Filozoficzne źródła kultury modernizmu. Na wybranych przykładach omów związki literatury i filozofii tego okresu.

Modernizm to jedna z nazw kultury przełomu XiX i XX wieku, określonej jako Młoda Europa czy Młoda Polska. Jak w każdej epoce, wiele dzieł wywodzi się z filozofii, które odzwierciedlają się w utworach literackich tego czasu? Termin ten przede wszystkim używany był na określenie lat 1890 – 1900. Filozofię modernizmu cechowało dążenie do odrębności
Najbardziej znaczącym nurtem filozoficznym był Schoenhaneryzm, a jego nazwa pochodzi od twórcy- Autora Schopenhauera. Była to bardzo pesymistyczna koncepcja, określająca życie jako pasmo nieszczęścia i cierpienia. Człowiek nigdy nie osiągnie szczęścia, chociaż do niego ciągle dąży, a ludzkie życie jest bezsensowne i bezcelowe, bo zawsze kończy się śmiercią. Człowiek jest zagubiony w świecie pełnym zła i cierpienia i chciałby uciec od tej nieczystości w Nirwanę, stan niebytu i nieczucia.
Życie ludzkie jest beznadziejne, kierują nim ślepe popędy, których działanie nie jest podporządkowane żadnemu celowi i wywołuje u człowieka poczucie niezaspokojenia i niezadowolenia, istotę ludzkiego życia stanowi cierpienie, świat jest dla człowieka piekłem, szczęście jest nieosiągalne, dlatego należy się odseparować od społeczeństwa i zrezygnować z działania, ukojenie cierpienia właściwego człowiekowi przynosi filozofia, sztuka i religia, które to dziedziny zapewniają możliwość kontemplacji Filozofia ta stała się podstawą pesymistycznej postawy wobec życia zwanej dekadentyzmem, a wyrażająca się biernością i zniechęceniem człowieka „końca wieku”, smutnym nastrojem, przygnębieniem, melancholią, poczuciem zagrożenia, że ludzkość znajduje się w niebezpiecznym momencie historycznym, apatia, nuda, zniechęcenie,
Taka postawa widoczna jest w wierszach młodopolskiego poety, Kazimierz Przerwy- Tetmajera. W wierszu „Koniec wieku” przedstawia on dorobek wszelkich wartości, a człowiek jest jak mrówka, która ma walczyć ze złem świata, można tylko opuścić z rezygnacją głowę. W „Hymnie do Nirwany” poeta ukazuje obrzydliwości świata i chęć ucieczki od niego w taki stan, w którym może nic nie czuć ani nie widzieć. Wysławianie stanu niebytu. Charakterystyka ludzkiego życia: podłość, złość, nikczemność, cierpienie, zło, niesprawiedliwość społeczna. Podmiot liryczny czuje do tego wstręt. Świadomość konieczności bytu, który skazuje go na wieczne cierpienie. Kształt modlitwy. Nirwana to jedyne wyobcowanie z życia, cierpienia, ludzkich wad, które odbierają ludziom sens bytu. Nie wierzy w moc religii, odrzuca ją. Tęsknota za unicestwieniem.
Dekadentyzm widoczny jest także w wierszu Leopolda Staffa „Deszcz jesienny”. Pojawia się tu obraz niesprawiedliwości, cierpienia, śmierci i ludzkich tragedii. Świat jest tak zły, że aż szatan płacze nad swoim dziełem. Dominuje w nim melancholia, smutek oraz pesymizm. Jest to utwór zarówno impresjonistyczny, jak i symbolistyczny. Podmiot liryczny opisuje ponury, deszczowy dzień wyrażając przy tym swoje własne uczucia oraz przelotne wrażenia wywołane jesienią. Nie ma w nim miejsca na dobro ani miłość, a ponury nastrój wiersza spotęgowany jest przez melancholijny refren utworu.
Filozofia Shopenhamera podkreśla wartość sztuki, która jest wartością samą w sobie i nie może być tworzona dla prostych ludzi. Twórcy sztuki są odrzuceni przez społeczeństwo i nierozumiani przez ludzi. O tym mówi wiersz Przerwy- Tetmajera „Evviva l’, arte”, czyli „Niech żyje sztuka” podkreśla on znaczenie sztuki, w której można znaleźć spokój, chociaż artyści cierpią biedę i odrzucani są przez społeczeństwo. Już w pierwszej strofie ukazuje dekadencki sposób myślenia – życie jest niewarte nawet splunięcia. W ten sposób identyfikuje się ze społeczeństwem, których dotyka bieda i zły los
W literaturze epoki modernizmu widoczne są także założenia filozofii Nietzschego, który głosił kult silnej jednostki. Uważał, że tylko tacy ludzie powinni coś znaczyć, a człowiek słaby nie prawa bytu. głosił, że jedynie słuszną zasadą jest działanie "poza dobrem i złem", domagał się wolności absolutnej dla jednostek wyjątkowej (nadludzie) – prawa działania nadludzi poza dobrem i złem – teoria ‘rasy panów’. Człowiek powinien pracować nad sobą, walczyć z przeciętnością i słabością.
Taką tematykę porusza wiersz Leopolda Staffa Pt. „Kowal”. Człowiek, jak kowal, powinien hartować swoje serce, aby stało się cytuję: „mężne, dumne, silne”. Jeśli człowiek będzie słaby, to inni go zniszczą i pokonają, dlatego należy walczyć z chorobami i słabością ducha. Kowal , jest wierszem kontrastowym wobec Deszczu jesiennego, można powiedzieć: antydekadencki, ukazujący konieczność kierowania się w życiu siłą i bezkompromisową odwagą, tylko wtedy życie ma sens (dostrzega się w tym motyw wzięty z filozofii Nietzschego
Jak widać, filozofia i literatura epoki Młodej Polski są ze sobą bardzo związane, a w utworach modernistach wyraźnie odbijają się filozoficzne tendencje epoki?