Antropogeneza

Antropogeneza (z języka greckiego anthropos - człowiek, genesis - początek) - filogeneza człowieka, historia rodowa człowieka i człowiekowatych; całokształt procesów ewolucyjnych, które doprowadziły drogą stopniowych zmian struktury genetycznej gatunku do przekształcenia się populacji przedludzkich w populację Homo sapiens. Tak brzmi "zimna", encyklopedyczna definicja zaczerpnięta ze słownika antropologicznego. Czy odpowie na nurtujące nas "od zawsze" pytania: skąd pochodzimy? - ile lat istniejemy? - kim byli nasi przodkowie? - co robili, jak żyli?

Kolebką ludzkości jest Afryka, gdzie kiedyś żyli wspólni przodkowie człowieka i małp człekokształtnych. Bodźcem dla rozdzielenia się linii ewolucyjnych było zróżnicowanie klimatu Afryki, związane z wypiętrzeniem pasm górskich wielkiego rowu tektonicznego około 10 mln. lat temu. W warunkach wilgotnych lasów równikowych zachodniej Afryki rozwijały się formy naczelnych przystosowane do nadrzewnego trybu życia. We wschodniej Afryce klimat stawał się co raz bardziej suchy, prowadząc do powstania otwartych terenów sawanny. Właśnie tam, w wyniku adaptacji do nowych warunków środowiska, ewoluowały populacje przodków człowieka.

Przodkowie naczelnych prowadzili nadrzewny tryb życia i przypominali budową żyjące do dziś tupaje. Mają one już długi, czepny ogon i niektóre palce przeciwstawne. Życie w koronach drzew doprowadziło na drodze ewolucji do dalszych przystosowań:

• Oczy po przedniej stronie czaszki umożliwiające widzenie stereoskopowe ( w trzech wymiarach ).
• Chwytne dłonie i stopy z przeciwstawnym kciukiem i paluchem do sprawnego chwytania się gałęzi.
• Palce ze spłaszczonymi paznokciami, gdyż pazury przy chwytaniu się konarów dłońmi i stopami nie są potrzebne.
• Rozwój koordynacji wzrokowo - ruchowej do szybkiego i sprawnego poruszania się między drzewami.
• Rozwój mózgu i inteligencji wiązany przez niektórych naukowców z trójwymiarowym środowiskiem życia.

Trzeba przyznać, że środowisko trójwymiarowe wymaga od organizmu obróbki największej ilości danych w jednostce czasu. W przeciwieństwie do „zwierząt z dwóch wymiarów” ( jak np. nartnika sunącego po powierzchni kałuży ) liczy się przecież dla nich też świat „nad” i „pod”. Z pewnością jednak istnieje jeszcze wiele innych czynników, które napędzają rozwój inteligencji np: życie w społeczności czy stopień złożoności zadań wykonywanych podczas współpracy. Jest to zagadnienie bardzo skomplikowane i wymagające dalszych badań.
W oligocenie (38 - 25 mln lat temu) z ówcześnie żyjących
małpiatek wyodrębniły się trzy pozostałe grupy naczelnych:

 SZYMPANSY
 GORYLE
 ORANGUTANY

Człowiek współczesny najbardziej jest spokrewniony z szympansem który posiada ok. 98-99% genów podobnych do naszych.


…tak to się zaczęło

Historia naturalna rzędu naczelnych sięga początków ery kenozoicznej. W paleocenie, około 60 milionów lat temu rząd naczelnych reprezentowały niewielkie, leśne zwierzęta podobne do dzisiejszych wiewióreczników. Zamieszkiwały na terenie zarówno Europy, jak i Ameryki. Eocen zróżnicował naczelne ponieważ wtedy został przerwany kontakt między Ameryką a kontynentami Starego Świata. Naczelne ewoluowały więc niezależnie na obu tych obszarach. Przodków wszystkich małp wąskonosych, a także człowieka, szukać należy na terenie Starego Świata. Nieliczne szczątki wąskonosych pochodzące z rejonu Fajum w Egipcie są datowane na około 30 milionów lat temu. Istnieje domniemanie, iż reprezentowany prawie kompletną czaszką - znalezioną również w Fajum - rodzaj Aegyptopithecus datowany na około 28 milionów lat temu, wspólny wówczas jeszcze z małpami człekokształtnymi, mógł być formą wyjściową dla rodzin Pongida i Hominidae, czyli przodków istot człowiekowatych. Najprawdopodobniej, w kolejnej epoce trzeciorzędu - miocenie, nastąpiło rozdzielenie się człowiekowatych i małp człekokształtnych. Tu na uwagę zasługują dwa rodzaje: Dryopithecus i Ramapithecus.

