Lalka i Inny świat

„Inny świat” Gustawa Herlinga- Grudzińskiego to powieść z elementami eseju i opowiadania powstała po II wojnie światowej. „Lalka” Bolesława Prusa jest powieścią epoki pozytywizmu polskiego.Utwór pierwszy to wspomnienia w formie zapisków z osobistych przeżyć Grudzińskiego, który przebywał w obozie sowieckim na Syberii. „Lalka” –zaś- to rozliczenie z dorobkiem romantyzmu, jego wpływem na bohaterów i ich zachowanie oraz ukazanie konsekwencji życia na przełomie dwóch z goła odmiennych epok- romantyzmu i pozytywizmu. Jednakże niezależnie od epoki i okoliczności powstania, na głównych bohaterów tych dzieł, miała ogromny wpływ literatura zarówno polskich jak i zagranicznych pisarzy.

Stanisław Wokulski to jeden z głównych bohaterów „Lalki”. Jest on dojrzałym, doświadczonym mężczyzną, który szuka prawdziwej miłości, o jakiej czytał w dziełach epoki romantyzmu. On chce kochać jak romantyk, całym sercem, chce żeby jego wybranka była idealna i nieskazitelna. Właśnie taką kobietę- anioła dostrzegł w Izabeli Łęckiej od pierwszego spotkania w teatrze. Ona to arystokratka, której ojciec stracił cały majątek i chce wydać córkę bogato za mąż. Druga połowa Wokulskiego- pozytywista rozumie, że jedyną drogą do zdobycia serca ukochanej jest zdobycie ogromnego posagu. W tym celu wyjeżdża do Turcji, otwiera sklep, zakłada spółkę do handlu ze Wschodem. Jednak w tym wszystkim nie zatraca swojego dobrego serca i pomaga innym ludziom. Łęcką w każdej możliwej chwili otacza czcią i uwielbieniem, jest jej wierny i oddany, spełnia jej kaprysy. Jednakże trzeźwy realista w duszy Wokulskiego przypomina mu,że Izabela jest próżna i powierzchowna, ale romantyk nie chce słuchać tego głosu i dlatego przeżywa gorzkie rozczarowanie.

Ukazany fragment to właśnie obraz pierwszego poważnego załamania, Wokulskiego, przez które wyjeżdża do Paryża. W chwili cierpienia i stanu zbliżonego do depresji wyraża swój bunt wobec Adama Mickiewicza- jednego z najwspanialszych twórców polskiego romantyzmu. Stanisław zarzuca mu,że to właśnie on nauczył go tak głęboko kochać i szukać kobiety wyjątkowej” Kto nauczył mnie gardzić codziennymi kobietami, a szukać niepochwytnego ideału?...”.
Z rozpaczy i ogromnej złości rzuca książką o ścianę i stwierdza,że tam jej miejsce, gdyż zmarnowała mu życie. Pragnie oderwać się od ideałów romantycznych. Jednak po chwili namysłu dochodzi do wniosku, że Adam Mickiewicz również cierpiał jak on, gdyż był zakochany w Marii Wereszczakównie- kobiecie z wyższych sfer, była to również miłość niemożliwa, miłość – cierpienie i walka o każdą najmniejsza chwilę szczęścia. Podnosi kartki i je składa, wiedząc już,że nie ma możliwości odcięcia się od wartości epoki romantyzmu.

Niewątpliwie Wokulski jako postać reprezentująca sobą zderzenie dwóch epok jest skazany na porażkę. Pragnienie kochania jak romantyk i bycie człowiekiem czynu jak pozytywista się wykluczają. Początkowe ogromne zaślepienie miłością do chłodnej i zmanierowanej Izabeli mobilizuje go do zarabiania pieniędzy i powiększania majątku, niestety to jedyny jego sukces. Nigdy nie został uznany w towarzystwie, był niechętnie przyjmowany zarówno przez kupców jak i arystokratów. Gdy wreszcie dostrzega prawdziwe oblicze Łęckiej ucieka i być może popełnia samobójstwo lub wyjeżdza za granicę rozpoczynając nowe życie. Od czytelnika zależy czy uzna Wokulskiego bardziej romantykiem przesyconym poezją romantyczną czy praktycznym i realistycznym pozytywistą.

