Prawo

Koncepcje państwa – prawa:
Starożytność:
• Grecki filozof Platon sformułował pogląd ze idealne czyli sprawiedliwe państwo to państwo rządzone przez filozofów
• Arystoteles uważał ze człowiek powinien żyć zgodnie z naturą w państwie w którym rządzi prawo a nie winny. Prawo sprawiedliwe powinno dawać te same uprawnienia lub nakładać te same ciężary na ludzi należących do wspólnoty
• Cyceron twierdził ze podstawą idealnego ustroju republikańskiego są także zasady jak sprawiedliwość, słuszność, zgoda, uczciwość, przyzwoitość i wolność
Wiek XVIII:
• Johan Locke angielski filozof zaproponował podział władzy na ustawodawczą w wykonawczą. Według niego w społeczeństwie politycznym władza powinna należeć do większości posiadających zdolność tworzenia prawa, któremu wszyscy podlegają
• Monteskiusz francuski prawnik i myśliciel proponował podział władz na ustawodawczą, wykonawcza i sądowniczą władze te są od siebie oddzielone ale równocześnie uzupełniają się i równoważą
Wiek XIX
• Niemiecki filozof kant zdefiniował państwo jak związek ludzi pozostających pod rządami prawa
• Anglosasi odwoływali się o pojęcia rządów prawa

Systemy Prawne w różnych krajach:
• system prawa stanowionego – polega na stanowieniu prawa przez organ ustawodawczy z uwzględnieniem ogólnych norm oraz zachowaniem formalnych procedur( państwa Europy kontynentalnej (Polska) niektóre państwa Ameryki Poł.
• system prawa precedensowego – tworzony poprzez orzeczenia sędziów, które nie mają odniesienia do prawa stanowionego. Głównym zadaniem sędziego jest rozstrzygnięcie konkretnego przypadku a nie sformułowanie normy prawnej. Uzasadniając orzeczenie tworzy się nową normę prawną, która od tego momentu obowiązuje i może być podstawą do wydawania kolejnych wyroków (Anglia i Walia, USA, Kanada, Indie, Australia)
• system prawa oparty na panującej religii – powstaje w ścisłym związku z religią islamską oraz Koranem. Prawo obowiązków wobec Allacha, władzy i rodziny – faworyzuje mężczyzn. Nieprzestrzeganie norm jest grzechem lub herezją. Stosuje się go do wyznawców Religi a nie dla osób żyjących w państwie islamskim ( Iran, Pakistan, Arabia Saudyjska, Sudan)
• system hybrydalny – został stworzony zarówno pod wpływem prawa stanowionego i precedensowego (Egipt, Szkocja, Japonia, RPA)

Rodzaje prawa wewnętrznego:
• prawo konstytucyjne – najważniejsze w danym kraju muszą być z nim zgodne wszystkie ustawy
• publiczne – określa kompetencje władz w kraju oraz reguluje stosunki miedzy organami państwowymi oraz miedzy organami a obywatelami
• administracyjne – reguluje i określa działanie organów administracji publicznej ( kodeks prawa administracyjnego – informacje o kompetencjach urzędników)
• karne – określa czyny przestępcze oraz zasady odpowiedzialności karnej (kodeks karny – zabronione czyny i kary)
• cywilne – reguluje stosunki między równoprawnymi podmiotami. Obejmuję również:
• prawo rzeczowe – dotyczy własności i innych praw rzeczowych
• prawo zobowiązań – umowy między ludźmi, że ktoś się do czegoś zobowiązuje
• prawo spadkowe – reguluje sprawy po śmierci osoby która nie miała testamentu
• prawo rodzinno-opiekuńcze – obowiązki rodziców, adopcja
• prawo handlowe – reguluje stosunki między kupującym a sprzedającym
• prawo pracy – stosunki miedzy pracodawcą a pracownikiem

Funkcje prawa:
• organizacyjna – określa zakres kompetencji czy formę działania organów władzy publicznej
• rozdziału dóbr i usług – ingerencja prawa w instytucję własności i innych praw rzeczowych oraz regulacja zasad obrotu gospodarczego
• wychowawcza – kształtuje świadomość prawna obywateli
• kontrolna – poddanie działań poszczególnych jednostek społecznej kontroli.

