Choroby układu moczowego i ich profilaktyka

Zadaniem układu moczowego (wydalniczego) jest zbieranie ubocznych i ostatecznych produktów pochodzących z przemian biochemicznych i metabolicznych.

Jego głównymi narządami są nerki, które wytwarzają mocz jako produkt filtracji krwi.
Rola nerek w organizmie polega przede wszystkim na wydalaniu zbędnych produktów przemiany materii. Zaburzenia przesączania w kłębkach nerkowych oraz wydalania i wchłaniania wielu substancji w cewkach nerkowych odbijają się w sposób istotny na sprawności i wydolności czynnościowej całego organizmu człowieka. Najczęstszymi chorobami układu moczowego są choroby nerek.

Najczęściej spotykanymi chorobami układu wydalniczego są:
I) odmiedniczkowe zapalenie nerek:
- powodowane jest przez bakterie E. coli lub inne. Występuje częściej u kobiet, co wiąże się z odmiennością cewki moczowej oraz okresami ciąż, które sprzyjają zaleganiu moczu w pęcherzu
i powstawaniu zakażeń.
- Odmiedniczkowe zapalenie nerek jest to typ zapalenia
nerek, w którym proces zapalny przenika w miąższ organu od strony miedniczki nerkowej.

Bakterie wywołujące wcześniej zakażenie dróg moczowych wnikają poprzez kielichy miedniczek nerkowych. Jest to zazwyczaj pierwotnie przewlekły proces zapalny, bądź też powikłanie wcześniejszego ostrego zapalenia miedniczek. Choroba ta występuje stosunkowo późno, gdyż równie późno w proces zapalny wciągnięte są kłębki nerkowe.

W obrazie klinicznym wyraźniejsze są dolegliwości bólowe w okolicy lędźwiowej oraz zmiany w moczu.
- Przebieg ostry lub przewlekły.

II) kamienica nerkowa (moczowa):
- polega na tworzeniu się kamieni w drogach moczowych. Występuje częściej u mężczyzn.
- Tworzeniu się kamieni sprzyja zastój moczu oraz obecność w nim, np. złuszczonych nabłonków, wokół których wykrystalizowują się sole.
- kamienie moczowe są to złogi powstałe w wyniku skrystalizowania się różnych składników moczu. Większość kamieni składa się z wapnia, magnezu, fosforu i szczawianów w różnych proporcjach. Formują się miedniczkach nerkowych. Duże kamienie wędrując moczowodami, rozciągają je, powodując silny ból i blokując odpływ moczu.
- Objawy: ostry, pulsujący ból w okolicy lędźwiowej, nudności i wymioty, obfite poty oraz krwiomocz. W przypadku infekcji układu moczowego mogą występować także gorączka, dreszcze, częstomocz.
- Leczenie: W większości przypadków kamienie wydalane są samoistnie a leczenie jest leczeniem wspomagającym. Lekarze zalecają picie dużej ilości płynów, gorące okłady i leki przeciwbólowe. Większość kamieni zbudowanych jest ze szczawianów wapnia – ich tworzeniu zapobiega przyjmowanie leków - diuretykow tiazydowych. Interwencja chirurgiczna klasyczna lub endoskopowa jest konieczna w przypadku dużych kamieni, zakażeń lub blokady moczowodu. Nowa metoda nieinwazyjnego usuwania kamieni to litotrypsja – kruszenie kamieni falami ultradźwiękowymi emitowanymi poza ciałem pacjenta.

III) mocznica (uremia):
- choroba ta nie stanowi odrębnej jednostki chorobowej. Jest to jedynie zespół dolegliwości wielonarządowych, będących efektem toksycznego ich uszkodzenia przez powstające substancje toksyczne, upośledzające przesączanie kłębków nerkowych. Przyczyną uremii są najczęściej różne choroby doprowadzające do niszczenia miąższu nerkowego, rzadziej do utrudnienia odpływu moczu lub zmian naczyniowych pogarszających ukrwienie nerek.
- Wśród jej objawów należy wymienić narastającą drażliwość, pobudliwość lub senność, uczucie drętwienia i kurcze koń-czyn, niesmak w ustach, nudności, wymioty, niekiedy biegunka, niedokrwistość, uporczywe bóle głowy, zaburzenia rytmu pracy serca. Skóra staje się sucha, łuszcząca. Na skórze pojawiają się wybroczyny. Z ust wydobywa się zapach amoniaku. Chory zapada stopniowo w głęboką śpiączkę wskutek działania substancji toksycznych na mózg.
Oddech staje się wolny i głęboki.
- Leczenie tego jest bardzo trudne, specjalistycznie, stosunkowo mało efektywne. W dobranych przypadkach podejmuje się zastępujące czynności nerek odtruwające organizm zabiegi dializacyjne w postaci tzw. dializy otrzewnowej lub hemodializy. Jeżeli upośledzona jest sprawność jednej nerki, podejmuje się ich przeszczep.

