Antyk-wstęp do epoki

chronologia: początek IX w. p.n.e – pierwsze próby zapisywania
koniec 476 n.e. – upadek cesarstwa zachodniorzymskiego

hybris – arogancka duma względem bogów

mit – opowieść o stałej warstwie fabularnej, organizująca wierzenia danej społeczności, próba intuicyjnego wyjaśnienia (za pomocą personifikacji i symboliki) zjawisk powstania i rozwoju wszechświata, ludzi, bóstw.

Politeizm - wiara w istnienie wielu bogów.

Antropomorfizm – cecha ludzka przypisana innym obiektom (pozazmysłowym i materialnym, bogom i zwierzętom czy roślinom).

Epika jest jednym z trzech podstawowych rodzajów literackich. Ukształtowała się z ustnych sag, podań, legend, mitów o przeszłości.

Liryka - jeden z trzech głównych rodzajów literackich. Obejmuje utwory, których głównym przedmiotem przedstawienia są przeżycia wewnętrzne przekazywane za pośrednictwem wypowiedzi monologicznej, odznaczającej się subiektywizmem, podporządkowanej funkcji ekspresywnej języka. Centralnym elementem utworu lirycznego jest tzw. podmiot liryczny.

Dramat to przede wszystkim jeden z trzech, rodzajów literackich. Jest to właściwie rodzaj sztuki na granicy teatru i literatury. Jako utwór literacki charakteryzuje się przede wszystkim tym, że jest tworzony w celu realizacji scenicznej, jednak występują też dramaty niesceniczne, których autorzy skupili się bardziej na rozbudowie samego tekstu.

Dytyramb - 1. entuzjastyczna pieśń pochwalna, natchniony hymn; patetyczne chwalenie kogo, czego. 2.w starożytnej Grecji - uroczysta pieśń ku czci Dionizosa śpiewana przez chór z towarzyszeniem fletu.

Tragedia to utwór dramatyczny wywodzący się ze starożytnej Grecji; w znaczeniu literackim oznacza utwór przeznaczony na scenę, który przedstawia nieprzezwyciężalny konflikt między dążeniami jakiejś wybitnej osoby, a siłami wyższymi (Bogiem, bogami, losem, prawem, moralnością).

Mimesis – zasada twórczego naśladownictwa natury, bądź dzieł mistrzów, którym udało się tę naturę odtworzyć. Zasada ta powstała w antyku, a później przejął ją renesans.

fatum - W mitologii rzymskiej to nieunikniony los, nieuchronne przeznaczenie, nieodwołalna wola bogów, na którą nikt nie ma wpływu.

ironia tragiczna – kategoria estetyczna nazywana współcześnie ironią losu, postać chce uciec od przeznaczenia, lecz jest to zupełnie niemożliwe; rozdarcie między fatum a samym sobą

konflikt tragiczny – rozdarcie między dwiema równoważnymi racjami

katharsis – oczyszczenie duchowe, wywołane podczas oglądania tragedii przez uczucia litości i trwogi

wina tragiczna – zbrodnia popełniona nieświadomie

idealizm – kierunek filozoficzny zakładający pierwotność ducha, idei i świadomości względem materii. Rzeczywistość jest tylko odbiciem doskonałych idei, które można poznać jedynie rozumowo, nie za pomocą zmysłów.

oda – utwór liryczny wywodzący się z greckiej poezji chóralnej, związanej pierwotnie z obrzędami religijnymi. Pieśnią sławiąca bohaterów, wydarzenia czy wznisłe idee. Zwykle styl podniosły, uroczysty.

cnota – wewnętrzna niezależność, uczciwość, czystość, ład moralny, czerpanie radości z tegop, co dostępne, a także męstwo wojenne i gotowość poświęceń dla ojczyzny

pareneza – rada, napomnienie, pouczenie

archetyp – prastary symbol ukryty w podświadomości człowieka, który jest wytworem doświadczeń ludzkości, np. archetyp ojca, matki, raju; archetypy przejawiają się w snach, mitach i wyobrażeniach religijnych; są wyrazem zbiorowej świadomości.

mitologizacja - wprowadzenie pierwiastków mitycznych; przekształcenie czegoś w mit, legende, tworzenie mitu wokół czegoś

Retardacja - chwyt kompozycyjny polegający na celowym odsuwaniu i opóźnianiu zdarzenia (w utworach fabularnych) czy też rozstrzygnięcia myślowego (często w utworach lirycznych), które wzbudzać może szczególne zaciekawienie odbiorcy i mobilizować jego oczekiwania.

