Analiza i interpretacja "Ody do młodości" Adama Mickiewicza

Utwór, jak zresztą wskazuje na to sam tytuł, jest odą. Oda jest to utwór wierszowany, najczęściej stroficzny o charakterze pochwalnym lub dziękczynnym. Jest to patetyczny utwór opiewający wybitną postać, wydarzenie, bądź wzniosłą ideę.

"Oda do młodości” w założeniu skierowana była do młodzieży filomackiej, jednak jej znaczenie jest szersze, gdyż można nazwać ją manifestem programowym młodego pokolenia romantyków wchodzących w dorosłe życie. Utwór jest również polemiką Mickiewicza względem oświeceniowych konserwatystów. Autor przedstawia w nim swoje stanowisko, wyraża swoje poglądy na temat sporu, jaki w ówczesnych czasach miał miejsce, między obozami "młodych” i "starych”.

W "Odzie do młodości” za pomocą kontrastu zostały ukazane dwa ścierające się ze sobą i walczące o dominację światy. Jeden z nich to świat stary, stworzony przez ludzi pokolenia oświecenia. Drugim jest natomiast świat nowy, pełen młodości i romantyków. Mickiewicz zdecydowanie odcina się od minionego świata, jest mu nieprzychylny, wręcz wrogi. Staje on po stronie młodych, uważając, że fundamentem świata jest właśnie młodość. Jest ona siłą sprawczą wielkiej przemiany dziejowej, możliwej dzięki pokonaniu tego, co stare, martwe i przeżyte. Mickiewicz ukazuje stare pokolenie jako bezwzględnych racjonalistów, ludzi, dla których istnieje tylko świat materialny. Uważa, że nie potrafią zobaczyć świata w pełnej krasie, ponieważ nie są w stanie dostrzec wszystkich jego sfer, nie umiejąc patrzeć sercem i nie mając w sobie życia:

"Bez serc, bez ducha, to szkieletów ludy”

Stara fizycznie i psychicznie generacja niezdolna jest poznać prawdziwej istoty świata:

"Takie widzi świata koło,
Jakie tępymi zakreśla oczy.”

Mickiewicz zarzuca staremu światu wewnętrzną pustkę, egoizm, zdominowanie przez ciemnotę i zacofanie. Starzy mięli już swoje miejsce w historii i ich czas już przeminął. To rzeczywistość, w której zamroczeni wiekiem starcy nie dostrzegają wokół siebie żadnych wartości. Ludzie ci nie mają perspektyw na przyszłość, brak im jakichkolwiek nowych idei. Żyją przeszłością, w marazmie i zacofaniu. Nie są w stanie podjąć jakichkolwiek działań mających na celu rozwój, polepszenie świata. Każdy z nich jest zajęty własnymi, przyziemnymi i błahymi sprawami. Wyraża się o nich "To samoluby!”. Mickiewicz krytykuje stare pokolenie za zbytni konserwatyzm i wynikającą stąd niechęć do nowych idei. Starzy nie pasują już do zmieniającego się świata, wegetują tylko na ziemi jak zeskorupiałe osamotnione płazy. Same sobie "sterem, żeglarzem, okrętem”. Podmiot liryczny ma już dość tego świata, dlatego woła "Młodości! Dodaj mi skrzydła!”, gdyż chce uciec przed "martwym światem” konserwatystów. Świat ludzi oświecenia przedstawia jako "Obszar gnuśności zalany odmętem”.

Obraz konserwatystów Mickiewicz kontrastuje ukazaniem pokolenia młodych romantyków, pełnych energii, witalności, zapału i nadziei. Podmiot liryczny zachęca do łamania wszelkich barier ograniczających człowieka, do odkrywania i poznania nowych niepoznanych dotąd sfer i wartości:

"Tam sięgaj, gdzie wzrok nie sięga;
Łam, czego rozum nie złamie”

Uważa, iż świat oddany w ręce młodych będzie lepszy. Czynnikiem hamującym postęp jest pokolenie ludzi oświecenia. Świat nie może się rozwijać, dalej będzie światem zepsutym, dopóki kierują nim konserwatyści. Uważa, że tylko, gdy świat z "opleśniałej zbywszy się kory” przejdzie przemianę, będą mogły nastać lepsze czasy. Budowa nowego świata powinna być oparta na miłości, przyjaźni, braterstwie i młodości:

"Oto miłość ogniem zionie,
Wyjdzie z zamętu świat ducha:
Młodość go pocznie na swoim łonie,
A miłość w wieczne skojarzy spojnie.”

Świat ludzi młodych jest pełen marzeń, planów na przyszłość, która jest dla nich otwarta. Młodość jest potęgą, która może czynić cuda, przenosić góry, tworzyć "rajską dziedzinę ułudy”, ruszyć ziemską bryłą "z posad świata”.