Dryopithecus
Datowany na 18-22 miliony lat temu Dryopithecus występował na wszystkich kontynentach Starego Świata, przy czym nazwę tę stosowano dla form europejskich. Gatunki afrykańskie zaliczano do rodzaju Proconsul, azjatyckie natomiast otrzymały odrębne nazwy rodzajowe: Bramapithecus, Sivapithecus i Sugrivapithecus. Najprawdopodobniej przodkowie późniejszych protohominidów znajdowali się wśród afrykańskich driopiteków. Większość ich szczątków odkryto w Afryce wschodniej, w Kenii i Ugandzie, głównie w okolicach Jeziora Wiktorii, a także na terenach Europy zachodniej i środkowej.Na szczególną uwagę zasługują afrykańskie driopiteki. Zamieszkiwały obszary leśne i leśno-stepowe, prowadziły stadny tryb życia. Poruszały się zarówno na drzewach, jak i na powierzchni ziemi. Ich pięciopalczaste kończyny były ruchliwe i chwytne. Budowa, szczególnie stosunek kończyn przednich do tylnych, sugeruje stosowanie lokomocji brachiacyjnej lub półbrachiacyjnej. Ich puszka mózgowa była stosunkowo duża, a czaszka w miarę delikatna. Jeden z trzech gatunków driopiteków Dryopithecus (Proconsul) africanus może być uważany za przodka współczesnych szympansów. Dryopithecus (Proconsul) major mógł być protoplastą goryli, natomiast Dryopithecus (Proconsul) nyanzae zdaje się wykazywać związek z rodzajem Ramapithecus.
Boczną linię driopiteków tworzyły gigantopiteki, największe ze znanych małp.


Ramapithecus
Tak więc, wśród driopitekówch zaistniał ogromny potencjał do zajścia antropogenezy. Za świadectwo jej początku uznać można pojawienie się ramapiteków, których szczątki datowane na 14-12 milionów lat temu odkryto na obszarze Kenii (Fort Ternan), Grecji, Węgier, Turcji, Indii (wzgórza Siwalik, niedaleko New Delhi) i Chin. Wyjaśnić należy, że trudno jest wyciągnąć wiążące wnioski dotyczące budowy całego ciała ramapiteków, gdyż nie budzące wątpliwości szczątki to wyłącznie fragmenty szczęk, żuchw i zębów. Na ich podstawie stwierdzić można, że łuk zębowy miał kształt paraboliczny, kły były średnich rozmiarów i nie wystawały poza linię zgryzu. To właśnie rodzaj Ramapithecus może być uważany za hipotetycznego przedstawiciela rodziny Hominidae.

Niestety nie udało mi się zaleźć jakichkolwiek dowodów które mogłyby potwierdzić powyższą charakterystykę prawdopodobnie najdawniejszych przodków człowieka współczesnego.

…a tak rozwijały się kolejne ogniwa ewolucji człowieka


ORRORIN TUGENENSIS

Jego szczątki pochodzą sprzed ok. 6 mln. lat.
Materiały dotyczące tego gatunku są znikome lub zle zachowane, dlatego też moja wiedza o nim jest niewielka. Mogę się jedynie domyślać, że był to gatunek ograniczony pod wieloma aspektami. Z pewnością nie posiadał on zdolności artykulacji dźwięków, ponieważ cecha ta pojawiła się dopiero u Australopiteka, nie posiadał on także wyprostowanej sylwetki, również jego czaszka wyglądała inaczej iż dzisiaj. Posiadał dużą szczękę z wyraźnie wystającą żuchwą oraz wystające łuki brwiowe(twarz małpowata).


