W moim streszczeniu chciałbym przybliżyć wiadomości o rozkwicie Imperium Osmańskiego za panowania jednego z najwybitniejszych jego władców: Sulejmana Wspaniałego. Okres jego panowania zapisuje się na kartach historii jako okres burz i wojen. Wspaniałe państwo, które wyrosło za jego panowania już w XIX wieku praktycznie przestanie istnieć, ponieważ jego następcy nie dorastali mu do pięt. Tak więc; Zaczynamy.
Tzw. klasyczny okres imperium osmańskiego i apogeum jego potęgi przypada na panowanie Sulejmana Wspaniałego (1520-1566), zwanego przez Turków Prawodawcą (Kanuni). Jako jedyny syn Selima I, Sulejman nie miał kłopotów z objęciem tronu, a swe pierwsze uderzenie skierował w te miejsca, gdzie nie powiodło się jego pradziadowi – Mehmedowi II.
W 1521 roku Turcy zdobyli i opanowali Belgrad, uznawany za klucz do Królestwa Węgierskiego. Rok później Turcy odnieśli kolejny wielki sukces, po wielomiesięcznym oblężeniu padła najpotężniejsza twierdza na M. Śródziemnym, broniona przez joanitów wyspa Rodos. W 1526 r. armia osmańska wyruszyła na Węgry, gdzie rozgromiła pod Mohaczem wojska młodego króla Ludwika Jagiellończyka. W 1529 r. Osmanowie dotarli aż pod Wiedeń, siejąc popłoch w Niemczech i innych krajach Europy. Faktycznie w konfrontacji z Habsburgami Sulejman korzystał nieraz z cichego poparcia polskich Jagiellonów. Po latach osmańsko-habsburskich starć na ziemiach węgierskich dawne ziemie Korony św. Stefana podzielone zostały w 1541 r. na część centralną (ajalet budziński) włączoną bezpośrednio do państwa Osmanów, autonomiczne księstwo Siedmiogrodu oraz część północno-zachodnią, za której utrzymanie Habsburgowie płacić musieli Porcie trybut.
Na Morzu Śródziemnym sławę uzyskał turecki korsarz Hayreddin (Chajr ad-Din), zwany w źródłach zachodnich Barbarossą. W 1520 r. przekazał on sułtanowi zdobyty wcześniej Algier, a w następnych latach walczył z flotą hiszpańską u wybrzeży Włoch i Afryki Pn. na tym obszarze sprzymierzeńcem Porty okazał się król Francji, Franciszek I, który w 1543 roku zezwolił nawet na zimowanie osmańskich galer w Tulonie. Już po śmierci Hayreddina pod władzę sułtana dostał się Trypolis (1551), fiaskiem zakończyła się natomiast próba zajęcia Malty (1565), na której cesarz Karol V osadził wygnanych z Rodos joanitów. Wprawdzie w centrum uwagi Sulejmana były kampanie na zachodzie, ale wciąż trwała wojna przeciwko Safawidom, w której w 1534 r. Osmanowie zajęli Bagdad. Dopiero pokój w Amasyi (1555) ustalił na dłuższy czas granice obu państw.
Teatrem działań wojennych były także wody Oceanu Indyjskiego u wybrzeży Jemenu, Persji i Indii, gdzie flota osmańska zmagała się z portugalską. Krótkotrwałym epizodem okazała się okupacja przez osmański garnizon indyjskiego fortu w Diu (1538). Nad Morzem Czarnym państwo osmańskie umocniło swe przyczółki u ujścia Dniestru i Dniepru, sprawując też od końca XV w. kontrolę nad chanatem krymskim. Stosunki Porty z państwem polsko-litewskim pozostawał jednak przyjazne, na co miały wpływ obustronne korzyści z wymiany handlowej. W połowie XVI w. imperium osmańskie, obejmujące obszary w Azji, Afryce i Europie, zamieszkane było przez ponad 20 mln ludzi. Ponad pół miliona mieszkańców liczył sam Stambuł, gdzie przy sułtański dworze funkcjonowały centralne urzędy imperium.