IV) zespół morczycowy:
- Wskutek uszkodzenia kłębków i cewek nerkowych następuje wzmożona utrata białek z moczem z wtórnym zmniejszeniem ich wartości w surowicy krwi. Stan ten powoduje uogólnione obrzęki i przesięki płynu wolnego do jam ciała.
- Podobnie jak mocznica nie jest ona odrębną jednostką chorobową, ale zespołem objawów będących efektem procesów chorobowych w nerkach. Opisany zespół objawów jest wynikiem wzmożonego przenikania białek surowicy do moczu i w konsekwencji obniżenia ich poziomu w surowicy krwi. Zmniejszone stężenie białek w surowicy krwi powoduje zmniejszenie ciśnienia onkotycznego w naczyniach krwionośnych, umożliwiając przechodzenie wody do śródkomórkowych przestrzeni pozanaczyniowych i do jam ciała.
- Objawia się ciastowatymi, uogólnionymi obrzękami i przesiękami. Zespołom nerczycowym towarzyszą zwykle zaburzenia metabolizmu lipidów, dające obraz nerczycy lipidowej. Zazwyczaj nie obserwuje się podwyższonego ciśnienia.
- Leczenie wymaga usunięcia wszelkich chorób, w przebiegu których dochodzi do powstania zespołu nerczycowego. Zmierza ono do likwidacji jego skutków poprzez uzupełnienie niedoborów białkowych przetaczaniami oraz odpowiednią dietą.

V) rak nerki:
- Jak w większości innych narządów, tak i w nerkach początkowy rozrost nowotworu jest bezobjawowy. Dotyczy on zwykle jednej z nerek.
- Objawami są uporczywe bóle w okolicy lędźwiowej oraz zazwyczaj uchwytny gołym okiem krwiomocz. Gorączka ma przeważnie charakter sceptyczny i nie reaguje na intensywne leczenie przeciwbakteryjne. Obserwowana początkowo niedokrwistość z czasem przechodzi w poliglobulię.
- Rozpoznanie raka nerki opiera się na stwierdzeniu wyczuwalnego często w okolicy nerki guza, krwiomoczu, gorączki i bólów w okolicy nerki. Rozpoznanie musi być potwierdzone badaniem urograficznym, tomograficznym układu moczowego.
- Leczenie polega na operacyjnym usunięciu guza nowotworowego. W razie istniejących przeciwwskazań stosuje się chemioterapię. Wyniki tego postępowania zależą od stopnia zaawansowania i rozprzestrzeniania procesu w momencie rozpoznania i podjęcia ukierunkowanego leczenia.

VI) ostre zapalenie nerek:
- ostre zapalenie nerek jest zazwyczaj efektem zewnątrz ustrojowego toksycznego wpływu substancji chemicznych (w tym także jadów, toksyn i leków) na miąższ nerki. W ten sposób dochodzi do ostrej lub przewlekłej niewydolności nerek. Zespół objawów tego typu zmian zależy od czasu, rodzaju i nasilenia działania szkodliwej substancji.
- rozpoznanie choroby opiera się na wykazaniu związków przyczynowych między działaniem czynnika szkodliwego a wystąpieniem uszkodzenia i upośledzenia czynności nerek
- leczenie zmierza do przerwania działania toksycznego danej substancji i usunięcia niekorzystnych skutków tego działania

VII) zapalenie pęcherza moczowego:
- Zapalenie pęcherza moczowego powodowane jest przez infekcję bakteryjną E. coli. Jest to najczęstszy stan zapalny dróg moczowych.
- Zapobieganie: picie dużej ilości płynów, dbanie o higienę osobistą oraz nie wstrzymywanie moczu.
- Objawy: uczucie bólu i pieczenia w czasie oddawania moczu; mocz o nieprzyjemnym zapachu; obecność w moczu białych ciałek krwi, bakterii i złuszczonych nabłonków; oddawanie jednorazowo niewielkiej ilości moczu
- Leczenie: kuracja antybiotykami i lekami przeciwzapalnymi.