Kostylew to jedna z wielu postaci wystepujących w „Innym świecie”. Od dzieciństwa wychowywany w duchu komunizmu przez prostą matkę i despotycznego ojca. To człowiek inteligentny pragnący się rozwijać, gdy rozpoczął studia, zapragnął zgłębić tajniki ideologii, jaką mu wpajali rodzice. Dokładnie poznał działa Lenina i Stalina. Ponadto brał udział w zebraniach partyjnych i ukształtował w sobie pogląd,że będzie dążył do tego, aby ZSRR doścignęło i prześcignęło Zachód. Do komunizmu podchodził z uwielbieniem i bezkrytycyzmem.Na drugim roku studiów znalazł prywatną bibliotekę i wiele zniszczonych książek m.in. Balzaka czy Flauberta i chcą podszkolić swój francuski zaczął je czytać. Dzień po dniu coraz bardziej go interesowały i wprowadzały w inny świat „ Czytał po nocach, zaniedbał się w nauce, opuścił parę zebrań partyjnych, zamknął się w sobie i odwrócił od przyjaciół”. Zaczął rozumieć, że komunizm wcale nie jest taki idealny i wpajana mu wierność Rewolucji Październikowej niekoniecznie jest słuszna. Prawdziwą wolność odnalazł w dziełach francuskich pisarzy. ZSRR stało się dla niego więzieniem. Nawet na jednym z zebrań posunął się o krok za daleko i podważył zdanie całej partii komunistycznej „ Wyzwolić Zachód! Od czego? Od takiego życia, jakiego myśmy nigdy nie oglądali na oczy!”. Jego nowa pasja i zmiana poglądów doprowadziła do tego,że w 1937r. został aresztowany i skazany na 10 lat obozu „kargopolskiego”. W obozie nie pracuje dla komunistów, dokonuje sabotażu w postaci samookaleczenia:podpalenie dłoni. Ponadto powraca do czytania książki, która przez przypadek dostał. Na nowo rodzi się w nim nienawiść do komunistów i poczucie, że został oszukany „Tak oto po raz drugi zrozumiał, że go oszukano”. Ostatecznie wybiera śmierć, oblewa się kwasem i niedługo potem w ogromnym cierpieniu umiera. Literatura w życiu Kostylewa zadecydowała o jego być albo nie być w sposób dosłowny. Gdyby nie ambicja i chęć rozwoju językowego nigdy nie zacząłby czytać książek francuskich, nie sprzeciwiłby się partii i w końcu nie trafiłby do obozu.

Bez żadnych wątpliwości można powiedzieć, że lektura utworów romantycznych i francuskich miała ogromny wpływ na losy Wokulskiego i Kostylewa. Ukształtowała poglądy tego pierwszego, powodując rozbicie wewnętrzne i niemożność osiągnięcia szczęścia w miłości oraz zmianę światopoglądu u tego drugiego. Wokulski niestety poniósł porażkę, gdyż nie udało mu się ożenić z Izabelą Łecką ponadto mimo nadludzkich starań nie zaakceptowało go środowisko. Kostylew zaś, po części przegrał, gdyż umarł w ogromnych cierpieniach, w obozie, ale wygrał tym, że dostrzegł zło, jakie niesie komunizm i jak bardzo partia komunistyczna oszukuje obywateli ZSRR wpajając im kłamstwa o Zachodzie.

Być może, gdyby obaj bohaterowie nie czytali nigdy tych książek, zaznaliby szczęścia, miłości i osiągnęliby sukces finansowy i naukowy.