Prolog - początkowy człon utworu dramatycznego lub narracyjnego wprowadzający informacje o okolicznościach (czas, miejsce, tło konfliktu, przeszłe dzieje postaci) poprzedzających właściwą fabułę. Odrębną jednostkę kompozycyjną stanowił p. w tragedii starożytnej od czasów Ajschylosa, w którego utworach miał charakter monologiczny; Sofokles wprowadził do p. sytuację dialogową, a Eurypides narrację.
Parodos - w tragedii greckiej pierwsza pieśń chóru wkraczającego na orchestrę (chór wchodził z dwóch stron), następująca po prologu.
Epeisodion -fragment tragedii greckiej obejmujący bezpośrednie wystąpienie postaci dramatu w wypowiedziach dialogowych lub monologowych.
Stasimon - w tragedii greckiej pieśń stojącego na orchestrze chóru przedzielająca kolejne epeisodia.
Exodos - w tragedii greckiej ostatnia pieśń chóru schodzącego z orchestry, zawierająca podsumowanie zamkniętej już akcji oraz liryczno-moralistyczny komentarz do przedstawionych zdarzeń.

fatalizm - pogląd filoz. lub rel., wg którego wszystkie zdarzenia zachodzące w świecie są całkowicie uzależnione od jednej przyczyny, znajdującej się poza naturą (bezosobowy los, bóstwo) i nie podlegającej jej oddziaływaniu

deus ex machina - interwencja bogów w rozwiązywaniu zbyt skomplikowanej akcji

elegia, lit. w staroż. poezji gr. gatunek z pogranicza epiki i liryki, wywodzący się z pieśni żałobnej, obejmujący utwory ujęte w formę elegijnego dystychu o różnorodnej tematyce i nastroju

retoryka - krasomówstwo, sztuka wymowy; nauka zasad sprawnego i pięknego wysławiania się, obejmująca prawidła doboru słów, konstrukcji zdań, posługiwania się tropami i figurami retorycznymi, umiejętnej argumentacji.

przypowieść - parabola, narracyjny utwór dydaktyczny, którego forma — schematyzm fabuły, uproszczony wizerunek postaci, selekcja realiów — służy przekazaniu ogólnej prawdy moralnej, filoz. czy rel.

alegoria - w literaturze i sztuce obraz mający poza znaczeniem dosłownym sens przenośny jednoznacznie określony i ustalony konwencjonalnie (w przeciwieństwie do symbolu)

psalm - liryczny utwór modlitewny, typ pieśni religijnej wywodzącej się z tradycji hebr.

hymn - uroczysta pieśń pochwalna:

miłość platoniczna – miłość pozbawiona pierwiastków zmysłowych.
Epos - jeden z głównych gatunków epiki, podstawowy i dominujący w tym rodzaju aż do powstania powieści. Obejmuje rozbudowane utwory, zazwyczaj wierszowane, ukazujące dzieje legendarnych lub historycznych bohaterów rzucone na tło wydarzeń przełomowych dla danej społeczności narodowej.
Tragizm - jedna z modelowych sytuacji ludzkich przedstawianych przez literaturę: nierozwiązywalny konflikt między wartościami i koniecznościami określającymi życie bohatera pozbawionego możliwości dokonania wśród nich jakiegokolwiek pomyslnego dla siebie wyboru.

antyteza - W literaturze jest to zestawienie w jedną całość treściową dwóch przeciwstawnych określeń. Służy zwiększeniu ekspresji wypowiedzi.

aluzja - lit. wypowiedź formułowana z intencją przywołania skojarzeń niezbędnych do zrozumienia wyrażanej treści
Pieśń – to gatunek literacki poezji lirycznej, o genezie związanej z muzyką (pieśni ludowe, pieśni średniowieczne), od której stopniowo się uwolnił, stając się samodzielną formą wyrazu.
amor vulgaris – miłość pospolita

agape [gr.] – miłość bliźniego
homo viator [łac.] - podróżny, pielgrzym (śrdw. symbol doli człowieczej)
Eschatologia (z greckiego eschatos: ostatni) - jest to część doktryny religijnej, traktująca o tzw. rzeczach ostatecznych i losie pośmiertnym człowieka.
„Ars poetica” – traktat poetycki zawierający porady literackie oraz rozważania na temat kształtu dzieła literackiego, w którym Horacy odwołuje się do „Poetyki” Arystotelesa.
-------------------------------------------------------------------------------------------

estetyka – nauka o cechach, historycznych kryteriach piękna; ogólna teoria sztuki.

Humanizm antyczny – postawa intelektualno-moralna propagująca duchowe i materialne potrzeby człowieka oraz wszechstronny rozwój osobowości ludzkiej

hedonizm – poszukiwanie przyjemności cielesnej górującej nad duchową

stoicyzm – beznamiętne przyjmowanie sytuacji życiowych. Nad uczuciami ma panować rozum. Najważniejszą cnotą jest odporność na ból i cierpienie i doskonalenie się.

humanizacja mitu – indywidualizacja postaci, obdarzenie ich cechami typowo ludzkimi, przedstawienie uczuć, ich pobudek