Renesans Karoliński
Cesarstwo Karolińskie obejmowało znaczną część Europy zachodniej. Dużą rolę w zjednoczeniu ziem podległych Karolowi Wielkiemu odgrywała religia chrześcijańska. Znajomość pisma jaką dysponowali mnisi była niezbędna do usprawnienia administracji i lepszego zarządzania rozległym państwem. Toteż Karol Wielki umacniał organizację kościelną poprzez rozbudowę diecezji i zakładanie nowych parafii. Budował kościoły i klasztory, zakładając przy nich szkoły. Sprowadził mnichów irlandzkich i anglosaskich, ponieważ tylko tam zachowała się znajomość klasycznej łaciny. Chcąc podnieść prestiż cesarstwa dążył do wznowienia na swoim dworze starożytnych tradycji. W Akwizgranie funkcjonowała otoczona opieką władcy słynna szkoła pałacowa, skupiająca uczonych z wielu krajów. Powstała tam również szkoła kopistów, gdzie kopiowano Biblię i inne dzieła autorów chrześcijańskich. Tłumaczono i kopiowano dzieła antyczne. Mnisi używali liter o nowym uproszczonym kształcie, tzw. minuskuły karolińskiej. Gotowe księgi ozdabiali miniaturami przedstawiającymi sceny biblijne. Przepisane dzieła trafiały później do klasztorów i katedr, a także na dwory monarsze, stawały się zaczątkiem nowych księgozbiorów. Służyły rozpowszechnianiu sztuki piśmienniczej i wiedzy.
W architekturze również starano się zachować wzorce antyczne. Fragmenty budowli rzymskich, takich jak: kapitole, kolumny czy rzeźby, włączano w nowo stawiane budowle. Kościoły z tego okresu budowane były na wzór rzymskich bazylik.
Karol Wielki wniósł ogromny wkład w odrodzenie kultury i oświaty,
w zachowanie pozostałości sztuki antycznej i rozpowszechnienie jej w Europie. Dla tego okres jego panowania określa się mianem renesansu karolińskiego.
Wyprawy krzyżowe
W średniowieczu wojny z muzułmanami prowadzone w imię obrony wiary i miejsc świętych dla chrześcijan nazywano wyprawami krzyżowymi lub jak w przypadku walk w Hiszpanii – rekonkwistą.
Wojny na Półwyspie Iberyjskim prowadzone były od VIII wieku, to jest od czasu najazdu Arabów na Królestwo Wizygotów. W południowej części półwyspu powstało potężne państwo muzułmańskie – Kalifat Kordoby. Trwały ciągłe walki o odzyskanie tych ziem dla chrześcijaństwa. Do rekonkwisty przeciw niewiernym, zwanych Maurami, wezwał świat chrześcijański papież Aleksander II. Miała ona wspierać państwa chrześcijańskie z Półwyspu iberyjskiego w walce z Maurami.
Rekonkwista przyczyniła się do poczucia jedności i solidarności między chrześcijanami. Walki z Maurami rozbudziły uczucia religijne i fanatyczne wręcz przywiązanie do kościoła.
Cesarstwo bizantyjskie zagrożone przez Turków poprosiło Zachód o pomoc w walce z niewiernymi. Na synodzie w Clermont we Francji papież Urban II wezwał do wyprawy w celu wspomożenia wschodniego chrześcijaństwa i wyzwolenia Ziemi Świętej. Poparcie społeczne dla idei wyprawy było ogromne. Motywy jakimi się kierowano były różne. Udział w wyprawie krzyżowej był zaszczytną zasługą w obronie władzy, podnosił prestiż rycerza i jego rodu, dawał tez możliwość wzbogacenia się. Do udziału w krucjacie zgłaszali się nie tylko rycerze, ale i chłopi, dla których wyprawa dawała nadzieję na poprawę losu. Europa była w tym czasie bardzo przeludniona, a życie niższych warstw społecznych było bardzo ciężkie.
