. Proces zjednoczeniowy Włoch zakończyło uznanie Rzymu za stolicę. Teraz oba państwa stanęły przed ogromnym zadaniem rzeczywistego ujednolicenia państwa, a świat stanął przed innym obrazem Europy i zachwiania równowagi starego kontynentu.