Na czele dywanu odgrywającego rolę rady państwa, stał mający szerokie kompetencje wielki wezyr, którego kariera i życie – podobnie jak innych dostojników – zależały jednak od łaski sułtana. Największą jednostką podziału administracyjnego był ejalet zarządzany przez bejlerbeja, noszącego z reguły honorowy tytuł paszy (stąd staropolskie „basza”). Do 1580 r. w europejskiej części imperium wyodrębniły się ejalety Rumelii (z siedzibą bejlerbeja w Sofii), Budy, Temeszwaru, Kaffy (na Krymie) i Bośni. W hierarchii urzędniczo-militarnej znaczną rolę odgrywali dostojnicy pochodzenia niemuzułmańskiego, rekrutowani w młodym wieku na drodze branki zwanej dewszirme. Najwybitniejszym wielkim wezyrem tego okresu był bośniacki Serb, Mehmed Sokollu (Sokolović). Hierarchia duchowna, na czele z wielkim muftim Stambułu, była domeną urodzonych muzułmanów. Kształcenie teologów i prawników odbywało się w medresach, uszeregowanych według ścisłej hierarchii. Najwyższe urzędy osiągnąć mogli absolwenci stambulskiego kolegium teologicznego (Dar’l-Hadis), ufundowanego przez Sulejmana.
Sułtan zadbał też o nową kodyfikację prawa zwyczajowego, spisanego w zbiorze przepisów zwanych „Kanunname”. Najdoskonalszą formę uzyskał w tym czasie klasyczny styl architektury osmańskiej, którego czołowym przedstawicielem był Sinan – twórca stambulskiego meczetu Sulejmana, adrianopolskiego meczetu Selima II oraz kilkuset innych budowli rozsianych po całym imperium. Jeszcze za życia Sulejmana Stambuł stał się widownią rozgrywek haremowych, z których zwycięsko wyszła pochodząca z Rusi nałożnica Hrrem, zwana na zachodzie Roksolaną.
Pierwsze oznaki kryzysu państwa - Mocarstwo światowe
Po śmierci Sulejmana, która nastąpiła podczas kolejnej wyprawy węgierskiej, na tron wstąpił syn jego i Roksolany, Selim II (1566-1574), zwany przez współczesnych złośliwie Opojem (Mest). Faktycznym zarządcą imperium pozostał doświadczony wezyr Mehmed Sokollu. Za panowania Selima II powstał projekt przekopania kanału Wołga-Don, który miał umożliwić odebranie Astrachania z rąk Iwana Groźnego, jak również wprowadzenie osmańskich galer na M. Kaspijskie, co mogło stanowić śmiertelne zagrożenie dla safanidzkiej Persji. Budowę kanału, rozpoczętą w 1569 roku, przerwano jednak z powodu trudności technicznych i niechętnej postawy chana krymskiego.
W 1570 r. wojska osmańskie wylądowały na Cyprze, rozpoczynając wojnę z Wenecją, na pomoc której pospieszyły wkrótce Hiszpania i papiestwo. Mimo wielkiego zwycięstwa Ligi Świętej w bitwie morskiej pod Lepanto (1571), umiejętnie wykorzystanego w chrześcijańskiej propagandzie, Turcy nie tylko utrzymali się na Cyprze, ale w 1574 r. zdobyli również Tunis. W tym samym roku na tron wstąpił Murad III (1574-1595), który po śmierci szacha Tehmaspa wznowił wojnę z Persją (1577-1590), zdobywając w krótkim czasie niemal całe Zakaukazie wraz z dostępem do M. Kaspijskiego.
Rozpoczęta wkrótce potem wojna z Habsburgami (1593-1606), toczona głównie za panowania następców Murada, przyniosła już znacznie nabytki, wywołując przy tym kryzys gospodarczy i powszechne niezadowolenie wśród wojska. Kończący wojnę pokój w Zsitvatorok (1606) przyznał wprawdzie Osmanom Eger i Kaniżę, w zamian jednak zwolnił cesarza z trybutu, płaconego dotąd Porcie z tytułu zatrzymania przezeń części ziem Węgier.
W pierwszych miesiącach konfliktu z Habsburgami doszło do zadrażnień w stosunkach polsko-tureckich, załagodzonych podczas rokowań w obozie Jana Zamoyskiego pod Cecorą (1595). Kontrolę wybrzeży czarnomorskich miało ułatwić Osmanom utworzenie w 1593 r. nowego ejaletu, którego gubernator rezydował w naddunajskiej Sylistrze bądź naddnieprzańskim Oczakowie.
Mam nadzieję, że przytoczone przeze mnie informacje na temat rozkwitu Imperium Osmańskiego przybliżą Ci słuchaczu zarys wielkości i potęgi tego państwa w dobie jego wielkich władców.