I Krucjata (1096 – 1099)
W wielu krajach Europy zaczęto organizować zbrojne oddziały rycerstwa. Oprócz tego tysiące chłopów zaczęły gromadzić się w prowizoryczne armie, które ruszyły przed siebie. Niezdyscyplinowane i niewyekwipowane zaczęły mordować Żydów, rabować i wprowadzać niepokój wszędzie tam, gdzie się pojawiły. Gromady chłopskie dotarły w końcu do stolicy Bizancjum, Konstantynopola. Zaniepokojony cesarz Aleksy I pospiesznie przeprawił je na terytorium Azji Mniejszej, gdzie wkrótce zostały unicestwione przez Turków. Oddziały rycerzy pod wodzą hrabiego Tuluzy Rajmunda i braci de Bouillon przemieszczały się głównie lądem. Bez przeszkód dotarły do Bizancjum. Cesarz Aleksy I nakłonił Krzyżowców do złożenia przysięgi, że ziemie zdobyte na Turkach zostaną zwrócone Bizancjum. Po przejściu Anatolii wojska chrześcijańskie zdobyły szeroki pas wybrzeży Syrii i Palestyny. Ciężkie walki i trudny dla Europejczyków klimat wyczerpały siły Krzyżowców i opóźniły dalszy pochód. Dopiero w 1099 roku dotarły one do Jerozolimy. Po miesięcznym oblężeniu miasto zdobyto, a ludność cywilną wycięto w pień, usprawiedliwiając ten czyn faktem, że byli to niewierni. Po zdobyciu Jerozolimy Krzyżowcy nie zwrócili zdobytych ziem Bizancjum, lecz utworzyli własne państwo – Królestwo Jerozolimy. Było to złamaniem przysięgi złożonej cesarzowi Aleksemu I. Na obszarach zdobytych na Turkach utworzyli również księstwo Antiochii, hrabstwo Edessy i hrabstwo Trypolisu. Pozostawały one pod zwierzchnictwem Królestwa Jerozolimy. Większość Krzyżowców powróciła do Europy. Granice królestwa były stale atakowane przez Turków. W 1144 roku muzułmanie zdobyli hrabstwo Edessy.
II Krucjata (1147 – 1149)
Wyprawa zorganizowana przez władców europejskich nie przyniosła znaczących zmian w Azji Mniejszej. Konflikty miedzy przywódcami, ich dążenia do własnej chwały, do osiągnięcia własnych korzyści doprowadziły do osłabienia skuteczności armii. Nie odnosząc sukcesów uczestnicy tej wyprawy wrócili do Europy w 1187 roku. Jerozolimę zdobyli muzułmanie zjednoczeni pod wodzą Saladyna. W rękach Krzyżowców pozostały tylko: Tyr, Trypolis i Antiochia. Utrata Jerozolimy wywarła ogromne wrażenie w Europie i była przyczyną zorganizowania następnej wyprawy.
III Krucjata (1189 – 1192)
Wyprawa pod wodzą Fryderyka I, Ryszarda Lwie Serce i króla Francji po drodze do Bizancjum zdobyła wyspę Cypr. Nie poprawiło to jednak sytuacji na Wschodzie. W czasie wyprawy zginął Fryderyk I, prawdopodobnie utonął w czasie przeprawy. Na mocy traktatów z Saladynem Krzyżowcy zachowali kontrolę nad wybrzeżem, a pielgrzymi uzyskali prawo do odwiedzenia Jerozolimy, która pozostała w rękach Turków.
IV Krucjata (1202 – 1204)
Zorganizowana za namową Wenecjan i przez nich finansowana wyprawa miała na celu poszerzenie stref handlowych kontrolowanych przez Wenecję. W czasie krucjat zdominowała handel śródziemnomorski, zwany lewantyńskim i osiągnęła duże zyski z przewozu Krzyżowców, pielgrzymów i zaopatrzenia dla licznych armii. Po dotarciu do Konstantynopola Krzyżowcy zdobyli i splądrowali miasto, nie oszczędzili nawet świątyń. Bizancjum jako państwo przestało istnieć. Na zdobytych, w tak niechlubny sposób, terenach założyli Cesarstwo Łacińskie. Ale przetrwało ono tylko 50 lat.
Wyprawa dziecięca (1212)
Zorganizowano wyprawę złożoną z kilkunastu tysięcy dzieci, które swoją niewinnością miały onieśmielić Turków i nakłonić ich do wycofania z Ziemi Świętej. Większość dzieci zginęła po drodze, a pozostałe przy życiu zostały zaprzedane w niewolę.
V Krucjata (1217 – 1221)
Wyprawa dowodzona przez króla węgierskiego Andrzeja i księcia austriackiego Leopolda skierowana do Egiptu po początkowych sukcesach zakończyła się klęską.
VI Krucjata (1228 – 1229)
Cesarz niemiecki Fryderyk II przewodzący wyprawie, zwaną bezkrwawą, dzięki układom z sułtanem Egiptu odzyskał część utraconych ziem Królestwa Jerozolimy.