Tak prawdopodobnie wyglądał…


ARDIPITEK

Pojawił się nieco później niż Orrorin tugenensis.
Materiałów dotyczących tego gatunku niestety także nie udało mi się odszukać. Używając jedynie własnej wyobraźni myślę, że wygląd Ardipitka niewiele różnił się od jego poprzednika.

AUSTRALOPITEK

Niewątpliwie jednak najstarszą znaną nam dzisiaj
prawdopodobną forma człowieka był australopitek, który pojawił się około czterech milionów lat temu. Ślady jego istnienia znajdują się w północnej Afryce, Azji Mniejszej i Azji południowej. Najstarszy znany szkielet australopiteka wykopano w 1974 roku w Etiopii, który nazywan „Lucy”. Miała ona 120 cm wzrostu, około 30 kg wagi, pochyloną sylwetkę, zwisające ręce. Jej głowa była nie proporcjonalna do reszty ciała; była bardzo mała o małym mózgu. Ciało było obficie pokryte włosami. Na twarzy najbardziej wyrazista była wysunięta szczęka. Australopiteki prowadziły koczowniczy tryb życia, przebywały dużo na drzewach. Były zbieraczami, nie potrafiły gromadzić jedzenia. Jadły padlinę, korę, robaki. Nie skupiały się w gromadach wybierając samotność.
Aby zapewnić sobie bezpieczeństwo stosowały kije i kamienie, jednakże nie były w stanie konkurować z dzikimi zwierzętami.


Czaszka Australopiteka daje nam możliwość wyobrażenia sobie jak wyglądała jego twarz.


HOMO HABILIS
Szczątki Homo habilsa odnaleziono w Afryce. Naukowcy po przebadaniu ich określili, że forma ta pojawiła się ok. 2,5 mln. lat temu. Gatunek ten osiągnął o wiele bardziej zaawansowany rozwój cech ludzkich niż formy poprzednie. Posiadał on delikatniejszą, lepiej wysklepioną czaszkę o większej pojemności (700-800 cm3). Łuki nadoczodołowe były słabiej zaznaczone, żuchwa mniej masywna, zęby przednie wskazywały na zwiększoną rolę pożywienia mięsnego. Jego sylwetka była bardziej wyprostowana niż u australopiteków, a tym samym był lepiej przystosowany do poruszania się na dwóch kończynach. Na podstawie budowy anatomicznej dłoni można stwierdzić, że człowiek ten posiadał już zdolność wykonywania precyzyjnych czynności. Dzięki badaniom archeologicznym, wiemy że ponad 2 mln. lat temu, człowiek ten wytwarzał pierwsze narzędzia kamienne. Stąd też nadano mu nazwę gatunkową Homo habilis, czyli "człowiek zręczny".

HOMO ERECTUS

Pojawił się ok. 2,3 mln. lat temu- żył jeszcze 40 tyś. lat temu.
Był pierwszym przodkiem człowieka, który wyemigrował z afrykańskiej kolebki cywilizacyjnej. Najpierw na wschód, poprzez Półwysep Arabski do południowo-wschodniej Azji, a następnie do Europy.
Jego postawa podobna była do współczesnego człowieka-był wyprostowany, 2-noży. Objętość mózgu to 1200 cm . Posiadał duże szczęki i zęby. Żywił się pokarmem roślinnym jak i mięsnym. Charakteryzowała go także prymitywna mowa.
Odkryto także ślady obozowisk, w obrębie którego znaleziono ślady ognisk, narzędzia oraz kości zwierząt. To właśnie umiejętność rozniecania ognia, opanowana około 700-400 tysięcy lat temu, umożliwiła Homo erectus zasiedlenie objętej wówczas zlodowaceniami europejskiej strefy umiarkowanej.
Pithecantropus erectus, oznacza to istotę stojącą na pograniczu między małpami a człowiekiem, czyli małpoluda.