Prawa człowieka to zespół fundamentalnych, powszechnych praw przysługujących człowiekowi. Wywodzą się one z praw naturalnych, czyli przysługują każdej istocie z racji jej człowieczeństwa. Za ich podstawę uznaje się godność człowieka. Są niezależne od płci, rasy, wyznania, pochodzenia. Żadna władza nie może ich odebrać ani nadać.

Trzy generacje praw człowieka:
• Prawa pierwszej generacji (prawa oraz wolności osobiste i polityczne):
• prawo do życia
• nietykalność osobista
• prawo oporu przeciwko bezprawnej przemocy
• wolność zrzeszania się
• wolność zgromadzeń i wieców
• nienaruszalność mieszkania
• tajemnica korespondencji
• prawo do przeniesienia się i wyboru miejsca zamieszkania
• Prawa drugiej generacji (prawa ekonomiczne i socjalne):
• prawo do pracy
• prawo do równej płacy ( za równą pracę
• prawo do wypoczynku
• prawo do strajku
• prawo do zasiłku dla bezrobotnych
• ochrona pracy kobiet i dzieci
• prawo do renty inwalidzkiej
• Prawa trzeciej generacji ( prawa ekologiczne oraz do korzystania z osiągnięć cywilizacji):
• prawo do pokoju
• prawo do czystego powietrza
• prawo do wolnej od zanieczyszczeń gleby i wody
• prawo do bezpiecznej dla zdrowia żywności
• prawo do korzystania ze źródeł światowego przekazu informacji

W skład światowego kanonu praw człowieka i podstawowych wolności wchodzą cztery dokumenty uchwalone przez Zgromadzenia Ogólne Narodów Zjednoczonych. Są nimi:
• Powszechna Deklaracja Praw Człowieka z 1948 r.
• Międzynarodowy Pakt Praw Ekonomicznych, Socjalnych i Kulturalnych z 1966 r.
• Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i politycznych z 1966 r.
• Protokół Faktultywny Do Międzynarodowego Paktu Praw Cywilnych i politycznych z 1966 r.
Podstawą europejskiego systemu ochrony praw człowieka są podpisane w 1950 r. w Rzymie Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności oraz w 1961 r. w Turynie europejska Karta Socjalna. Bardzo istotnym elementem jest także Akt Końcowy Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie z 1975 r. oraz Karta Nowej Europy.


Legislacja – proces tworzenia przez organy państwowe i samorządowe aktów normatywnych
Droga legislacyjna :
• inicjatywa ustawodawcza – posłowie – minimum 15, senat, prezydent, rada ministrów, grupa minimum 100 tys obywateli
• pierwsze czytanie – ( w komisjach sejmowych), uzasadnienie projektu ustawy, debata nad ogólnymi założeniami
• drugie czytanie – ( w sejmie ) sprawozdanie komisji, debata, zgłaszanie poprawek
• trzecie czytanie – głosowanie wymagana zwykła większość głosów
• senat – wnosi poprawki w ciągu 30 dni
• sejm rozpatruje poprawki senatu – są one przyjęte, jeśli sejm nie odrzuci ich bezwzględną większością
• prezydent – podpisuje ustawę lub stosuje weto, na podjęcie decyzji ma 21 dni
• sejm – może odrzucić lub przyjąć weto prezydenta większością 3/5 głosów

Instytucję stojące na straży prawa:
• Trybunał Konstytucyjny – niezawisły organ państwowy, orzeka o zgodności ustaw i umów międzynarodowych, aktów normatywnych z Konstytucją RP. Orzeka też w sprawie skarg konstytucyjnych oraz sporów kompetencyjnych. Jego postanowienia mają moc powszechnie obowiązującą i są ostateczne
• Najwyższa Izba Kontroli – naczelny organ kontroli państwowej, funkcjonuje na zasadach kolegialności kontroluje działalność rządu i pozostałych organów administracji oraz przedsiębiorstw państwowych i czasami jednostek niepaństwowych
• Naczelny Sąd Administracyjny – kontroluje legalność decyzji administracyjnych oraz niektórych postanowień zapadłych w postępowaniu administracyjnym, egzekucyjnym i zabezpieczającym.
• Rzecznik Praw Obywatelskich – jest to niezawisły organ państwowy. Chroni wolności obywateli które są określone w konstytucji i innych przepisów prawa
• Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji – organ państwowy stoi na straży wolności słowa, prawa do informacji oraz interesu publicznego radiofonii i telewizji
• Prokuratura – organ państwowy strzeże praworządność ( ściganie przestępstw, nadzór nad przestrzeganiem prawa)