Warte do odnotowania jest również to, iż wiersz łączy w sobie elementy zarówno oświeceniowe jak i romantyczne. Najlepszym przykładem pierwiastka oświeceniowego jest gatunek literackiego utworu, czyli oda, która była podstawowym gatunkiem lirycznym w poetyce klasycznej. Poza tym w utworze wiele innych elementów wskazuje na to, iż jest to wytwór "epoki rozumu”. Innym ważnym motywem klasycznym jest nawiązanie do mitologii antycznej, "dzieckiem, kto łeb urwał Hydrze”, a także motyw lotu, odwołujący się do mitu o Ikarze, który stracił życie pragnąć wznieść się ku słońcu. Symbolizuje on dążenie człowieka do ciągłego pokonywania ograniczeń oraz poszerzania własnych możliwości cyt. "Młodości! Dodaj mi skrzydła!”. Doskonale w liryku tym przedstawiona została wiara w odbudowę świata i optymizm:

"Dalej, bryło z posad świata!
Nowymi pchniemy cię tory”

Jak i również apologia wspólnego dzieła "Zestrzelmy myśli w jedno ognisko”, "Hej ramię do ramienia”. Czytając kolejne wersy "Ody do młodości” przed oczyma staje nam obraz utylitaryzmu "Natenczas słodki, gdy z innymi dzielę”. Dalej widać oświeceniową pogardę dla zacofania i niemocy:

"Pryskają nieczułe lody
I przesąd y światło ćmiące”

Ostatnim zauważonym przeze mnie pierwiastkiem klasycznym jest nawiązanie do rewolucyjnego jakobinizmu "Gwałt niech się gwałtem odciska”. Mickiewicz jak powszechnie wiadomo, był romantykiem, dlatego w swoim dziele przedstawił idee romantyczne. Jedną z ważniejszych jest pozycja podmiotu mówiącego ponad światem, czyli jego styl wypowiedzi. Podmiot liryczny "ja” – "wzlecę”, "dzielę” oraz "my”- "opaszmy”, "pchniemy”, jako jednostka, utożsamia się ze zbiorowością. Jej sposób mówienia, namiętne wezwania, jak również wykrzykniki, wyrażenia nacechowane emocjonalnie, częsty tryb rozkazujący, wskazują na zaangażowanie emocjonalne oraz poczucie ogromnej siły i pewności. Jest to charakterystyczna cecha dla romantyzmu, a także jednostki nieprzeciętnej, o osobowości przywódcy. Wyraża go nakaz poświęcenia siebie i spełnienia za wszelką cenę obowiązku patriotycznego:

"I ten szczęśliwy, kto padł wśród zawodu,
Jeżeli poległym ciałem
Dał innym szczebel do sławy grodu.”

To także ważny element romantycznego postrzegania świata. Liryk ten przedstawia ideały filomackie, wspólnotę młodych "Razem młodzi przyjaciele”. Zagłębiając się w dalsze wersy można zauważyć, iż ważną rolę odegrała tu apoteoza młodości: "Młodości! ty nad poziomy wylatuj”. W końcowym fragmencie utworu jest ukazana wiara w odzyskanie niepodległości, która w XIX wieku była szczególnie ważna:

"Witaj jutrzenko swobody,
Zbawienia za tobą słońce”.

Te słowa budzą nadzieję i wiarę w spełnienie ideałów.

Utwór charakteryzuje się uczuciowym nieładem wyrażającym się w nieregularności strof, rymów, sylab. Na uwagę zasługuje bogata kompozycja utworu. Świadczą o tym liczne parafrazy, rozbudowane porównania "A jako w krajach zamętu i nocy/ skłóconych żywiołów waśnią,/ jednym <> z bożej mocy”. W wierszu odnajdujemy także mitologiczne motywy np. Herakles, nektar, pierwotny chaos. Na uwagę zasługują również wyszukane epitety, jak choćby "kwiat młodości”.

Jako podsumowanie, warto dodać, iż utwór przez swój dualizm, oświeceniowy i romantyczny, stał się przyczyną wielu różnych interpretacji. Niektórzy przypisywali ten utwór romantyzmowi, np. S. Skwarczyńska, inni krytycy natomiast, do oświecenia np. W Kubacki. Mimo, że utwór uważany jest za wielkie dzieło literatury, spotkał się także z nieprzychylnymi oceną. Jeden za współczesnych krytyków, mianowicie Bortnowski nazwał ten utwór "głośnym i wrzaskliwym jak trąba strażacka”, krytykując go za mało wyszukane metafory i występowanie sprzecznych obok siebie wątków: "płaz w skorupie” , czyli krytyka jednostki, i mit o Heraklesie, czyli pochwała jednostki. Niemniej jednak, utwór cieszy się dużą popularnością, gdyż miał wielki zasięg oddziaływania, oraz zyskał ogromny rozgłos wśród społeczeństwa polskiego w okresie powstaniowym.