NEANDERTALCZYK

Pojawił się 200tyś lat temu w Afryce, skąd rozprzestrzenił się na Bliski Wschód, do Europy i Azji Środowej
Charakterystyczne cechy człowieka neandertalskiego to stosunkowo duża, osiągająca 1500 cm3 pojemność mózgoczaszki, masywna twarz, żuchwa ze słabo wyrażonym podbródkiem oraz różniące go od człowieka współczesnego dobrze zaznaczone łuki nadoczodołowe i szerokie otwory nosowe. Krępa budowa ciała i silna pigmentacja skóry były najprawdopodobniej wynikiem przystosowania się do chłodnego klimatu. Kwestią dyskusyjną pozostaje posługiwanie się przez neandertalczyka mową, zjawiskiem wyłącznie ludzkim. Badania czaszek wskazują, iż posiadała takie możliwości, lecz prawdopodobnie była to mowa asyntaktyczna. Rozwój neandertalczyków przejawiał się także w dziedzinie technologii obróbki kamienia. Obok klasycznych pięściaków pojawiają się asymetryczne, bifacjalne noże i płaskie ostrza liściowate. Zmiany zachodzą także w sposobie zdobywania pożywienia. Na podstawie wielu odkryć domniemywać można, że neandertalczyk polował także na duże zwierzęta. Jednak elementem najbardziej zbliżającym go do człowieka współczesnego jest tzw. kultura duchowa. Przejawem jej mogą być symboliczne ryty, praktyki rytualne i pojawiające się po raz pierwszy intencjonalne pochówki.


HOMO SAPIENS

Jest to człowiek współczesny, który pojawił się 45 tyś. lat temu w Afryce, skąd rozprzestrzenił się na wszystkie kontynenty.
Cechy ludzkie:
 Pionowa postawa ciała (kręgosłup a wygięcie lędźwiowe, powodujące ułożenie środka ciężkości nad miednicą )
 Rozwój mózgo- i trzewioczaszki
 Redukcja łuków brwiowych- brak wałów nadoczodołowych
 Redukcja szczęk- wyraźnie zarysowany podróbek
 Wysoka sprawność mózgu
 Doskonale wykształcona mowa
 Myślenie abstrakcyjne
 Wytwarzanie oraz posługiwanie się skopiowanymi narzędziami
 Wysklepiona stopa.

Systematyka biologiczna
Królestwo:
zwierzęta

Typ:
strunowce

Podtyp:
kręgowce

Gromada:
ssaki

Rząd:
naczelne

Rodzina:
człowiekowate

Rodzaj:
człowiek


… kilka słów na zakończenie

Antropogeneza stymulowała cykl przemian cech, czy całych zespołów cech, zarówno w zakresie morfologii, jak i zachowań opartych na pozagenowym przekazie informacji, w tym także organizacji społecznej grup. Do cech, które w trakcie ewolucji naczelnych podlegały najwyraźniejszym zmianom, należy wielkość ciała (od drobnych form przypominających współczesne gryzonie do dużych małp człekokształtnych i człowieka) oraz narządy ruchu (kończyny przednie i tylne i ich wzajemne proporcje). Z funkcjonalnego punktu widzenia naczelne dążyły do lokomocji dwunożnej i zwiększenia zakresu manipulacji dłońmi zdolnymi do wykonywania czynności precyzyjnych. Utrata owłosienia i zmiana pigmentacji skóry ulegały zmianom w stopniu nie jednakowym w czasie i przestrzeni, co było wynikiem różnic klimatycznych i środowiskowych występujących na zamieszkiwanych przez ludzi obszarach. Kolejny zespół przeobrażeń morfologicznych dotyczy czaszki. Postępujący wzrost pojemności puszki mózgowej był konsekwencją powiększania się mózgu. Zjawisku temu towarzyszyło przekształcanie się części twarzowej. Ulegała ona skróceniu i redukcji względem ogólnych rozmiarów czaszki. Zmianom podlegały również wymiary i kształt szczęki górnej i żuchwy oraz zęby, których wielkość i formy adoptowały się do zmiany typu pożywienia. Zwiększający się w diecie udział pokarmów pochodzenia zwierzęcego spowodował zmiany w budowie i funkcjonowaniu narządów wewnętrznych (przewodu pokarmowego)


… niesmaczny żarcik