Literatura narodu pozbawionego państwa. Omów jej funkcje na wybranych przykładach.

Ostatecznie Polacy utracili niepodległość wraz z III rozbiorem Rzeczypospolitej w 1795 roku. Rozbioru tego dokonali: Rosja, Prusy oraz Austria. Zadaniem pisarzy romantyzmu, pozytywizmu i Młodej Polski, było wskazanie drogi, którą społeczeństwo powinno pójść, aby odzyskać niepodległość. Swoimi dziełami mieli wzbudzać w sercach Polaków ducha walki, nie godzili się z zastaną sytuacją. Dla pozbawionego własnego państwa narodu pisarz staje się niemal wszystkim: duchowym przywódcą, autorytetem moralnym, prawodawcą, przewodnikiem. Jako początkową datę polskiego romantyzmu przyjmuje się rok 1822, rok wydania I tomu poezji Mickiewicza.
Jednak już w 1820 roku Mickiewicz napisał „Odę do młodości”. Ten utwór stał się manifestem programowym młodego pokolenia. Mickiewicz ukazuje młodość jako wartość wyjątkową, będącą motorem wszelkich zmian. Program zawarty w „Odzie do młodości” zachęca młodych ludzi do buntu, przeciwstawienia się staremu, martwemu światu. Tylko dzięki idealizmowi i chęci zmian młodego pokolenia można zmienić zastaną sytuację. Poeta sugeruje również młodym, aby byli solidarni, ponieważ razem łatwiej jest cokolwiek zrobić. Ważne jest również to, aby kierowali się intuicją, wyobraźnią, mieli wspólne cele, jak i to, żeby młodzi patrzeli sercem i duszą. Nowe pokolenie nie może kierować się wyłącznie chęcią zysku, być samolubnym, egoistycznym, ponieważ jako jednostki nie zmienią świata, jedynie uda im się to jako wspólnota, jedność.
Kolejny sposób walki z zaborcą Adam Mickiewicz ukazuje w swej powieści poetyckiej pt.: „Konrad Wallenrod”. W tym utworze został przedstawiony spisek, jako metoda walki z zaborcą. Walter-Alf wychowywał się wśród Krzyżaków jako mały chłopiec. Stary pieśniarz Halban wzniecał w nim miłość do ojczyzny za pomocą pieśni, przybliżał mu obraz Litwy i wzbudzał uczucia patriotyczne. Walter-Alf został wielkim mistrzem zakonu jako Konrad Wallenrod. Prowadził wojnę tak, żeby Krzyżacy ją przegrali i ponieśli największą klęskę. Spisek ten polegał na skruszeniu Zakonu od środka. W tym utworze Mickiewicz posłużył się tzw. historyzmem maski, ukrywając problematykę współczesną sobie w wydarzeniach sprzed kilku wieków. Na wzór poezji tyrtejskiej Mickiewicz rozpala w narodzie nienawiść do wroga i pragnienie walki o ojczyznę. Mobilizuje ludzi do działania na rzecz kraju, pokazuje, że czasem należy poświecić nawet siebie. Mimo, iż spisek jest moralnym grzechem, Mickiewicz ten właśnie wzorzec postępowania ukazuje jako sposób walki o odzyskanie niepodległości.
Kordian został napisany po zamachu na Cara Mikołaja, który koronował się na króla Polski w 1829 roku. Zamach ten jednak nie doszedł do skutku z powodu oporu starszych działaczy patriotycznych. Słowacki przypomniał w swym dramacie fakt spisku przeciwko carowi, jednak tak jak było w rzeczywistości, tak Kordian też nie zdołał zabić cara. W samym prologu znajdujemy już trzy różne sposoby walki z zaborcą. Pierwsza osoba opowiada się za spokojnym czekaniem, druga za radykalnymi, zbrojnymi działaniami, natomiast trzecia osoba utożsamiana ze Słowackim twierdzi, że zadaniem literatury jest wskrzeszenie wiary ludzi, podbudowaniem społeczeństwa i zachęcenia do próby odzyskania niepodległości.
W pozytywizmie jako literaturę odgrywającą dużą rolę w kształtowaniu świadomości społecznej można wyróżnić „Potop”. Sienkiewicz jest kolejnym autorem, który powołuje się na historię. Jednak w odróżnieniu od Mickiewiczowskiego „Konrada Wallenroda”, „Potop” opowiada o słynnym Potopie Szwedzkim z lat 1655-1660 i został napisany w celu pokrzepienia serc narodu polskiego. Sienkiewicz przywołał wydarzenie, w którym Polacy wykazali się niezwykłą walecznością, broniąc zaciekle Jasnej Góry w Częstochowie. Poprzez „Potop” autor chciał przypomnieć wielkie momenty narodowej historii, aby podnieść na duchu zniewolony, podległy zaborcy naród. Powieść ta napisana po dwóch nieudanych powstaniach narodowowyzwoleńczych Listopadowym i Styczniowym miała zachęcić społeczeństwo do dalszej walki o odzyskanie niepodległości, nie poddawania się.
Okres modernizmu to czas, kiedy Stanisław Wyspiański pisze „Wesele”. Te dramat został napisany po ponad trzydziestu latach od ostatniej próby wyzwolenia się spod władzy zaborcy. Wyspiański oddaje w swym utworze sytuację, jaka obecnie panuje. Jest to rzeczywisty obraz tego, że choć Polacy próbują, nie udaje im się to. Można również wywnioskować, że dopóki nie dojdzie do porozumienia między chłopami a inteligencją, nie ma szans na odzyskanie niepodległości. Mimo tego, że chłopi są gotowi, nie mają nikogo, kto byłby w stanie nimi pokierować w boju. Wyspiański pokazuje, że jak na razie naród nie jest w stanie się wyzwolić, nie potrafi dokonać czynu, który zapewniłby niepodległość, społeczeństwo nie dojrzało jeszcze do zrywu narodowego.
Funkcje, jakie odgrywała literatura dla narodu, który został pozbawiony państwa są różne. Romantycy starali się wzbudzić, zagrzać społeczeństwo do walki, do czynu. Mickiewicz i Słowacki w swoich utworach podsuwali gotowe pomysły, które gdyby zostały dobrze zrealizowane mogłyby pomóc w odzyskaniu wolności. Pozytywizm można uznać za czas, kiedy emocje po utracie niepodległości opadły. W „Potopie” nie ma już takiego zapału jak to było widoczne w romantyzmie, Sienkiewicz uświadamia tylko naród, że kiedyś Polska była silna, teraz też jest tylko tą moc trzeba wyzwolić.
Modernizm i „Wesele” Wyspiańskiego przyniosły już tylko rzeczywisty obraz sytuacji narodu, wytknięcie braku porozumienia między stanami i uśpienie narodu. Stąd też nasuwa się prosty wniosek, że im dłużej naród znajduje się w niewoli tym bardziej przyzwyczaja się do niej, jest mu to obojętne i z czasem akceptuje ją. Poeta staje się narodowym "wieszczem i prorokiem", literatura - "służbą, posłannictwem, misją".