VIII) kłębkowe zapalenie nerek:
- kłębkowe zapalenie nerek może występować jako ostry lub przewlekły stan zapalny, który często dotyka dzieci

I.Ostre kłębkowe zapalenie nerek:
- Może to być stan ostro (szybko) rozwijającego i szerzącego się zapalnego procesu chorobowego, doprowadzającego do ostrej niewydolności nerek, a może też być to proces rozwijający się od początku powoli jako zapalenie przewlekłe, stopniowo upośledzające czynności przesączania nerek.
- W powstaniu tego typu zapaleń ważną rolę odgrywają mechanizmy immunologiczne. Kłębkowe zapalenie nerek jest alergicznym odczytem zapalnym na istniejące w organizmie przewlekłe lub nawracające bakteryjne ogniska zapalne, np. w migdałkach, jajnikach, pęcherzyku żółciowym lub w obrębie uzębienia.
- Skuteczne leczenie tego typu kłębkowych zapaleń nerek łączy się z równoczesnym zlikwidowaniem wszelkich ognisk zakaźnych w organizmie.
- W obrazie klinicznym ostrego kłębkowego zapalenia nerek podkreśla się, że zazwyczaj w 10-14 dni po bakteryjnym zapaleniu np. gardła występują niespodziewanie silne bóle w okolicy lędźwiowej, znaczne ograniczenie ilości dobowo oddawanego moczu i obrzęki górnej części tułowia. Do tych zasadniczych objawów dołącza się zwykle ogólne złe samopoczucie, apatię, senność, bladość skóry, bóle głowy, wzrost ciśnienia tętniczego, duszności i wymioty. Zauważyć również można zmianę wyglądu moczu, który staje się podobny do popłuczyn mięsnych. Obserwuje się też powikłania neurologiczne w postaci ogniskowego uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego lub zespołu drgawkowego przypominającego padaczkę. W późniejszym okresie dołącza się zazwyczaj stan podgorączkowy.
- Obiektywne stwierdzenie procesu zapalnego w nerkach opiera się na dodatkowym stwierdzeniu zmian w moczu (przede wszystkim w postaci białkomoczu i krwinkomoczu) oraz odchyleń niektórych wskaźników biochemicznych czynności nerek.
- W postępowaniu leczniczym najważniejsza jest likwidacja wszelkich wewnątrzustrojowych ognisk zakazanych, stosowanie odpowiedniej diety odciążającej nerki w ich działaniu przesączającym, bezwzględny wypoczynek itd. Leczenie ostrego kłębkowego zapalenia nerek powinno być prowadzone w szpitalu pod specjalistycznym nadzorem lekarskim i kontrolą wydolności czynnościowej nerek.

II. Przewlekłe kłębkowe zapalenie nerek:
- Przewlekłe lub podostre zapalenie kłębków nerkowych jest zazwyczaj następstwem ostrych stanów zapalnych. Niekiedy spotyka się pierwotnie przewlekłe lub podostre zapalenia nerek.
- Od ostrego stanu ten typ zapalenia kłębków nerkowych wyróżnia się bardziej łagodnym, a niekiedy nawet skrytym początkiem choroby, powolnym narastaniem objawów wymienionych przy ostrej postaci zapalenia.
- Przewlekły proces zapalny - mimo leczenia - może trwać do kilku miesięcy nawet do kilkunastu lat i rozszerzać się poza kłębki nerkowe. Stany zapalne w organizmie zaostrzają przewlekłe zapalenia kłębków nerkowych i pogłębiają ich niewydolność. W przewlekłym typie zapalenia zaczynają dominować procesy włóknisto - rozrostowe w kłębkach nerkowych, upośledzające postępującą niewydolność przesączania.
- Wśród metod rozpoznawczych należy wymienić badanie scyntygraficzne nerek oraz próby ich wydolności
- Leczenie jest przewlekłe, a jego efekty zależą od trybu życia, skrupulatności i systematyczności realizowania podanych zaleceń. Niezmiernie ważne jest też zażywanie leków usprawniających przesączanie nerek. W okresach zakażeń narządu moczowego niezbędne jest dodatkowe leczenie przeciwbakteryjne. W okresach zaostrzeń niewydolności nerek konieczne jest leczenie szpitalne i stosowanie diurezy, czyli przesączania kłębków nerkowych. Niezmiernie ważnym czynnikiem jest odpowiedni sposób odżywiania się.

Aby zapobiec powstawaniu chorób układu moczowego (zwłaszcza na podłożu bakteryjnym) bardzo ważne jest:
a) przestrzeganie zasad higieny osobistej, np. podmywanie krocza ciepłą, bieżącą woda z mydłem; codzienna zmiana bielizny
b) nieprzetrzymywanie moczu
c) regularne wypróżnianie pęcherza

W leczeniu przewlekłych chorób nerek, głównie w ich ostrej niewydolności, stosuje się dializę pozaustrojową, której celem jest przede wszystkim usunięcie z organizmu nadmiaru szkodliwych produktów przemiany materii.
Metoda dializy została zastosowana w aparacie zwanym sztuczną nerką, do której chorzy są podłączani na kilka godzin 3 razy w tygodniu. Zasada działania nerki polega na zastosowaniu w niej błony półprzepuszczalnej oddzielającej krew chorego od płynu dializującego.
Z krwi do płynu przechodzi mocznik, nadmiar cukru, soli i wody.
Oczyszczona w taki sposób krew wraca ponownie do ciała chorego.