VII Krucjata (1248 - 1254)
Wyprawa krzyżowa zorganizowana przez króla Francji Ludwika IX Świętego zakończyła się niepowodzeniem.
W 1268 roku Turcy zdobyli Antiochię.
VIII Krucjata (1270)
Ta wyprawa, tak jak i poprzednia, zorganizowana była przez Ludwika IX Świętego. Skierowana do Tunisu poniosła klęskę.
Chrześcijanie przebywający w Ziemi Świętej byli ze sobą skłóceni, bardziej dbali o wpływy i własne korzyści niż o sprawy chrześcijaństwa. Brak porozumienia między przywódcami i niezdyscyplinowanie osłabiły armię doprowadzając do ogólnego rozprężenia i działań na własną rękę. Dzięki temu sułtanat Egiptu zdobywał, jedną po drugiej, twierdze Krzyżowców. W 1289 roku muzułmanie zdobyli Trypolis. Ostateczny upadek Królestwa Jerozolimy nastąpił w 1291 roku, po zdobyciu przez sułtana ostatniej twierdzy, Akki.
Nie organizowano więcej wypraw krzyżowych do Ziemi Świętej.
Termin „krucjata” używany był jeszcze do określania wypraw przeciwko Maurom w Hiszpanii, czy też wypraw przeciwko Słowianom połabskim, Prusom, a także religijnym odszczepieńcom, takim jak husyci, czy albigensi.
Wyprawy krzyżowe były ważnym zjawiskiem w dziejach Europy. Skutki wypraw były różnorakie. Należy do nich wzrost znaczenia papiestwa. Papież był zwierzchnikiem Królestwa Jerozolimy. Jego istnienie dodawało blasku pontyfikatowi. Ponadto Kościół sprawujący opiekę nad rodzinami i majątkami Krzyżowców wiele na tym skorzystał. Krucjaty były bardzo korzystne dla miast włoskich, takich jak Wenecja czy Genua. Zapewniały one komunikację z Królestwem Jerozolimy i opanowały handel z arabskim Wschodem. Temu właśnie miasta włoskie zawdzięczały swoją potęgę i bogactwo. Także rycerstwo zachodnie zyskało na wyprawach. Bogate łupy wojenne i prestiż obrońców wiary dodawały im znaczenia. Z pewnością wyprawy dały Europejczykom możliwość zapoznania się z kulturą Islamu. Zaczęli doceniać egzotyczne potrawy, piękne kobierce, wartość przypraw korzennych, pachnideł i wyrobów z jedwabiu. Ale mogło to zostać osiągnięte w czasie pokojowych kontaktów handlowych.
Wyprawy przyniosły też negatywne skutki. Była to śmierć wielu tysięcy ludzi oraz pogłębienie wrogości między chrześcijanami i muzułmanami. Nasiliły się również postawy antysemickie. Podbój Cesarstwa Bizantyjskiego był wielkim błędem i zagrożeniem dla chrześcijaństwa. Krótkotrwałe Cesarstwo Łacińskie, ani odbudowane później Cesarstwo Bizantyjskie, pozbawione wcześniejszej potęgi, nie stanowiło już zapory przed najazdami Turków na Europę. Podbój Bizancjum znacznie pogłębił rozłam miedzy katolicyzmem a prawosławiem.
Efektem wypraw krzyżowych było również powstanie zgromadzeń mnichów – rycerzy walczących z muzułmanami. Każda z trzech narodowości najliczniej uczestnicząca w krucjatach powołała swój zakon. Joannici skupiali Włochów, Templariusze Francuzów, a Zakon Krzyżacki Niemców. Członkowie zakonów ślubowali walczyć z niewiernymi. Zadaniem zakonów była opieka nad pielgrzymami i chorymi przybywającymi do Ziemi Świętej, a także doskonalenie techniki wojennej, budowa twierdz i walka Turkami. Upadek Królestwa Jerozolimy zmusił zakony do szukania nowych zajęć i siedzib. Powróciły one do Europy. Dzięki rozległym dobrom ziemskim pochodzącym z nadań i zyskom z handlu oraz bogactwom, które zdobyli na Wschodzie, zakony doszły do wielkich majątków i znaczenia politycznego. Niektóre utworzyły nawet własne państwa. Przykładem tego był Zakon Krzyżacki, wezwany do Prus, aby walczyć z poganami. Na ziemiach odebranych Prusakom utworzył własne państwo i podbojami poszerzał jego granice. Był wielkim zagrożeniem dla ówczesnej Polski.